29

YAYIMLAMA VE FİKRİ MÜLKİYET HAKLARI BEYANI
Enstitü tarafından onaylanan lisansüstü tezimin/raporumun tamamını veya herhangi bir
kısmını, basılı (kağıt) ve elektronik formatta arşivleme ve aşağıda verilen koşullarla kullanıma
açma iznini Hacettepe Üniversitesine verdiğimi bildiririm. Bu izinle Üniversiteye verilen
kullanım hakları dışındaki tüm fikri mülkiyet haklarım bende kalacak, tezimin tamamının ya
da bir bölümünün gelecekteki çalışmalarda (makale, kitap, lisans ve patent vb.) kullanım
hakları bana ait olacaktır.
Tezin kendi orijinal çalışmam olduğunu, başkalarının haklarını ihlal etmediğimi ve tezimin
tek yetkili sahibi olduğumu beyan ve taahhüt ederim. Tezimde yer alan telif hakkı bulunan ve
sahiplerinden yazılı izin alınarak kullanılması zorunlu metinlerin yazılı izin alınarak
kullandığımı ve istenildiğinde suretlerini Üniversiteye teslim etmeyi taahhüt ederim.
Yükseköğretim Kurulu tarafından yayınlanan “Lisansüstü Tezlerin Elektronik Ortamda
Toplanması, Düzenlenmesi ve Erişime Açılmasına İlişkin Yönerge” kapsamında tezim
aşağıda belirtilen koşullar haricince YÖK Ulusal Tez Merkezi / H.Ü. Kütüphaneleri Açık
Erişim Sisteminde erişime açılır.
o Enstitü / Fakülte yönetim kurulu kararı ile tezimin erişime açılması mezuniyet
tarihimden itibaren 2 yıl ertelenmiştir. (1)
o Enstitü / Fakülte yönetim kurulunun gerekçeli kararı ile tezimin erişime
açılması mezuniyet tarihimden itibaren ... ay ertelenmiştir. (2)
o Tezimle ilgili gizlilik kararı verilmiştir. (3)
31/01/2022
Beyza ÖRS
i
i“Lisansüstü Tezlerin Elektronik Ortamda Toplanması, Düzenlenmesi ve Erişime Açılmasına İlişkin Yönerge”
(1) Madde 6. 1. Lisansüstü tezle ilgili patent başvurusu yapılması veya patent alma sürecinin devam etmesi
durumunda, tez danışmanının önerisi ve enstitü anabilim dalının uygun görüşü üzerine enstitü veya
fakülte yönetim kurulu iki yıl süre ile tezin erişime açılmasının ertelenmesine karar verebilir.
(2) Madde 6. 2. Yeni teknik, materyal ve metotların kullanıldığı, henüz makaleye dönüşmemiş veya patent
gibi yöntemlerle korunmamış ve internetten paylaşılması durumunda 3. şahıslara veya kurumlara haksız
kazanç imkanı oluşturabilecek bilgi ve bulguları içeren tezler hakkında tez danışmanının önerisi ve
enstitü anabilim dalının uygun görüşü üzerine enstitü veya fakülte yönetim kurulunun gerekçeli kararı
ile altı ayı aşmamak üzere tezin erişime açılması engellenebilir.
(3) Madde 7. 1. Ulusal çıkarları veya güvenliği ilgilendiren, emniyet, istihbarat, savunma ve güvenlik, sağlık
vb. konulara ilişkin lisansüstü tezlerle ilgili gizlilik kararı, tezin yapıldığı kurum tarafından verilir *.
Kurum ve kuruluşlarla yapılan işbirliği protokolü çerçevesinde hazırlanan lisansüstü tezlere ilişkin
gizlilik kararı ise, ilgili kurum ve kuruluşun önerisi ile enstitü veya fakültenin uygun görüşü üzerine
üniversite yönetim kurulu tarafından verilir. Gizlilik kararı verilen tezler Yükseköğretim Kuruluna
bildirilir.
Madde 7.2. Gizlilik kararı verilen tezler gizlilik süresince enstitü veya fakülte tarafından gizlilik kuralları
çerçevesinde muhafaza edilir, gizlilik kararının kaldırılması halinde Tez Otomasyon Sistemine yüklenir
* Tez danışmanının önerisi ve enstitü anabilim dalının uygun görüşü üzerine enstitü veya fakülte
yönetim kurulu tarafından karar verilir.
v
ETİK BEYAN
Bu çalışmadaki bütün bilgi ve belgeleri akademik kurallar çerçevesinde elde ettiğimi,
görsel, işitsel ve yazılı tüm bilgi ve sonuçları bilimsel ahlak kurallarına uygun olarak
sunduğumu, kullandığım verilerde herhangi bir tahrifat yapmadığımı, yararlandığım
kaynaklara bilimsel normlara uygun olarak atıfta bulunduğumu, tezimin kaynak
gösterilen durumlar dışında özgün olduğunu, Dr. Öğr. Üyesi Çiğdem AYTEKİN
danışmanlığında tarafımdan üretildiğini ve Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri
Enstitüsü Tez Yazım Yönergesine göre yazıldığını beyan ederim.

vi
TEŞEKKÜR

Örs, B. Ali Dayı Çocuk Kütüphanesi’nde Yer Alan Erken Çocukluk Dönemine
Yönelik Çocuk Kitaplarının Niteliklerinin İncelenmesi, Hacettepe Üniversitesi
Sağlık Bilimleri Enstitüsü Çocuk Gelişimi Ana Bilim Dalı Çocuk Gelişimi ve
Eğitimi Tezli Yüksek Lisans Programı, Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2022. Bu
çalışmada Türkiye’nin ilk örnek çocuk kütüphanesi olma özelliğini gösteren Ali Dayı
Çocuk Kütüphanesi’ndeki en çok ödünç alınan erken çocukluk dönemine yönelik
yazılmış çocuk kitaplarının nitelikli çocuk edebiyatı ve çocuk gelişimi özelliklerine
uygunluğunun incelenmesi amaçlanmıştır. Araştırma kapsamında, Ali Dayı Çocuk
Kütüphanesi’nden 2019 yılında en çok ödünç alınan 25 kitap değerlendirilmiştir.
Kitapları değerlendirmek için literatür bilgileri taranmış ve araştırmacı tarafından
“Kitap Özellikler Formu” ve “3-6 Yaş Dönemi Çocuklarına Yönelik Çocuk Edebiyatı
Yapıtlarının Çocukların Gelişimsel Özelliklerine Uygunluğunu İnceleme Soru Formu”
oluşturulmuş, bu formlar veri toplama sürecinde kullanılmıştır. Kitapların içerik ve dış
yapı özellikleri soru formları doğrultusunda psikomotor gelişim, erken okuryazarlık
/dil gelişimi, bilişsel gelişim, kişilik gelişimi, sosyal duygusal gelişim, cinsel gelişim
ve ahlak gelişimi başlıkları altında incelenerek doküman analizi yöntemi ile analiz
edilmiştir. Çalışma kapsamında kütüphaneden ödünç alınan kitapların genel olarak
çocuk gelişimi ve nitelikli çocuk edebiyatı özelliklerine uygun olduğu görülürken,
bilişsel gelişim açısından erken çocukluk dönemindeki çocukların dikkat sürelerini
aşacak uzunlukta olan kitapların da bulunduğu görülmüştür. Ayrıca cinsel gelişim
alanına yönelik olarak kitaplarda toplumsal cinsiyet bağlamında çoğunlukla cinsiyet
rollerine pek değinilmediği veya daha çok geleneksel cinsiyet rollerine yer verildiği
sonucuna ulaşılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Ali Dayı Çocuk Kütüphanesi, çocuk edebiyatı, çocuk gelişimi,
erken çocukluk dönemi
viii
ABSTRACT
Örs, B. Investigation of the Quailities of Children's Books for Early Childhood
Period in Ali Dayı Children's Library, Hacettepe University Graduate School
Health Sciences Child Development Department Child Development and
Education Master's Program with Thesis, Master's Thesis, Ankara, 2022. In this
study, it is aimed to examine the suitability of the most borrowed children's books
written for the early childhood period from Ali Dayı Children's Library, which is the
first exemplary children's library in Turkey, with the characteristics of qualified
children's literature and child development. Within the scope of the research, the 25
most borrowed books from Ali Dayı Children's Library in 2019 were evaluated. In
order to evaluate the books, literature research was conducted and the forms "Book
Features Form" and "Question Form for Examining the Suitability of Children's
Literature Works for 3-6 Years-Old Children to the Developmental Characteristics of
Children" created by the researchers were used in the data collection process. Through
the question forms, the content and external structure features of the books were
reviewed under the headings of psychomotor development, early literacy / language
development, cognitive development, personality development, social emotional
development, sexual development and moral development, and analyzed by document
analysis method. Within the scope of the study, it was seen that the books borrowed
from the library were generally suitable for child development and qualified children's
literature, while it was concluded that there are books that exceed the attention span of
children in early childhood in terms of cognitive development and that the books are
insufficient in terms of being supportive in the field of sexual development.
Keywords: Ali Dayı Children's Library, children's literature, child development, early
childhood period
ix
İÇİNDEKİLER
ONAY SAYFASI iii
YAYIMLAMA VE FİKRİ MÜLKİYET HAKLARI BEYANI iv
ETİK BEYAN SAYFASI v
TEŞEKKÜR vi
ÖZET vii
ABSTRACT viii
İÇİNDEKİLER ix
SİMGELER ve KISALTMALAR xiii
ŞEKİLLER xiv
TABLOLAR xv
1. GİRİŞ 1
1.1. Kapsam 1
1.2.Araştırmanın Amacı ve Önemi 3
1.3.Problem Durum 4
1.4.Sınırlılıklar 4
2. GENEL BİLGİLER 6
2.1.Çocuk Edebiyatının Tanımı 6
2.2.Çocuk Edebiyatının Önemi 6
2.3.Çocuk Edebiyatının Gelişim Alanlarıyla İlişkisi 7
2.3.1.Çocuk Kitaplarının Dil Gelişimine Etkisi 7
2.3.2.Çocuk Kitaplarının Bilişsel Gelişime Etkisi 8
2.3.3.Çocuk Kitaplarının Kişilik Gelişimine Etkisi 9
2.3.4.Çocuk Kitaplarının Sosyal-Toplumsal Gelişime Etkisi 9
2.4. Nitelikli Bir Çocuk Kitabında Bulunması Gereken Biçimsel Özellikler 10
2.4.1.Boyut 10
2.4.2.Kâğıt 10
2.4.3.Kapak ve Cilt 10
2.4.4.Sayfa Düzeni 11
2.4.5.Harfler 11
2.4.6.Resimler 11
2.5. Nitelikli Bir Çocuk Kitabında Bulunması Gereken İçerik Özellikleri 11
x
2.5.1.Konu 11
2.5.2.İzlek (Tema) 12
2.5.3.İleti 12
2.5.4.Karakter(ler) 12
2.5.5.Dil ve Anlatım 13
2.6. Çocuk Kütüphaneleri 13
2.6.1.Türkiye’de Çocuk Kütüphaneleri 13
2.6.1.1.Ali Dayı Çocuk Kütüphanesi 14
3. GEREÇ VE YÖNTEM 17
3.1.Araştırmanın Modeli 17
3.2.Araştırmanın Evreni ve Örneklemi 17
3.3.Veri Toplama Araçları 21
3.3.1.Kitap Özellikleri Formu 21
3.3.2. 3-6 Yaş Dönemi Çocuklarına Yönelik Çocuk Edebiyatı
Yapıtlarının Çocukların Gelişimsel Özelliklerine Uygunluğunu
İnceleme Soru Formu
22
3.4. Veri Toplama Süreci 22
3.4.1. Etik Kurul Onay Süreci 22
3.4.2.Veri Toplama Aracının Oluşturulması Süreci 22
3.4.3. Çalışma Grubunu Oluşturan Kitapların Belirlenmesi ve Veri
Toplama İşlemi
23
3.5. Verilerin Analizi 24
4. BULGULAR 25
4.1.Kitapların Psikomotor Becerileri Desteklemeye Yönelik Özelliklerine
İlişkin Bulgular
25
4.1.1.Sayfa Yapısı ve Kalınlığı 25
4.1.2. Boyut 25
4.1.3.Kapak ve Ciltleme 25
4.2.Kitapların Dil Gelişimi/Erken Okuryazarlık Becerilerini Desteklemeye
Yönelik Özelliklerine İlişkin Bulgular
26
4.2.1.Ön Kapak Özellikleri 26
4.2.2.Metin Özellikleri 32
xi
4.2.3.Sayfa Düzeni 49
4.2.4.Kitabın Hitap Ettiği Yaş Grubunu Belirtme Durumu 49
4.3.Kitapların Bilişsel Gelişimi Desteklemeye Yönelik Özelliklerine İlişkin
Bulgular
50
4.3.1. Resimler 50
4.3.2. Problem Çözme Becerilerini Destekleme Durumu 52
4.3.3. Kitaba İlişkin Soru veya Okuma Önerisi Verilme Durumu 56
4.4. Kitapların Kişilik Gelişimini Desteklemeye Yönelik Özelliklerine
İlişkin Bulgular
58
4.4.1.Karakter Özellikleri 58
4.4.2.Evrensel Değerlere Yer Verilme Durumu 61
4.5.Kitapların Sosyal/Duygusal Gelişimi Desteklemeye Yönelik
Özelliklerine İlişkin Bulgular
71
4.5.1.Karakterler Arası İletişim 71
4.5.2.Prososyal Davranışlara Yer Verme Durumu 75
4.5.3.Nezaket İfadelerine Yer Verme Durumu 79
4.5.4.Şiddet Ögelerine Yer Verme Durumu 81
4.6. Kitapların Cinsel Gelişimi Desteklemeye Yönelik Özelliklerine İlişkin
Bulgular
82
4.6.1.Anne-Baba Kavramlarının Ele Alınması 82
4.6.2.Kız-Erkek Kavramlarının Ele Alınması 85
4.6.3.Cinsiyet Rollerine Yer Verme Durumu 88
4.7. Kitapların Ahlak Gelişimini Desteklemeye Yönelik Özelliklerine
İlişkin Bulgular
91
4.7.1.İleti 91
5. TARTIŞMA 94
5.1. Kitapların Psikomotor Gelişimi Desteklemeye Yönelik Özelliklerine
İlişkin Bulguların Tartışılıp Yorumlanması
95
5.2. Kitapların Dil Gelişimi/Erken okuryazarlık Becerilerini Desteklemeye
Yönelik Özelliklerine İlişkin Bulguların Tartışılıp Yorumlanması
96
5.3. Kitapların Bilişsel Gelişimi Desteklemeye Yönelik Özelliklerine
İlişkin Bulguların Tartışılıp Yorumlanması
99
xii
5.4. Kitapların Kişilik Gelişimini Desteklemeye Yönelik Özelliklerine
İlişkin Bulguların Tartışılıp Yorumlanması
101
5.5.Kitapların Sosyo-Duygusal Gelişimi Desteklemeye Yönelik
Özelliklerine İlişkin Bulguların Tartışılıp Yorumlanması
103
5.6. Kitapların Cinsel Gelişimi Desteklemeye Yönelik Özelliklerine İlişkin
Bulguların Tartışılıp Yorumlanması
105
5.7. Kitapların Ahlak Gelişimini Desteklemeye Yönelik Özelliklerine
İlişkin Bulguların Tartışılıp Yorumlanması
107
6. SONUÇ VE ÖNERİLER 109
7. KAYNAKÇA 113
8. EKLER
EK-1: 3-6 Yaş Dönemi Çocuklarına Yönelik Çocuk Edebiyatı Yapıtlarının
Çocukların Gelişimsel Özelliklerine Uygunluğunu İnceleme Soru
Formu
EK-2: Etik Kurul Onay Formu
EK-3: Kitapların Kod-İsim Listesi
EK-4: İncelenen Kitapların Listesi
EK-5: Orijinallik Raporu – Ditijal Makbuz
EK-6: Orijinallik Raporu
9. ÖZGEÇMİŞ
xiii
SİMGELER VE KISALTMALAR
Bkz Bakınız
f Frekanslar/sıklıklar
Örn Örnek
YKY Yapı Kredi Yayınları
xiv
ŞEKİLLER
Şekil Sayfa
2.1. Ali Dayı Çocuk Kütüphanesi, Ankara 14
2.2. Okul Öncesi Bölümü 15
2.3. Etkinlik Alanı 15
4.1. İncelenen Kitapların Ön Kapak Özellikleri 27
4.2. “Kim Korkar Kırmızı Başlıklı Kızdan?” kitabında yer alan farklı
font ve büyüklükteki yazı karakteri örneği
35
4.3. “Acıkmadım Ki!” kitabında yer alan farklı font ve büyüklükteki
yazı karakteri örneği
36
4.4. “Anais Çok Kızgın” kitabında yer alan farklı font ve
büyüklükteki yazı karakteri örneği
37
4.5. “Tombik Ayı Hastalanınca” kitabında yer alan Büyük Puntolu
Yazı örneği
39
4.6. “Sevgi Kraliçesi” kitabında yer alan farklı font ve büyüklükteki
yazı karakteri örneği
40
4.7. “Akıllı Kedi Didi”kitabında yer alan Farklı Fonttaki Yazılara
örnek
41
4.8. Renkli fon üzerine hatsız çizim örneği 51
4.9. Renkli fon üzerine net hatlı çizim örneği 51
4.10. Beyaz fon üzerine hatsız çizim örneği 52
4.11. Beyaz fon üzerine net hatlı çizim örneği 52
4.12. Kitaplarda yer alan karakterlerin özellikleri 59
4.13. Kitaplarda yer alan evrensel değerlere ilişkin örnek cümleler 62
4.14. Kitaplarda yer alan prososyal davranışlara ilişkin örnek cümleler 76
xv
TABLOLAR
Tablo Sayfa
3.1. İncelenen kitapların Türkçe dilinde yazılmış veya Türkçe diline
çevrilmiş olmasına ilişkin bilgiler
18
3.2. İncelenen kitapların yazar ve çizerlerinin cinsiyetlerine göre
dağılımına ilişkin bilgiler
19
3.3. İncelenen kitapların sayfa sayılarına göre dağılımlarına ilişkin
bilgiler
19
3.4. İncelenen kitapların yayın tarihlerine göre dağılımlarına ilişkin
bilgiler
20
3.5. İncelenen kitapların ödünç alınma sayılarına göre dağılımlarına
ilişkin bilgiler
20
4.1. Kitaplarda yer alan resimlerin resimleme tekniklerine göre
özellikleri
51
1
1.GİRİŞ
Bu bölümde araştırmanın kapsamı, amacı ve önemi, problem durum ve
araştırmaya yönelik sınırlılıklara yer verilmiştir.
1.1.Kapsam
Çocukluk dönemi hayatımızın kendine özgü ve çok özel bir dönemidir.
Edebiyat da hayatımızda doğduğumuz andan itibaren yer alan bir kavramdır. Nasıl
çocukluk dönemimiz kendine özgüyse çocukluk dönemindeki edebiyat kavramının da
çocuklara özgü olması gerektiği düşünülmektedir. Literatüre bakıldığında da çocuk
edebiyatının çocuklara özgü olması gerektiğine yönelik tanımlara yer verildiği
görülmüştür. Gönen (1)’e göre “çocuk edebiyatının en önemli özelliği çocukların ilgi
ve ruhsal ihtiyaçlarını karşılamasıdır”. Arıcı (2) ise çocuk edebiyatı eserlerini “çocuk
duyarlılığıyla örülmüş, çocuk düzeyine uygun bir dille kaleme alınmış metinler”
olarak tanımlamıştır. Çocuk edebiyatında muhatap öncelikle çocuktur ancak
yetişkinlerin de çocuk edebiyatı eserlerinden estetik haz alarak yararlanabileceği
düşünülmektedir.
Bir çocuğun gelişimi hem biyolojik özelliklerden hem de çevresel özelliklerden
etkilenmektedir (3). Çevresel özellikler içerisinde, çocuğun nitelikli uyaranlarla
desteklenmesi konusunda çocuk kitapları da önemli bir yer tutmaktadır. Bu bağlamda
da çocuk kitaplarının çocuk gelişimini doğrudan etkilediği bilinmektedir (4). Gelişim
üzerindeki etkileri düşünüldüğünde çocuk kitaplarının hitap ettiği yaş grubuna yönelik
gelişim özelliklerine de uygun olması büyük önem arz etmektedir. Doğum öncesi
dönemden başlayan gelişim doğum anından itibaren hızlı bir şekilde yaşam boyu
devam eder ve gelişim tüm alanlarıyla bir bütündür. Her gelişim alanı birbiriyle
ilişkilidir ve herhangi bir gelişim alanında yaşanan aksaklık diğer gelişim alanlarını da
olumsuz etkilemektedir (3). Bu nedenle gelişim alanlarının doğru bir şekilde
desteklenmesi için, çocuğun dil gelişimi, sosyal gelişimi, bilişsel gelişimi üzerinde
etkisi olan nitelikli çocuk edebiyatı eserleriyle buluşması büyük bir önem arz
etmektedir.
Çocukların okul öncesi dönemde kitaplarla buluşmasının önemi yapılan birçok
çalışma ve kaynakla ortaya koyulmuştur. (2, 5-7). Bir çocuk kitabının nitelikli
olabilmesi için kitabın iç ve dış yapı özellikleriyle seslendiği yaş grubuna uygun
2
özellikler göstermesi gerekmektedir. Çocukların özellikle erken dönemde nitelikli
çocuk kitaplarıyla buluşması gelişimlerinin desteklenmesi için çok önemlidir. Bir
çocuk kitabının kapak tasarımının öyküsüyle uyumlu olması çocuğun görsel okuma
becerisini desteklerken, ardışıklık içeren ve çocuk gerçekliğine uygun resimlemelerle
hazırlanmış bir çocuk kitabı da çocuğun kendisine göre öyküler oluşturarak dil
gelişimini destekleyecektir. Ayrıca kitaplarda yer verilen konu, izlek, karakter ve
olaylarla çocukların kişilik ve sosyal gelişimi de desteklenebilmektedir (8).
Çocukların ve ailelerin zengin kaynaklara ulaşmasını sağlayan kütüphaneler de
çocuk edebiyatı eserlerine ulaşım için büyük bir rol oynamaktadır. Kütüphaneler en
basit tanımıyla yazılı materyallerin depolandığı yerlerdir ve eski antik çağlardan beri
hayatımızda yer almaktadır. Kütüphaneler eskiden arşivle aynı göreve sahipken
sonradan geniş materyal içeriğiyle, her türlü veriyi olabildiğince uzun süreli saklama
kaygısı güden, bilgi hizmeti sunan ve ihtiyaç duyulan bilgileri kullanıcılara hızlı bir
şekilde sunabilme gücüne sahip bilgi ve belge merkezleri haline gelmiştir (9).
Kütüphaneler okuyan bir toplum oluşturulmasında oldukça etkili bir yere
sahiptir. Okuma alışkanlığının sağlıklı bir şekilde yerleştirilmesi için kütüphane
kullanma alışkanlığı da özellikle çocukluk döneminden itibaren kazandırılmalıdır (10,
11).
Halk kütüphaneleri ülkemizde yer alan yaygın kütüphane türlerinden biridir.
Ülkemizde halk kütüphanelerine bağlı olarak hizmet vermekte olan çocuk
kütüphaneleri bulunmaktadır. Yılmaz (12) tarafından halk kütüphaneleri, “bireylerin
eğitim, kültür ve boş zamanları değerlendirme ile ilgili bilgi ihtiyaçlarını hiçbir ayrıma
gitmeden, ücretsiz biçimde karşılayarak bulunduğu yörenin kalkınmasına katkıda
bulunan demokratik kuruluşlardır” şeklinde tanımlanmıştır. Halk kütüphanelerinin
hizmet verdiği kullanıcılar, birbirinden farklı niteliklere sahip bireylerdir (13). Her sosyo
ekonomik düzeyden bireyin ulaşımına açık olan bu kütüphaneler sayesinde,
kütüphanedeki kitaplar geniş bir kitleye hitap etmektedir. Özellikle düşük
sosyoekonomik düzeye sahip ailelerin çocuklarına kaliteli ve farklı kitaplar ulaştırarak
eğitimlerini desteklemelerine de olanak sağlamaktadır (14).
Çocuk kütüphaneleri, ailelerinden dolayı dezavantajlı doğan ve yaşayan
çocukların çocukluk döneminin olumsuz etkilerini azaltmada rol alabilecek devlet
destekli ve ücretsiz tek kurumdur ve bu kütüphanelerden hizmet almak kamusal bir
3
haktır (15). Çocuk kütüphanelerinin hem fiziksel koşullar olarak hem de içerdiği
kitaplar açısından çocukların gereksinimlerine göre dizayn edilmesi gerektiği
düşünülmektedir. Çocuklar ve anne-babaları kütüphane hizmetlerinden yararlanırken
çocukların gelişimine uygun kitaplara ulaşabilmelidir.
Literatüre bakıldığında çocuk kütüphanelerindeki kitapların içerik özellikleri
ve çocuk edebiyatında kitapların niteliksel özellikleri ile ilgili araştırmaların
çoğunlukla bilgi ve belge yönetimi, eğitim bilimleri ya da edebiyat bölümleri
tarafından yapıldığı görülmektedir (16-20). Çocuk kitaplarının çocuk gelişimi ile ilgisi
konusunda gelişimi bütüncül olarak inceleyen çok az çalışma olduğu görülmüştür (21).
Çocuk kitaplarının gelişim alanlarıyla ilişkisi ise çok önemli bir konudur. Bu nedenle
çocuk kütüphanelerindeki kitapların tüm gelişim alanları dikkate alınarak gelişimsel
bir bakış açısıyla incelenmesi ve çocuk gelişimi bağlamında değerlendirilmesi
literatüre katkı sağlayacak bir araştırma konusudur.
1.2. Araştırmanın Amacı ve Önemi
Bu araştırmayla Türkiye’nin çocuklara özel ilk örnek kütüphanesi olan ve
Ankara ilinde bulunan Ali Dayı Çocuk Kütüphanesi’nde yer alan erken çocukluk
dönemine yönelik kitaplardan en çok tercih edilen 25 kitabın, nitelikli çocuk edebiyatı
özellikleri ile çocukların gelişimini destekleyici özellikleri bağlamında incelenmesi
amaçlanmıştır.
Çocuk kitaplarının, çocukların belirli bir yaşa gelmesini beklemeksizin
doğumdan itibaren çocuklarla tanıştırılması gerektiği düşünülmektedir. Bebeklik
dönemine yönelik kitapların da gelişim üzerinde önemli bir etkisi olsa da (22) bebeklik
dönemi kitapları içerik açısından okul öncesi dönemi kitaplarından farklılık
göstermektedir. Bebeklik döneminde daha çok görsel algıyı destekleyen kitaplar,
erken çocukluk dönemine doğru bilişsel, sosyal, dil, ahlak gelişimini destekleyecek
olay örgülerine sahip olmaya başlar. Ayrıca 3-6 yaş dönemine yönelik hazırlanan
kitaplarla erken okuryazarlık becerilerini geliştirecek yazılı materyaller çocuk
edebiyatına dahil olur (1, 2) . Bu nedenle yapılan araştırmada erken çocukluk
dönemine özgü kitapların incelenmesi amaçlanmıştır. Gelişim bir bütün olarak
değerlendirilmiş ve tüm gelişim alanları dikkate alınmıştır.
4
1.3.Problem Durum
Bu çalışmanın temel amacı, Türkiye’nin ilk örnek çocuk kütüphanesi olma
özelliğini taşıyan Ali Dayı Çocuk Kütüphanesi’nde yer alan, 3-6 yaş dönemi
çocuklarına hitap eden kitapların, çocukların gelişimini destekleyici özellikleri ve
nitelikli çocuk edebiyatı özellikleri açısından incelenmesidir. Bu amaçtan yola
çıkılarak, çalışma kapsamında aşağıdaki temel soruya yanıt aranacaktır:
“Ali Dayı Çocuk Kütüphanesi’nde bulunan ve en çok okunan 3-6 yaş dönemi
çocuklarına yönelik kitaplar nitelikli çocuk edebiyatı özellikleri bağlamında genel
olarak çocuk gelişimini destekleyici özellikler taşımakta mıdır?”
Alt Problemler
1. Ali Dayı Çocuk Kütüphanesi’nde bulunan 3-6 yaş dönemi çocuklarına yönelik
kitaplar arasından çocuklar tarafından en çok ödünç alınan kitaplar
hangileridir?
2. Ali Dayı Çocuk Kütüphanesi’nde bulunan ve en çok okunan 3-6 yaş dönemi
çocuklarına yönelik kitapların künye bilgileri (yayın yılı, Türkçe-çeviri kitap
olma durumu, yazarı vb.) nasıl dağılmaktadır?
3. Ali Dayı Çocuk Kütüphanesi’nde bulunan ve en çok okunan 3-6 yaş dönemi
çocuklarına yönelik kitaplar nitelikli çocuk edebiyatı özelliklerini ne ölçüde
taşımaktadır?
4. Ali Dayı Çocuk Kütüphanesi’nde bulunan ve en çok okunan 3-6 yaş dönemi
çocuklarına yönelik kitaplar gelişim alanlarına yönelik hangi destekleyici
özellikleri taşımaktadır?
1.4.Sınırlılıklar
Bu araştırma Türkiye’nin ilk örnek çocuk kütüphanesi olma özelliği taşıyan Ali
Dayı Çocuk Kütüphanesi’nde yer alan ve ulaşılabilir olan 3-6 yaş grubu çocuklara
hitap eden kitaplarla sınırlıdır. Araştırma kapsamında, ilgili kütüphanede yer alan 3-6
yaş grubuna hitap eden tüm kitapların sayısına ulaşmak ve buna göre örneklem
grubunu oluşturmak amaçlanmıştır. Ancak, yetkili kişilerle yapılan görüşmelerde
kitapların 3- 6 yaş grubu olarak gruplanmadığı ve ilkokul dönemine kadar olan tüm
kitapların bir arada listelendiği bilgisine ulaşılmıştır. Bu kapsamda, 3-6 yaş grubuna
5
yönelik kitapların elle sayılarak belirlenmesi güç olacağından evreni oluşturan net
sayıya ulaşılamamış olup en çok ödünç alınan 3-6 yaş grubuna yönelik 25 kitabın
örneklem olarak belirlenmesine karar verilmiştir. Bu doğrultuda, araştırma en çok
ödünç alınan 25 kitapla sınırlıdır.
Araştırmanın bir diğer sınırlılığı, bu tez çalışması kapsamında oluşturulan ve
uzman görüşleri doğrultusunda son hali verilen kontrol listesine göre yapılan
değerlendirme ile sınırlı olmasıdır.
1 yıl içerisinde en çok ödünç alınmış kitapların belirlenmesinde dünyada
yayılan pandemi nedeniyle 2020 yılı ve sonrası çalışmaya katılmamış, 2019 yılındaki
veriler dikkate alınmıştır.
6
2.GENEL BİLGİLER
2.1.Çocuk Edebiyatının Tanımı
Çocuk edebiyatı 1970’lere kadar önemli bir konu olarak görülmemiş ve
üzerinde akademik anlamda fazla çalışma yapılmamıştır. 1970’lerden sonra ise önemi
fark edilmiş ve araştırmalara konu olmaya başlamıştır (1). Günümüzde çocuk
edebiyatını konu alan, çocuk edebiyatının özelliklerine ilişkin birçok kitap ve kaynak
bulmak mümkündür (2, 7, 8, 23, 24).
Literatürde çocuk edebiyatı üzerine birçok tanım yer almaktadır. Sever’e (7)
göre çocuk edebiyatı, “erken çocukluk döneminden başlayıp ergenlik dönemini de
kapsayan bir evrede, çocukların alıcı dil becerileri ve bilişsel gelişim düzeylerine
uygun olarak duygu ve düşünce dünyalarını sanatsal niteliği olan dilsel ve görsel
iletilerle zenginleştiren, beğeni seviyelerini yükselten ürünlerin genel adıdır”. Yetişkin
insanların olduğu gibi çocukların da bilgi edinme ve sanatın bir dalı olan edebiyattan
yararlanma hakkı vardır (25).
Şirin’e (26) göre çocuk edebiyatı, “dil ve kişilik gelişimi, duygu, düşünce,
hayal ve sanat-estetik eğitimi ile çocukların iç dünyalarını zenginleştiren ve yetişkin
edebiyatından yalnızca derece farkı olan bir edebiyat-sanat alanıdır”.
Oğuzkan’a (24) göre ise “Usta yazarlarca çocuklar için yazılmış olan ve
sanatsal nitelikli eserlerin genel adı” çocuk edebiyatı olarak tanımlanmıştır.
Yapılan tüm tanımlara bakıldığında çocuk edebiyatının yetişkin edebiyatından
içerik olarak farklı olduğu, eserlerin nitelikli olduğu kadar çocukların gelişim
özelliklerine göre hazırlanmasının gerekliliği de ön plana çıkmaktadır.
2.2.Çocuk Edebiyatının Önemi
Çocuk edebiyatının en önemli işlevi çocuklara okuma alışkanlığı ve sevgisi
kazandırmaktır. Çocuklar erken dönemde çocuk gelişimine uygun özelliklerde
yazılmış ürünlerle tanıştırıldığı takdirde okuma sevgisi kazanabilecek iken, doğru
olmayan bir dil, kurgu ve yaklaşıma sahip olan kitaplar da çocukları okuma
alışkanlığından uzaklaştıracaktır (27). Çocuk edebiyatı çocuğun hayal kurma
becerilerini destekler, çocuğu yaşam ve insan gerçeklikleriyle tanıştırır ve yetişkinliğe
7
hazırlar. Bu nedenle çocukken edebiyatla tanışmamış bir insanın yetişkinliğinde de
edebiyatı hayatına katmasının çok zor olacağı düşünülmektedir.
Çocuğun değişik gelişim dönemlerine ve hedef kitlelerinin gelişim özelliklerine
göre okul öncesi dönemi kitaplar Oyuncak Kitap, ABC kitabı, Kavram Kitabı, Resimli
Kitap gibi çeşitli türlere ayrılmaktadır. Çocuklar için yazılı edebiyat, resimli çocuk
kitaplarıyla başlar. Bu kitaplar resim ağırlıklı olsa da anlamlı bir olay örgüsüne sahiptir
(28). Ancak resimli çocuk kitaplarının fazla uzun olmaması ve gerekli ölçüde bir
kurguya sahip olması gereklidir (23). Resimli çocuk kitaplarının nitelikli olması
çocuğa kitap sevgisi kazandırdığı gibi, çocuğun tüm gelişim alanlarını olumlu yönde
etkilemekte, ona yeni kavramlar kazandırmakta, eleştirel düşünce becerisini
desteklemektedir (29). Bir çocuk kitabının nitelikli olabilmesi için kitabın biçimsel ve
içerik özellikleriyle seslendiği yaş grubuna uygun özellikler göstermesi gerekmektedir
(30).
Çocuk edebiyatı yapıtları özenle hazırlanmalı ve uzman kontrolünden geçerek
yayınlanmalıdır. Çocuğun gelişimine ve hazırbulunuşluluğuna uygun olmayan
eserlerin çocuk üzerinde olumsuz etkiler oluşmasına neden olabileceği
düşünülmektedir.
2.3.Çocuk Edebiyatının Gelişim Alanlarıyla İlişkisi
Çocuk edebiyatı, edebiyat kavramının bir alt başlığı gibi dursa da aslında
çocuklara yönelik edebi eserler çocukların dil, sosyal, bilişsel, erken okuryazarlık,
ahlak gelişimi gibi tüm gelişim alanlarını etkilemektedir. Bu bölümde çocuk
edebiyatının gelişim alanlarıyla ilişkisi açıklanacaktır.
2.3.1.Çocuk Kitaplarının Dil Gelişimine Etkisi
Dil, iletişim için en önemli unsurdur. Bebekler de doğumdan itibaren çıkardıkları
seslerle iletişimi başlatırlar. Yaşamın ilerleyen evrelerinde çıkarılan sesler daha
anlamlı hale gelir ve on bir- on iki ayda ilk sözcükler söylenmeye başlar (3). Üç- altı
yaş arasında ise kelime haznesi hızlı bir şekilde artar, ana dilin temel yapısı kazanılır.
Çocuklar kendini dili kullanarak daha iyi ifade ederler (31).
Dil gelişimini etkileyen birçok faktör olsa da dilin etkilendiği çevresel
uyaranlardan biri de çocuk kitaplarıdır. Çocukların dil gelişiminin hızla ilerlediği
8
erken çocukluk döneminde nitelikli çocuk kitaplarıyla buluşturulması çok önemlidir.
Bu dönemde çocukların okuma-yazma becerileri olmadığı için etkileşimli kitap okuma
sürecinin olması gereklidir. Yıldız Bıçakçı ve arkadaşları (32)’nın çalışmasında
etkileşimli kitap okuma sürecinin dil gelişimi üzerine olumlu etkisi olduğu ortaya
koyulmuştur. Çocuk kitabındaki resimler de dil gelişimi için önemli bir faktördür.
Erken çocukluk dönemine yönelik bir kitabı eline alan çocuk, kitabın resimlerine
bakarak okumaya çalışacaktır. Çocuklar için resimlerin dünyası onların duygu ve
düşüncelerinin bir yansımasıdır. Resimlerin ayrıntılı ve anlaşılır olması çocuğun
kendisine göre bir öykü oluşturmasına fırsat verecektir (1).
Çocuk kitapları sayesinde çocukların kelime haznesi genişletilebilir. Kitaplarda
çocukların bildiği kelimelerin yanı sıra bilmedikleri kelimeler veya bilinen kelimelerin
diğer anlamları da kullanılmalıdır. Ayrıca bilinmeyen kelimelere metnin içinden
anlamının çıkarabileceği şekilde yer verilmelidir. Çocuk kitapları yalnızca ifade edici
dil becerileri değil alıcı dil becerilerinin gelişimi için de çok önemlidir. 3-4 yaş grubu
çocuklarında bilmece ve tekerlemelerdeki yinelenen ses ve sözcüklerle işitsel
uyaranlar verilmelidir (7).
Dil gelişim evreleri evrenseldir ve çocuğun doğduğu yerden bağımsız olarak
benzer aşamalardan geçer (33). Çocuk kitapları da her kültürde ve dilde gelişimle
doğrudan ilişkilidir. Yurt dışında yapılan çalışmalarda da çocuk edebiyatının dil
gelişimi üzerindeki olumlu etkileri ortaya çıkarılmıştır (4, 34).
2.3.2.Çocuk Kitaplarının Bilişsel Gelişime Etkisi
Bilişsel gelişim, çocuğun zihinsel beceri ve yeteneklerindeki süreç içerisinde
oluşan değişiklik olarak tanımlanabilir (8). Bebekler ve çocuklar keşfetme ve öğrenme
dürtüsüyle hareket ederler. Bilişsel gelişimin hızla ilerlediği erken çocukluk
döneminde çocuğun nitelikli uyaranlarla karşılaşması da çok önemlidir. Bu
uyaranlardan biri olan çocuk kitaplarının, doğumla birlikte çocuğun hayatında olması
gerektiği düşünülmektedir.
Bebeklik döneminden itibaren çocukların nitelikli kitaplarla buluşması görsel
algı, hafıza, akıl yürütme ve kavram gelişimini olumlu yönde etkileyecektir. Çer
(22)’in 0-24 ay arasında kendi çocuğuyla yaptığı araştırmasında nitelikli çocuk
9
edebiyatı eserlerinin kavram gelişimini olumlu yönde desteklediğini ortaya
çıkarmıştır.
Hitap ettiği yaş grubu büyüdükçe çocuk kitaplarının resimleri azalmakta, metni
artmakta ve olay örgüsü daha karmaşık hale gelmektedir. Bu haliyle çocuk kitapları
çocukların estetik algısını ve problem çözme becerilerini destekler. Ayrıca çeşitlenen
kitaplar arasından şiir, tekerleme ve bilmece kitapları da çocuğun pratik düşünme
becerilerini destekleyerek kendisini geliştirmesine katkıda bulunur.
Saxby (35)’e göre edebiyat okuru daha güvenli bir geleceğe yönlendirirken
okurun algı yeteneğinin ve anlayışının beslenmesine de katkıda bulunur. Çocuk
okurların da edebiyat ile bilişsel yeteneklerini geliştirmesi kaçınılmazdır.
2.3.3.Çocuk Kitaplarının Kişilik Gelişimine Etkisi
Kişilik, bireyi diğerlerinden ayıran düşünce ve davranış sistemlerini oluşturan
özellikler bütünü olarak tanımlanabilir (36). Her gelişim alanında olduğu gibi kişilik
gelişimi de hem doğuştan getirilen özelliklerden hem de çevresel faktörlerden
etkilenir. Çocuğun potansiyelinin ortaya çıkmasında kalıtsal etkenler etkiliyken,
çocuğun potansiyelinin kullanım şeklini etkileyen ise çevresel faktörlerdir.
Erken çocukluk döneminde (3-6 yaş) çocuk kendine dönük bir durumdan
topluma dönük bir duruma geçmeye başlar. Çevresinden ayrı bir birey olduğunu
kavrayan çocuk kendi kişiliğini şekillendirme yolunda denemeler, araştırmalar yapar.
Çocuk kendine ve çevredeki uyaranlara karşı araştırma ve bilgi edinme eğilimi gösterir
(3, 36). Bu dönemde çocuğun öykünebileceği karakter özelliklerine sahip
kahramanları barındıran nitelikli çocuk edebiyatı eserleriyle buluşması çok önemlidir.
Bu dönemde çocuklara benlik saygısını geliştirecek bir tutumla kendilerini değerli ve
önemli görmeleri sağlanmalıdır. Bunun için sıcak ve samimi bir ortamda çocuklarla
resimli kitaplar incelenmeli; onlara kısa öyküler okunmalıdır (7).
2.3.4.Çocuk Kitaplarının Sosyal-Toplumsal Gelişime Etkisi
İnsanlar doğdukları andan itibaren sosyal bir yaşama başlarlar ve içine
doğdukları toplumun genel geçer değerlerini kazanarak büyürler. Bir bebeğin ilk
toplumsal ilişkisi bakım vereniyle kurduğu ilişkidir. Daha sonra bu ilişki çevresindeki
kardeş, akrabalar ve arkadaşlarıyla gelişir (3).
10
Bandura (37)’nın sosyal öğrenme kuramında çocuk çevresindeki insanları model
alır ve modelden örnek alarak davranış geliştirir. Bir çocuk nasıl çevresindeki insanları
kendine model alıp, taklit ediyorsa kitaplardaki kahramanları da kendisine model
alabileceği düşünülmektedir. Bu nedenle çocuk edebiyatı eserlerindeki kahramanlar
da çocukların öykünebileceği prososyal davranışlar gösteren, problem çözme
becerisine sahip, şiddete başvurmaktan kaçınan gibi olumlu özelliklere sahip
olmalıdır.
Çocukların sosyal ve toplumsal gelişimlerini desteklemek için erken çocukluk
döneminde duygularını anlatmaya yönlendirecek kitaplar okunmalıdır. Çocuklar
hikâye, masal, şiir kitaplarında yer alan resimlerdeki farklı yüz ifadeleri üzerine
konuşturulmalıdır. Ayrıca çocukların şiddetin ve kaba kuvvetin sorunları
çözmeyeceğini sağlıklı iletişim yöntemlerinin çocuğa uygun bir dille hissettirildiği
kitaplar tercih edilmelidir (7).
2.4.Nitelikli Bir Çocuk Kitabında Bulunması Gereken Biçimsel Özellikler
Kitapların biçimsel özelliklerinin çocukların görsel algılarının eğitilmesi
sürecinde önemli işlevleri vardır. Biçimsel özellikler çocukların dikkatini çeken ve
çocuğun kitapla etkileşim kuracağı özelliklerdir. Nitelikli bir çocuk kitabında
bulunması gereken biçimsel (dış yapı) özellikler, çocuk edebiyatıyla ilgili yayın ve
kaynak kitaplarda şu şekilde belirtilmiştir (38):
2.4.1.Boyut: Çocuk kitaplarının genellikle dikdörtgen veya kare biçiminde;
16x23 cm büyüklüğünde olması normal sayılmaktadır. Ancak 3-6 yaş grubundaki
çocukların ilgisini farklı boyutlarda kitaplar çekmektedir. Bu nedenle erken çocukluk
döneminde değişik boyutlarda kitaplardan yararlanılabilmektedir. Kitap, çocuğun
fiziksel özelliklerine uygun olmalı, çocuk tarafından kolayca kaldırılıp taşınabilmelidir
(39).
2.4.2.Kâğıt: Kolay yıpranmayan, kirlenmeyen, göz sağlığı açısından uygun
olmalıdır. Kâğıt, resimlerin niteliğini ve renklerini özgün biçimleriyle yansıtabilmedir.
Kitabın kâğıdı mat renkli olmalı ve birinci ya da ikinci hamur kâğıt kullanılmalıdır.
2.4.3.Kapak ve Cilt: Çocukların kitapla ilk etkileşim kurdukları bölüm kapaktır.
Ön kapak dikkat çekici ve kitabın konusu ile ilgili olmalıdır. İç kapak da resimli ve
renkli olmalı, kitabın baskı sayısı vb. özellikleri iç kapakta yer almalıdır. Çocuk,
11
kitaplığında aradığı bir kitaba rahatça ulaşabilmelidir bu nedenle mümkünse kitabın
sırt kısmına kimlik bilgileri (kitabın adı, yazarı) yazılmalıdır. Cilt özellikleri kitabın
özgün biçimiyle kalıcılığını sağlamaktadır. Çocuk kitaplarında cilt, sağlam ve özenli
olmalıdır. Kitaplarda, tel zımba yerine, sırt kısmı tutkalla yapıştırılmış veya dikişli cilt
tercih edilmelidir.
2.4.4.Sayfa Düzeni: Sayfa düzeninin estetiği, sayfalarda yer alan tüm ögeler
(fotoğraf, yazı, resim) arasındaki uyum ile belirlenir. Sayfanın alt-üst, sağ-sol
kenarlarında boşluklar bırakılmalıdır. Sayfa sayısı çocuğun yaş grubuna göre
belirlenmelidir. Satırlar arası boşluklar fazla olmalı, çocuğun parmağıyla yazıları takip
edebilmesine olanak sağlamalıdır. 3-6 yaş resimli çocuk kitaplarında oransal olarak
resim ve yazı dengesi aranmalı, sayfanın üçte ikisi resimlere ayrılırken üçte birlik
kısmında yazı kullanılmalıdır.
2.4.5.Harfler: Erken çocukluk dönemdeki çocuklar için hazırlanan kitaplarda
harflerin punto büyüklükleri 24, 22 veya 20 punto olarak tercih edilmeli, harflerin
boyut, renk ve kalınlıkları çocuk tarafından takip edilebilir olmalı ve okuma kolaylığı
oluşturmalıdır.
2.4.6.Resimler: Çocuk kitaplarında resim, tasarımın ve içeriğin niteliğini
belirleyen önemli bir ögedir. Çocuk gerçekliğine uygun, özgün çizgiler
kullanılmalıdır. Resimler konuya uygun, renkli, anlaşılır ve ilgi çekici olmalıdır.
Ayrıca metinle anlam bütünlüğü sağlamalıdır. Sanatçı duyarlılığıyla oluşturulmuş
resimlerde ayrıntılara dikkat edilmelidir.
2.5. Nitelikli Bir Çocuk Kitabında Bulunması Gereken İçerik Özellikleri
Çocukların kitapla etkili bir iletişim kurabilmesi, yeni kitaplar okuma isteğinin
oluşması, yaşamın gerçekliğini tanıyabilmesi için kitapların içerik ya da iç yapı
özellikleri çok önemlidir. Nitelikli bir çocuk kitabında yer alması gereken içerik
özellikleri, çocuk edebiyatıyla ilgili yayın ve kaynak kitaplarda şu şekilde
belirtilmiştir:
2.5.1.Konu: Konu, sanatçının duygu ve düşüncelerini çocuklarla paylaşmak
için kullandığı bir araçtır. Çocuk kitaplarında konu, özgün ve çocuğun düzeyine uygun
12
olmalıdır. Konular, çocuklarda güven duygusunu artırmalı; çocuğun yaşantısıyla ilgili
ve gerçeğe uygun olmalıdır.
2.5.2.İzlek (Tema): Yazarın kitapta işlediği konuyla okurda bırakmak istediği
etkiye izlek denmektedir. İzlek, konunun işlenişi ile ortaya çıkan soyut anlamdır.
Çocuk edebiyatı yapıtlarında konu ve tema arasında kuvvetli bir anlam ilişkisi
bulunmalıdır. Seçilen temalarla, insana özgü sevinç, hüzün, coşku gibi duygu
durumlarını çocuklara yaşatabilmeli; çocuklar düşünerek arkadaşlığın, barışın,
paylaşmanın yüceliğini hissedebilmeli, güven duygularını geliştirebilmelidir.
2.5.3.İleti: Edebiyat ürünleri öğretmek amacıyla değil, çocukların iyi ve güzel
olana ilişkin duygularını geliştirmek amacıyla kaleme alınmaktadır. Bu bağlamda da
yapıtın okuruna vermek istediği ileti, örtük bir şekilde yapıtın güzel duyusal özelliği
ile bütünleşmiş bir şekilde sunulmalıdır. Okurun, kitapta hissettirilen ipuçlarını
kullanarak kendi düşünce ve duygu dünyasıyla iletileri kavraması beklenmektedir.
2.5.4.Karakter(ler): Kitaplardaki kahramanlar duygu ve düşünce dünyalarıyla,
çatışmalarıyla olayın ortaya çıkmasını, gelişmesini ve sonuçlanmasını sağlayan temel
unsurlardır (40). Çocuk okurlar edebiyat yapıtlarındaki kahramanların kişilik
özelliklerinden etkilenirler (7). Kitaplarda, çocuklar için kendilerine duygu, düşünce
ve davranışlarıyla örnek alabilecekleri karakterler sunulmalıdır. Kahramanlara çocuk
gerçekliğine uygun; çocukların özgürlüğünü, keşfetme dürtüsünü; hayal kurma,
eğlenme ve öğrenme isteğini destekleyen özellikler verilmelidir. Çocuğun, okuduğu
kitaplardaki kahramanlarla özdeşim kurabileceğinden çocuk kitaplarında çok sayıda
kahraman bulunmamalı, kahramanların fiziksel ve ruhsal özellikleri güçlü bir biçimde
betimlenmelidir.
Sever (7), karakterleri, kapalı (geliştirilmemiş), açık (geliştirilmiş), durağan ve
devingen karakterler olarak sınıflandırmıştır. Kitaplardaki yan karakterler genellikle
kapalı (geliştirilmemiş) ve özelliklerinden yüzeysel olarak bahsedilen, okurun
hakkında fazla bilgi sahibi olmadığı karakterlerdir. Açık karakterler ise birçok
özelliklerinden ayrıntılı olarak bahsedilen ve okurun iyi tanıyabildiği karakterlerdir.
Hikâye içinde bir değişim yaşayan karakterler devingen (dinamik), hikâyenin başıyla
sonu arasında bir değişim yaşamayan karakterler ise durağan karakterler olarak
isimlendirilmiştir.
13
2.5.5.Dil ve Anlatım: Çocuk edebiyatı eserlerinde sade ve açık bir dil
kullanılmalıdır. Kelimeler, çocuğun kelime bilgisini artıracak nitelikte, hikayede yer
alan bilinmeyen kelime sayısı da çocuğun gelişimine uygun ve çocuk gerçekliğiyle
ilişkili olmalıdır. Kelimeler güncel olmalı, eski kelimeler kullanılmamalıdır. Kitapta
yabancı kelimelere mümkün olduğunca yer verilmemeli ve Türkçenin zengin anlatım
olanakları çocuklara sunulmalıdır. Çocukların kullanımında güçlük çekebileceği
bağlaç ve edatlara çok fazla yer verilmemelidir. Kitaplar dilbilgisi, yazım ve
noktalama kuralları bakımından dikkatle hazırlanmış olmalıdır.
2.6.Çocuk Kütüphaneleri
Çocuk kütüphaneleri, toplumun okuma alışkanlığı kazanması için çok önemli
bir yere sahiptir. Çocuklar için açılan kütüphaneler ilgi çekici hale getirildikçe,
çocukların da kütüphaneye gitmek, okuma yapmak ve kütüphanelerin imkanlarından
faydalanmak için daha hevesli olacakları düşünülmektedir. Kütüphaneler fiziksel
olarak tasarımlarıyla ilgi çekici olduğu gibi içerdiği kitaplarla da hitap ettikleri
çocukların gelişimine uygun ve nitelikli olmalıdır. Kütüphanelerde çocukların bilişsel
gelişim dönemlerine göre ayrı bölümler olmalı, bu bölümler yaş gruplarına uygun
materyallerle donatılmalıdır (19). Çocuk kütüphaneleri çocukların okuma isteklerini
artırmak, bilgiyi keşfetmelerine ve düş güçlerini geliştirmelerine olanak sağlamakla
sorumludur (41). Çocuk kütüphaneleri çocukların okuma alışkanlığını da
etkilemektedir. Cevher (42), Ankara’da bulunan çocuk kütüphanelerinde yaptığı
araştırmayla Ankara’daki çocuk kütüphanelerinin çocukların okuma alışkanlıkları
üzerinde olumlu bir etkisi olduğunu göstermiştir.
2.6.1.Türkiye’de Çocuk Kütüphaneleri
Türkiye’de ilk çocuk kütüphanesi 1925 yılında Akhisar’da kurulmuştur.
Ardından İstanbul’da ve Ankara’da açılan kütüphanelerle çocuk kütüphanelerinin
sayısı artmış ancak 90 lı yılların sonuna doğru çocuk kütüphanelerindeki azalma
nedeniyle kütüphaneler 2000 yılı sonlarına doğru halk kütüphanelerine tarafından
devralınmıştır (43).
Ülkemizde çocuk kütüphaneleri Kültür ve Turizm Bakanlığı bünyesinde ve
Halk Kütüphaneleri kapsamında ele alınmaktadır. Çocuklar, halk kütüphanelerindeki
14
çocuk bölümlerini kullanabildikleri gibi yalnızca çocuklara yönelik hizmet veren
çocuk kütüphanelerinden de yararlanabilmektedir (44).
2019 yılı verilerine göre Türkiye’de çocuk kütüphaneleri de dahil olmak üzere
1182 halk kütüphanesi bulunmaktadır. Bu sayı içerisinde sadece çocuk okuyuculara
hizmet veren çocuk kütüphanelerinin sayısı ise 60’tır (45). Halk ve çocuk
kütüphanelerinin yaygınlığı göz önüne alındığında kütüphanedeki kitapların içerikleri
ve nitelikli olması da büyük bir önem arz etmektedir.
2.6.1.1.Ali Dayı Çocuk Kütüphanesi
Şekil 2.1. Ali Dayı çocuk Kütüphanesi, Ankara*
Ali Dayı Çocuk Kütüphanesi, Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından, ilk örnek
çocuk kütüphanesi olarak hizmet vermesi amacıyla 2010 yılında proje kapsamında
yapılandırılmaya başlamıştır (46). Gerekli iç düzenlemeler yapıldıktan sonra
kütüphanede çalışmak üzere bir kütüphaneci ve bir sınıf öğretmeni görevlendirilmiştir.
Kütüphane iki bölümden oluşmaktadır. Bunlar okul öncesi dönemine yönelik
kitapların yer aldığı Okul Öncesi Bölümü ve ilköğretim dönemine yönelik kitapların
yer aldığı İlköğretim Bölümü’dür.
15
Şekil 2.2.Okul Öncesi Bölümü*
Şekil 2.3. Etkinlik Alanı*
*Görseller kütüphane yetkililerinin bilgisi dahilinde çekilmiştir.
16
Kütüphanenin alt katı 3-7 yaş arasındaki çocuklara hitap edecek şekilde
düzenlenmiş ve “Okul Öncesi Çocuk Bölümü” olarak hizmet vermektedir. Okul
Öncesi Çocuk Bölümü çocukların kitapların dünyasına adım atacakları bir yer olarak
tasarlanmıştır.
Tüm bu bilgilerle çocukların kendilerine yönelik hazırlanmış kütüphanelerde
zaman geçirmesi ve erken çocukluk döneminde nitelikli çocuk kitaplarıyla
buluşmasının gerekliliği vurgulanmıştır Alan yazında çocuk edebiyatı ve çocuk
kitaplarının incelenmesiyle ilgili birçok çalışmaya rastlanmış ancak çalışmalarda
incelenen kitaplar genellikle yayınevlerine veya ilköğretim kademelerine göre
incelenmiştir. Türkiye’de halka açık bir çocuk kütüphanesindeki kitapların
incelenmesine ilişkin fazla araştırma olmadığı görülmüştür. Ancak bir çocuk
kütüphanesindeki kitapların niteliklerinin belirlenmesi, çocuk kütüphanelerinin
çocuğun yaşamında ve okuma kültürü edinmesindeki rolü düşünüldüğünde
araştırılması gereken bir konudur. Çocukların, kendileri için hazırlanmış bir
kütüphanede gelişimlerine uygun nitelikli çocuk edebiyatı yapıtlarıyla buluşması
büyük önem taşımaktadır.
17
3.GEREÇ VE YÖNTEM
Bu bölümde; araştırmanın modeli, araştırmanın evren ve örneklemi, veri
toplama araçları, veri toplama süreci ve verilerin analizine ilişkin bilgilere yer
verilmiştir.
3.1.Araştırmanın Modeli
Araştırmada, çocuk kitaplarının nitelikli çocuk edebiyatı ve gelişimi
destekleyici özelliklerinin incelenmesi amacıyla nitel araştırma yöntemlerinden
doküman analizi tekniği kullanılmıştır (47). Doküman analizi, yazılı belgelerin
içeriğini sistematik olarak analiz etmek için kullanılan bir yöntemdir. Dokümanlarda
yer alan verileri bulma, seçme, anlamlandırma, değerlendirme ve sentezlemeyi
içermektedir (48).
3.2.Araştırmanın Evreni ve Örneklemi
Araştırmanın evreni, Ankara ilinde bulunan ve ilk örnek çocuk kütüphanesi
olan Ali Dayı Çocuk Kütüphanesi’nde yer alan 3-6 yaş dönemi çocuklarına hitap eden
ve okuyuculara ödünç verilen tüm kitaplardan oluşmaktadır. Nitel araştırmalarda
örneklem seçerken büyük gruplar seçmek yerine araştırmanın amacını uygun, detaylı
veri elde edilebilecek örneklem grubu seçilmelidir (49). Araştırmanın örneklemini
belirlemek için kütüphane yetkililerinden okuyuculara ödünç verilen kitapların listesi
istenmiş ve kütüphaneden ancak ödünç verilen ilk 100 kitabın listesinin alınabileceği
öğrenilmiştir. 100 kitabı içeren listeden okul öncesi dönemine hitap etmeyen kitaplar,
etkinlik kitapları, bilim kitapları çıkarılmış ve araştırmacının elinde erken çocukluk
dönemine yazılmış hikaye kitaplarından oluşan 50 kitaplık bir liste kalmıştır. 50 kitap
arasından en çok ödünç verilen (ödünç verilme sayısı 15’in üzerinde olan) ilk 25 kitap
örneklem olarak belirlenmiştir. Dolayısıyla araştırmanın örneklemi belirlemek için
ölçüt (kriter) örnekleme yöntemi kullanılmış; kitapların ödünç verilme sayısı 15’in
üzerinde olan ve 1 yıl boyunca en çok ödünç verilen 3-6 yaş grubuna yönelik
kitaplardan örneklem grubu belirlenmiştir.
18
Bu kapsamda, örneklem grubunun belirlenmesinde kullanılan ölçütler:
1. Kitabın 3-6 yaş grubu çocuklara hitap etmesi,
2. Kitabın olay akışına sahip bir hikaye kitabı olması,
3. Bir yıl süresince ödünç verilen ilk 100 kitap içinde yer alması,
4. 15’in üzerinde ödünç verilme sayısının olması şeklinde sıralanmaktadır.
Başkale (50)’ye göre örneklem büyüklüğü belirlenirken veri doygunluğunun
olduğu benzer çalışmalara bakılmalıdır. Bu çalışma için de benzer araştırmalara
bakılmış (17, 51) ve kitapların detaylı incelenmesi amaçlandığı için örneklemin
büyüklüğü 25 kitap olarak belirlenmiştir. Buna göre araştırmanın örneklemi, Ali Dayı
Çocuk Kütüphanesi’nden 1 yıl içerisinde ödünç alınma sayısı 15’in üzerinde olan 3-6
yaş dönemine yönelik 25 kitaptan oluşmaktadır.
Çalışma kapsamında incelenen kitapların Türkçe dilinde yazılmış olma veya
çeviri olma durumuna ilişkin bilgiler Tablo 3.1’de verilmiştir.
Tablo 3.1. İncelenen kitapların Türkçe dilinde yazılmış veya Türkçe diline çevrilmiş
olmasına ilişkin bilgiler
Kitabın Yazım Dili f %
Türkçe 12 48,0
Çeviri 13 52,0
Toplam 25 100,0
Tablo 3.1’e bakıldığında kitapların 12’sinin (%48) Türk yazarlar tarafından
yazıldığı 13’ünün (%52) ise yabancı yazarlar tarafından yazılmış ve Türkçe çevirisinin
yapılmış olduğu görülmektedir. Kütüphaneden en çok ödünç alınan ve çalışma
kapsamında incelenen kitaplardan Türkçe kökenli ve yabancı dilden çeviri olan
kitapların sayısının neredeyse eşit olduğu görülmüştür.
İncelenen kitapların yazar ve çizerlerinin cinsiyetlerine ilişkin bilgiler Tablo
3.2’de yer almaktadır.
19
Tablo 3.2. İncelenen kitapların yazar ve çizerlerinin cinsiyetlerine göre dağılımına
ilişkin bilgiler
Yazar/Çizer Kadın Erkek Belirtilmemiş Toplam
f % f % f % f %
Yazar 20 80,0 4 16,0 1 4,0 25 100,0
Çizer 18 72,0 7 28,0 - - 25 100,0
Tablo 3.2’de görüldüğü üzere araştırmaya dahil edilen 25 kitabın yazarlarından
19’u kadın iken 4’ü erkektir. İncelenen kitaplar arasında her yazara ait bir kitap varken
Tülin Kozikoğlu’nun kaleme aldığı 2 kitabı bulunmaktadır. 1 kitap da kolektif olarak
basılmış ve yazar belirtilmemiştir (İyi Bir İnsan Olmayı Öğreniyoruz). Çizerlerin
cinsiyetlerinin dağılımına bakıldığında ise, 18 kitapta kadın çizer ve 4 kitapta ise erkek
çizerin kitaba katkı verdiği görülmektedir. İncelenen kitaplar arasında 3 farklı kitabın
resimlemelerini Feridun Oral’ın yaptığı görülmüş, 2 farklı kitabın resimlemelerinin
de Sedat Girgin’in kaleminden çıktığı belirlenmiştir.
Tablo 3.3 incelenen kitapların sayfa sayısına göre dağılımlarını göstermektedir.
Tablo 3.3. İncelenen kitapların sayfa sayılarına göre dağılımlarına ilişkin bilgiler
Sayfa Sayısı f %
14-19 4 16,0
20-29 10 40,0
30-44 11 44,0
Toplam 25 100,0
Tabloya göre, örneklemi oluşturan 25 kitaptan 4 (%16) tanesinin 14-19 sayfa
sayısı aralığında, 10 (%40) kitabın 20-29 sayfa sayısı aralığında ve 11 (%44) kitabın
da 30-44 sayfa sayısı aralığında sayfadan oluştuğu görülmektedir.
İncelenen kitapların yayın tarihlerine göre dağılımları Tablo 3.4’te verilmiştir.
20
Tablo 3.4. İncelenen kitapların yayın tarihlerine göre dağılımlarına ilişkin bilgiler
Yayın Tarihi f %
2006 1 4,0
2009 2 8,0
2010 1 4,0
2011 1 4,0
2012 4 16,0
2013 4 16,0
2014 4 16,0
2015 3 12,0
2016 3 12,0
2017 2 8,0
Toplam 25 100,0
Tabloda, örneklem grubunu oluşturan ve en çok ödünç alınan kitapların yayın
yıllarına bakıldığında, yayın yıllarının 2006-2017 yılları arasında değiştiği göze
çarpmaktadır. 2012 yılı sonrasındaki kitapların ise çoğunlukta olduğu görülmektedir.
İncelenen kitapların ödünç alınma sayılarına göre dağılımları Tablo 3.5’te yer
almaktadır.
Tablo 3.5. İncelenen kitapların ödünç alınma sayılarına göre dağılımlarına ilişkin
bilgiler
Ödünç Alınma Sayısı f %
16 6 24,0
17 8 32,0
18 3 12,0
19 1 4,0
20 2 8,0
21+ 5 20,0
Toplam 25 100,0
21
Tabloya göre, örneklemi oluşturan kitaplar arasında, 1 sene içerisinde
kütüphaneden 6 (%24) kitabın 16 defa ödünç alındığı (Huysuz Keçi, Kirpi ile Kestane,
Baykuş ile Çoban Yıldızı, Eve Yolculuk, Mış Gibi, Annemin Çantası), 8 (%32) kitabın
17 defa ödünç alındığı (Kirli Vakvak, Küçük Hasır Şapka, Komşu Teyze, Bilmiş Fare
Tuna, Utangaç Köpek Kaya, Minik, Kar Yağıyor, Çıtı ile Pıtı İlkbaharı Karşılıyor), 3
(%12) kitabın 18 defa ödünç alındığı (Sevgi Kraliçesi, Akılı Kedi Didi, Küçük Ayı ile
Ahlat Ağacı), 1 (%4) kitabın 19 defa ödünç alındığı (Tombik Ayı Hastalanınca), 2 (%8)
kitabın 20 defa ödünç alındığı (Uykuya Dalamayan Minik Yediuyurun Hikayesi,
Gözlüğünü Kaybeden Hipopotam), 1 (%4) kitabın (Anais Çok Kızgın) 21 defa ödünç
alındığı, 1 (%4) kitabın 22 defa ödünç alındığı (Acıkmadım Ki!), 1 (%4) kitabın 24
defa ödünç alındığı (Kim Korkar Kırmızı Başlıklı Kızdan?), 1 (%4) kitabın 26 defa
ödünç alındığı (Bahçıvan Köstebek ve Uçan Karınca Kıvırcık) ve 1 (%4) kitabın da
27 defa ödünç alındığı (İyi Bir İnsan Olmayı öğreniyoruz) bulgularına ulaşılmıştır. Tez
çalışması kapsamında 1 sene içerisinde (2019 Ocak-2020 Ocak) ödünç alınma sayısı
15’in üzerinde olan kitaplar incelenmiştir; buna göre en çok ödünç alınan kitabın, 27
kez ödünç alınan “İyi Bir İnsan Olmayı Öğreniyoruz” kitabı olduğu görülmüştür.
4.3.Veri Toplama Araçları
Araştırma kapsamında, kitapların genel özelliklerine ilişkin verileri toplamak
amacıyla “Kitap Özellikleri Formu”; kitapların çocukların gelişimsel özelliklerine
uygunluğu açısından değerlendirilmesine yönelik “3-6 Yaş Dönemine Yönelik Çocuk
Edebiyatı Yapıtlarının Çocukların Gelişimsel Özelliklerine Uygunluğunu İnceleme
Soru Formu” kullanılmıştır.
3.3.1.Kitap Özellikleri Formu
Kitap Özellikleri Formu, 3-6 yaş dönemi çocuklarına yönelik çocuk edebiyatı
eserlerinin künye bilgileri ve nitelikli çocuk edebiyatına özgü özellikleri ile ilgili
bilgilere ulaşmak amacıyla araştırmacı tarafından hazırlanmıştır. Form; eserlerin
yazarı, çeviri durumu, resimleyeni, yayınevi, sayfa sayısı, baskı sayısı, basım yeri,
yayın tarihi ve ödünç alınma sayısı gibi künye bilgilerini elde etmeye yönelik
sorulardan oluşmaktadır.
22
3.3.2. 3-6 Yaş Dönemi Çocuklarına Yönelik Çocuk Edebiyatı
Yapıtlarının Çocukların Gelişimsel Özelliklerine Uygunluğunu İnceleme
Soru Formu
3-6 Yaş Dönemi Çocuklarına Yönelik Çocuk Edebiyatı Yapıtlarının Çocukların
Gelişimsel Özelliklerine Uygunluğunu İnceleme Soru Formu ilgili literatürün
incelenmesi sonucu araştırmacı tarafından oluşturulmuştur. Bu kapsamda, literatür
araştırması yapılmış ve benzer çalışmalarda kullanılan kontrol listeleri ve soru formları
incelenmiştir (25, 29, 37, 52). Yapılan incelemenin ardından 3-6 yaş dönemi
çocukların gelişimsel özellikleri göz önüne alınarak psikomotor gelişim, dil
gelişimi/erken okuryazarlık becerileri, bilişsel gelişim, kişilik gelişimi, sosyoduygusal
gelişim, cinsel gelişim ve ahlak gelişimi alanlarına yönelik toplam 35
maddelik bir form oluşturulmuştur. Form “evet”, “hayır” şeklinde cevaplanabilecek
sorular ile kitaplar hakkında daha ayrıntılı bilgi edinebilmeyi sağlayacak açık uçlu
sorulardan oluşmuştur. Ayrıca, her bir soruya ilişkin detay bilgileri not edebilmek için
forma “açıklama” bölümü eklenmiş ve önemli bilgilerin not edilmesine olanak verecek
şekilde düzenleme yapılmıştır. Araştırmacı tarafından oluşturulan form son halini
aldıktan sonra 5 alan uzmanının görüşüne sunulmuştur. Uzmanların geri bildirimlerine
göre form tekrar gözden geçirilerek son haline getirilmiştir (EK 1).
4.4. Veri Toplama Süreci
4.4.1. Etik Kurul Onay Süreci
Araştırmanın yürütülmesi için, öncelikle araştırmanın etik açıdan
uygunluğunun değerlendirilmesi adına tez önerisi ve araştırmada kullanılacak veri
toplama aracının bir taslağı hazırlanarak Hacettepe Üniversitesi Etik Kurulu’na
başvurulmuş ve çalışmanın etik açıdan uygun bulunduğuna dair onay alınmıştır (EK2).
4.4.2. Veri Toplama Aracının Oluşturulması Süreci
Tez önerisiyle birlikte taslağı hazırlanan veri toplama araçlarının geliştirilmesi
için alanyazı taraması yapılmış ve çocuk edebiyatıyla ilgili kitap incelemeleri yapılan
diğer çalışmalarda ne tür formlar kullanıldığı incelenmiştir. Araştırmanın amacı
doğrultusunda hem nitelikli çocuk edebiyatı özelliklerini ölçecek hem de kitapların
çocuk gelişimi özelliklerine uygunluğunu değerlendirecek 7 bölümden oluşan bir soru
formu hazırlanmıştır. Bu formda kitapların psikomotor gelişim, erken okuryazarlık
23
becerileri ve dil gelişimi, bilişsel gelişim, kişilik gelişimi, sosyo-duygusal gelişim,
cinsel gelişim ve ahlak gelişimi başlıkları altında değerlendirilmesi hedeflenmiştir. 45
maddeye sahip değerlendirme formu alanında uzman 5 akademisyene mail atılarak
uzman görüşüne sunulmuştur. Uzmanlardan alınan dönütler doğrultusunda bazı
maddeler üzerinde düzenleme yapılmış bazı maddeler ise formdan çıkarılarak toplam
35 maddelik soru formuna son hali verilmiştir.
4.4.3. Çalışma Grubunu Oluşturan Kitapların Belirlenmesi ve Veri
Toplama İşlemi
Etik Kurul’dan alınan onayın ve veri toplama araçlarına son halinin
verilmesinin ardından Ali Dayı Çocuk Kütüphanesi’ne gidilerek yetkili kişilerle sözlü
iletişime geçilmiş, gerekli izinler alınmış ve kütüphaneden son 1 yıl içerisinde en çok
ödünç alınan kitapların listesi istenmiştir. Küresel pandemi nedeniyle kütüphanelerin
bazı zamanlarda kapalı olması durumunun araştırmanın sonuçlarını etkileyebileceği
göz önüne alınarak 2020 yılı ve sonrası araştırmaya dahil edilmemiş ve 2019’daki
veriler dikkate alınmıştır. Bu kapsamda, Ali Dayı Çocuk Kütüphanesi yetkililerinin
vermiş olduğu listede 2019 yılında en çok ödünç verilen 100 kitabın yer aldığı
görülmüş ancak kitapların bebeklik dönemi, erken çocukluk dönemi veya ilkokul
dönemi olarak ayrılmadığı, her yaş grubuna hitap eden kitapların karışık şekilde bu
100 kitap arasında listelendiği görülmüştür. Bu nedenle listedeki kitaplar araştırmacı
tarafından tek tek kontrol edilerek 3-6 yaş dönemi çocuklarına yönelik yazılmış
eserlerden oluşan yeni bir liste oluşturulmuştur. Bu liste oluşturulurken, etkinlik
kitapları, bilim kitapları ve seri kitaplar da listeden ayıklanmış ve geriye erken
çocukluk dönemine hitap eden resimli çocuk kitaplarından 50 kitaplık bir liste
kalmıştır. Sonuç olarak 1 yılda ödünç verilme sayısı 15’in üzerinde olan ilk 25 kitabın
incelenmesine karar verilmiştir. Araştırmanın örneklemini oluşturacak kitaplar
belirlendikten sonra kitapları edinmek amacıyla araştırmacı Ali Dayı Çocuk
Kütüphanesi’ne üye olmuş ve listedeki kitaplar 2 haftalığına ödünç alınmıştır. Kitaplar
tek tek veri toplama araçları kullanılarak incelenmiş, gerekli kodlamalar yapılarak
formlar doldurulmuştur.
24
4.5.Verilerin Analizi
Çalışmadan elde edilen veriler, hazırlanan araştırma soruları doğrultusunda
analiz edilmiştir. Kitapların künye bilgileri frekans tabloları ile sunulmuş, kitap
değerlendirme formundaki açık uçlu sorulardan elde edilen verilerin analizi için ise
doküman analizi yöntemi kullanılmıştır. Öncelikle dökümanlara ulaşılmış ve
incelenecek dökümanlar sınırlandırılmıştır. Ardından detaylı ve derinlemesine okuma
yapılarak döküman anlaşılmaya çalışılmıştır. Ayrıntılı okuma yapıldıktan sonra elde
edilen veriler çalışmanın amaçları doğrultusunda değerlendirilmiştir.
25
4.BULGULAR
Bu bölümde, araştırma kapsamındaki kitapların nitelikli çocuk edebiyatı
özellikleri kapsamında gelişimsel açıdan ayrıntılı incelenmesine ilişkin bulgulara yer
verilmiştir. İncelenen kitaplar K1, K2, K3,...K25 olarak kod verilerek ele alınmıştır.
Kitapların kod-isim listesi EK-3’te görülmektedir.
4.1. Kitapların Psikomotor Becerileri Desteklemeye Yönelik Özelliklerine
İlişkin Bulgular
Kitaplar çocukların psikomotor becerilerini destekleme açısından sayfa
kalınlığı ve yapısı, boyut özellikleri ve ciltleme özelliklerine göre değerlendirilmiştir.
4.1.1. Sayfa Yapısı ve Kalınlığı
İncelenen kitapların sayfa yapısı ve kalınlığı incelendiğinde, kitapların
tümünün sayfalarının kaliteli, mat, 1. hamur kağıt olup çocuğun tek başına sayfayı
tutup çevirmesine fırsat verecek özellikte olduğu görülmüştür. Bu nedenle incelemeye
alınan 25 kitabın tamamının sayfa özelliklerinin çocukların sayfayı tek başına
çevirme becerisini destekleme açısından uygun özelliklere sahip olduğu söylenebilir.
4.1.2. Boyut
İncelenen kitapların boyut özellikleri değerlendirildiğinde, 20’sinin büyük boy
(22 cm’den büyük) , 5 kitabın ise (K1, K7, K18, K20, K24) orta boy (16-22 cm
arasında) olarak sınıflandırılabilecek büyüklükte olduğu görülmüştür. Kitapların
büyüklüklerine bakıldığında incelenen tüm kitapların çocukların kolaylıkla
taşıyabileceği özellikte olduğu; kavrama, kitabı alıp bir yerden başka bir yere
taşıma gibi psikomotor becerilerini destekleme açısından uygun özellikte olduğu
söylenebilir.
4.1.3. Kapak ve Ciltleme
Kitapların kapak ve ciltleme özelliklerine bakıldığında ise 11 kitabın (K3, K6,
K9, K11, K13, K14, K17, K21, K22, K24, K25) mukavva karton kapağa sahip ve ciltli
basılmış olduğu görülürken, 14 kitabın ince karton kapağa sahip olduğu ve kitapların
zımbalı veya tutkallı ciltleme yöntemleriyle ciltlendiği sonucuna ulaşılmıştır. Bu
bulgular doğrultusunda mukavva karton kapaklı kitapların, kitabın sağlam olması ve
kolay dağılmaması yönüyle küçük yaş grubu çocuklar için daha olumlu bir özellik
26
gösterdiği değerlendirilirken, 14 kitabın kolay yıpranabileceği ve çocukların kullanımı
açısından hem sırt bilgilerine yer vermemesi hem de mukavva kartona göre daha az
dayanıklı olması açısından yetersiz bir özelliğe sahip olduğu söylenebilir.
4.2. Kitapların Dil Gelişimi/Erken Okuryazarlık Becerilerini
Desteklemeye Yönelik Özelliklerine İlişkin Bulgular
Kitaplar, çocukların dil gelişimi/erken okuryazarlık becerilerini destekleme
açısından ön kapak özellikleri, metin özellikleri, sayfa düzeni ve kitabın hitap ettiği
yaş grubunu belirtme durumuna göre değerlendirilmiştir.
4.2.1. Ön Kapak Özellikleri
Ön kapak özellikleri, kapakta kitabın adı, yazar adı, çizer adı, yayınevi adı
bulunması ve konu ile başlık uyumu açısından değerlendirilmiştir. Değerlendirilen 25
kitabın tamamının ön kapağında kitabın adı ve yayınevi bilgisinin yer aldığı
görülmektedir. 23 kitabın ön kapağında yazar adı yer alırken, 2 kitapta (K1, K18) yer
almadığı görülmüştür. Çizer adların ön kapakta olma durumuna bakıldığında ise 22
kitapta çizer adına yer verilmiştir. İncelenen 24 kitabın başlığının ise konusu ile
uyumlu olduğu değerlendirilmiştir.
İncelenen K1 kodlu kitapta, ön kapak özelliklerine bakıldığında, yazar ve çizer
adının ayrıca yer almadığı, yazarın kolektif olduğu ve kitabın çeviri bir kitap olduğu
görülmektedir. Bu kapsamda, kitabı çeviren ve çizer adına iç kapakta yer verildiği
dikkat çekmiştir. Ayrıca kitabın ön kapağında, sol alt köşede “Ana Tema: İyi İnsan
Olmak” şeklinde kitabın ana tema bilgisinin özellikle belirtildiği görülmüştür. Kitabın
bir başlığa sahip olduğuna yönelik farkındalık ile kitap başlığının rolü ve anlamına
ilişkin gelişimini destekleme açısından kitap adının ön kapakta uygun şekilde yer
almasının gelişimi destekleyici bir özellik olduğu söylenebilir. Ayrıca kitapta
çevirmen ve çizer bilgilerinin yer alması ile kitabın; çocukla yazar/çevirmen ve çizer
kavramları hakkında konuşma, rollerini çocuğa açıklama ve kitapla ilgili künye
bilgilerini okumaya yönelik çocuğu destekleme fırsatı vermesi açısından dil gelişimini
ve erken okuryazarlık becerilerini desteklemeye yönelik özellikler taşıdığı
söylenebilir.
Kitabın başlığına bakıldığında, başlığın kitabın konusuyla uyumlu olduğu
görülmektedir. Kitap içeriğinde iyi bir insan olmanın gereklilikleri anlatılmıştır.
27
Dolayısıyla “İyi bir insan olmayı öğreniyoruz” başlığının kitap hakkında ön bilgi
verdiği söylenebilir. Kitabın başlığının konuyla uyumlu olması, kitabın başlığı
sayesinde çocukların hikaye hakkında ön okuma yapabilmesi (konu hakkında ön bilgi
sahibi olabilmesi ve “kim, ne, nasıl” sorularını sorarak cevap verebilmesi) becerileri
açısından destekleyici özelliktedir.
Şekil 4.1. İncelenen Kitapların Ön Kapak Özellikleri
28
Şekil 4.1. (devam) İncelenen Kitapların Ön Kapak Özellikleri
K2 kodlu kitaba bakıldığında; kitap adı, yayınevi adı ve yazar-çizer adının ön
kapakta yer aldığı görülmektedir. Kitabın başlığına bakıldığında ise, başlığın konuyla
uyumlu olduğu görülmektedir. Kahramanların isimleri kitap adı olarak seçilmiştir.
Dolayısıyla “Bahçıvan Köstebek ile Uçan Karınca Kıvırcık” başlığının kitabın
kahramanları hakkında fikir verdiği ve konuyla ilgili olduğu söylenebilir. Bu
özelliğiyle kitap, başlığına bakılarak “Kim?” sorusunu sorma ve cevap verme
becerisini desteklemektedir.
K3 kodlu kitapta; kitap adı, yayınevi adı ve yazar-çizer adının ön kapakta yer
aldığı görülmektedir. Kitabın başlığına bakıldığında, başlık ve konunun uyumlu
olduğu görülmektedir. Kitap kırmızı başlıklı kız hikayesinin yavru kurdun gözünden
anlatımını içermektedir. Dolayısıyla “Kim korkar kırmızı başlıklı kızdan” başlığı
yavru kurdun bakış açısı ile verildiği söylenebilir.
29
K4 kodlu kitaba bakıldığında, kitap adı, yayınevi adı ve yazar-çizer adının ön
kapakta yer aldığı görülmektedir. Kitapta yemek yemek istemeyen küçük bir kız
çocuğunun yaşadıkları anlatılmaktadır. Kitabın başlığına bakıldığında, “Acıkmadım
Ki” başlığının konuya uygun olduğu ve hikâye hakkında fikir verdiği söylenebilir. Bu
özelliğiyle kitap, başlığına bakılarak “Ne?” sorusunu sorma ve cevap verme becerisini
destekleyebilir.
K5 kodlu kitapta da yine kitap adı, yayınevi adı ve yazar-çizer adının ön
kapakta yer aldığı görülmektedir. Kitapta öfke kontrolü problemi yaşayan bir kız
çocuğunun başından geçenler anlatılmaktadır. Dolayısıyla “Anais Çok Kızgın”
başlığının hikâye hakkında fikir verdiği söylenebilir. Bu özelliğiyle kitap, başlığına
bakılarak “Kim, ne?” sorularını sorma ve cevap verme becerisini destekleyebilir.
K6 kodlu kitap değerlendirildiğinde, kitap adı, yayınevi adı ve yazar-çizer
adının ön kapakta yer aldığı görülmektedir. Kitapta uyku problemi yaşayan bir
yediuyurun başından geçenler anlatılmaktadır. “Uykuya dalamayan minik yediuyurun
hikayesi” başlığının kitap hakkında ön bilgi verdiği söylenebilir.
K7 kodlu kitapta, kitap adı, yayınevi adı ve yazar-çizer adının ön kapakta yer
aldığı görülmektedir. Ayrıca ön kapakta “Niçinli Masallar” ifadesinin yer aldığı
görülmüştür. Kitabın başlığına bakıldığında, başlık ve konunun uyumlu olduğu
görülmektedir. Kitapta gözlük takmasına ihtiyacı olduğu anlaşılan bir hipopotamın
yeni bir gözlük edinmesi, oyun oynarken gözlüğünü kaybetmesi ve sonra tekrar
bulması anlatılmaktadır. “Gözlüğünü kaybeden hipopotam” başlığının kitap hakkında
ön bilgi verdiği söylenebilir.
K8 kodlu kitapta, kitap adı, yayınevi adı ve yazar-çizer adının ön kapakta yer
aldığı görülmektedir. Kitapta hastalanan ayıyı iyileştirmeye çalışan arkadaşlarının
hikayesi anlatılmaktadır. Dolayısıyla “Tombik ayı hastalanınca” başlığının konuyla
ilişkili olduğu ve kitap hakkında ön bilgi verdiği söylenebilir. Bu özelliğiyle kitap,
başlığına bakılarak “Kim, Ne?” sorularını sorma ve cevap verme becerisini
desteklemektedir.
K9 kodlu kitap incelendiğinde, kitap adı, yayınevi adı ve yazar-çizer adının ön
kapakta yer aldığı görülmektedir. Çizerin yazarla aynı kişi olduğu “Metin ve
30
İllüstrasyonlar” başlığı altında iç kapakta verilmiştir. Hikâyenin konusu prensesin
sevgi kraliçesini aramasıdır. “Sevgi kraliçesi” başlığının hikâye hakkında ön bilgi
verdiği söylenebilir. Bu özelliğiyle kitap, başlığına bakılarak “Kim?” sorusunu sorma
ve cevap verme becerisini desteklemektedir.
K10, K11, K12, K13, K14, K15, K16, K17, K20, K21 kodlu kitapların ön
kapaklarında kitap adı, yazar-çizer adı, yayınevi adı bilgilerini içerdikleri
görülmektedir. K10 ve K21 kodlu kitapta ise çizer ile yazar aynı olduğu için çizer adı
“Yazan ve Resimleyen” başlığı altında iç kapakta verilmiştir. Kitapların başlıkları ve
konu uyumları değerlendirildiğinde, hepsinin ortak özelliği olarak, kitabın ana
karakteri ya da kahramanlarının isimlerinin kitap başlığı olarak ele alındığı
görülmüştür.
K17 kodlu kitapta kitap adının doğrudan karakter adı yerine kahramanın lakabı
olarak ele alındığı dikkat çekmiştir. Bu özellikleri ile bu kitapların başlıklarının konu
ile uyumlu olduğu, hikayedeki kahramanları yansıttığı, kitap hakkında bir ön bilgi
verdiği, özellikle “kim?” sorusunu sormaya fırsat vererek kitap ile ilgili öngörüde
bulunabilme becerisini destekleyebilecekleri söylenebilir.
K18 kodlu kitap değerlendirildiğinde, kitapla ilgili temel bilgiler açısından
kitap adı, yayınevi adı ve çizer adı ön kapakta verilmiştir. Ancak yazarın isminin ön
kapakta yer almadığı görülmektedir. Yazar adı iç kapakta verilmiştir. Kitabın
başlığına bakıldığında, başlık ve konunun uyumlu olduğu görülmektedir. Doğa
olaylarından kar yağışının anlatıldığı bu kitapta “Kar yağıyor” başlığı hem kitap
hakkında fikir vermekte hem de konuya uygun olma özelliği göstermektedir.
K19 kodlu kitapta, yayınevi adı ve yazar-çizer adının ön kapakta yer aldığı
görülmektedir. Ayrıca kitap kapağının sağ üst köşesinde “Pedagog Onaylı” ifadesi
yer almaktadır. Kitabın başlığına bakıldığında, iki arının ilkbaharı karşılama
macerasının anlatıldığı bu kitapta “Çıtı ile Pıtı ilkbaharı karşılıyor” başlığının konuya
uygun olduğu söylenebilir. Bu özelliğiyle kitap, başlığına bakılarak “Kim, Ne?”
sorularını sorma ve cevap verme becerisini desteklemektedir.
K22 kodlu kitaba bakıldığında, yayınevi adı ve yazar-çizer adının ön kapakta
yer aldığı görülmektedir. Kitabın başlığına bakıldığında ise, başlık ve konunun
31
uyumlu olmadığı değerlendirilmiştir. Başlıkta Baykuş ile çobanyıldızı karakterlerinin
ismi yer almaktadır. İncelenen çocuk kitaplarına bakıldığında çoğunluğunda kitabın
başlığının ana kahramanların isimlerinden seçildiği görülmektedir. Ancak “Baykuş ile
çobanyıldızı” kitabında çobanyıldızı karakterinden yalnızca 2 yerde bahsedilmiştir ve
ana kahramanlardan birisi değildir. Bu nedenle başlık ve konunun uyumlu olmadığı
söylenebilir.
“‘Meğer gökyüzünde ne kadar çok dost varmış!’ diye sevindi baykuş.
Yıldızların içinde öyle bir yıldız vardı ki, sanki bütün yıldızlardan daha büyüktü.
Çobanyıldızı’ydı bu. Güneş doğarken bizim baykuş hala parlamakta olan
Çobanyıldızı’ndan gözlerini alamıyordu.”
K23 kodlu kitaba bakıldığında, kitap adı, yayınevi adı ve yazar-çizer adının ön
kapakta yer aldığı görülmektedir. Yazar aynı zamanda kitabın çizeridir. Bu bilgi iç
kapakta “Metin ve Çizimler” başlığı altında verilmiştir. Kitabın başlığına bakıldığında,
başlık ve konunun uyumlu olduğu görülmektedir. Kitapta zorlu yaşam koşulları
nedeniyle yaşadıkları yerden ayrılmaları gereken hayvanların kendilerine bir ev arayışı
anlatılmaktadır. Dolayısıyla “Eve yolculuk” başlığının konuyla ilgili olduğu
söylenebilir.
K24 kodlu kitabın ön kapağında kitap adı, yazar adı ve yayınevi adı bilgilerinin
yer aldığı görülmektedir. Kitabın yazarı aynı zamanda bir illüstratördür ve kitabın
resimlemelerini de yapmıştır. Ancak bu bilginin kitapta verilmediği görülmüştür.
Kitabın başlığına bakıldığında, başlığın konuyla uyumlu ve çocukların hayal gücünü
destekleyici özellikte olduğu görülmektedir. Hikâyede resim çizmeyi başaramadığını
düşünen kahramanı, resimlere “mış gibi” baktığında her şeyi resmedebildiğini fark
etmektedir. Bu özelliğiyle “Mış gibi” başlığının konuyla uyumlu olduğu ve bu sayede
çocukların hikaye hakkında ön okuma yapabilmesi “ne, nasıl” sorularını sorarak cevap
verebilmesi becerileri açısından destekleyici özellikte olduğu söylenebilir.
K25 kodlu kitaba bakıldığında ise kitap adı, yayınevi adı ve yazar-çizer adının
ön kapakta yer aldığı görülmektedir. Kitapta bir anne ve iki çocuğunun başından
geçenler ve bu sırada annenin çantasından çıkan eşyaların ne kadar işe yaradığı
anlatılmıştır. Dolayısıyla “Annemin çantası” başlığı kitap hakkında ön bilgi vermekte
32
ve konuyu yansıtmaktadır. Bu özelliğiyle kitap çocuğun hikaye hakkında fikir üretme
becerisini desteklemektedir.
İncelenen kitapların ön kapak özellikleri değerlendirildiğinde, ön kapakta
yazar-çizer adı, yayınevi adı ve başlığın uygun şekilde ele alınması özelliklerini içeren
kitapların, çocuğun kitapla ilgili yazar ve çizer farkındalığını geliştirmek için uygun
özellikler gösterdiği; kitabın bir başlığa sahip olduğuna yönelik farkındalık ile kitap
başlığının rolü ve anlamına ilişkin gelişimini destekleme açısından kitap adının ön
kapakta uygun şekilde yer almasının gelişimi destekleyici bir özellik olduğu
söylenebilir. Kitabın başlığının konuyla uyumlu olması, kitabın başlığı sayesinde
çocukların hikaye hakkında ön okuma yapabilmesi (konu hakkında ön bilgi sahibi
olabilmesi ve “kim, ne, nasıl” sorularını sorarak cevap verebilmesi) becerileri
açısından destekleyici özellikler olarak değerlendirilebilir.
4.2.2. Metin Özellikleri
Metin özellikleri kapsamında kitaplar; cümlelerin açık ve anlaşılır olması,
cümle ve paragraf uzunlukları, imla ve noktalama işaretlerinin doğru kullanımı, yazı
karakterlerinin özellikleri, giriş-gelişme-sonuç bölümlerinin kapsaması açısından
değerlendirilmiştir.
Çalışma kapsamında incelenen tüm kitaplarda kullanılan cümlelerin açık ve
anlaşılır olduğu görülmüştür. 25 kitabın 5’inde (K3, K10, K15, K16, K25) kafiyeli
cümlelere yer verildiği belirlenmiştir. Kafiyeli cümleler hikayenin melodik bir şekilde
okunmasını sağladığı, öyküye akıcılık kattığı ve fonolojik (sesbilgisel) farkındalık
becerilerini desteklediği için olumlu bir özellik olarak değerlendirilebilir.
İncelenen kitaplarda kullanılan yazı karakteri değerlendirildiğinde 13 kitapta
(K1, K2, K11, K12, K13, K15, K16, K19, K20, K21, K22, K24, K25) kitabın
tamamında tek bir yazı fontu ve aynı puntoda yazılar kullanıldığı dikkat çekmektedir.
Bu bulguya bağlı olarak bu kitapların; harf ve sözcük farkındalığını, harf ve
sözcüklerin farklı yazı karakterlerinde ve büyüklükte yazılabileceği algısını ve yazı
farkındalığı becerilerini destekleme konusunda yetersiz kalabileceği söylenebilir.
Kitaplardaki Türkçe imla ve noktalama işareti kurallarının kullanımına
bakıldığında ise kitapların genelinde (20 kitap) doğru bir kullanım olduğu
görülmüştür. Bu özelliği ile kitapların, içerdiği cümlelerin doğru şekilde okunmasına
33
olanak tanıdığı, cümlelerde bitiş, duraklama, şaşkınlık gibi özelliklerin anlaşılmasını
ve Türkçeyi doğru kullanma becerisini destekleyecek özellikte olduğu söylenebilir.
Ancak 5 kitapta (K4, K17, K18, K19, K23) noktalama hatalarının bulunduğu dikkat
çekmiştir.
Kitaplardaki olay akışı incelendiğinde, 1 kitap hariç (K1) tüm kitaplarda giriş,
gelişme ve sonuç bölümlerinin yer aldığı sonucuna ulaşılmıştır. Bu bulgu
kapsamında kitabın hikayedeki olay akışıyla ilgili sorulara (olay sıralama; öncesisırası-
sonrası) cevap verebilme becerisini desteklemeye yönelik bir özellik taşıdığı
söylenebilir.
Kitapların metin özelliklerine ilişkin ayrıntılı değerlendirmeler aşağıda
sunulmuştur:
K1 kodlu kitaba bakıldığında, metinler 4-5 kelimelik basit öğretici cümlelerden
oluşmaktadır. Her sayfada bir cümleye yer verildiği görülmüştür. Cümleler gereklilik
kipi kullanılarak yazılmıştır.
“Arkadaşlarımıza karşı anlayışlı olmalıyız.”
“Kardeşlerimize iyi davranmalıyız.”
Cümlelerin açık ve anlaşılır olmasının, cümlenin anlatmak istediğini çocuğun
kolaylıkla anlayabilmesi açısından kitabın önemli bir özelliği olduğu söylenebilir.
Kitapta giriş, gelişme ve sonuç bölümlerine yer verilmediği
değerlendirilmiştir. Tüm hikâye birbirinden bağımsız yönlendirici cümlelerden
oluşmaktadır. Kitapta ele alınan konunun olay akışı içinde olmamasına yönelik bu
bulgu kapsamında kitabın hikayedeki olay akışıyla ilgili sorulara (olay sıralama;
öncesi-sırası-sonrası) cevap verebilme becerisini desteklemeye yönelik bir özellik
taşımadığı söylenebilir.
K2 kodlu kitapta yer alan metinlere bakıldığında 10-11 kelimeden oluşan,
virgüllerle bağlanmış uzun cümlelerin ve 9 cümlelik paragrafların yer aldığı
görülmektedir. Erken çocukluk dönemindeki dikkat süresi göz önüne alındığında
kitabın metin uzunlukları olarak uygun özellikler göstermediği dikkat çekmektedir.
34
“Sabah kalemtıraş evinden çıkıyor, bir eğrelti otunun üzerinde dinleniyor,
salyangoz kabuklarını inceliyor, vakit geçiriyordu.”
“Bahçıvan Köstebek, Karınca Kıvırcık’ın uçuşunu izliyor ve uyku saati gelince
kalemtıraş evine girip yattığını görünce büyük bir mutluluk duyuyordu.”
Kitapta giriş, gelişme ve sonuç bölümleri yer almaktadır. Giriş bölümünde
Köstebek’in bir teraryum oluşturması, gelişme bölümünde Karınca ile Köstebek’in
tanışması ve Karınca’nın teraryumda yaşamaya başlaması, sonuç bölümünde ise
Karınca’nın doğal yuvasına geri dönmesi anlatılmıştır. Anlamlı bir olay akışına sahip
olması nedeniyle kitap, çocuğun olaylarla ilgili sorulan sorulara cevap verme, olay
akışı içerisinde öncesi-sonrası zamansal sıralama yapabilme becerisini
desteklemektedir.
K3 kodlu kitabın ise tamamında cümlelerin kafiyeli dörtlük, beşlik veya altılık
şeklinde yer aldığı görülmektedir. Metinde tekrarlayan cümle kalıplarının
kullanıldığı dikkat çekmektedir. Devrik cümleler kullanılmıştır. Hikâye görülen
geçmiş zaman kipiyle yazılmıştır.
“Annesi dedi: ‘Bravo doğrusu,
Şimdi de günün en zor sorusu.
Diyelim ki karnın tok, uykun da çok.
Derenin kenarında bir ağaç gölgesi.
Kaçırılır mı keyfin böylesi?’
“Annesi bir kaşını kaldırdı merakla.
Yavru kurt yine hazırdı bir cevapla.
‘Diyelim ki karnım tok, uykum da çok.
Derenin kenarında da bir ağaç gölgesi.
Kaçırılmaz keyfin böylesi!’”
İncelenen kitabın tamamındaki yazı karakteri ve punto özellikleri
değerlendirildiğinde; kitapta birden fazla yazı karakterinin kullanıldığı
görülmektedir. Yavru kurdun elle yazdığı afişte ve hikayedeki ilk cümlenin ilk
harfinde olmak üzere 2 yerde kitabın genelinde kullanılan yazı karakterinden farklı bir
35
font seçildiği görülmüştür. Bu özelliği ile kitabın harf ve sözcük farkındalığını,
harflerin farklı punto ve büyüklükte olabileceği algısını destekleyici nitelikte olduğu
söylenebilir.
Şekil 4.2. “Kim Korkar Kırmızı Başlıklı Kızdan?” kitabında yer alan farklı font
ve büyüklükteki yazı karakteri örneği
Kitapta giriş-gelişme-sonuç kısımları değerlendirildiğinde; hikayenin giriş
bölümünde yavru kurdun annesinden dolaşmak için izin istemesinden bahsedilmiş,
gelişme bölümünde anne kurdun önlem için sorular sorduğu görülmüş, sonuç
bölümünde ise yavru kurdun tüm soruları akıllı bir şekilde cevaplaması ve artık kendi
başına dolaşmaya çıkabileceğini ispatlamış olması anlatılmıştır. Anlamlı bir olay
akışına sahip olması nedeniyle kitap, çocuğun olaylarla ilgili sorulan sorulara cevap
verme becerisini desteklemektedir.
K4 kodlu kitaptaki metinler erken çocukluk dönemindeki bir çocuğun
anlayacağı seviyede 4-5 kelimelik cümleler ve 1-2 cümlelik paragraflardan
oluşmaktadır. Hikâye birinci tekil şahıs ağzından anlatımla yazılmıştır.
“Ben de masaya oturdum ve yemeğime bakmaya başladım.”
“Timsah, ‘Onları yemeyecek misin?’ diye sordu.
Kitaptaki konu akışı incelendiğinde, giriş-gelişme ve sonuç bölümlerinin var
olduğu görülmektedir. Giriş bölümünde kahramanın yemeğe çağrılması, gelişme
bölümünde kahramanın yemeğini çizdiği resim karakterleriyle paylaşması ve sonuç
36
bölümünde aç kalan kahramanın sonunda yemeğini kendi yemeye karar vermesi
anlatılmıştır.
Kitapta birden fazla yazı karakterinin kullanıldığı görülmektedir. Makasın
kesme sesi ve karın gurultusu seslerini belirtmek için 2 yerde kitabın genelinde
kullanılan yazı karakterinden farklı bir font seçildiği görülmüştür.
Şekil 4.3. “Acıkmadım Ki!” kitabında yer alan farklı font ve
büyüklükteki yazı karakteri örneği
Türkçe imla ve noktalama işareti kurallarının kullanımına bakıldığında ise
kurallara genel olarak uyulsa da tırnak işareti içinde yazılan cümlelerin sonunun
virgülle bitirildiği ve noktalama hatası bulunduğu görülmüştür. Kitapta 9 cümlede
aynı hata yer almaktadır.
“Çok akıllı bir kızsın sen,” dedi.
Kurt, “Ben en çok elmayı severim,” diye ekledi.
K5 kodlu kitaba bakıldığında, hikâyenin görülen geçmiş zaman kipi ile
yazıldığı görülmüştür.
“Anais bu yıl anaokuluna başlayacaktı.”
“Anais neden bu kadar öfkeliydi?”
37
Cümleler anlaşılır olmasına rağmen, paragraf uzunlukları erken çocukluk
dönemindeki bir çocuğun baştan sona takip edebileceğinden çok daha uzundur.
Kitap 8-9 kelimelik cümleler ve 5-6 cümlelik paragraflardan oluşmaktadır.
“‘Önce yanardağın nasıl harekete geçtiğine bakalım: Başlangıçta yanardağın
rengi yeşildir, bu bize durumdan memnun olduğunu gösterir.’ dedi İzabel.”
İncelenen kitabın tamamındaki yazı karakteri ve punto özellikleri
değerlendirildiğinde; kitapta birden fazla yazı karakterinin kullanıldığı
görülmektedir. Kitapta anaokulunun resmedildiği sayfada duvardaki posterlerde farklı
fontta yazıların tercih edildiği görülmüştür. Bu özelliği ile kitabın harf ve sözcük
farkındalığını destekleyecek nitelikte olduğu söylenebilir.
Şekil 4.4. “Anais Çok Kızgın” kitabında yer alan farklı font ve
büyüklükteki yazı karakteri örneği
Kitabın konu akışı incelendiğinde, giriş bölümünde Anais ve ailesinin
taşınması, gelişme bölümünde Anais’in öfke kontrolü problemleri ve yeni okulunda
yaşadığı sorunlar, sonuç bölümünde ise Mırmır Köşesi ile Anais’in öfke kontrolü
problemlerini yenmesi anlatılmaktadır. Hikayenin anlamlı bir olay akışına sahip
olması nedeniyle kitap, çocuğun olaylarla ilgili sorulan sorulara cevap verme
becerisini desteklemektedir.
K6 kodlu kitapta, metinler 7-8 kelimelik cümleler ve 4-5 cümlelik
paragraflardan oluşmaktadır. Hikâye görülen geçmiş zaman ekleriyle yazılmıştır.
Hikâye içerisinde tekrarlayan cümle kalıplarının olduğu görülmüştür.
38
"...Uyuyamayan bir yediuyur gerçek bir yediuyur değildir."
"...Ama minik yediuyur hala uyanıktı."
İncelenen kitaptaki yazı karakterlerine bakıldığında kitabın genelinde aynı yazı
karakteri kullanıldığı ancak 2 yerde atlama efektinde farklı punto kullanıldığı
görülmektedir. Bu özelliği ile kitabın ses, harf ve sözcük farkındalığını destekleyecek
nitelikte olduğu söylenebilir.
Kitaptaki konu akışı incelendiğinde, giriş bölümünde, minik yediuyurun
uykuya dalamaması, gelişme bölümünde hayvan arkadaşlarının ona yardım etmek için
çabalarken kendilerinin uyuyakalması ve sonuç bölümünde kendisinde bir terslik
olduğunu düşünen yediuyurun düş kurarken uykuya dalması anlatılmıştır.
K7 kodlu kitapta, “Bir varmış, bir yokmuş...” diye başlayan hikâye duyulan
geçmiş zaman kipi ile yazılmıştır. Metinler 7-8 kelimelik cümlelerden ve 4-5 cümlelik
paragraflardan oluşmaktadır.
“Ve o gün Hipo’nun gözlerinin pek iyi görmediğini anlamışlar.
“Hipo gözlüğü almış, gözüne takar takmaz, etrafı ne kadar da güzel
görebildiğini fark etmiş.”
İncelenen kitabın tamamındaki yazı karakteri ve punto özellikleri
değerlendirildiğinde; kitapta birden fazla yazı karakterinin kullanıldığı
görülmektedir. Baba hipopotamın okuduğu gazetede ve hipopotamların evlerinin
duvarındaki bir posterde olmak üzere 2 yerde kitabın genelinde kullanılan fonttan
farklı bir font seçilmiştir.
Kitaptaki konu akışı incelendiğinde, giriş bölümünde, mutlu hipopotam ailesi
tanıtılmış, gelişme bölümünde Yavru Hipo’nun oyunlara katılmaması ve gözünün
bozuk olduğunun anlaşılması anlatılmış ve sonuç bölümünde Yeni bir gözlüğü olan
Hipo’nun gözlüğünü kaybetmesi ve bulmasından bahsedilmiştir.
K8 kodlu kitaba bakıldığında, kitabın Türkçe çevirisi yapılırken cümlelerin
kafiyeli olmasına dikkat edilmiş ve tekrarlayan cümle kalıpları kullanılmıştır.
Hikâye görülen geçmiş zaman kipiyle yazılmıştır. Hikâyede erken çocukluk
39
dönemindeki dikkat süresine uygun olarak 4-5 kelimelik cümleler ve 1-2 cümlelik
paragraflara yer verildiği görülmektedir.
“Sonbahar gelince soğudu hava, Tombik ayı üşüyordu mağarasında.”
“Halsizdi vücudu, üstelik tıkalıydı koca burnu”
“...Tombik ayı çok hastalanmıştı.”
İncelenen kitabın tamamındaki yazı karakteri ve punto özellikleri
değerlendirildiğinde; kitap içerisinde farklı yazı karakterlerinin yer almadığı ancak
aynı fontta büyük puntolarla yazılmış metinlerin yer aldığı görülmüştür. Bu özelliğiyle
kitabın ses ve harf farkındalığı becerilerini desteklediği söylenebilir.
Şekil 4.5. “Tombik Ayı Hastalanınca” kitabında yer alan Büyük
Puntolu Yazı örneği
Kitaptaki konu akışı incelendiğinde, girişte Tombik Ayı’nın hastalanmasından
bahsedilmiş, gelişme bölümünde arkadaşlarının Tombik Ayı’yı iyileştirmek için
yaptıkları anlatılmış, sonuç bölümünde ise Tombik Ayı iyileştiğinde arkadaşlarının
hastalandığı ve Tombik Ayı’nın aynı şekilde arkadaşlarına bakacağının sözünü verdiği
görülmüştür.
K9 kodlu kitapta yer alan metinler 7-8 kelimelik cümlelerden oluşmaktadır.
Hikâye görülen geçmiş zaman kipiyle yazılmıştır. Tekrarlayan cümle kalıplarının
olduğu görülmüştür.
“Prenses uçağı sürerken kendini kuşlar kadar hafif hissediyordu.”
40
“...Prenses çok eğleniyordu ama artık gitmesi gerekiyordu.”
İncelenen kitabın tamamındaki yazı karakteri ve punto özellikleri
değerlendirildiğinde; kitapta birden fazla yazı karakterinin kullanıldığı
görülmektedir.. Prenses gezerken anne kraliçenin yaptıkları ve kızını özlemesi farklı
yazı karakteri kullanılarak yazılmıştır.
Şekil 4.6. “Sevgi Kraliçesi” kitabında yer alan farklı font ve
büyüklükteki yazı karakteri örneği
Kitaptaki konu akışı incelendiğinde, giriş bölümünde prensesin annesi yoğun
olduğu için annesinden sevgi görememesi, gelişme bölümünde prensesin sevgi
kraliçesini aramaya çıkması ve birçok farklı kraliçeyle tanışması, sonuç bölümünde
ise gerçek sevgi kraliçesinin annesinin olduğuna karar vermesi anlatılmıştır.
K10 kodlu kitabın Türkçe çevirisi yapılırken kafiyeli olmasına dikkat edilmiş
ve devrik cümleler kullanılmıştır. Metinler 5-6 kelimelik cümlelerden ve 1-2 cümlelik
paragraflardan oluşmaktadır.
"Sen unut artık kıyafet balosunu Didi,
Çare yok olsan da en akıllı kedi"
İncelenen kitabın tamamında yazı karakteri ve punto özelliklerine bakıldığında
kitapta aynı yazı fontunda olsa da farklı puntoda metinlerin yer aldığı görülmüştür.
Bu metinler yazı farkındalığı oluşturmak için dikkat çekici özelliklere sahiptir.
41
Şekil 4.7. “Akıllı Kedi Didi”kitabında yer alan Farklı Fonttaki Yazılara örnek
Kitaptaki konu akışına bakıldığında, giriş bölümünde örgü örmeyi seven Didi
karakteri okura tanıtılmış, gelişme bölümünde Kedi’nin örgü öremeyip her yere yumak
dolaması anlatılmış, sonuç bölümünde ise arkadaşlarının Didi’ye yardım edip atkıyı
örmesinden bahsedilmiştir.
K11 kodlu kitapta, metinler erken çocukluk dönemindeki bir çocuğun dikkat
süresine uygun şekilde 5-6 kelimelik cümleler ve 4-5 cümlelik paragraflardan
oluşmaktadır. Hikâye görülen geçmiş zaman kipiyle yazılmıştır. Metinlerde
benzetmeler kullanılmış, ayının kürk çuvalına, güneşin ise portakala benzetildiği
görülmüştür. Bu şekilde kitabın çocukların benzetmeleri anlama, soyut düşünmeye
başlama becerilerinin desteklendiği söylenebilir.
“O koca sarı portakal gelmeden dağların arkasından...”
“Sen hala uyanmadın mı kürk çuvalı?”
Kitaptaki konu akışına bakıldığında, giriş bölümünde Küçük ayının uyanması
ve göl kenarına gitmesi, gelişme bölümünde Küçük ayının annesi için ahlat toplamak
için tarlakuşlarından yardım istemesi, sonuç bölümünde ise topladığı ahlatların tadına
bakarken birazını yemesini ve annesine bir tane götürebilmesi anlatılmıştır. Kitapta
olay akışının var olması hikayedeki olay akışıyla ilgili sorulara cevap verebilme
becerisini desteklemeye yönelik özellikte olduğu söylenebilir.
K12 kodlu kitaba bakıldığında, metinler erken çocukluk dönemindeki bir
çocuğun anlayacağı seviyede 5-6 kelimelik cümleler ve 2-3 cümlelik paragraflardan
oluşmaktadır. Hikâye duyulan geçmiş zaman kipiyle yazılmıştır.
42
“Vakvak ördeğin sapsarı tüyleri çamura bulanmış.”
“Vakvak gezerken üzerindeki çamurlar iyice kurumuş.”
Kitaptaki konu akışı incelendiğinde, giriş, gelişme ve sonuç bölümlerinin
olduğu görülmüştür. Giriş bölümünde Vakvak’ın arkadaşıyla oyun oynamak istemesi,
gelişme bölümünde küçük ördeğin oynadıktan sonra kirlenmesi ancak yıkanmak
istememesi, sonuç bölümünde ise eve dönen ördeğin kirli bir şekilde yemek
yiyemeyeceğini anlayarak yıkanmaya gitmesi ve yıkanması anlatılmıştır. Anlamlı bir
olay akışına sahip olması nedeniyle kitap, çocuğun olaylarla ilgili sorulan sorulara
cevap verme becerisini desteklemektedir.
K13 kodlu kitap, erken çocukluk dönemine uygun şekilde ele alınmı, metinler
4-5 kelimelik cümleler ve 2-3 cümlelik paragraflardan oluşmuştur. Hikâye görülen
geçmiş zaman kipiyle yazılmıştır.
“Küçük hasır şapka pek üzgündü...”
“Günler, geceler geçti.”
Hikayedeki konu akışı incelendiğinde, giriş bölümünde küçük hasır şapkanın
kızla birlikte parka gitmesi, gelişme bölümünde şapkanın parkta kaybolup farklı
yerlere sürüklenmesi ve sonuç bölümünde yıpranan şapkanın bir kirpi ailesinin yuvası
haline gelmesi anlatılmıştır. Anlamlı bir olay akışına sahip olması nedeniyle kitap,
çocuğun olaylarla ilgili sorulan sorulara cevap verme becerisini desteklemektedir.
K14 kodlu kitaba bakıldığında, metinlerin 8-9 kelimelik cümlelerden oluştuğu
ve erken çocukluk dönemi için cümlelerin uzun olduğu söylenebilir. Hikâye geniş
zaman kipiyle erkek çocuğun ağzından yazılmıştır.
“Açık pencerenin kenarında durunca şehrin ta öteki ucunda birisinin
ağladığını duyuyor.”
İncelenen kitabın tamamındaki yazı karakteri ve punto özellikleri
değerlendirildiğinde; otobüsün üzerindeki reklam afişinde olmak üzere kitapta birden
fazla yazı karakterinin kullanıldığı görülmektedir. Bu özelliği ile kitabın harf ve
sözcük farkındalığını destekleyecek nitelikte olduğu söylenebilir.
43
Kitaptaki konu akışı incelendiğinde, giriş bölümünde Perihan Teyze’nin
özelliklerinden bahsedilmiş, gelişme bölümünde Perihan Teyze’nin ne kadar yaşlı ve
yalnız olduğu, sonuç bölümünde ise Perihan Teyze’nin aslında sevilesi bir insan
olması ve komşusuyla arkadaşlığı anlatılmıştır.
K15 kodlu kitapta yer alan metinler 7-8 kelimelik cümleler ve 4-5 cümlelik
paragraflardan oluşmaktadır. Metinlerin kafiyeli ve devrik cümle yapılarıyla
oluşturulduğu görülmektedir.
“Çok komik görünüyorsun öyle utanıp sıkılınca,
Suratın kıpkırmızı kızarınca.”
Hikayedeki konu akışına bakıldığında, giriş bölümünde Fare Tuna'nın
bilmişlik taslayarak arkadaşlarının duygularını hor görmesi, gelişme bölümünde
arkadaşlarının Tuna'ya oyun oynayarak hatasını anlamasını sağlaması, sonuç
bölümünde ise Tuna'nın da herkes gibi korkup, utanıp, kızabileceğini fark etmesi
anlatılmıştır.
K16 kodlu kitapta da, metinler 7-8 kelimelik cümleler ve 4-5 cümlelik
paragraflardan oluşmaktadır. Metinlerin kafiyeli ve devrik cümle yapılarıyla
oluşturulduğu görülmektedir.
“Böylece sahneden bir an önce uzaklaşmak istedi.
Güvenebileceği bir arkadaş bulmak tek dileği.”
Kitaptaki konu akışı incelendiğinde, giriş, gelişme ve sonuç bölümlerinin var
olduğu görülmektedir. Giriş bölümünde Utangaç Köpek Kaya'nın eve gelen
misafirden utanıp saklanmasından bahsedilmiş, gelişme bölümünde evdeki diğer
hayvanların misafir köpeği eğlendirmek için tehlikeli hareketlerde bulunmaları
anlatılmış, sonuç bölümünde ise misafir köpeğin sadece konuşabileceği bir arkadaş
arayarak Kaya'nın yanına gitmesi ve onunla arkadaş olması ile hikaye
sonlandırılmıştır. Anlamlı bir olay akışına sahip olması nedeniyle kitap, çocuğun
olaylarla ilgili sorulan sorulara cevap verme becerisini desteklemektedir.
44
K17 kodlu kitaptaki metinler 4-5 kelimelik basit cümlelerden ve 1-2 cümlelik
paragraflardan oluşmaktadır.
“Minik kaçmaya çalıştı ama Büyük daha hızlıydı.”
“Ve Büyük her zaman daha güzel hediyeleri alıyordu.”
İncelenen kitabın tamamındaki yazı karakteri ve punto özellikleri
değerlendirildiğinde; kitapta aynı yazı karakterinde ancak doğrusal olmayan dairesel
yazıların yer aldığı dikkat çekmektedir. Çocuğun yazı farkındalığı açısında dairesel
olmayan metinler olumsuz özellik göstermektedir.
Konu akışına bakıldığında giriş bölümünde, Minik'in kendisini ablasının
gölgesinde hissetmesi, gelişme bölümünde Minik'in ablasının kuşunu kaçırması ve
kendini kötü hissedip evden ayrılması, sonuç bölümünde ise Minik'in ablasının kuşunu
kurtararak kendine olan güveninin yerine gelmesi anlatılmaktadır.
Kitapta Türkçe imla ve noktalama işareti kurallarının kullanımına bakıldığında
ise genel olarak Türkçe imla ve noktalama kurallarına uyulduğu ancak 3 yerde “ama”
bağlacından önce virgül kullanımının olduğu görülmüştür. Dolayısıyla kitapta
noktalama hatası yer almaktadır.
“Minik mutlu olmaya çalıştı, ama çok yalnızdı.”
K18 kodlu kitabın ele aldığı hikayedeki metinler 6-7 kelimelik cümleler ve 5-
6 cümlelik paragraflardan oluşmaktadır. Cümle uzunluklarının erken çocukluk
dönemindeki bir çocuğun takip edebilmesi için fazla olduğu değerlendirilmiştir.
Kitapta sulu sepken, molekül, meteoroloji, iklim, kristal, tipi gibi farklı terimlerin
kullanıldığı da ayrıca dikkat çekmektedir.
“Meteoroloji’nin sitesinde ‘Sıcaklık -1 derece ve Hadise-Karla karışık
yağmurlu’ yazıyordu.”
İncelenen kitabın tamamındaki yazı karakteri ve punto özellikleri
değerlendirildiğinde; kitapta birden fazla yazı karakterinin kullanıldığı
görülmektedir. Çocukların yaptıkları bilimsel araştırmalar kitabın genelinde
kullanılandan farklı bir font ile yazılmıştır.
45
Kitaptaki konu akışı incelendiğinde, giriş, gelişme ve sonuç bölümlerinin var
olduğu görülmektedir. Giriş bölümünde, Ali ve Nehir'in okul çıkışı karla karışık
yağmur yağdığını görmeleri, gelişme bölümünde, sonradan şiddetli kar yağışına dönen
karın nasıl oluştuğunu araştırmaları, yürüyüşe çıkmaları ve hayvanlara yiyecek
bırakmaları, sonuç bölümünde ise okulların tatil olmasıyla karın tadını çıkarmaları
anlatılmıştır.
Türkçe imla ve noktalama işareti kurallarının kullanımına bakıldığında ise
noktalama kurallarına genel olarak uyulsa da tırnak işareti içinde yazılan cümlelerin
sonunun virgülle bitirildiği ve noktalama hatası bulunduğu görülmüştür. Kitapta 11
yerde aynı hata uygulanmıştır.
“‘Hadi artık eve gelin. Kar topluyor, biraz tipi başlar,’ dedi.”
K19 kodlu kitapta metinler erken çocukluk dönemindeki bir çocuğun dikkat
süresini aşacak şekilde 8-9 kelimelik cümlelerden ve 5-6 cümlelik paragraflardan
oluşmaktadır. Hikaye görülen geçmiş zaman kipiyle yazılmıştır.
“Evlerine dönen Pıtı ile Çıtı, karınlarını doyurduktan sonra biraz yapboz
oynadılar.”
Kitaptaki konu akışı incelendiğinde, giriş, gelişme ve sonuç bölümlerinin var
olduğu görülmektedir. Giriş bölümünde Çıtı ile Pıtı'nın sürekli yağan yağmurdan
şüphelenip güneşle konuşmaya gitmeye karar vermeleri, gelişme bölümünde tüm
hayvan dostlarından yardım alarak güneşle konuşmaları ancak bulutların güneşe engel
olduğunu öğrenmeleri, sonuçta ise bulutlarla konuşarak güneş ısısına da ihtiyaçları
olduğunu açıklamaları ve ilkbaharın gelmesi anlatılmıştır.
Türkçe imla ve noktalama işareti kurallarının kullanımına bakıldığında ise
kitapta 17 yerde noktalama hatasının yer aldığı görülmüştür. Tırnak işareti içinde
yazılan cümlenin sonu virgül ile bitirilmiştir.
“Sizin suya da ihtiyacınız var,” dedi Obur.
K20 kodlu kitapta ele alınan öykü kapsamında, erken çocukluk dönemindeki
bir çocuğun dikkat süresine uygun olarak cümleler 4-5 kelimeden oluşmuştur. Hikaye
görülen geçmiş zaman kipiyle yazılmıştır.
46
“Sütlaç sinirle Ege’ye tos vurdu. Neredeyse onu yere düşürüyordu.”
Kitaptaki konu akışı incelendiğinde, giriş bölümünde İnci ve Ege'nin ağılı
temizlemek istemesi, gelişme bölümünde Keçi Sütlaç'ın huysuzluklar yaparak
temizlemeye izin vermemesi, sonuç bölümüde ise keçiyi dışarı çıkarıp ağılı
temizlediklerinden sonra ertesi gün keçinin bir yavrusunun olduğunu görmeleri ve
huysuzluğunun nedeninin anlaşılması anlatılmıştır. Anlamlı bir olay akışına sahip
olması nedeniyle kitap, çocuğun olaylarla ilgili sorulan sorulara cevap verme
becerisini desteklemektedir.
K21 kodlu kitaptaki metin özelliklerine bakıldığında tekrarlayan cümle
kalıplarının var olduğu görülmektedir.
“Ama dikenleri daha çok dolaşmıştı şimdi.”
“...Dikenlerimiz birbirine dolaştı, lütfen bizi ayırabilir misin?”
Konu akışına bakıldığında, giriş bölümünde kestanenin kirpinin üzerine
düşmesi ve dikenlerinin dolaşması, gelişme bölümünde birbirlerinden ayrılmak için
birçok hayvandan yardım istemeleri, sonuçta ise kirpinin ayağı takılınca düşmesi ve
birbirlerinden ayrılmaları kestanenin yuvasına annesinin yanına dönmesi anlatılmıştır.
K22 kodlu kitapta metinler 8-9 kelimelik cümlelerden oluşmaktadır.
Paragrafların ve hikayenin uzunluğu, erken çocukluk dönemindeki bir çocuğun dikkat
süresinin dağılabileceği bir uzunluktadır. Hikaye görülen geçmiş zaman kipiyle
yazılmıştır.
“Küçük baykuş canı sıkılarak, umutsuzluk içinde, ‘Çok yalnızım!’ diye
bağırdı.”
“Baykuşun gözlerinden süzülen yaşlar tavşanın üstüne düşmüş, böylece tavşan
baykuşun gözyaşlarıyla işaretlenmişti.”
Kitaptaki konu akışı incelendiğinde, giriş, gelişme ve sonuç bölümlerinin var
olduğu görülmektedir. Giriş bölümünde, baykuşun arkadaş edinmeye çalışması ancak
hayvanlarla farklı saatlerde uyuduğu için arkadaş edinememesi, gelişme bölümünde
gece gökyüzünde yıldızların olduğunu fark etmesi ve yıldızlarla arkadaş olup sonra
gün içinde de arkadaş edinmesi, sonuç bölümünde ise edindiği arkadaşlar sayesinde
47
kendisi gibi baykuşların nerelerde yaşadığını öğrenmesi ve baykuşların yanına gitmesi
anlatılmıştır.
K23 kodlu kitaba bakıldığında, metinler 5-6 kelimelik cümleler ve 4-5
cümlelik paragraflardan oluşmaktadır. Erken çocukluk dönemine uygun basit cümle
yapılarının kullanıldığı dikkat çekmektedir. Hikaye görülen geçmiş zaman kipiyle
yazılmıştır.
“‘Artık burada kalamam.’ dedi kendi kendine ve yüzmeye başladı.”
İncelenen kitabın tamamındaki yazı karakteri ve punto özellikleri
değerlendirildiğinde; kitabın tamamında aynı yazı karakteri kullanılmasına karşı
dairesel şekilde yazılmış yazıların yer aldığı görülmektedir. Bu özelliğiyle kitap ses
ve harf farkındalığı becerilerini destekleme açısından olumsuz özellikte olduğu
söylenebilir.
Kitaptaki konu akışına bakıldığında, giriş bölümünde kutup ayısının buzullar
eridiği için başka bir yere yolculuk yapmaya karar vermesi, gelişme bölümünde ayının
yolculuğu sırasında yuvalarında artık yaşayamaz hale gelen panda, fil ve orangutanın
da ona katılması, sonuç bölümünde ise hep birlikte uzun bir yolculuğun ardından bir
Dodo kuşunun yaşadığı adaya giderek evlerine dönebilmenin hayalini kurmaları
anlatılmıştır.
Türkçe imla ve noktalama işareti kurallarının kullanımına bakıldığında ise
kitabın genelinde Türkçe imla ve noktalama kurallarına uyulsa da tırnak işareti
içerisinde cümlenin bitiminde virgül kullanıldığı dikkat çekmektedir.
“Kayığımla yolculuk yapıyorum,” diye cevapladı.
K24 kodlu kitapta metinler 5-6 kelimelik basit cümleler ve 2-3 cümlelik
paragraflardan oluşmaktadır. Hikâye görülen geçmiş zaman kipiyle yazılmıştır.
“Aradan aylar geçti. Ramon çizdiği yüzlerce resmi buruşturup attı.”
Cümlelerin açık ve anlaşılır olmasının, cümlenin anlatmak istediğini çocuğun
kolaylıkla anlayabilmesi açısından kitabın önemli bir özelliği olduğu söylenebilir.
48
Konu akışına bakıldığında, giriş bölümünde Ramon’un resim çizmeye
çalışması ancak çizdiği resimleri abisinin beğenmemesinden bahsedilmiş, gelişme
bölümünde Ramon’un resim çizmekten vazgeçmesi ancak sonrasında her şeyi mış gibi
çizebileceğini fark etmesi anlatılmış, sonuç bölümünde ise hiçbir şeyi mükemmel
yapmak zorunda olmadığını anlayan Ramon’un sevdiği işleri mış gibi yapmaya devam
etmesi ile hikâye sonlandırılmıştır.
K25 kodlu kitabın tamamında cümlelerin kafiyeli dörtlük veya beşlik şeklinde
yar aldığı görülmektedir. Devrik cümleler kullanılmıştır. Hikâye şimdiki zaman
kipiyle yazılmıştır.
“Hava çok güzel
Ne de olsa yaz ortası.
Annem bizi parka götürüyor
Omzunda kocaman çantası.”
Kitaptaki konu akışı incelendiğinde, giriş, gelişme ve sonuç bölümlerinin yer
aldığı görülmektedir. Giriş bölümünde anne ve çocuklarının gezintiye çıkmasından
bahsedilmiş, gelişme bölümünde her türlü sorunla karşılaştıklarında çantalarından bu
sorunu giderecek bir eşya çıkması anlatılmış, sonuç bölümünde ise süper özelliklerin
çantada değil çocukların annesinde olduğunu anlamaları ile hikâye sonlanmıştır.
Anlamlı bir olay akışına sahip olması nedeniyle kitap, çocuğun olaylarla ilgili sorulan
sorulara cevap verme becerisini desteklemektedir.
İncelenen 25 kitap dil gelişimi ve erken okuryazarlık becerileri açısından genel
olarak değerlendirildiğinde; kitapta birden fazla yazı karakterinin kullanılmasının
gelişimsel açıdan harf ve sözcük farkındalığını, harflerin farklı punto ve büyüklükte
olabileceği algısını destekleyecek nitelikte olduğu söylenebilir. Ayrıca, giriş-gelişme
ve sonuç bölümlerini içeren kitapların, anlamlı bir olay akışına sahip olması nedeniyle
çocuğun olaylarla ilgili sorulan sorulara cevap verme, olay akışı içerisinde öncesisonrası
zamansal sıralama yapabilme becerisini destekleyecek nitelikte olduğu
değerlendirilebilir.
49
4.2.3. Sayfa Düzeni
Kitapların sayfa düzenine ilişkin bulgular değerlendirildiğinde; incelenen
kitaplarda genellikle her iki sayfada birden resimlerin yer aldığı ve resimlerden geriye
kalan boş alanlara metinlerin yerleştirildiği görülmüştür. Yazılar ve resimlerin üst üste
gelerek bir karmaşıklık oluşturmadığı ve metinlerin okunabilir özellikte olduğu
belirlenmiştir. Bu özellikleri ile incelenen 25 kitabın tamamındaki metinlerin sayfaya
yerleştirilmesinin resimlere göre uygun olduğu görülmüştür. Bu bulgular
doğrultusunda kitapların, kelimelerin ve harflerin net şekilde görülmesi ile yazı
farkındalığı becerilerini destekleyebileceği söylenebilir.
4.2.4. Kitabın Hitap Ettiği Yaş Grubunu Belirtme Durumu
İncelenen kitapların geneline bakıldığında, kitabın hitap ettiği yaş grubuna
ilişkin herhangi bir ifadeye yer verilmediği görülmüştür. Hitap ettiği yaş grubu
belirtilmeyen kitaplarda yazı-resim dengesi, kitabın uzunluğu ve içeriği ile ilgili
özellikler, kitabın okul öncesi dönemine yönelik bir kitap olduğu konusunda yol
gösterici olarak değerlendirilebilir ancak kitabın gelişimsel olarak uygunluk durumunu
değerlendirmede zorlanabilecek olan ebeveyne yönelik, doğrudan bir rehber olarak
yaş grubu ile ilgili bilgi çoğu kitapta yer almamaktadır.
Yalnızca 4 kitapta ( K4, K18, K19, K20) yaş grubuna ilişkin bir yönlendirme
olduğu belirlenmiştir. Kitabın hitap ettiği yaş grubuna ilişkin bilgilerin yer alması,
özellikle ebeveynlerin kitap seçerken kitabın çocuklarının yaş ve gelişim özelliklerine
uygun olup olmadığı yönünde değerlendirme yapmasında önemli bir özelliktir; bu
açıdan da yaş grubunun belirtilmesi kısmen de olsa çocuğa uygun kitabın seçilerek
dolaylı olarak gelişimi destekleyici bir özellik olarak değerlendirilmiştir. Elde edilen
bu bulgular neticesinde, kitapların çoğunluğunun, özellikle ebeveynlerin çocuklarının
yaşına ve gelişimine uygun kitapları seçmesiyle dolaylı olarak çocuğun dil gelişimi
başta olmak üzere gelişimini uygun kitaplarla desteklenmesi bağlamında bir özellik
taşımadığı söylenebilir. Yaş grubu belirtilen kitapların özellikleri ile ilgili bulgulara
aşağıda yer verilmiştir.
K4, K18 ve K20 kodlu kitaplarda, ebeveyne rehberlik etmesi amacıyla kitabın
arka kapağında “Bu kitabı 7 yaşına kadar çocuğunuza siz okuyabilirsiniz. Çocuğunuz
50
okumayı öğrendikten sonra kendi okuyabilir.” şeklinde bir açıklama ile yaş grubuna
ilişkin dolaylı bir fikir verilmiştir. Ancak kitabın doğrudan hedef kitlesi net değildir.
K19 kodlu kitabın ön kapağında sol alt köşede yaş grubunu belirtmek için
“3+” ifadesi kullanılmıştır. Bu ifadeyle kitabın 3 yaşından itibaren çocuklara
okunabileceği anlaşılmaktadır.
4.3. Kitapların Bilişsel Gelişimi Desteklemeye Yönelik Özelliklerine İlişkin
Bulgular
Kitaplar, çocukların bilişsel gelişim özelliklerini destekleme açısından
resimleme özellikleri, problem çözme becerilerini destekleme, kitaba ilişkin soru veya
okuma önerisi verilme içeriklerine göre değerlendirilmiştir.
4.3.1. Resimler
İncelenen kitaplardaki resimler; ön kapak resminin kitap hakkında ön okuma
yapmaya fırsat vermesi ve kitap ismi ile uyumu, resimlerin konuya uyumu,
anlaşılırlığı, metin-resim bütünlüğü, resimlerde kullanılan renkler, resim-yazı dengesi
(3/4) ve resimlerin tek başına hikayeyi anlatım gücü açısından değerlendirilmiştir.
Kitapların ön kapak resimleri değerlendirildiğinde; 1 kitap hariç (K1) kitapların
ön kapağında hikâyelerin ismi ve konusuna uygun, anlaşılır ve kitaba dair ön
okuma yapılabilecek bir resimleme olduğu görülmüştür. Bu özellikleriyle incelenen
kitaplar çocuğun hikayeyi okumadan kapak resmi aracılığıyla hikayeye yönelik fikir
oluşturma, hayal gücünü kullanma becerisini destekleyebilir niteliktedir.
İncelenen 25 kitabın tümünde metin-resim bütünlüğünün sağlandığı,
resimlerin çok renkli olarak ele alındığı, resim-yazı dengesi değerlendirildiğinde ise
3 / 4 oranında bir dengenin olduğu görülmüştür. Sayfa 4 parçaya ayrıldığında 3
parçanın resim ve 1 parçanın yazılardan oluştuğu söylenebilir. Buna göre, yazılar
resme göre daha az yer kaplamakta ve göz yormamaktadır.
Kitaplarda yer alan resimlerde hangi tür resimleme tekniklerinin kullanıldığına
ilişkin bilgiler Tablo 4.1’de görülmektedir.
51
Tablo 4.1. Kitaplarda yer alan resimlerin resimleme tekniklerine göre özellikleri
Resimleme Tekniği f %
Renkli fon üzerine hatsız çizim 12 48
Renkli fon üzerine net hatlı çizim 7 28
Beyaz fon üzerine hatsız çizim 2 8
Beyaz fon üzerine net hatlı çizim 4 16
Toplam 25 100.0
Tabloya göre incelenen kitaplarda resimlemede renkli fon üzerine hatsız çizim
(%48), renkli fon üzerinde net hatlı çizim (%28), beyaz fon üzerine hatsız çizim (%8)
ve beyaz fon üzerine net hatlı çizim (%16) tekniklerinin kullanıldığı görülmüştür. Bu
özellikler değerlendirildiğinde, kullanılan resimleme teknikleri değişse de resimlerin
anlaşılırlığının sağlandığı görülmüştür. Resimler anlaşılacak özellikte çizilmiştir. Bu
durum da bilişsel gelişim açısından, çocuğun gördüğü resimdeki nesne, kişi, olay,
hayvan gibi çizimleri rahatlıkla algılaması, tanıması, somutlaştırarak isimlendirmesi,
özelliklerini belirtmesi gibi bilişsel becerileri teşvik etme konusunda destekleyici
özellikler olarak değerlendirilebilir.
Tombik Ayı Hastalanınca Kirli VakVak
Şekil 4.8. Renkli fon üzerine hatsız çizim Şekil 4.9. Renkli fon üzerine net
hatlı çizim
52
Uykuya Dalamayan Minik Akıllı Kedi Didi
Yediuyurun Hikayesi
Şekil 4.10. Beyaz fon üzerine hatsız çizim Şekil 4.11.Beyaz fon üzerine net
hatlı çizim
İncelenen kitaplarda yer alan resimlerin hikâyeyi anlatım gücü
değerlendirildiğinde ise, kitaptaki resimlerin hikâyeyi anlatım gücü olduğu ve
okuyucunun resimleri takip ederek hikâyeyi anlayabileceği görülmüştür. Kitapların
içeriğinde bahsedilen karakterlerin aynı sayfada, bahsedildiği kısımda resmedildiği
görülmüştür. Kitabın bu anlamda, sözel ve görsel öğelerin eşleştirilebilmesi ve
cümlenin anlatmak istediğinin çocuk tarafından somut olarak anlaşılabilmesi
açısından gelişimi destekleyici bir özellik gösterdiği söylenebilir.
K1 kodlu kitabın, ön kapakta kullanılan resmine bakıldığında, dört çocuğun
top oynarken resmedildiği görülmektedir (Bkz. Şekil 4.1.) ve bu resimlemenin kitabın
içeriğine dair bir ipucu vermediği, dolayısıyla kitap hakkında ön okuma yapmaya
fırsat vermediği değerlendirilmiştir. Bu bulgu ile kitabın, diğer kitaplardan ayrılarak,
bilişsel gelişimle ilişkili olarak görsel materyal okuyarak tahminde bulunabilme ve
resimden kitabın konusunu anlayabilme becerisini destekleme özelliğini göstermediği
söylenebilir.
4.3.2. Problem Çözme Becerilerini Destekleme Durumu
Kitapların problem çözme becerilerini destekleme durumuna ilişkin bulgular
her bir kitap ele alınarak aşağıda sunulmuştur.
53
K1 kodlu kitap, problem çözme becerilerinin desteklenmesi açısından
değerlendirildiğinde, cümlelerin gereklilik kipinde kurulmuş olduğu görülmekte ve
çocuğun hayal gücünü kullanmasına fırsat verecek cümlelere yer verilmediği dikkat
çekmektedir. Kitapta, konu ile ilgili bir problem durumun ortaya atılmadığı ya da
dolaylı olarak bir problem durum yaratılmasına yönelik içerik olmadığı ve çözümüne
ilişkin herhangi bir iletiye yer verilmediği görülmüştür. Bu özelliği ile kitapta yer alan
cümlelerin, problem çözme becerilerini destekleyici özellikleri içermediği
sonucuna ulaşılmıştır. Ayrıca, kitapta iyi ve güzel davranışlarda bulunulması gerektiği
öğütlenmiş ancak nedenleri belirtilmemiştir. Bu özelliği ile de kitapta neden-sonuç
ilişkisi kurma ve nedenlerin kitap içeriği ile desteklenmesi, bu yönde çocuğun
düşüncelerini karşılaştırması fırsatının gözden kaçırılmış olduğu söylenebilir. Ancak,
kitap bu özelliği ile yetişkinin çocuğa doğrudan davranışların neden bu şekilde olması
gerektiği yönünde bir soru yöneltmesi ve bunu birlikte tartışma olanağı
sunabilmektedir.
K2, K5, K7, K8, K15 kodlu kitaplarda çocukların problem çözme becerileri
problem durum ardından çözüm yolu verilerek desteklenmektedir. Önce problem
durum tanımlanmış ve ardından bu problemin çözümüne ilişkin bir çözüm yolu
sunulmuştur.
K2 kodlu kitaptan: “Yeşil yapraklar, ağaçlar, çiçekler görmek istiyordu.
Yeryüzüne çıkmaya da cesaret edemiyordu. Yeryüzünde gördüğü güzellikleri cam
kavanoz içinde bir bitki bahçesi yaparak yuvasına taşımaya karar verdi.”
K5 kodlu kitaptan: Öfke problemi karşısında bir çözüm yolu üretilmiştir.
“‘Çok öfkelendiğinizde siz de Mırmır gibi yapabilirsiniz’ dedi öğrencilerine.
‘Sakinleşmek için yastıkların oraya gidip peluş oyuncakları istediğiniz kadar güçlü bir
şekilde sıkabilirsiniz. Sonrasında, daha iyi nefes almak için peluşların tüylerine
üfleyebilirsiniz.”
K7 kodlu kitaptan: “O gün Hipo’nun gözlerinin pek iyi görmediğini
anlamışlar. Hemen doktora gitmişler ve doktor, Hipo’ya yeşil çerçeveli şirin bir gözlük
vermiş.”
54
K8 kodlu kitaptan: “Eyvah! Tombik Ayı Çok hastalanmıştı... Faydalı otlar
bulup getirdiler arkadaşları Tombik Ayı’ya”
K15 kodlu kitaptan: “Baktılar Tuna hiç anlayış göstermiyor,
Arkadaşlarının duygularını hiçe sayıyor.
‘Tuna’ya gününü göstermek lazım,’ dediler,
Ona bir oyun oynamaya karar verdiler.”
K3, K10, K11, K19, K21, K22 kodlu kitaplar içerisinde ise problem çözme
becerileri doğrudan soru sorma yoluyla desteklenmektedir. Hikayede bir problem
durum ortaya koyulmuş ve çözümüne ilişkin okuyucuya yönelik soru sorularak okur
düşünmeye sevk edilmiştir.
K3 kodlu kitaptan: “Başlayalım birinci soruyla. Sepeti takmış koluna kırmızı
başlıklı bir kız çıkarsa yoluna...”
K10 kodlu kitaptan: “Eyvah eyvah! Ne yaptım ben böyle? Her şeyi mahvettim
bir atkı öreceğim diye”
K11 kodlu kitaptan: “Peki, ne yapacağım o zaman ben?”
K19 kodlu kitaptan: “Maymun Çiki ‘Bu nasıl olacak?’ diye sordu.”
K21 kodlu kitaptan: “Küçük kirpi çok şaşırdı. ‘Ne yapacağız şimdi?’ dedi.”
“‘Peki ben ne yapacağım şimdi ?’ diye ağlamaya başladı kestanecik”
K22 kodlu kitaptan: “Sabah olunca gözleri yavaş yavaş kapanıyor, herkes
uyanırken o uykuya dalıyordu. Nasıl dost edinecekti?”
K4, K6, K12, K13, K14, K16, K17, K23, K24, K25 kodlu kitaplara
bakıldığında, çocukların problem çözme becerileri problem durumun
tanımlanmasıyla desteklenmektedir. Problem durum ifade edilerek, okuyucu bu
problem durum için bir çözüm üretmeye teşvik edilmektedir.
K4 kodlu kitaptan: Uzun süre oyun oynayıp karnının acıktığını fark etmeyen
kahramanın karnının ses çıkarması tanımlanmış ve okur bu sesin nasıl
susturulabileceğine dair fikir üretmesi için teşvik edilmektedir.
55
“Sonra saatlerce oynadım. Ama karnım çok gürültü yapıyordu.”
K6 kodlu kitaptan: Uyuyamayan bir kahramanın uyku problemine çözüm
bulunması beklenmektedir.
“Oradan geçen bir yarasa ‘Senin kış uykusuna yatmış olman gerekmiyor
muydu?’ diye sordu. ‘Uyuyamıyorum’ diye iç çekti minik yediuyur.”
K12 kodlu kitaptan: Oyun oynarken üstü kirlenen kahramanların problem
durumu ifade edilmiştir.
“Ama ikisinin de üstü başı çamur olmuş.”
K13 kodlu kitaptan: Rüzgar nedeniyle uçup sahibi olan küçük kızdan uzakta
bir yere düşen şapkanın içinde kaldığı problem durum ifade edilmiştir.
“Küçük hasır şapka çalıların arasından küçük kızı gördü, sesini işitti ancak
ona seslenemedi.”
K14 kodlu kitaptan: Yaşlı olduğu için aktif hareket edemeyen ve zaman zaman
komşularının yardımına ihtiyaç duyan kahramanın problem durumu ifade edilmiştir.
“Perihan Teyze bizim komşumuz. Tam 91 yaşında, kendini genellikle halsiz
hissediyor. Öyle zamanlarda bütün gün yatağından çıkmıyor.”
K16 kodlu kitaptan: Bir kargaşayı yatıştırmak isteyen sineğin şarkı söylemeye
çalışması ancak sadece vızıltı çıkarabildiği problemi ele alınmıştır.
“Güzel bir şarkıyla ortalığı yatıştırmak istedi.
Keşke vızıltıdan başka bir ses çıkarabilseydi.”
K17 kodlu kitaptan: İki kardeş arasından küçük olan kardeşin kendisini
ablasıyla kıyaslaması ve ablasının yanında kendini ifade edememesi problemine yer
verilmiştir.
“Minik’in bir derdi vardı. Her zaman Büyük’ün gölgesinde kalıyordu.”
K24 kodlu kitaptan: Resim yapmak isteyen ancak bir türlü istediği gibi resim
yapmayı başaramayan kahramanın problem durumu ifade edilmiştir.
56
“Resim kağıdını buruşturup odanın diğer köşesine fırlattı.”
K25 kodlu kitaptan: Ailecek gemi yolculuğu yapan kahramanların bindikleri
geminin motorunun bozulması durumu ifade edilmiştir.
“Dönüş yolunda motorumuz bozuluyor, denizin ortasında kalmışız. Kaptan
sakin ama biz yolcular çok heyecanlanmışız.”
K9 kodlu kitaptaki problem çözme becerilerini destekleme durumu
değerlendirildiğinde, tüm hikayenin bir problem durum üzerine kurulu olduğu
(Sevgi Kraliçesini bulmak) ve hikaye boyunca okurun bu problemi çözme konusunda
teşvik edildiği söylenebilir. Merak duygusunun kitabın sonuna kadar canlı tutulduğu
görülmüştür.
K18 kodlu kitap değerlendirildiğinde, içerikte çocukların problem çözme
becerileri onları araştırmaya sevk ederek desteklenmektedir.
Halil Bey, “Anneniz bulaşıkları yıkarken; siz de neden kar yağdığını öğrenip
bana anlatabilirseniz, dışarı çıkarız” dedi.
K20 kodlu kitap, problem çözme becerilerinin desteklenmesi açısından
değerlendirildiğinde, çocukların problem çözme becerileri problem durum verilip
ardından farklı çözüm yolları sunularak desteklenmektedir. Kahramanlar çiftlikteki
keçiyi ağıldan çıkaramamakta ve keçiyi çıkarmak için farklı yollar denemektedir.
“Eğer Sezgin’e benzeseydim, bana tos vurmazdı, diye ekledi. Ardından ambara
doğru koştu.”
4.3.3. Kitaba İlişkin Soru veya Okuma Önerisi Verilme Durumu
İncelenen kitapların geneline bakıldığında kitaplarda çocuğun araştırma
becerilerini desteklemeye, merak duygusunu uyandırmaya yönelik olarak kitabın
içeriği kapsamında sorulara, cümlelere veya ebeveyne rehberlik edecek okuma
önerilerine yer verilmediği görülmüştür. Bu bulgu ile kitapların, çocuğun dinlediği
hikayenin ardından hikayeye ilişkin soruları cevaplandırması yoluyla, dinlediğini
anlama, neden-sonuç ilişkisi kurabilme gibi bilişsel becerilerinin desteklenmesinde
yetersiz kaldığı değerlendirilmiştir. Yalnızca 4 kitapta kitaba ilişkin okuma önerisi
veya sorulara yer verildiği belirlenmiştir.
57
K5 kodlu kitabın sonunda “Anne babalar ve eğitimciler için bilgi” başlığı
altında;
Küçük çocuklarda öfke
Öncelik verilmesi gereken eğitsel davranışlar
Çocuğun ihtiyaçlarına uygun yaklaşımlar
Duygularını ifade etmeyi öğrenmesi için
Açık ve tutarlı sınırlar belirlemek için
Çocuğun davranışı kabul edilemez bir hal aldığında
Özdenetim becerilerini edinmesi için
Çatışmaları çözümleme yeteneğinin geliştirilmesi için alt başlıklarıyla öneriler
verilmiştir. Kitapta anlatılan öfke kontrolü problemiyle nasıl başa çıkılabileceği ve
öfke problemi yaşayan bir çocuğa nasıl bir yaklaşım sergilenmesi gerektiğine yönelik
bilgilendirme yapılan bu önerilerin ailelere ve eğitimcilere rehberlik edeceği
söylenebilir.
K7 kodlu kitabın sonunda ise hikâyeye ilişkin 4 adet soru verilmiştir. Bu
sorular aracılığıyla çocukların okuduklarını anlama ve neden-sonuç ilişkisi kurma gibi
bilişsel becerilerinin desteklenmesi için fırsat yaratılmış olduğu değerlendirilmiştir.
“1-Hipo neden mutsuzmuş ve neden arkadaşları ile oynamıyormuş?
2-Hipo’nun gözlerinde bir problem olduğu nasıl anlaşılmış?
3-Hipo’nun gözlüğü ne renkmiş?
4-Hipo, gözlüğünü nerede kaybetmiş? Gözlüğü bulunmuş mu?”
K12 kodlu kitabın başında “Öz bakım Becerileri, Bilişsel Alan, Dil Alanı”
başlıkları altında doğrudan kitabın gelişim alanlarındaki hangi kazanımları
desteklediği belirtilmiştir.
Öz bakım Becerileri
Amaç 1: Temizlik kurallarını uygulayabilme
Kazanım: 1. Temizlikle ilgili malzemeleri doğru kullanır.
2. El, yüz ve vücudun diğer kısımlarını uygun şekilde yıkar.
58
Bilişsel Alan
Amaç 3: Dikkatini toplayabilme.
Kazanım: 1. Dikkat edilmesi gereken nesneyi/olayı/durumu fark eder.
4.Nesneyi/olayı/durumu ayrıntılarıyla açıklar.
Dil Alanı
Amaç 5: Dinlediklerini çeşitli yollarla ifade edebilme.
Kazanım: 1. Dinlediklerini başkalarına anlatır.
2. Dinlediklerine ilişkin sorular sorar.
3. Dinlediklerine ilişkin soruları cevap verir.
4. Dinlediklerini özetler.”
Kitabın sonunda ise kitaba ilişkin sorulara yer verilmiştir.
K19 kodlu kitabın ise başında uzman psikolog tarafından yazılmış "çocuğun
gereksinimleri" başlıklı bir bölümün yer aldığı görülmüştür. Kitap okunmaya
başlanmadan önce ebeveyn için yol gösterici olabilecek bilgilendirici yazıların olması,
çocuğa kitabı okuyan kişinin daha çok bilgi sahibi olmasına ve çocuğun bilişsel
gelişiminin desteklenmesine dolaylı olarak yardımcı olacağı değerlendirilmiştir.
4.4. Kitapların Kişilik Gelişimini Desteklemeye Yönelik Özelliklerine
İlişkin Bulgular
Çalışma kapsamında incelenen kitaplar, çocukların kişilik gelişimini
destekleme açısından karakter özellikleri ve evrensel değerlere yer verilmesi
bağlamında değerlendirilmiştir.
4.4.1. Karakter Özellikleri
İncelenen kitaptaki karakter özellikleri; karakterin açık/kapalı,
devingen/durağan olması ve gerçek yaşamın içinden özelliklere sahip olup olmama
durumlarına göre değerlendirilmiştir. Buna göre, 17 kitabın karakterleri açık özellikte
iken, 8 kitapta (K1, K13, K15, K16, K17, K20, K21, K23) karakterler kapalı özellik
59
göstermiştir. Açık özellik gösteren karakterlerin gösterdikleri özellikler Şekil 4.15.’de
yer almaktadır.
Şekil 4.12. Kitaplarda yer alan karakterlerin özellikleri
Karakterlerin özelliklerine yönelik bazı örnekler aşağıda belirtilmiştir.
Özgüvenli
K10 kodlu kitaptan… “Örgü örmek nedir ki olunca benim kadar yetenekli.”
Arkadaş Canlısı
K8 kodlu kitaptan…“Beni bırakmadınız zor anımda, ben bırakır mıyım sizi
hasta yatağınızda” dedi gülümseyerek Tombik Ayı arkadaşlarına.”
Hayvansever
K18 kodlu kitaptan… Ali endişeyle, “Yarın her yer karla kaplı olacak. Kuşlar
nereden yiyecek bulacak?” diye sordu”
60
Araştırmacı
K14 kodlu kitaptan… Perihan Teyze’de araştırmacı merakı var. Her şeyi kesin
ve tam olarak bilmek istiyor.
Düşünceli
K8 kodlu kitaptan… Kendini iyi hissetsin diye, resimler yaptılar ona hep
birlikte
Problem Çözme Yeteneği
K19 kodlu kitaptan… Çıtı ile Pıtı bu soruna bir çözüm bulmaları gerektiğini
düşündüler.
Oyun Oynamayı Seven
K4 kodlu kitaptan… Sonra saatlerce oynadım. Ama karnım çok gürültü
yapıyordu.
Karakterlerin devingen ya da durağan özellik gösterme durumlarına
bakıldığında, 10 kitapta devingen (K2, K4, K5, K7, K10, K12, K13, K15, K17, K24),
15 kitapta ise durağan özellikte karakterlere yer verildiği görülmüştür. Bu kapsamda,
kitapların %60’ında karakterler durağandır ve hikayenin başında ve sonunda karakter
özellikleri açısından bir değişim gözlenmemektedir.
Karakterlerin gerçek yaşamla ilişkisi incelendiğinde ise, 1 kitap (K1) hariç tüm
kitaplarda karakterlerin gerçek yaşamın içinden, hata yapabilen ve sahip
olmayabileceği özellikleri olabilecek niteliklerde sunulduğu görülmüştür.
Kitaplardaki karakterlerin bu özelliğine ilişkin bulgulara yönelik örnekler aşağıda
belirtilmiştir.
Hata Yapma Özelliği
K11 kodlu kitaptan… “Bugün geç kaldın’ dedi Anne Ayı.”
K13 kodlu kitaptan… “Bir gün Lena şapkasını banka bıraktı ve orada unuttu.”
K15 kodlu kitaptan… “Tuna dersini almış, o güne dek bilgiçlik tasladığı için
çok utanmıştı.”
61
Başarısızlık
K17 kodlu kitaptan… “Minik çok yükseğe zıplamaya çalıştı ama Büyük çok
daha yükseğe zıplayabiliyordu.”
K24 kodlu kitaptan… “Güzel resim çizmeye çalışıyor ama beceremiyordu.”
Duygulara Sahip Olma
K19 kodlu kitaptan… “Obur onların haklı olduğunu düşündü. Kızgın görünen
yüzü yumuşadı.”
Problem Yaşama
K6 kodlu kitaptan… “Esnemek için ağzını kocaman açtı. Ama olmuyordu,
uyuyamıyordu.”
K7 kodlu kitaptan… “O gün Hipo’nun gözlerinin pek iyi görmediğini
anlamışlar.”
Evrensel Değerlere Yer Verilme Durumu
İncelenen 25 kitabın tamamında yaşama, insana, doğaya veya arkadaşlığa
duyarlılık oluşturacak, evrensel değerlere ilişkin cümlelerin yer aldığı görülmüştür.
Kitaplarda yer alan cümle örnekleri Şekil 4.16.’da verilmiştir.
62
Şekil 4.13. Kitaplarda yer alan evrensel değerlere ilişkin örnek cümleler
Kitapların karakter özelliklerine ve evrensel değerlere yer vermesine ilişkin
ayrıntılı değerlendirme aşağıda verilmiştir:
K1 kodlu kitabın ana karakterinin kişilik özellikleri değerlendirildiğinde,
kahramanın kişilik özelliklerine değinilmediği ve isminin dahi verilmediği
görülmektedir. Kahramana dair özellikler sadece resimlerden anlaşılabilmektedir.
Resimlemelere bakıldığında ana karakterin bir erkek çocuğu olduğu ve çevresindeki
insanlara yardım ettiği görülmektedir. Kahramanın nelerden hoşlandığı, nasıl bir insan
olduğuna dair özelliklere ilişkin herhangi bir bilgi açıkça kitapta yer almamaktadır.
Dolayısıyla kitabın kahramanı kapalı (geliştirilmemiş) özelliklere sahiptir.
Karakterin kişiliğinden çok yapılması gereken olumlu davranışlar öne çıkarılmıştır.
Bu kapsamda, kitapta kişilik özelliklerinin kapalı olarak davranışlar aracılığıyla
vurgulanmakta olduğu, davranışlarla iyi bir insan olmanın özelliklerinin ön plana
çıkarıldığı ve çocukların bu özellikleri fark etmesi sağlanarak kişilik gelişimlerinin
destekleneceği değerlendirilebilir. Kitabın kahramanı yanı zamanda durağan
özelliktedir. Karakter özellikleri açısından herhangi bir değişime girmemektedir.
Kitabın başında da sonunda da hiç hata yapmadığı, herkese yardım ettiği, her zaman
iyi ve doğru olanı seçtiği mükemmel özellikler göstermektedir.
63
Kitaptaki karakterler arkadaşlığa, yaşama ve insanlara ilişkin duyarlı özellikler,
davranışlar sergilemektedir. İncelenen kitapta kahraman gerçek yaşamın içinde
karşılaşabileceğimiz özelliklerde olmayan, hata yapmayan bir karakterdir. Ancak
konu bağlamında değerlendirildiğinde, olumlu davranışların ele alındığı bir kitap
olması kapsamında ana karakter hep olumlu davranışlar sergilemekte ve bu olumlu
davranışlarla tasvir edilmektedir. Bu açıdan da gerçek yaşamın içinde olması beklenen
davranışları sergileyen bir karakter özelliği ele alındığı söylenebilir.
K2 kodlu kitabın ana karakteri Köstebek, açık (geliştirilmiş) özellikte bir
karakterdir. Hikaye içerisinde meraklı, problem çözme becerisine sahip, sevgi dolu ve
düşünceli olarak yansıtılmıştır. Olumlu karakter özellikleriyle özdeşim kurması
beklenen çocukların, kişilik gelişiminin de olumlu etkilenmesi için kahramanları
geliştirilmiş özellikte olan bir hikayeyle karşılaştırılmıştır.
Köstebek, devingen bir karakter olup başta kendi mutluluğu için çaba sarf
ederken hikayenin sonunda arkadaşının mutluluğu için kendi isteklerinden
vazgeçmiştir. Bu özelliğiyle kişilik gelişimi açısından bencil olmama ve başkalarının
fikir ve isteklerine saygı duyma becerileri desteklenmektedir.
Kitaptaki kahramanlar evrensel değerlerden doğaya ve arkadaşlığa önem
vermektedir. Çocuğun kendisine rol model alacağı kahramanların sözleri ve
davranışların olumlu yansıtılarak kişilik gelişimini de olumlu etkilenmesi
amaçlanmıştır.
K3 kodlu Kitabın ana karakteri yavru kurt açık (geliştirilmiş) özellikte bir
karakterdir. Akıllı, problem çözme becerisine sahip, sevecen özellikler
göstermektedir. Kitapta yer alan açık özellikteki karakterler, okurun karakteri
derinlemesine tanımasına fırsat vermektedir. Olumlu karakter özellikleriyle özdeşim
kurması beklenen çocukların, kişilik gelişiminin de olumlu etkilenmesi için kahramanı
geliştirilmiş özellikte olan bir hikayeyle karşılaştırılmıştır.
“Yavru kurt devam etti pek emin bir tavırla”
“Yavru kurt yine hazırdı bir cevapla”
Kahramanın özellikleri hikâyenin başı ve sonu arasında değişmemekte ve
kahraman durağan özellik göstermektedir.
64
Kitaptaki kahramanlar doğaya, hayvanlara zarar vermeyen ve birbirlerine karşı
önyargılı yaklaşmayan karakterlerdir.
K4 kodlu kitabın ana karakteri olan kız çocuğu açık (geliştirilmiş) özellikte
bir karakterdir. Oyunbaz, faaliyet yapmayı seven ve yardımsever bir çocuktur. Kitapta
yer alan açık özellikteki karakter, okurun karakteri derinlemesine tanımasına fırsat
vermektedir. Olumlu karakter özellikleriyle özdeşim kurması beklenen çocuğun,
kişilik gelişiminin de olumlu etkilenmesi için kahramanı geliştirilmiş özellikte olan bir
hikayeyle karşılaştırılmıştır.
Kitabın kahramanı hikâyenin başında yemek yemeyi reddedip istediği gibi
davranmayı tercih ederken, hikâyenin sonunda kendisine sunulan yiyeceklerin ne
kadar lezzetli olduklarını fark edip kendi yemeğini kendi yemektedir. Devingen
özelliktedir.
Kitaptaki karakterler doğaya ve insanlara karşı duyarlı davranmaktadır.
Çocuğun kendisine rol model alacağı kahramanların sözleri ve davranışları olumlu
yansıtılarak kişilik gelişimini de olumlu etkilenmesi amaçlanmıştır.
“Ayı, ‘Çevreye saldırmak hoş bir fikir değil. Ben sadece meyve ve bal yemek
istiyorum.’ dedi.”
K5 kodlu kitabın ana karakteri olan Anais, açık (geliştirilmiş) özelliklere
sahiptir. Hayatındaki büyük bir yenilik karşısında adapte olamayan, tepkisini nasıl
göstereceğini bilmeyerek öfkeyle etrafına saldıran bir karakterdir. Kitabın başında
karakterin özelliklerinin çocukların öykünebileceği özellikler olmadığı görülmektedir.
Ancak kitabın sonunda olumlu davranışlar gösteren bir karaktere dönüşmektedir. Bu
yönüyle kitapta kişilik gelişimini destekleme açısından olumsuz örneklerden yola
çıkıldığı görülmektedir. Kitabın kahramanı devingen özelliklere sahiptir. Kitabın
başında öfkesini kontrol edemeyen, çevresine ve arkadaşlarına zarar veren bir
karakterken ailesinin ve özellikle öğretmenlerinin desteğiyle bu özelliklerini
değiştirmiş ve öfke kontrolünü sağlamaya başlamıştır.
Kitapta evde köpek besledikleri görülmektedir. Resimlemedeki ayrıntılarla
hayvanlara karşı bir duyarlık oluşturulmuştur. Ayrıca karakterlerle çevreye karşı da
duyarlılık oluşturularak çevreye zarar vermemenin önemi vurgulanmıştır.
65
K6 kodlu kitabın ana karakteri açık (geliştirilmiş) özelliktedir. Sorgulayan bir
karakterdir. Problem çözmek için yollar aramaktadır.
"Ben farklıyım, bir terslik var bende".
Kitabın kahramanı minik yediuyur, durağan özelliktedir kitabın başında da
sonunda da aynı karakter özelliklerini göstermektedir.
Kitaptaki kahramanlar doğaya, hayvanlara zarar vermeyen ve birbirlerine karşı
önyargılı yaklaşmayan karakterlerdir.
K7 kodlu kitabın kahramanı olan hipopotam açık (geliştirilmiş) özellikte bir
karakterdir. Kitapta yer alan açık özellikteki karakter ile okurun karakteri
derinlemesine tanımasına fırsat verildiği görülmüştür.
Kitabın kahramanı devingen özelliklere sahiptir. Mutlu oyun oynamayı seven
bir hipopotam iken gözleri bozulduğunda ve bu durum fark edilmediğinde eve
kapanan, gülümsemeyen bir hal almıştır. Gözlüğe sahip olunca ise eski haline geri
dönmüştür.
Kitapta karakterler (hayvanlar) doğal yaşamı içinde resmedilmiştir doğaya ve
hayvanlara karşı bir duyarlılık oluşturacak özelliktedir. Arkadaşları göremediği zaman
da Hipo’yu olduğu gibi sevip kabul etmişlerdir. Arkadaşlığın önemi vurgulanmıştır.
K8 kodlu kitabın ana karakteri olan Tombik Ayı açık (geliştirilmiş) özellikte
bir karakterdir. Arkadaş canlısı ve düşünceli olma özellikleri göstermektedir. Olumlu
karakter özellikleriyle özdeşim kurması beklenen çocukların, kişilik gelişiminin de
olumlu etkilenmesi için kahramanları geliştirilmiş özellikte olan hikayelerle
karşılaştırılması önemlidir ve bu kitap bu özelliği karşılar olarak değerlendirilmiştir.
Kitabın kahramanının hikâyenin başında ve sonunda karakter özellikleri
değişmemektedir. Kahraman durağan bir karakterdir.
Kitaptaki kahramanlar aracılığıyla arkadaşlığın önemine vurgu yapılmıştır.
Çocuğun kendisine rol model alacağı kahramanların sözlerinin ve davranışlarının
olumlu olması kişilik gelişimini de olumlu yönde etkileyecektir.
“Bak tüm arkadaşların yanında.”
66
K9 kodlu kitabın kahramanı olan Prenses açık (geliştirilmiş) özellikte bir
karakterdir. Meraklı, maceraperest, sevgi dolu bir karakterdir. Kitapta yer alan açık
özellikteki karakterler, okurun karakteri derinlemesine tanımasına fırsat vermektedir.
Olumlu karakter özellikleriyle özdeşim kurması beklenen çocukların, kişilik
gelişiminin de olumlu etkilenmesi için kahramanı geliştirilmiş özellikte olan bir
hikayeyle karşılaştırılmıştır.
Kahramanın özellikleri hikâyenin başı ve sonu arasında değişmemekte ve
kahraman durağan özellik göstermektedir.
Kitaptaki kahramanlar, çiçeklere, hayvanlara, çocuklara değer veren
karakterlerdir.
K10 kodlu kitabın ana karakteri olan Kedi Didi, açık (geliştirilmiş) özelliklere
sahip bir karakterdir. Kendine güvenen, akıllı, becerikli bir kedidir. Karakterin
derinlemesine tanıtılması, okuyucunun karakterle özdeşim kurma becerisini
destekleme açısından olumlu özellik göstermektedir.
"Örgü örmek nedir ki, olunca benim kadar yetenekli"
Kitabın kahramanı hikâyenin başında kendine güvenip her şeyi
başarabileceğini düşünürken, hikâyenin sonunda eksiklerini fark ettiği görülmüştür.
Yani hikâyenin başı ve sonunda bir değişime gitmektedir. Devingen bir karakterdir.
Kitaptaki karakterler arkadaşlığa önem veren karakterlerdir.
“Bunlar da en iyi arkadaşlarım Edi ile Büdü”
K11 kodlu kitabın ana karakterinin kişilik özelliklerine bakıldığında açık
(geliştirilmiş) özellikte bir karakter olduğu görülmektedir. Karakter sözel ifadelerle
ve davranışlarıyla geliştirilmiştir. Problem çözme becerilerine sahip, maceracı,
meraklı ve düşünceli bir ayıdır. Açık karakter özelliğine sahip kahraman çocuğun
karakterle özdeşim kurmasını sağlayarak kişilik gelişimini olumlu yönde etkileyecek
özelliktedir.
Küçük ayının hikâyenin başında ve sonunda karakter özellikleri
değişmemektedir. Bu özellikleriyle kahraman durağan bir karakterdir.
67
K12 kodlu kitabın kahramanı açık (geliştirilmiş) özelliktedir. Oyun oynamayı
seven, söz dinleyen bir ördektir. Kitapta yer alan açık özellikteki karakterler, okurun
karakteri derinlemesine tanımasına fırsat vermektedir. Olumlu karakter özellikleriyle
özdeşim kurması beklenen çocukların, kişilik gelişiminin de olumlu etkilenmesi için
kahramanı geliştirilmiş özellikte olan bir hikayeyle karşılaştırılmıştır.
“Annesinin söyledikleri de çok doğruymuş.”
Kitabın kahramanı olan küçük ördek devingen özelliktedir. Hikâyenin başında
kendi isteğine göre hareket ederken sonunda yapılması gereken doğru şekilde davranış
göstermiştir.
K13 kodlu kitabın kahramanları şapka ve küçük kız Lena’nın karakter
özellikleri ayrıntılarıyla verilmemiştir ve karakterler kapalı (geliştirilmemiş)
özelliktedir. Kitapta yer alan kapalı özellikteki karakterler, okurun karakterin
özelliklerini tanımasına fırsat vermemektedir.
Kitabın kahramanı küçük hasır şapka devingen özelliktedir. Hikâyenin başında
bir kız çocuğunun şapkası ve oyun arkadaşıyken kitabın sonunda kirpilerin yuvası
haline gelmektedir.
K14 kodlu kitabın kahramanı Perihan Teyze, açık (geliştirilmiş) özellikte bir
karakterdir. Araştırmacı, sabırlı, becerikli, güzel konuşma özellikleri göstermektedir.
Kitabın kahramanının hikâyenin başında ve sonunda karakter özellikleri
değişmemektedir, dolayısıyla kahraman durağan bir karakterdir.
Kitaptaki kahramanlar evrensel değerlerden yaşama, insana, hayvanlara karşı
duyarlı karakterlerdir. Çocuğun kendisine rol model alacağı kahramanların sözleri ve
davranışların olumlu yansıtılarak kişilik gelişimini de olumlu etkilenmesi
amaçlanmıştır.
"Bazen evine gidiyorum ve ona hikayeler anlatıyorum."
K15 kodlu kitabın kahramanı Fare Tuna kapalı (geliştirilmemiş) özelliktedir.
Kahramanla ilgili yalnızca bilmişlik tasladığı özelliğine değinilmiş başka herhangi bir
karakter özelliğinden bahsedilmemiştir.
68
Kitabın kahramanı kişilik olarak devingen özelliktedir. Hikâyenin başında ve
sonunda davranışları değişmektedir. Başta bilmişlik taslayıp, arkadaşlarıyla dalga
geçerken hikâyenin sonunda arkadaşlarını olduğu gibi kabul etmektedir.
Kitaptaki kahramanlar doğaya, hayvanlara zarar vermeyen ve birbirlerine karşı
önyargılı yaklaşmayan karakterlerdir.
"Etrafımda bunca hayvan görünce, hepsini ben toplayıp getirdim sanmayın!
Her birinin burada olması tesadüf eseri. Tümünü besliyorum mecburen."
K16 kodlu kitabın kahramanı Köpek Kaya kapalı (geliştirilmemiş)
özelliktedir. Kahramanla ilgili yalnızca utangaç olduğu özelliğine değinilmiş başka
karakter özelliklerinden bahsedilmemiştir.
Kahraman hikayenin başında ve sonunda aynı kişilik özelliklerini
göstermektedir. Dolayısıyla durağan özelliktedir.
Kitaptaki kadın karakter doğaya ve hayvanlara ilişkin duyarlılığa sahiptir.
K17 kodlu kitabın kahramanı olan Minik’in kişilik özelliklerine
değinilmemiştir. Bu nedenle kahraman kapalı (geliştirilmemiş) özelliktedir. Kitapta
okuyucu, hikayenin kahramanıyla özdeşim kurabilmesi açısından geliştirilmiş
özellikteki bir kahramanla karşılaştırılmamış ve kitap bu yönüyle yetersiz özellik
göstermektedir.
Minik karakteri kişilik olarak devingen özelliktedir. Hikayenin başında
kendisine olan güveni azken kitabın sonunda kendisiyle barışık ve mutlu olduğu
görülmektedir.
Kitaptaki kahramanlar doğaya ve hayvanlara karşı duyarlı bir şekilde
resmedilmiştir. Minik’in ablasına hediye olarak bir papağan verildiği ve ablanın bu
papağanı sevgi ve ilgiyle beslemekte olduğu görülmüştür. Papağan kaçtığı zaman iki
kardeş de çok üzülmüşler ve kurtarmak için çaba sarf etmişlerdir.
K18 kodlu kitapta kitabın kahramanlarının açık (geliştirilmiş) özellikte olduğu
görülmüştür. Meraklı, araştırmacı, oyun oynamayı seven, hayvan sever ve düşünceli
özellikler göstermektedirler. Olumlu karakter özellikleriyle özdeşim kurması beklenen
69
çocuğun, kişilik gelişiminin de olumlu etkilenmesi için kahramanı geliştirilmiş
özellikte olan bir hikayeyle karşılaştırılmıştır.
Kitabın kahramanları hikayenin başında ve sonunda aynı karakter özelliklerini
göstermektedir. Bu nedenle durağan özellikte oldukları söylenebilir.
Kitaptaki karakterler doğaya, insana, hayvanlara karşı duyarlı, araştırmacı ve
sevgi dolu özelliklerdedir.
K19 kodlu kitabın kahramanları olan arılara bakıldığında açık (geliştirilmiş)
özellikte oldukları söylenebilir. Düşünceli, akıllı ve fikir üreten karakterlerdir.
Kitabın kahramanları kitabın başında ve sonunda aynı karakter özelliklerini
göstermektedir. Dolayısıyla karakterlerin durağan özellikte olduğu söylenebilir.
K20 kodlu kitabın kahramanlarının kişilik özelliklerinden bahsedilmemiştir.
Dolayısıyla kahramanlar kapalı (geliştirilmemiş) özelliktedir.
Hikayenin kahramanları Ege ile İnci kitabın başında ve sonunda bir değişim
göstermemektedir. Bu nedenle durağan özellik göstermektedirler.
Kitaptaki kahramanlar doğaya, hayvanlara zarar vermeyen ve birbirlerine karşı
önyargılı yaklaşmayan karakterlerdir.
K21 kodlu kitabın kahramanlarının karakter özelliklerine bakıldığında kapalı
(geliştirilmemiş) özellikte oldukları görülmektedir. Sadece isimleri verilen ve
başından geçen olayların anlatıldığı kahramanların kişilik özelliklerine ilişkin ayrıntı
verilmemiştir.
Kahramanlar kitabın başında ve sonunda bir değişime gitmemekte ve durağan
özellik göstermektedirler.
K22 kodlu kitabın kahramanı olan baykuşun karakter özelliklerine
bakıldığında, karakter özelliklerine ilişkin ayrıntı verilmediği görülmektedir.
Dolayısıyla Baykuş geliştirilmemiş (kapalı) bir karakterdir.
Kitabın kahramanı hikayenin başında ve sonunda aynı özellikleri gösterdiği
için durağan bir karakterdir.
70
K23 kodlu kitabın kahramanlarının kişilik özelliklerine değinilmemiştir.
Dolayısıyla karakterler kapalı (geliştirilmemiş) özelliktedir.
Kahramanlar hikayenin başında ve sonunda değişime girmemektedir. Bu
nedenle durağan karakterlerdir.
Kitabın kahramanlarının doğaya ve çevreye duyarlı, hayattan keyif almaya
çalışan özelliklerde oldukları görülmüştür.
“Böylece iki arkadaş, martıların şarkılarını dinleyerek ve balıklarla
selamlaşarak birlikte yol aldılar.”
“Yol boyunca gökyüzünde bulutların oluşturduğu güzel şekilleri seyrettiler.”
K24 kodlu kitabın kahramanı Ramon, açık (geliştirilmiş) özelliklerde bir
karakterdir. Resim yapmayı seven, meraklı, yeniliklere açık bir karakterdir. Kitapta
yer alan açık özellikteki karakterler, okurun karakteri derinlemesine tanımasına fırsat
vermektedir. Olumlu karakter özellikleriyle özdeşim kurması beklenen çocukların,
kişilik gelişiminin de olumlu etkilenmesi için kahramanı geliştirilmiş özellikte olan bir
hikayeyle karşılaştırılmıştır.
Kahramanın özellikleri kitabın başında ve sonunda değişime gitmektedir.
Devingen bir karakterdir. Hikayenin başında kolay pes eden ve resim yapmayı bırakan
Ramon, hikayenin sonunda kendini resimle istediği gibi ifade edebileceğini
keşfetmiştir.
K25 kodlu Kitapta hikâye çocukların ağzından anlatılsa da aslında ana
kahramanın anne karakteri olduğu söylenebilir. Kitapta yer alan anne karakteri açık
özelliklere sahiptir. Düşünceli, akıllı, ileri görüşlü özellikler göstermektedir. Olumlu
karakter özellikleriyle özdeşim kurması beklenen çocukların, kişilik gelişiminin de
olumlu etkilenmesi için kahramanı geliştirilmiş özellikte olan bir hikayeyle
karşılaştırılmıştır.
Kahramanın özellikleri hikâyenin başı ve sonu arasında değişmemekte ve
kahraman durağan özellik göstermektedir.
Genel olarak kitaplar, kişilik özelliklerini destekleme özellikleri bağlamında
değerlendirildiğinde; karakterlerin açık özelliklerinin olması ve kitap içeriğinde
71
vurgulanması, evrensel değerlerin ele alınmış olması çocukların özdeşim kurmaları,
kendilerine model alacakları özellikleri gözlemlemeleri açısından önemli olarak
değerlendirilmiştir. Bu kapsamda ise, kitapta yer alan olumlu kişilik özelliklerinin
yetişkinler tarafından pekiştirilmesi, olumsuz özelliklerde ise olumlu yönde
yönlendirme yapılarak neden-sonuç ilişkisinin kurulması ile çocuğun olumlu modeli
almasının desteklenmesi kişilik gelişimi açısından ön plana çıkacaktır. Ayrıca,
karakterlerde devingen özelliklere yer verilmesi, çocukların gerçek yaşam
deneyimlerine ilişkin örnekler gözlemlemeleri, gerçek yaşamda da karakter
özelliklerinin tecrübelere göre değişebileceğine yönelik algılarının oluşması açısından
kişilik özelliklerini destekleyici yönler olarak değerlendirilebilir.
4.5. Kitapların Sosyal/Duygusal Gelişimi Desteklemeye Yönelik
Özelliklerine İlişkin Bulgular
Kitaplar, çocukların sosyal/duygusal gelişimini desteklemeye yönelik
özellikleri kapsamında; karakteler arası iletişim, prososyal davranışlara yer verme,
nezaket ifadelerine yer verme ve şiddet ögeleri içerip içermeme özelliklerine göre
değerlendirilmiştir.
4.5.1. Karakterler Arası İletişim
İncelenen kitaplarda karakterler arasındaki iletişim değerlendirildiğinde genel
olarak olumlu ve yapıcı bir iletişim tarzının görüldüğü sonucuna ulaşılmıştır.
K1 kodlu kitap içeriğindeki karakterlerin birbirine yardım eden ve anlayışlı
davranan özellikler sergiledikleri aktarılmaktadır. Dolayısıyla karakterler arası
iletişime bakıldığında, olumlu bir iletişim görüldüğü söylenebilir. Resimlemelerde
karakterlerin birbirine gülümsemekte olduğu, birlikte oyun oynadıkları ve ihtiyacı
olanlara yardım etmekte oldukları görülmektedir. Ana karakterin evde ev işlerine
yardımcı olduğu, okulda arkadaşlarıyla işbirliği yaptığı ve arkadaşlarına yardımcı
olduğu, farklı sosyal ortamlarda uyumlu şekilde davrandığı belirlenmiştir. Kitap bu
özellikleriyle temel duyguları anlama ve farklı sosyal ortamlara uyum sağlama
becerilerini desteklemektedir.
K2 kodlu kitaptaki birbirine saygı gösteren, anlayışlı ve sevgi dolu iki
kahraman arasındaki iletişimin olumlu iletiler verdiği söylenebilir. Kitap bu
72
özellikleriyle temel duyguları anlama ve kendini doğru ifade etme becerilerini
desteklemektedir.
K3 kodlu kitaptaki iletişimin çocuğa örnek olması açısından olumlu ve yapıcı
olduğu görülmektedir. Hikâyede annesiyle karşılıklı fikir alışverişi yapan bir yavru
kurt yer almaktadır. Kahramanlar birbirlerini dinleyen ve fikirlerine önem veren
karakterlerdir.
K4 kodlu kitapta ele alınan hikâyede birbirlerine söz hakkı tanıyan, kişisel
alana saygılı olan kahramanlar yer almaktadır.
K5 kodlu kitaptaki karakterler arasındaki iletişimin olumsuz örnekler
üzerinden olumlu hale getirilmeye çalışıldığı görülmüştür. Öfkeyle hareket etmenin
olumsuz iletişime neden olduğu, arkadaş edinebilmek için nasıl davranılması gerektiği
anlatılmıştır. Kitap bu özellikleriyle farklı ortamlara uyum sağlama becerisini
desteklemektedir.
K6 kodlu kitapta karakterler arasındaki iletişim olumlu iletiler vermektedir.
Bireysel farklılıkların önemi vurgulanmaktadır.
"Herkes birbirinden farklı değil midir? Terslik diye bir şey yoktur aslında."
K7 kodlu kitaptaki iletişimin çocuğa örnek olması açısından olumlu ve yapıcı
olduğu görülmektedir. Birbirini seven, yardım eden arkadaşlar ve aile tablosu
çizilmiştir.
K8 kodlu kitaptaki karakterler arası iletişim değerlendirildiğinde, yardımsever
ve birbirinin iyiliğini isteyen karakterlerin yer aldığı görülmüştür.
“Kendini iyi hissetsin diye resimler yaptılar ona hep birlikte”
K9 kodlu kitaptaki karakterler arası iletişim incelendiğinde, tüm kraliçeler
prensese çok misafirperver davranmış, onunla ilgilenmiş ve bildiklerini küçük kıza
öğretip hediyeler vermişlerdir. Dolayısıyla karakterler arası iletişimin olumlu olduğu
söylenebilir.
73
K10 kodlu incelenen kitapta karakterlerin arasındaki iletişimin olumlu olduğu
görülmüştür. Kahramanların birbirlerinin eksiklerini kapattığı görülmektedir. Kitap bu
özellikleriyle temel duyguları anlama becerisini desteklemektedir.
K11 kodlu kitaptaki karakterler arasındaki iletişime bakıldığında olumlu bir
iletişim kurulduğu görülmektedir. Küçük ayı annesini düşünerek ona hediye götürmek
istemekte, annesi de küçük ayının zarar görmesinden endişe ederek yavrusunu
korumaya çalışmaktadır.
K12 kodlu kitaptaki karakterler arası iletişime bakıldığında, iletişimin çocuğa
örnek olması açısından olumlu ve yapıcı olduğu görülmektedir. Anne ördek yavru
ördeğin hatası karşısında yapıcı davranmış ve kızmadan çocuğuna doğru yolu
göstermeye çalışmıştır.
“Ah Vakvak hiç kirli kirli sofraya oturulur mu? Kirli ellerle yiyeceklere
dokunulur mu? Yoksa ellediğin yiyecekler de kirlenir. Kirli şeyleri yersek de hasta
oluruz.”
K13 kodlu kitapta, hikâyenin kahramanı şapka ve kız çocuğu Lena birbirine
sevgiyle bağlı iki karakterdir.
“Küçük hasır şapka o kadar mutluydu ki, bütün öğleden sonralarını Lena’nın
başında geçiriyordu.”
“Hasır şapka küçük kızın oyun arkadaşıydı aynı zamanda. Onunla birlikte
salıncağa binmekten, kaydıraktan kaymaktan büyük bir zevk alıyordu.”
K14 kodlu kitaptaki karakterler arası iletişime bakıldığında birbiriyle iyi
anlaşan, karşısındaki insana değer veren ve önyargılı olmayan bir iletişim yer
almaktadır. Kahramanlar arasındaki iletişimin olumlu iletiler verdiği söylenebilir.
"İkimiz de kahkahalarla gülüyoruz, o kadar ki annemler merak edip bizi
yoklamaya geliyor."
K15 kodlu kitapta aynı evde yaşayan hayvanlar birbirleriyle arkadaştır ve
arkadaşlardan biri bir hata yaptığında diğerleri ona hatasını fark ettirmeye
çalışmaktadır.
74
K16 kodlu kitaptaki karakterler arasındaki iletişime bakıldığında olumlu bir
iletişimin görüldüğü söylenebilir. Evlerine gelen misafiri mutlu etmeye çalışan ev
sahipleri görülmektedir.
K17 kodlu kitaptaki karakterlerin iletişimleri incelendiğinde, çoğunlukla erkek
karakterin kendi düşünceleriyle hareket ettiği ve ablasıyla iletişim kurmadığı dikkat
çekmektedir. Minik karakterinin kendisini ablasıyla kıyaslamasına yer verilmiştir
ancak iletişim kurdukları zaman birbirlerini anlayışla karşıladıkları ve bireysel
özelliklerinin farkına vardıkları görülmüştür.
K18 kodlu kitaptaki anne, baba çocuklar ve arkadaşları arasındaki iletişim
olumlu olduğu söylenebilir. Kahramanların söz dinleyen, birbirlerini anlayışla
karşılayan ve iyi davranan özelliklerde oldukları görülmüştür.
K19 kodlu kitapta karakterler arası iletişime bakıldığında hayvanların
birbirlerine söz hakkı tanıdığı, birlikte akıl yürüttükleri olumlu bir iletişimin var
olduğu söylenebilir. Arılar bahara dair isteklerini dile getirmek için sakin ve yapıcı bir
üslup kullanmışlardır.
“Çıtı ‘Tamam, haklısınız ama üç aydır sadece yağmur yağıyor. Suya
ihtiyacımız olduğu kadar güneşin ısısına da ihtiyacımız var.” dedi.
K20 kodlu kitaptaki karakterler arası iletişimin olumlu olduğu söylenebilir.
Kahramanlar birbirlerine yardım eden, birbirlerinin fikirlerini dinleyen özelliktedir.
"Bir fikrim daha var.",
"Şimdi bir ip getireceğim."
K21 kodlu kitaptaki karakterler arasında olumlu bir iletişim kurulduğu
görülmektedir. Hayvanlar dikenleri birbirine dolaşan kirpi ile kestaneye kendileri
yardım edemeseler bile başka birine yönlendirmektedirler.
"Siz en iyisi Tonton Ayı'ya gidin."
K22 kodlu kitapta kahramanlar birbirine yardım eden, anlayışlı davranan ve
kibar konuşan karakterlerdir.
“Geyiğin sayesinde dostlarıyla buluşan baykuşun mutluluğuna diyecek yoktu.”
75
K23 kodlu kitaptaki karakterlerin arasındaki iletişime bakıldığında
karakterlerin birbirlerinin sorunlarına değer veren ve birbirlerine yardımcı olmaya
çalışan özellikte olduğu görülmüştür. Okuyucuya örnek olması açısından olumlu ve
yapıcı olması bir iletişime yer verilmiştir.
K24 kodlu kitaptaki karakterler incelendiğinde kız kardeşin ve Ramon’un
olumlu bir iletişime sahip olduğu söylenebilir. Küçük kız Ramon’ın çizimlerine değer
verip onların güzel yanlarını ortaya çıkarmaktadır.
K25 kodlu kitaptaki karakterler arası iletişim incelendiğinde, iletişimin çocuğa
örnek olması açısından olumlu ve yapıcı olduğu görülmektedir. Karakterler üzerinden
sokak hayvanlarına karşı bir duyarlık oluşturulmuştur.
“Şuradaki minik kedi pek aç kalmış besbelli
Çantamız acaba düşünür mü bu miniği?”
“Martılarla balıklar eksik kalmasın azıcık da onları doyuralım.”
4.5.2. Prososyal Davranışlara Yer Verme Durumu
İncelenen kitaplarda sosyal gelişim açısından önemli bir yere sahip olan
prososyal davranışlardan en çok yardımlaşma ve empatiye yer verildiği görülmüştür.
3 kitapta (K5, K12, K13) prososyal davranışlara doğrudan yer verilmediği
belirlenmiştir. Kitaplarda işlenen prososyal davranışlara ilişkin ayrıntılı değerlendirme
aşağıda sunulmuştur.
76
Şekil 4.14. Kitaplarda yer alan prososyal davranışlara ilişkin örnek cümleler
Kitaplar içerdikleri prososyal davranışlar açısından incelendiğinde K1, K2,
K6, K7, K8, K9, K10, K17, K18, K19, K21, K22, K23, K25 kodlu kitaplarda sosyal
becerileri açısından önemli bir yere sahip olan prososyal davranışlardan yardımlaşma
davranışına yer verildiği görülmüştür. Bu özellikleriyle kitaplar, sosyal becerilerden
yardım etme veya yardım teklifinde bulunma becerisini hem cümleler hem de
görsellerde davranışı somutlaştırarak desteklemektedir.
K6 kodlu kitaptan... “Uykuya dalamadığım için bülbül bana bir şeyler
mırıldanıyordu.” “Gel, sana göstereyim.”
K7 kodlu kitaptan... “Küçük fil ile birlikte aramadık yer bırakmamışlar.”
“Tam o sırada ‘Buldum! Buldum!’ diye bağıran Tonton fil, elinde Hipo’nun
gözlüğüyle, onlara doğru koşmaya başlamış.”
K8 kodlu kitaptan... “Siz bakmasaydınız bana iyileşemezdim asla.”
77
K9 kodlu kitaptan... “Kaybolmuş kedileri toplayıp, kendisini yalnız hisseden
çocuklara hediye ederim.”
K10 kodlu kitaptan... “Bak koştular yardımına Büdü ile Edi.”
K11 kodlu kitaptan... “Biliyorum!.. Ama belki siz koparabilirsiniz benim için
birkaç tane!” dedi Küçük Ayıcık.
K17 kodlu kitaptan... "Büyük ağaca tırmanmaktan korkuyordu, minik
tırmanmaktan korkmazdı."
K18 kodlu kitaptan... Kahramanlar dışarıdaki hayvanlar aç kalmasın diye
yiyecek vermektedirler.
"Babası yatmadan önce balkonun demirine, içine ekmek ufaladığı küçük bir
sepet bağladı."
K19 kodlu kitaptan.. “‘Dağın yamaçlarına kadar benim sırtımda gidersiniz.’
dedi Tati.”
K21 kodlu kitaptan... “Size yardım etmeyi çok isterdim ama çok küçüğüm. Siz
iyisi mi Yaşlı Tavşan’a gidin. Belki o sizi ayırabilir”
K22 kodlu kitaptan.. "Sıkıştığı dallardan boynuzlarını kurtarmasına yardım
ettiler."
K23 kodlu kitaptan... "İstersen sen de bize katılabilirsin, belki senin için yolda
bir ağaç bulabiliriz."
K25 kodlu kitaptan... “Annem boşaltıyor çantayı
Yırtıyor, açıyor yanlarını.”
“Muhteşem bir yelken oluyor
Bizim kahraman çantamız.”
K2, K3, K14, K15, K18, K23, K24 kodlu kitaplarda önemli bir sosyal beceri
olan empati kurma davranışına yer verilmiştir. Kitaplar bu özellikleriyle temel
duyguları anlama ve kişiyle empati kurma becerilerini desteklemektedir.
78
K3 kodlu kitaptan... Herkes tarafından bilinen geleneksel kırmızı başlıklı kız
hikayesinde olaylar yavru kurdun gözünden anlatılmıştır.
“Biz vazgeçtik artık et yemekten. Bıktık masallarda kötülenmekten”
K14 kodlu kitaptan... "Gözlerime şöyle bir bakıp ‘sen bir şeye üzülmüşsün’
diyor."
K15 kodlu kitaptan... Bütün arkadaşlarını eleştiren Fare karakteri hikâyenin
sonunda empati kurarak gösterdiği davranışın yanlış olduğunu anlamaktadır.
"Tuna dersini almış, o güne dek bilmişlik tasladığı için çok utanmıştı."
K18 kodlu kitaptan... Kitapta kahramanlar soğukta dışarıda kalan hayvanlarla
empati kurmuş ve ne yiyecekleri konusunda endişelenmişlerdir.
"Yiyecek bir şey bulamadı galiba neyse ki sepetteki ekmeği yiyebilir."
K23 kodlu kitaptan... Fille karşılaşan kahramanlar filin zor durumda olduğunu
anlayıp, onunla empati kurup yanlarına davet etmektedirler.
"Birileri dişlerimi çalmaya çalışıyor.
Neden bizimle gelmiyorsun?"
K24 kodlu kitaptan... Kardeşinin resim yapma konusunda zorlandığını gören
kız çocuk, kardeşiyle empati yaparak aslında resimlerini nasıl güzel görebileceği
konusunda kardeşine yol göstermektedir.
“Ramon, ‘Vazodaki çiçekleri çizmek istemiştim ama beceremedim.’
Marisol heyecanlı bir şekilde ‘evet vazoyMUŞ GİBİ’ dedi.”
K7, K19, K20 kodlu kitapların içeriğinde ise prososyal davranışlardan
işbirliğine yer verildiği belirlenmiştir. Bu özellikleriyle kitaplarda çocukların işbirliği
yapma becerileri desteklenmektedir.
K7 kodlu kitaptan... “Küçük fil ile birlikte aramadık yer bırakmamışlar.”
K19 kodlu kitaptan... "İstersek hep beraber bu işi başarabiliriz."
79
K20 kodlu kitaptan... “Ege ile İnci birlikte ağılı temizlemeye başladılar.”
K9, K16 kodlu kitaplarda misafirperverlik davranışlarına yer verildiği
görülmüştür.
K9 kodlu kitaptan... Prensesin yanına gittiği bütün kraliçeler ona çok iyi
davranmış, hediyeler vermiş ve saraylarını tanıtmışlardır.
“Kraliçe ona birkaç çiçek armağan etti.”
“Gel, sana bahçemi göstereyim.”
K16 kodlu kitaptan...
“Geçenlerde evimize bir misafir geldi.
Ev halkı onu eğlendirmek için hazırlıklara girişti.”
K4 kodlu kitapta ise prososyal davranışlardan paylaşmaya yer verildiği
görülmüştür. Kitap bu özellikleriyle paylaşma becerisini destekler özelliktedir.
Ayı, “Birazını ben alsam olur mu?” dedi.
4.5.3. Nezaket İfadelerine Yer Verme Durumu
İncelenen kitapların 15’inde (K1, K5, K6, K10, K11-18, K20, K24, K25)
nezaket ifadelerine doğrudan yer verilmediği görülmüştür. 10 kitapta yer alan nezaket
ifadelerine ilişkin incelemeler aşağıda verilmiştir:
K2, K3, K7, K9, K21, K22 kodlu kitaplarda nezaket ifadelerinden rica
ifadesine yer verildiği görülmüştür. Bu özelliğiyle kitaplar, çocukların nezaket
bildiren ifade kullanma becerisini desteklemektedir.
K2 kodlu kitaptan... “Bahçıvan köstebek kavanozun kapağını açtı ve Karınca
Kıvırcık’tan elinin üzerine konmasını rica etti.”
K3 kodlu kitaptan... “Lütfen karnımı boşuna yarma.”
K7 kodlu kitaptan... “Şu bardağı bana uzatır mısın Hipo?”
K9 kodlu kitaptan... “‘Anne’, dedi küçük prenses. ‘Lütfen...’”
80
K21 kodlu kitaptan... "Lütfen bizi ayırabilir misin?"
K22 kodlu kitaptan... "Cevizimi düşürdüm, rica etsem bana verebilir misin?"
K4, K8, K9, K19, K22 kodlu kitaplarda nezaket ifadelerinden teşekkür
ifadesi yer almaktadır.
K4 kodlu kitaptan... “Kısa sürede yemeğimi bitirdiler. Ayı, ‘Çok teşekkür
ederiz.’ dedi.”
K8 kodlu kitaptan...“Neşeyle şarkılar söyleyerek, teşekkür etti arkadaşlarına.”
K9 kodlu kitaptan... “Hoşça kalın, Gece Kraliçesi! Çok teşekkür ederim!”
K19 kodlu kitaptan...“‘Bundan sonrasını biz hallederiz, sen evine
dönebilirsin.’ deyip teşekkür ettiler.”
K22 kodlu kitaptan... "Geyik onlara teşekkür etti."
K19 kodlu kitaptaki nezaket ifadelerinin kullanımına bakıldığında teşekkür
ifadesinin yanısıra “iyi geceler” ifadesinin de kitapta yer aldığı görülmüştür.
"...ve birbirlerine iyi geceler dilediler"
K9, K21, K23 kodlu kitaplarda nezaket ifadelerinin kullanımını çocuklara
erken yaşta kazandırmak adına selamlaşma ve vedalaşma ifadelerine yer verildiği
görülmüştür.
K9 kodlu kitaptan... “ ‘İyi günler, efendim,’ dedi Prenses.”
“Hoşçakalın, Pasta Kraliçesi!”
K21 kodlu kitaptan... "Eve gitmeliyim, hoşça kal"
K23 kodlu kitaptan... "Kıyıya iyice yaklaştıklarında 'Merhaba' diye
seslendiler."
81
4.5.4. Şiddet Ögelerine Yer Verme Durumu
İncelenen kitaplar arasında 1 kitap (K5) hariç, kitaplarda doğaya ve hayvanlara
karşı bir duyarlılık oluşturulduğu ve herhangi bir şiddet ögesinin görsel ya da cümle
olarak kitapta yer almadığı görülmüştür. Dolayısıyla çocuğa doğrudan iyi olan
davranışlar sunmaktadır. Bu özellik ile kitapların, dolaylı olarak çocuğun çevresine
zarar vermeme ve iyi olan davranışların önemine odaklanması sağlanarak prososyal
davranış kazanımının desteklemesi ile sosyal gelişimi desteklediği söylenebilir.
Kitaplarda çocukların şiddetten uzak olup, iletişim kurarak problemlerini
çözebilmeleri için şiddetin bir çözüm yolu olmadığı fikri işlenmiştir.
K5 kodlu kitapta ise şiddet ögelerine rastlandığı, Anais karakterinin
öfkelendiği zaman çevresindeki eşyalara zarar verdiği görülmüştür. Ancak, kitapta
şiddet ögelerine yer verilmesine rağmen bunların doğru davranışlar olmadığı
belirtilmiş ve bu davranışlar düzeltilmeye çalışılmıştır.
“Anais babasının kendisine kızmasından korkuyordu. Buna rağmen daha
yüksek sesle bağırmaya devam etti.”
“‘Bana vurma!’ dedi annesi çok ciddi bir ses tonuyla.”
“Diğer öğrencileri itiyor, öfkeli olduğu zaman onların yaptığı şeyleri yıkıp
döküyordu.”
“Öfkeyle kardeşinin yaptığı resmi yırttı.”
Kitaplarda yer verilen prososyal davranışlar ve nezaket ifadeleri çocukların erken
yaşta prososyal davranışları anlama, içselleştirme ve nezaket ifadelerini kullanma
becerilerini desteklemektedir. Tüm kitaplarda doğrudan nezaket ifadelerinin
kullanımına yer verilmese bile kahramanların birbirleriyle kibar bir şekilde iletişime
girdikleri dikkat çekmiştir. Bu özelliği ile kitapların sosyal gelişim açısından olumlu
okur üzerinde olumlu etki bırakacağı söylenebilir.
82
4.6. Kitapların Cinsel Gelişimi Desteklemeye Yönelik Özelliklerine İlişkin
Bulgular
Kitaplar, çocukların cinsel gelişimini destekleme açısından içerdiği anne-baba
kavramları, kız-erkek kavramları ve cinsiyet rollerine göre değerlendirilmiştir.
4.6.1. Anne-Baba Kavramlarının Ele Alınması
İncelenen kitapların 11’inde anne ve baba kavramlarına görsel veya kavramsal
olarak hiç yer verilmediği görülmüştür. 8 kitapta ise yalnızca anne kavramı
geçmektedir. Kitaplarda yer alan anne-baba kavramlarına ilişkin ayrıntılı
değerlendirme aşağıda yer almaktadır:
K1 kodlu kitap içeriğinde konu bağlamında anne, baba, büyükanne, büyükbaba
kavramları ifade olarak yer almaktadır. Anne ev içerisinde ev işi yaparken resmedilmiş
ve buna ilişkin ifadeye yer verilmiş, baba ise çalışarak evin geçimini sağlıyor olarak
bir cümle ile yansıtılmıştır.
“Ev işlerinde annemize yardımcı olmalıyız.”
“Babamız yorgun bir halde eve geldiğinde ona yardımcı olmalıyız.”
Çocuklar için anne ve baba kavramları tanımlanırken anne ve babanın yalnızca
belirli işler yapıyor olması, annenin yalnızca çocuk bakımı ve ev işleriyle ilgilenmesi
ve babanın para kazanan kişi olup ev işlerinde rolünün olmadığı algısını tek boyutlu
olarak vermesi açısından toplumsal cinsiyet rolleri algısıyla ilgili çocuğa tek boyutlu
bir bakış açısı sunduğu değerlendirilmiş olup cinsel gelişimi destekleme açısından
yetersiz olduğu söylenebilir.
K3 kodlu kitapta sadece anne kavramına yer verilmiş, baba kavramından
bahsedilmediği görülmüştür. Anne yavrusuyla ilgilenen, çocuğunun iyiliğini düşünen
ve onu korumak isteyen özelliklerdedir. Ayrıca evde yemek hazırlayan ve çocuğunun
bakımını üstlenen bir annedir.
“Anne kurt ‘Akşama sakın geç kalma. Soğumasın sofrada mantarlı pizza”
K4 kodlu kitapta yalnızca anne kavramına yer verilmiştir. Anne evde yemek
hazırlayan ve çocuğunu sofraya çağıran bir şekilde yansıtılmıştır.
83
“Annem, ‘Yemeğin hazır. Hadi masaya gel!’ diye seslendi.”
K5 kodlu kitapta anne ve baba kavramları ifade olarak yer almaktadır.
Babanın yeni bir iş bulması nedeniyle ailesinin taşınması gerekmektedir. Anne ve baba
çocuklarıyla problemlerini konuşan ve yardımcı olmaya çalışan özelliklerdedir. Anne
ev işleriyle meşgulken baba çalışıyor olarak resmedilmiştir. Cinsel kimlik kazanımı
açısından geleneksel ifadelere yer verildiği söylenebilir.
K6 kodlu kitapta yalnızca anne kavramından bahsedilmiştir. Annesi
yavrusuna kendi türüyle ilgili bilgilendirme yapmaktadır.
“Biz yediuyurların uykuya çok ihtiyacı vardır, dünyada bu kadar uzun süre
uyuyabilen tek hayvan türü biziz. Bununla gurur duyarız. Uyuyamayan bir
yediuyur, gerçek yediuyur değildir.”
K7 kodlu kitapta anne ve baba kavramlarına yer verilmiştir. Mutlu bir aile
tablosu resmedilmiş, anne ve baba çocuklarıyla ilgilendikleri ve vakit geçirdikleri
görülmüştür. Çocuklarının iyiliği için ellerinden geleni yapmaktadırlar.
K9 kodlu kitapta sadece anne kavramına yer verilmiştir. Anne bir kraliçedir
ve iş yoğunluğu nedeniyle kızına yeterli ilgiyi gösterememektir. Ancak kızından uzak
kalınca onu çok özlediğini fark ederek öncelik işinin sevgi ve ailesi olduğunu fark
etmiştir.
“Bu sırada sarayda, Kraliçe Anne gittikçe hüzünleniyordu. Küçük kızını
öylesine özlemişti ki!”
K11 kodlu kitapta yer alan anne ve baba kavramları incelendiğinde, kitapta
yalnızca anne kavramına görsel ve sözel ifade olarak yer verildiği görülmüştür.
Kitapta resmedilen anne özbakımına önem veren ve çocuğunun problemleriyle
ilgilenip, yavrusunun başına birşey gelmesinden endişe eden özelliktedir. Anne ayı ile
yavru ayının iletişimine bakıldığında olumlu bir iletişime sahip oldukları söylenebilir.
"Anne ayı çimlerin üzerine oturmuş her zaman yaptığı gibi yine tüylerini
tarıyordu."
"Tabii yine bağırdı arkasından 'Koşma!' diye."
84
K12 kodlu kitapta yalnızca anne kavramına yer verilmiştir. Anne evde sofra
hazırlamış ve yavrusunu yemeğe çağırmıştır. Ayrıca temizliğe önem veren ve
yavrusuna öğüt veren özellikler göstermektedir.
“Tüylerini kaşıya kaşıya gezerken annesi Vakvak’ı yemeğe çağırmış.”
K14 kodlu kitapta anne ve baba kavramları yer almaktadır. Ancak anne ve
babanın kişilik ve meslek özelliklerine değinilmemiştir. Yaşlı komşularına yardımcı
olan ve arkadaşlık eden duyarlı bir aile tablosu çizilmiştir.
"Perihan Teyze'nin artık hiç arkadaşı yok. Sadece ben varım. Bir de annem ve
babam."
K18 kodlu kitapta anne ve baba kavramlarına yer verilmiştir. Anne ve baba
çalışan, eve geldiklerinde çocuklarıyla ilgilenen, çocuklarını araştırmaya yönlendiren,
ailecek keyifli vakit geçiren özelliktedir.
K20 kodlu kitapta anne ve baba kavramları yer almaktadır. Anne ile baba
çiftlik sahibi ve iki çocuk ebeveyni olarak resmedilmiştir. Ancak karakter
özelliklerinden bahsedilmemiştir.
K21 kodlu kitapta yalnızca anne kavramına yer verilmiştir. Annesi ve yavru
kestane birbirine bağlı, yavru annesi olmadan korkan ve bakımını annesi veren bir
şekilde resmedilmiştir.
“Gece olunca korkarım ben annemi isterim.”
K25 kodlu kitapta yalnızca anne kavramının yer aldığı görülmüştür. Anneler
her şeyi akıl eden, düşünceli, yardımsever, ileri görüşlü ve problem çözme becerisine
sahip bir şekilde resmedilmiştir. Kitabın çocuğun cinsel kimlik gelişimi ve cinsiyet
rolleri algısı açısından destekleyici olduğu söylenebilir.
Genel olarak bakıldığında; anne-baba kavramlarını ele alan kitaplarda anne ve
baba rollerinin geleneksel cinsiyet rolleri bağlamında ele alınmış olduğu söylenebilir.
Ayrıca kitaplarda çoğunlukla “yalnızca anne” kavramına yer verildiği dikkat
çekmektedir. Bu yönüyle kitaplarda çocukla ilgilenen kişinin genelde anne olduğu ve
çocuğun hayatında çoğunlukla anne kavramına yer verildiği algısının işlendiği
söylenebilir. Bu açıdan, kitaplarda geleneksel cinsiyet rollerine yer verilmesi, kalıp
85
yargıların yıkılmaması, babanın ve annenin sadece belirli işlerde görev alması
açısından çocukların cinsel kimlik ve rolleri sağlıklı tanımlayabilmesi ile, erkek ve
kadının eşit rol ve haklara sahip olmasının önemini anlama becerisini destekleme
açısından yetersiz kaldığı söylenebilir.
4.6.2. Kız-Erkek Kavramlarının Ele Alınması
İncelenen kitapların 10 tanesinde karakterlerin cinsiyetlerinin belirsiz olduğu
görülmüştür. Bu özelliği ile kitaplardaki kahramanların cinsel gelişim açısından kendi
cinsiyetindeki karakterlerle özdeşim kurma becerisi ve karakterlerin davranışlarının ve
sözlerinin cinsel kimlikleriyle ilişkilendirme becerisi açısından destekleyici
özelliklerin yetersiz kaldığı söylenebilir. Kitaplarda kız-erkek kavramlarına yer
verilmesine yönelik detaylı bulgular aşağıda sunulmuştur.
K1 kodlu kitabın ana karakteri erkek bir çocuktur, ancak kitapta kız ve erkek
kavramları üzerinde durulmamıştır. Kız ve erkek kavramları resimlemelerdeki kıyafet
özelliklerinden anlaşılmaktadır. Erkekler pantolon giymekte iken kızlar etek giyerken
resmedilmiştir. Ayrıca erkeklerin kısa saçlı olduğu, kızların ise uzun saçlı olduğu ve
saçlarına toka taktıkları görülmektedir. Kitapta kız ve erkek kavramları arasında bir
ayrım yapılmamış, çocuklar hep birlikte oyun oynayan, okula giden, büyüklerine
saygılı ve yardımcı olan bir şekilde yansıtılmıştır. Bu özellikleriyle kitabın çocukların
özdeşim kurarak cinsel kimlik kazanımını desteklemesi açısından olumlu özelliklere
sahip olduğu söylenebilir.
K3 kodlu kitapta kız karakter, kırmızı başlıklı kızdır ancak kırmızı başlıklı
kızın kişilik özelliklerine dair ipucu verilmemiştir. Yavru kurdun cinsiyetinin ise erkek
olduğu kıyafetlerinden anlaşılmaktadır. Çizgili tişört üzerine askılara sahip olan bir
pantolon giymektedir. Bu yönüyle kitabın kız ve erkek kavramları açısından olumlu
ya da olumsuz ögelere yer vermediği söylenebilir.
K4 kodlu kitabın kahramanı kızdır ve hikâye küçük kızın ağzından
anlatılmaktadır. Hikayedeki kahramanın cinsiyeti kıyafetlerinden ve annesinin
karaktere seslenişinden anlaşılmaktadır.
“‘Tabağını silip süpürmüşsün. Çok akıllı bir kızsın sen’. dedi.
86
Kahramanın kırmızı kareli gömleğin üstüne mavi bir elbise giydiği
görülmektedir. Kitaptaki kız çocuğu resimle ve sanatla ilgilenmekte ve annesinin
sözünü dinleyen özellikler göstermektedir. Kitaptaki hayvan karakterlerin ise
cinsiyetsiz olduğu, timsah, ayı, kurt diye isimlendirildikleri görülmüştür.
K5 kodlu kitabın kahramanı Anais bir kız çocuğu olup, okulda kız ve erkek
arkadaşları bulunmaktadır. Arkadaşları cinsiyet ayrımı fark etmeksizin küplerle
oynamayı seven, resim yapan, kitap okumayı seven çocuklara özgü özelliklerde
resmedilmiştir.
K9 kodlu kitabın baş kahramanı küçük bir kız çocuğudur ve hikayedeki bütün
karakterler kadındır. Kadınların farklı saraylarda kraliçe oldukları bir dünya
resmedilmiştir. Küçük kız çocuğu maceracı, meraklı ve ne istediğini bilen bir çocuktur.
K13 kodlu kitapta şapkanın sahibi bir kız çocuğudur. Ancak kız çocuğunun
kişilik özellikleri tanıtılmamıştır ve kız- erkek kavramları üzerinde durulmadığı dikkat
çekmektedir.
K14 kodlu kitabın kahramanlarından biri erkek çocuktur ancak erkek çocuğun
kişilik özelliklerinden bahsedilmemiş dolayısıyla kız ve erkek kavramları üzerinde
durulmamıştır. Hikâye erkek çocuğun ağzından anlatılmış ancak daha çok komşu olan
Perihan Teyze’nin özellikleri okura tanıtılmıştır.
K15-16 kodlu kitaplardaki kahramanların cinsiyetleri isimlerinden
anlaşılmaktadır. Kedi ve kuş karakterlerin kız; fare, örümcek ve köpek karakterlerin
erkek olduğu görülmüştür. Kitap serisinde her hayvan isminin başına bir de sıfat
getirildiği görülmektedir. Örn: Bilmiş Fare Tuna. Bu sıfatlar incelendiğinde kız
karakterlerin mutsuz ve korkak, erkek karakterlerin de bilmiş, öfkeli, utangaç oldukları
görülmüştür.
K17 kodlu kitapta bir erkek bir de kız çocuk karakter yer almaktadır. Ablası
yaşça kahramandan büyük olduğu için kardeşi ablasının gölgesinde kalmaktadır.
Hikayeye göre kız çocuk bazı alanlarda gelişimini, kardeşine göre daha erken
tamamladığı için kardeşinin yapamadığı becerileri sergileyebilmektedir. Ancak
hikayenin sonunda küçük erkek kardeşin de kendine özgü alanlarda başarılı olduğu
ortaya çıkmaktadır.
87
K18 kodlu kitaptaki kahramanlardan biri kız diğeri erkektir. İki cinsiyet de
sorumluluk sahibi kız çocuğu erkek çocuğu ayrımı yapmadan ailelerine yardım eden
özelliktedir.
“Nehir sofrayı kurmaya başlamıştı. Ali de koşup ekmek sepetini sofraya
taşıdı.”
K19 kodlu kitaptaki Çıtı ve Pıtı karakterlerinden biri kız diğeri ise erkektir.
Kahramanların cinsiyet özellikleri saç şekillerinden anlaşılmaktadır. Kız uzun saçlı
erkek ise kısa saçlıdır. Kitaptaki diğer karakterlerin ise cinsiyetleri, isimlerinden veya
resimlemelerden anlaşılmamaktadır. Cinsiyetleri belirsiz özellikte olduğu
söylenebilir.
K20 kodlu kitaptaki kahramanlardan biri kız çocuk diğeri erkek çocuktur.
Kahramanların cinsiyetleri isimlerinden anlaşılmaktadır (İnci ve Ege). Karakterler
cinsiyet fark etmeksizin birbirine yardım eden ve iş birliği yapan özelliktedir.
K24 kodlu kitabın ana karakteri bir erkek çocuktur. Ana karakterinin bir kız
kardeşi bir de abisi olduğu bilinmektedir. Abi karakteri kahramanın çizdiği resimlere
gülüp alaycı bir tavır sergilerken, kız kardeşi kahramanın çizdiklerine değer vermiş ve
onu çizime devam etmesi için cesaretlendirmiştir. Ana karakterden yaşça büyük ve
erkek olan karakterin iletişimi olumsuz, cesaret kırıcı şekilde yansıtılırken, küçük kız
karakterin kardeşiyle iletişimini ise olumlu ve destekleyici olduğu görülmektedir.
K25 kodlu kitapta bir kız bir de erkek çocuk yer almaktadır. Ancak çocukların
cinsiyet özelliklerine vurgu yapılmadığı dikkat çekmektedir. Hikâye kız çocuğunun
ağzından anlatılmıştır. Ancak kitaptaki karakterlerin cinsiyetleri resimlemelerdeki
kıyafetlerinden anlaşılmaktadır. Kız çocuğu puantiyeli sarı bir elbise giymiş ve kırmızı
bir şapka takmaktadır. Erkek çocuğu ise mavi tişört ve şort ile mavi bir şapkaya
sahiptir. Kız ve erkek çocuk arasında bir ayrım yapılmadığı görülmüştür. Bu nedenle
kız - erkek kavramları üzerinden cinsel kimlik gelişimini olumlu ya da olumsuz
etkileyecek ifadelere yer verilmediği söylenebilir.
İncelenen kitaplarda genellikle kız ve erkek çocuk kavramları incelendiğinde,
kız ve erkek arasında büyük bir ayrım yapılmadığı görülmüştür. Kız çocuk ve erkek
çocuk arasında ayrım yapılmaması yönüyle, erkek çocuğun da annesine yardım
88
edebileceği ve kız çocuğunun da top oynayabileceği gösterilerek cinsel kimlik algısı
açısından olumlu özellikler gösterdiği sonucuna ulaşabilir.
4.6.3. Cinsiyet Rollerine Yer Verme Durumu
İncelenen kitaplarda karakterlerin cinsiyetleri belirsiz olanlarda cinsiyet
rollerine de yer verilemediği görülmüştür. Cinsiyet rollerine yer veren kitapların
ayrıntılı incelemesine yönelik elde edilen bulgular aşağıda sunulmuştur.
K1- Kitap içeriğinde geleneksel cinsiyet rollerine yer verildiği görülmüştür.
Kadın ev içinde yansıtılmışken, erkek dışarıda çalışıyor veya geziyor olarak
resmedilmiştir.
“Odasını temizlerken büyükannemize yardımcı olmalıyız.”
“Yürürken büyükbabamıza yardımcı olmalıyız.”
K4- Kitapta geleneksel cinsiyet rollerinden evde çocuğun bakımıyla ilgilenen
bir anne algısı olduğu görülmüştür. Annenin yemek hazırladığı ve çocuğunu yemeğe
çağırdığı, çocuğunun bakımından sorumlu olduğu anlaşılmaktadır. Erken çocukluk
dönemindeki kitaplarda gelenekselin dışında cinsiyet rollerine de yer verilmeli, bir
kadının işte çalışabileceği, bir adamın evde çocuk bakımıyla ilgilenebileceği iletisi
kitaplarda yer almalıdır.
“Bu yanıt annemi sinirlendirdi. Yanıma geldi ve hemen masaya oturmamı
söyledi.”
K5- Kitap içeriğinde geleneksel cinsiyet rollerine yer verildiği görülmüştür.
Kadın evde yemek hazırlayan ve daha çok çocuklarıyla ilgilenirken, erkek ise çalışıp
para kazanan şekilde yansıtılmıştır.
‘Yemeği hazırlamam ve kardeşinle ilgilenmem gerekiyor.’dedi annesi.”
“Tam o sırada işten dönen babasını gördü.”
“‘Yeni bir işim var ve şimdi burada oturuyoruz. Sen de artık büyüdün ve okula
gitmek zorundasın.’ dedi babası.”
Aile içinde anne evde, baba çalışıyor olmasına karşın Anais’in okuldaki
öğretmenlerinin cinsiyetinin kadın olduğu dikkat çekmektedir.
89
K9- Kitapta geleneksel cinsiyet rollerinin dışında kadınlar, kendi işlerini
kendi görmektedirler ve egemendirler. Her kadın karakterin başarılı olduğu ve kendine
özgü bir alanı olduğu görülmüştür.
K12- Kitapta geleneksel cinsiyet rollerine yer verilmiştir. Anne evde ve
çocuğunun bakımından sorumludur. Kitapta geleneksel cinsiyet rollerine yer verildiği
ve çocukların cinsel gelişim aşamasında aile içindeki rollerin eşit dağılabileceğini
anlama becerisini destekleme açısından eksik kaldığı söylenebilir.
K14- Kitabın kahramanı, bir kadındır ve insanları seven, güçlü, mutlu kendi
ayakları üzerinde duran bir şekilde okura tanıtılmıştır. Ayrıca kitaptaki bir diğer kadın
karakter olan anne yaşlılara karşı duyarlı ve iyilik yapmayı seven bir insandır.
Dolayısıyla kitapta geleneksel cinsiyet rollerinin dışında özellikler yansıtıldığı
söylenebilir.
“Perihan Teyze’nin güçlü kolları var.”
“Perihan Teyze’de araştırmacı merakı var.”
"Annem onu battaniyeye sarıp sarmalıyor."
K15-16- Kitapta yaşlı bir kadın yalnız başına yaşamakta ve sokaktan bulduğu
hayvanlara evde bakım vermektedir. Geleneksel cinsiyet rollerinin dışında cinsiyet
rollerine yer verildiği söylenebilir. Kadın kendi ayakları üzerinde durmaktadır.
K18- Kitapta cinsiyet rollerine yer verilmiştir. Erkek ve kadının ikisi de çalışan
özellikte ve erkek eve geldiğinde yemek hazırlayan bir şekilde resmedilmiştir.
Geleneksel cinsiyet rollerinin tersine bir ilişki olduğu görülmektedir. Evdeki
sorumluluklar eşit ve dengeli dağılmıştır.
“Babaları Halil Bey, işten gelmiş mutfakta yemek hazırlıyordu.”
K20- Çiftlikte çalışan anne ve babaya yardım eden bir de erkek yardımcıları
vardır. Genel olarak bakıldığında geleneksel cinsiyet rollerinin dışında, cinsiyet
rollerinin eşit dağılmış olduğu söylenebilir.
90
K21- Annenin çocuğuna bakım verdiği bir cinsiyet rolü vardır.
Genel olarak kitabın cinsel gelişimi destekleme özellikleri incelendiğinde;
annenin yavrusuna bakım veren özelliklerde olduğu ve kitapta geleneksel cinsiyet
rollerine yer verildiği söylenebilir. Kahramanların cinsiyetlerinin belirsiz olması
davranışların ve iletilerin cinsiyetlerden bağımsız bir şekilde yansıtılmasına neden
olmaktadır.
K25- Kitaptaki cinsiyet rollerine yer verilme durumu değerlendirildiğinde,
geleneksel cinsiyet rollerinin aksine kadın kendi ayakları üzerinde duran, tedbirli,
akıllı, çocuklarının ihtiyaçlarını karşılayan ve onlarla ilgilenen bir şekilde
yansıtılmıştır. Kitapta yetişkin bir erkek figürü yer almamaktadır ve kadın figürü
karşısına çıkan tüm sorunları çözebilmektedir. Kitabın geleneksel anlayışı yıkması ile
çocuğun cinsiyet rolleri algısını olumlu açıdan desteklediği söylenebilir.
“Aslında süper olan çanta değil...
Her şeyi akıl eden benim biricik annem.”
İncelenen kitapların genel olarak cinsel gelişimi destekleme özellikleri
incelendiğinde; 9 kitapta kahramanların cinsiyetlerinin tamamen belirsiz olduğu ve bu
yönüyle cinsel gelişim açısından olumlu ya da olumsuz herhangi bir ifadeye veya
ögeye yer verilemediği sonucuna ulaşılmıştır. Cinsiyeti saç, kıyafet veya isim yoluyla
okura tanıtılan karakterleri içeren kitapların da birçoğunda kız ve erkek kavramların
üzerinde durulmamıştır. Cinsiyetlerin belirgin olduğu ve cinsiyet rollerine yer verilen
kitaplarda ise geleneksel cinsiyet rollerine yer verilmiş olması çocukların cinsel kimlik
algısı ve aile içinde görevlerin eşit dağılabileceği algısını destekleme açısından
yetersiz kalmaktadır.7 kitapta ise geleneksel cinsiyet rollerinin dışında bir yaklaşım
olduğu görülmektedir. Bu özellikleriyle kitaplar çocuklarda kalıp yargıların dışında
düşünmeye teşvik etmektedir. Ancak genel olarak bakıldığında kitapların cinsel
gelişimi destekleme açısından yetersiz kaldığı söylenebilir.
91
4.7. Kitapların Ahlak Gelişimini Desteklemeye Yönelik Özelliklerine
İlişkin Bulgular
Kitaplar çocukların ahlak gelişimini destekleme açısından içerdiği iletilerin
özelliklerine göre değerlendirilmiştir.
4.7.1. İleti
İncelenen kitaplar arasından 1 kitap dışında (K1) 24 kitapta yer alan iletilerin
doğrudan değil örtük bir biçimde verildiği görülmüştür. Çocuğun ahlak gelişimi
açısından kitapların olumlu iletilere sahip, yönlendirici olmayan, çocuğun düşünerek
sonuca ulaştığı bir anlatıma sahip olduğu görülmektedir. İletilerin okuru iyi ve güzel
olana yönlendirdiği ve ahlak gelişimini olumlu etkileyeceği söylenebilir. Kitaplarda
yer alan iletiler şunlardır:
K1 kodlu kitapta yer alan iletiler incelendiğinde;
“Ev işlerinde annemize yardımcı olmalıyız.”
“İnsanlara iyi davranmalıyız.”
İletiler anlam olarak okuru iyi ve güzel olana yönlendirmeye çalışmaktadır ve
ahlak gelişimini olumlu etkileyeceği söylenebilir. Ancak kitaptaki bütün iletilerin
açıktan ve doğrudan, tek boyutlu olarak verildiği görülmüştür. Sadece olumlu
davranışlara odaklanılmış, neden bu şekilde davranılması gerektiği ya da iyi bir insan
olmanın gerekliliği üzerinde pek durulmadığı görülmektedir.
K2 kodlu kitapta yer alan ileti: Sadece kendimizi değil arkadaşlarımızın
iyiliğini de düşünmeliyiz. Doğaya karşı hayranlık ve saygı duymalıyız.
K3 kodlu kitabın vermek istediği iletiler: Olaylara farklı açılardan
bakabilmeliyiz. Kendimizi tehlikeye atacak davranışlarda bulunmamalıyız.
K4 kodlu kitapta işlenen ileti: Hayvanlar insanlara ve doğaya zarar vermezler.
Yemeğimizi zamanında yemeliyiz.
K5 kodlu kitapta yer alan ileti: Herkesin bazen öfkelenebilir ancak önemli olan
öfkemizi başkalarına ve kendimize zarar vermeden kontrol edebilmektir.
92
K6 kodlu kitapta işlenen ileti: Bireysel farklılıklar vardır ve herkesin problem
çözme yöntemi farklı olabilir.
K7 kodlu kitapta verilmek istenen ileti: Daha iyi görebilmek veya duyabilmek
için bazen bir doktor veya materyal yardımına ihtiyaç duyabiliriz. Bu bir eksiklik
değildir. Kendimizi olduğumuz gibi sevmeliyiz.
K8 kodlu kitapta işlenen ileti: Zor zamanlarımızda yanımızda olan
arkadaşlarımıza vefalı davranmalıyız.
K9 kodlu kitabın iletisi: Annelerimiz birer kraliçedir ve bazen yoğun olsalar da
bu dünyada bizi en çok seven kişilerdir.
K10 kodlu kitapta verilmek istenen ileti: Her konuda başarılı olamayabiliriz,
böyle durumlarda arkadaşlarımızdan yardım alabiliriz.
K11 kodlu kitapta yer alan ileti: Kendimizden başkalarını da önemsemeliyiz.
K12 kodlu kitapta verilen ileti: Temizliğe önem vermeliyiz.
K13 kodlu kitapta işlenen ileti: Bazen yollar bizi sevdiklerimizden ayırsa bile
yalnız kalıp korksak bile daha faydalı olacağımız yeni bir hayata yelken açmış
olabiliriz.
K14 kodlu kitabın iletisi: Yaşlı insanların da birçok güzel özelliği vardır.
K15 kodlu kitapta verilen ileti: Başkalarının duygularını görmezden
gelmemeliyiz. Bir gün biz de dalga geçtiğimiz durumda kalabiliriz.
K16 kodlu kitapta yer alan iletiler: Bazen ihtiyacımız olan yalnızca sakince
oturup konuşmaktır. Bir misafiri mutlu etmek için çılgın gösteriler yapmaya gerek
olmayabilir.
K17 kodlu kitapta yer alan ileti: Herkesin başarılı olduğu alanlar farklıdır.
K18 kodlu kitabın iletisi: Karın yağışı bir doğa olayıdır ve toprak, bitkiler için
çok faydalıdır. Ayrıca çocukların da keyifle oyun oynamasına vesile olur.
K19 kodlu kitapta verilmek istenen ileti: İstediğimiz şeyleri elde etmek için
çaba göstermemiz gerekir.
93
K20 kodlu kitapta işlenen ileti: Hayvanlara bakım ve temizlik önemlidir. Bir
huysuzlukla karşılaştığımızda altında farklı sebepler yatıyor olabilir.
K21 kodlu kitabın iletisi: Kitaptaki ileti sorunların her zaman çözüleceğini,
bazen bizim çaba göstermemiz gerektiğini bazen de farkında olmadan çözülebileceğini
anlatmaktadır.
K22 kodlu kitapta yer alan ileti: Bazı zamanlarda yalnız hissedebiliriz ancak
bizim de bir yerlerde kendimiz gibi arkadaşlarımız vardır ve arkadaş edinmekten
çekinmemeliyiz.
K23 kodlu kitapta işlenen ileti: İnsanların doğaya verdikleri zararlardan ötürü
bazı hayvan türlerinin nesli tükenmekte ve yaşam koşulları çok zorlaşmaktadır.
Çevreye karşı daha duyarlı hareket edilmelidir.
K24 kodlu kitapta yer alan ileti: Yapmayı istediğimiz şeylerde mükemmel
olamayabiliriz önemli olan elimizden geldiği kadarıyla yapmaya devam etmek ve
tadını çıkarmaktır.
K25 kodlu kitabın iletisi: Annemiz, bizim için her şeyi düşünen ve tedbirleri
alan bir süper kahraman gibidir.
Çocukların ahlak gelişimini desteklemesi açısından incelenen kitaplarda yer
alan iletilerin çocuğu iyi ve doğru olana yönlendireceği düşünülmektedir. İletiler
doğrudan verilmemiş olup okurun hikayeyi okuyup yorumlamasıyla ulaşacağı,
yönlendirici olmayan iletilerdir.
94
5.TARTIŞMA
Bu bölümde; Ali Dayı Çocuk Kütüphanesi’nden en çok ödünç alınan kitapların
çocuk gelişimi özelliklerine uygunluğunun değerlendirilmesini amaçlayan bu
araştırmadan elde edilen veriler literatür kapsamında tartışılmış ve yorumlanmıştır.
Erken çocukluk dönemine yönelik yazılmış çocuk kitaplarını incelemeye alan
bir çok araştırma mevcuttur (13, 55-60). Ancak bu çalışmalarda kitapların genellikle
bir kavram üzerinden (40, 61), bir gelişim alanı üzerinden (55, 62, 64) veya iç-dış yapı
özelliklerine (17, 27,59) göre incelendiği görülmektedir. Çocuk edebiyatının gelişim
alanlarına etkisiyle ilgili yapılan çalışmalar göz önüne alındığında (54, 55, 57, 65, 66)
çocuk kitaplarının tüm gelişim alanlarıyla ilişkilendirilebileceği ve kitapların
gelişimsel bakış açısıyla bir bütün olarak değerlendirilmesi gerektiği düşünülmektedir.
Araştırmaya dahil edilen erken çocukluk dönemine yönelik yazılmış kitapların
genel özellikleri incelendiğinde; 25 kitaptan 21’inin 20 sayfadan fazla sayfa sayısına
sahip olduğu görülmektedir. Çocukların konuşan kişiye ve gönderilen mesaja
odaklanabilmeleri için dinleme becerisine sahip olmaları gerekmektedir. Dinleme
becerisinin kazanılması için ise dikkatin önemli bir yeri vardır (67). Dikkat, zihnin bir
konu üzerinde yoğunlaşmasıdır. İlkokul döneminde çocukların ilgi duydukları bir
konu üzerinde dikkatlerini 20 dakikaya kadar toplayabileceği bilinmektedir (68). Buna
göre okul öncesi dönemde çocuklarının dikkat sürelerinin 20 dakikanın altında olduğu
göz önüne alındığında yoğun içeriğe sahip, olay örgüsü karmaşık ve 30 sayfadan uzun
sayfa sayısına sahip kitapları 3-6 yaş dönemindeki çocukların takip etmesinin zor
olacağı düşünülmektedir. 3 yaş çocuklarına yönelik yazılmış kitapların en fazla 1
forma (16 sayfa), 5 yaş çocuklarına hitap eden kitapların ise en fazla 2 forma (32 sayfa)
uzunluğunda olması gerektiği bilinmektedir (1). Çocuk kütüphanesinden en çok tercih
edilen kitapların ise 11’inin 30’dan fazla sayfa sayısına sahip olduğu görülmüştür. Bu
durum, kitapların çocukların dikkat süresini aşacağı uzunlukta olmasına ve kitapta
verilmek istenen izlek, olay örgüsü ve temaların çocuk tarafından anlaşılmasının
zorlaşmasına neden olabilir.
İncelenen kitapların yayın tarihlerine bakıldığında en yeni yayın tarihine sahip
kitabın 2017 yılında basıldığı ve son 2 yıl içerisinde basılmış hiçbir kitabın en çok
ödünç verilen kitap listesinde yer almadığı görülmüştür.
95
5.1.Kitapların Psikomotor Gelişimi Desteklemeye Yönelik Özelliklerine
İlişkin Bulguların Tartışılıp Yorumlanması
Çalışma kapsamında, araştırmaya dahil edilen kitapların psikomotor gelişimi
desteklemeye yönelik özelliklerine ilişkin sonuçlar incelendiğinde, kitapların tümünün
sayfa kalınlığının çocuğun tek başına sayfaları çevirmesine fırsat verdiği ve kitapların
çocuk tarafından kolaylıkla taşınabilir özellikte olduğu görülmüştür. Kitapların
boyutlarına bakıldığında çalışmada değerlendirilen 25 kitaptan 20’si büyük boy (22
cm den büyük) iken, 5’i orta boy (16-22 cm arasında) olarak değerlendirilecek
boyutlara sahiptir. İncelenen kitapların farklı boyutlarda olduğu görülmektedir.
Bayraktar (69)’ın, annelerin çocuk kitaplarının iç ve dış yapı özellikleri ile ilgili
görüşlerini incelediği çalışmasında, araştırmaya dahil edilen annelerden çocukları
devlet veya özel okula giden annelerin çocuğunu okula göndermeyen annelere göre
daha yüksek oranda çocuklarına kitap alırken gelişim özelliklerine dikkat ettikleri
belirlenmiştir. Kitapların boyut özelliklerinin çocukları özel okula giden annelerin
seçtikleri kitaplarda etkili olduğu ve annelerin çoğunlukla çocuğun kucağında
tutabileceği büyüklükte kitapları tercih ettikleri, sonrasında çocukların farklı boyuttaki
kitaplarla karşılaştırılması gerektiği yönünde düşünceleri olduğu sonucuna ulaşmıştır.
Çocuğun farklı boyutlarda kitaplarla karşılaşması kitaba olan ilgisini artıracaktır (70).
Kitaba olan ilgisi artan çocuğun gelişimsel olarak etkileşim kurduğu kitaptan daha çok
verim alabileceği düşünülmektedir. Bu çalışmada da okul öncesi döneme yönelik
kitapların farklı boyutlarda ele alınabildiği görülmüştür, dolayısıyla tüm kitaplar aynı
boyutta değildir. Bu bulgu ile çocukların, erken çocukluk dönemine yönelik farklı
boyuttaki kitaplarla karşılaşmasının kitaba olan ilgilerini desteklemede önemli olacağı
değerlendirilebilir. Ayrıca Bayraktar (69), kapağın iç sayfalara oranla daha kalın
karton kapak olmasının da annelerin kitap seçiminde önemli bir etken olduğunu
bulmuştur. Okul öncesi dönemine yönelik kitaplar kolay yıpranmaması için mukavva
karton kapağa sahip olmalıdır (2). Bu bilginin tersine tez çalışmasında en çok tercih
edilen 25 kitaptan 11’i ciltli mukavva karton kapağa sahip iken 14 kitabın ince karton
kapakla zımbalı veya ciltsiz şekilde basıldığı görülmektedir. Erkmen (17)’in, çocuk
kütüphanelerinde en çok okunan çocuk kitaplarını incelediği çalışmasında incelediği
25 kitaptan yalnızca 2’sinin ciltli olduğu görülürken 23 kitabın ciltsiz ve karton kuşe
kâğıt özelliklerinde kapağa sahip olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Bu bilgi yapılan tez
96
araştırmasıyla paralellik göstermektedir. Çocuk edebiyatı eserlerinde özellikle okul
öncesi döneme hitap eden çocuk kitaplarının ciltli ve kalın karton kapakla basılması
kitabın kolay yıpranmaması için önemlidir. Çünkü ciltlemesi iyi yapılmamış, kolay
dağılabilen ve yıpranan bir kitap çocuğun ilgisini yeterince çekmeyecektir (71). Bu
bilgilere rağmen ciltsiz kitap basımının maliyeti ciltli kitap basımına göre daha düşük
olduğu için (72) ciltsiz kitapların daha çok tercih edildiği yorumu yapılabilir. Zımbalı,
ince karton kapak ciltleme yöntemiyle basılmış kitaplar hem sırt bilgilerine yer
verilmemesi hem de daha az dayanıklı olması açısından olumsuz özelliğe sahiptir.
Bunun yerine maliyeti düşük olmasına rağmen daha dayanıklı olan iplik dikişle
basılmış kitapların sırt bilgilerine yer verilebilmesi ve kitabın kolay dağılmaması
açısından daha çok tercih edilmesinin yararlı olacağı düşünülmektedir.
5.2.Kitapların Dil Gelişimi/Erken okuryazarlık Becerilerini Desteklemeye
Yönelik Özelliklerine İlişkin Bulguların Tartışılıp Yorumlanması
Çalışma kapsamında araştırmaya dahil edilen kitapların dil gelişimi/erken
okuryazarlık becerilerini destekleme özelliklerine ilişkin sonuçlar incelendiğinde, tüm
kitapların ön kapağında kitabın ve yayınevinin adının verildiği, yalnızca 2 kitabın
yazarının isminin ön kapakta yer almadığı görülmektedir (İyi bir insan olmalıyız, Kar
Yağıyor). Güzelyurt ve Saraç (58)’ın Delphi yöntemini kullanarak alanında uzman
akademisyen ve çocuk kitabı yazarlarıyla yürüttükleri “48-66 aylık çocukların gelişim
düzeylerine uygun çocuk kitapları nasıl olmalıdır?” isimli çalışmasında, uzman
görüşlerinde kitabın adının, yazarının ve çizerinin ön kapakta verilmesi gerektiği
konusunda uzlaşma sağlandığı görülmüştür. Tez çalışmasında da kitapların çoğunda
bu bilgilerin ön kapakta verildiği sonucuna ulaşılmıştır. Bu bulgu incelenen kitapların,
çocukların kitabın bir adı olduğunu fark etmesine, kitap hakkında fikir sahibi
olabilmesine, yazar-çizer farkındalığı ve rolleri hakkında konuşmaya fırsat verdiğini
göstermektedir. Bu beceriler ile çocukların alıcı ve ifade edici dil gelişiminin
destekleneceği söylenebilir. Tez kapsamında incelenen 3 kitabın yazarları aynı
zamanda resimleme ile ilgilenmekte olmasına ve kitabın resimlemelerini kendileri
yapmış olmalarına rağmen kitapta çizerinin yazarla aynı kişi olduğunun belirtilmediği
sonucuna ulaşılmıştır. Çizer adının belirtilmemesi araştırmacıyı daha detaylı
incelemeye yönlendirmiş ve yazarların illüstrasyon becerileri olduğu sonradan fark
edilmiştir. Bu özelliklere sahip kitaplar farkındalığı yeterli olmayan bir okur için çizeri
97
çocuğa tanıtma becerisini desteklemekte eksik kalmaktadır. Ayrıca Güzelyurt ve Saraç
(58)’ın çalışmasında ön kapağın resimli olması, estetik değer taşıması ve kapak
resimlerinin içerikle örtüşmesi konusunda da uzmanlar tarafından görüş birliği
sağlanmıştır. Tez kapsamında incelenen tüm kitapların ön kapak tasarımlarının uzman
görüşlerine uygun şekilde içerikle uyum sağlayan resimlemelere sahip olduğu
görülmüştür. Bu şekilde kitapların kapaklarının renkli resimlemeleriyle çocuğun
dikkatini çekici özellikte olacağı ve okurun kapak resmine bakarak hikaye hakkında
ön okuma yapabileceği düşünülmektedir. Bu bulgular doğrultusunda tez kapsamında
incelenen kitapların kapak tasarımlarının bilinçli ve çocuk gelişimi özelliklerinden
kitap kapağı hakkında konuşma, hikayeye yönelik tahminlerde bulunma, kapakta
resmedilen karakterler hakkında fikir alışverişi yapma becerilerini desteklemeye
yönelik uygun şekilde hazırlandığı yorumu yapılabilir.
Çocuk kitaplarında dilin açık ve anlaşılır biçimde kullanılması, konu seçiminin
ve yapılandırılmasının da özenli olması gerektiği bilinmektedir (73). İncelenen
kitapların dil ve anlatım özellikleri incelendiğinde 25 kitabın tümünde açık ve anlaşılır
cümleler kurulduğu görülmüştür. Benzer şekilde Gönen ve arkadaşları (73)'nın resimli
çocuk kitaplarının içerik ve resimleme özelliklerini bazı değişkenler açısından
inceledikleri çalışmasında 150 resimli çocuk kitabı değerlendirmeye alınmış ve tüm
kitaplarda yalın bir dil kullanıldığı sonucuna ulaşılmıştır. Kitaplarda açık ve anlaşılır
bir dil kullanılması, Türkçenin anlatım olanaklarının çocuğa hissettirilmesini, çocuğun
dünyasına uygun kelimelerle olayları anlamlandırmasını kolaylaştırmasını ve yazı dili
ve konuşma dili arasında ilişki kurmasını sağlayacaktır (74). Tez çalışmasında
incelenen 5 kitapta devrik cümleler kullanılırken, 20 kitapta kurallı cümlelerin yer
aldığı sonucuna ulaşılmıştır. Devrik cümle yapılarının çocuğun dil gelişimi üzerinde
olumsuz etki oluşturacağı bilinmektedir (29, 38,75). İncelenen kitaplarda genel olarak
kullanılan kurallı cümle yapılarıyla dil gelişimi desteklenirken az da olsa devrik cümle
yapılarına sahip kitapların bulunduğu da görülmektedir. Devrik cümle yapılarının
hikaye akışında oluşan kafiyeli cümle yapılarına uyması için kullanıldığı söylenebilir.
Benzer şekilde Gönen ve arkadaşlarının çalışmasında da 150 kitabın 135’inde kurallı
cümlelere yer verilirken 15 kitapta devrik cümleler kullanılmıştır. Yine aynı çalışmada
incelenen tüm kitaplarda yazım ve noktalamaya dikkat edildiği görülmüştür. Yazım
ve noktalamanın doğru kullanılması cümlelerin doğru okunmasını sağlayarak anlamın
98
da kuvvetlendirilmesini destekleyecektir (25). Tez çalışmasında da kitaplarda genel
olarak imla ve noktalama kurallarına dikkat edilse de 25 kitabın 5’inde noktalama
hataları bulunduğu görülmektedir. Türkçede virgül tırnak işareti içerisine alınmamış,
alıntı sözcüklerin ardından kullanılmaktadır (76). İncelenen kitaplarda tırnak işaretinin
içerisinde yazılmış cümlelerin virgül ile bitirildiği görülmüştür. Çocuklara yönelik
kitaplarda yazım ve noktalama hatalarının bulunması, yetişkinin çocuğa kitabı
okurken vurgu, durak ve tonlama hataları yapmasına bu durum da kitapta verilmek
istenen anlamın değişmesine neden olabilir. Anlamın değişmesi hikayedeki
vurgulanmak istenen noktaların kaçırılmasına neden olup, yazarın vermek istediği
izleği etkileyebilir. Ayrıca Türkçenin doğru kullanılması açısından kitaplarda yazım
ve noktalama hatalarına yer verilmemesi önem arz etmektedir.
Kitaplarda kullanılan yazı karakterlerine ilişkin sonuçlar incelendiğinde tüm
kitaplardaki font büyüklüğünün erken çocukluk dönemindeki çocuklar için uygun
şekilde 20-24 punto arasında (38) seçildiği görülmüştür. Ayrıca 12 kitapta birden fazla
yazı karakteri kullanılırken 13 kitapta tek bir yazı karakterinin yer aldığı sonucuna
ulaşılmıştır. İncelenen kitapların bazılarında dairesel yazıların yer aldığı görülmüştür.
Bu tarzdaki yazılmış metinlerin yazı farkındalığı açısından uygun olmayacağı,
çocuğun parmağıyla takip edeceği yazıların düz bir şekilde ve Türkçe okuma
kurallarına uygun olarak soldan sağa takip edebileceği şekilde olması gerektiği
düşünülmektedir. Kaptan (77)’a göre çocuklara yönelik hazırlanmış tüm yayınlarda
yazı karakteri ve büyüklüğü çocukların yaş grubuna göre seçilmelidir. Ayrıca çocukla
ilgili yayınlarda tek bir yazı karakterinin kullanılması sıkıcı ve monoton bir etki
oluşturabilir. Bu nedenle metinlerdeki etkiyi artırmak için konuşma baloncuklarının
içindeki yazılar veya “hop, bom, güm” gibi efekt verilmek istenen yazılarda, dikkat
çekmek amacıyla kitabın genelinde kullanılan yazı karakterinden farklı font ve punto
tercih edilebileceği düşünülmektedir. Bu şekilde çocuğun dikkati yazılara çekilerek
yazı farkındalığı becerisi ile bu sesleri taklit etmesi sağlanarak kelime çıktısı becerileri
de desteklenebilir (78). Kitapta yer alan yazı karakterleri kadar etkileşimli kitap okuma
uygulamaları dahilinde çocuğa kitabı okuyan kişinin okurken kullandığı ses tonu ve
mimiklerinin de önemli olduğu söylenebilir. Farklı yazı karakteriyle yazılmış
metinlerin, okura nerelerde sesini farklı tonlarda kullanabileceği veya hikayedeki
hangi kısımlarda vurgu yapabileceği konusunda, büyük veya kalın puntoyla yazılmış
99
harflerin vurgulu okunması gerektiği gibi yol gösterici olacağı düşünülmektedir.
Etkileşimli kitap okuma sürecinin çocuklarda ifade edici dil becerileri, yazı
farkındalığı ve sesbilgisel farkındalık becerileri üzerinde etkili olduğu yapılan
araştırmalarla ortaya konulmuştur (79).
Yapılan bu araştırmada 25 kitabın yalnızca 4’ünde yaş önerisinin bulunduğu
21 kitapta ise herhangi bir yaş ibaresinin yer almadığı görülmüştür. Benzer şekilde
Uyanık Balat ve arkadaşları (80)’nın okul öncesi dönem çocuklarına yönelik resimli
çocuk kitaplarında yer alan temel kavramları inceledikleri araştırmasında, 200 resimli
çocuk kitabından 151 kitapta yaş önerisinin bulunmadığı sonucuna ulaşılmıştır.
Güzelyurt (81)’un okul öncesi döneme yönelik resimli çocuk kitaplarında cinsel
eğitimin nasıl verildiğine yönelik inceleme yaptığı araştırmasında da 33 resimli çocuk
kitabından 19 kitapta yaş önerisinin bulunmadığı belirlenmiştir. Bu durumun
nedeninin benzer yaş gruplarının benzer gelişim aşamalarından geçmesine rağmen her
çocuğun gelişim sürecinin kendine özgü olması ve kitapların belirli bir yaş aralığıyla
sınırlandırılmak istenmemesi olabileceği düşünülmektedir. Çocukların farklı
sosyoekonomik çevre ve uyaranlarla teması bireysel farklılıkları arttırmaktadır (3).
Çocuk kitapları ile erken dönemden itibaren buluşan okul öncesi dönemindeki bir
çocuk kendinden yaşça büyük bir döneme hitap edebilecek bir kitaba ilgi
duyabilecekken, daha önce çocuk edebiyatıyla fazla teması olmamış ilkokul
dönemindeki bir çocuğun da görsel uyaranlara daha fazla ihtiyaç duyabileceği için (82)
3-6 yaş dönemine hitap eden kitaplara ilgi gösterebileceği düşünülmektedir. Bu
nedenle çocukların yaş ve gelişim düzeylerine uygun kitap seçerken bireysel
farklılıklar göz önüne alınarak, çocuğun ilgi ve ihtiyacına göre kitap seçimi
yapılmalıdır. Her ne kadar bireysel farklılıklar olsa da genel gelişim özellikleri ve
gelişimde bir sıra olduğu (3) göz önüne alındığında, kitaplarda yaş ibaresinin
bulunmasının, gelişim özelliklerini bilmeyen ve çocuklarına kitap seçerken
yönlendirilmeye ihtiyaç duyan ebeveyn için yol gösterici ve faydalı olabilir.
5.3.Kitapların Bilişsel Gelişimi Desteklemeye Yönelik Özelliklerine İlişkin
Bulguların Tartışılıp Yorumlanması
Çalışma kapsamında araştırmaya dahil edilen kitapların çocukların bilişsel
gelişimini destekleme özelliklerine ilişkin sonuçlar incelendiğinde, kitapların kapak
100
resimlerinde genellikle kahramanların resmedildiği görülmüştür. Çocuklar kitabı
ellerine aldıklarında ilk olarak kitabın kapağıyla dolayısıyla kapak resmiyle etkileşim
kurarlar. Bu nedenle kapakta hikâyenin konusuna uygun, anlaşılır ve kitaba dair bir ön
okuma yapılabilecek bir resimleme olması gerekmektedir (7). Kitabın kahramanını
kapakta gören okurun, hikayedeki karakterler ve konu hakkında fikir sahibi olacağı
düşünülmektedir. Kitap hakkında ön okuma yapabilme becerisinin bilişsel gelişimin
bir göstergesi olduğu söylenebilir (3).
Kitaplardaki yazı-resim dengesine bakıldığında tüm kitaplarda ¾ oranında yazı
resim dengesinin bulunduğu görülmüştür. Erken çocukluk dönemine yönelik yazılan
kitaplarda resimlemeler daha çok yer kaplarken (3/4), metinler daha az yer (1/4)
kaplamaktadır (27). Kitaplarda görsellerin daha çok metinlerin ise daha az yer
kaplaması çocuğun resimleri daha yakından inceleyebilmesini ve resimlere bakarak
kitaptaki olay örgüsünü takip etmesini sağlayacaktır. Kitaptaki olay örgüsünü
resimlere bakarak takip edebilen çocuk, resimlerdeki ayrıntıları fark edebilir, hikayeyi
yanında bir yetişkin olmadan da kurgulayabilir ve oluşturduğu bu kurguyu anlatabilir.
Bu şekilde hayal gücünü kullanma becerisi desteklenir.
Kitaplardaki resim ve metin rengi özelliklerine bakıldığında çoğunlukla açık
ton zemin üzerine koyu ton yazı tercih edildiği görülmüştür. Bu tarzın koyu ton zemin
üzerine açık ton yazı kullanımından daha okunaklı olduğu bilinmektedir (77).
Resimlerin açık ve anlaşılır olduğu bununla birlikte tüm kitaplarda renkli resim
kullanıldığı görülmüştür. Erken çocukluk döneminde çocuk hikayeyi resimlere
bakarak takip edeceğinden, resimlerin anlaşılır olması, çocuğun resimleri
anlamlandırarak hikayeyi takip edebilmesi bilişsel gelişim açısından önemlidir.
Çocuğun dinlediği hikaye ve gördüğü resimlerle ilişki kurarak, işitsel ve görsel
algılarının desteklenmesi ve soyut olanı somutlaştırma becerilerini kullanması
sağlanabilir.
Tez kapsamında incelenen 25 kitabın 21’inde kitaba ilişkin okuma önerisi veya
sorulara yer verilmemiştir. Benzer şekilde Güzelyurt (81), resimli çocuk kitaplarını
incelediği çalışmasında 33 resimli çocuk kitabının 21’inde bilgilendirme notu/uzman
görüşü sunulmadığı bulgusuna ulaşmıştır. Kitabın sonunda kitaba dair sorulara yer
verilmese bile hikayeyle ilgili konuşup, olayları anlamlandırmak, çocuğun olay
101
akışıyla ilgili sorulara cevap verebilmesini desteklemek için soru üretmek çocuğa
kitabı okuyan kişiye düşmektedir. Ancak bu konuda eksik kalan ailelerin farkındalığını
arttırmak ve kitapları çocuklarına bilinçli ve doğru şekilde okumalarını sağlamak için
kitabın başında veya sonunda aileler ve eğitimciler için kitap okuma
önerilerinin/sorularının veya bilgilendirme notu/uzman görüşünün yer almasının
faydalı olacağı düşünülmektedir.
5.4.Kitapların Kişilik Gelişimini Desteklemeye Yönelik Özelliklerine
İlişkin Bulguların Tartışılıp Yorumlanması
İncelenen kitaptaki karakter geliştirme özelliklerine bakıldığında 25 kitabın
17’sinde karakterlerin açık (geliştirilmiş) özellik gösterdiği, 8’inde ise kapalı
(geliştirilmemiş) özellik gösterdiği görülmüştür. Benzer şekilde Baş ve Ucuzsatar
(83)’ın okul öncesi çocuk kitaplarındaki hayvan karakterleri, geliştirme yolları
açısından inceledikleri çalışmalarında 41 ana kahramandan 34’ünün açık, 7 baş
karakterin ise kapalı özellikler gösterdiği sonucuna ulaşmışlardır. Açık karakterler
kahramanın çocuğa birçok yönüyle tanıtıldığı, verilmek istenen mesajı taşıyan, çocuk
gerçekliğine uygun şekilde geliştirilmiş karakterlerdir (7). Kapalı karakterler ise okura
yüzeysel bir şekilde tanıtılmış karakterlerdir. Çocuğun karakterleri daha yakından
tanıması ve özdeşim kurabilmesi için kitaplardaki özellikle baş karakterlerin açık
özellikte olması gerektiği düşünülmektedir. Açık özellikte olan ve okura iyi tanıtılmış
karakterlerle çocuğun özdeşim kurması kolaylaşacak ve çocuğun kitaptaki karakterin
olumlu yönlerine öykünme ihtimali artacaktır (83).
Tez çalışmasında incelenen kitaplardaki karakterlerin devingen ve durağan
olma özelliklerine bakıldığında ise 10 kitapta devingen karakterlere yer verilirken, 15
kitabın kahramanı durağan özelliktedir. Baş ve Ucuzsatar (83), araştırmalarında 33
kitaptaki 144 karakterden 107’sinin devingen, 37’sinin durağan özellik gösterdiği
sonucuna ulaşmışlardır. Kitaplardaki ana kahramanlar genellikle kitabın başında ve
sonunda karakter özellikleri açısından bir değişime gitmekte yani devingen özellik
göstermektedir. Yan karakterler ise genellikle durağandır. Devingen özellik gösteren
kahramanlardaki karakter değişimi olumlu yönde olmaktadır. Örneğin, hikayenin
başında öfke kontrol problemi olan bir karakterin, hikayenin sonunda bu öfke
problemini kontrol edebilir hale gelmesi veya ders çalışmak istemeyen bir karakterin
102
hikayenin sonunda derslerini zamanında yapar olması gibi değişimler yer almaktadır.
Bu özellikleriyle kitaptaki karakterlerin özelliklerinin değişebileceği, karakterlerin
hayatın içinde edindikleri tecrübelerle gelişebileceği ve olumsuz durumların olumlu
hale gelebileceği algısı desteklenebilir.
Tez çalışmasında incelenen 25 kitapta karakterler tarafından evrensel değerlere
ilişkin duyarlılık oluşturulup oluşturulmadığı değerlendirilmiş ve kitaplarda en çok
doğaya ilişkin duyarlılık oluşturacak cümlelere rastlandığı görülmüştür. Bunun
ardından insana ilişkin duyarlılık oluşturacak, arkadaşlığın önemini ortaya çıkaracak
ve genel olarak yaşama ilişkin duyarlılık oluşturacak cümle yapıları yer almaktadır.
Bu bulguları destekleyecek şekilde Cengiz ve Duran (16)’ın okul öncesi döneme ait
hikâye ve masallardaki değerleri inceledikleri çalışmalarında 54 hikâye kitabında 78
kez arkadaşlık değerine vurgu yapılan ifadelere yer verildiği görülmüştür. Dilek
(84)’in Feridun Oral’ın okul öncesi dönemine yönelik yazdığı 14 kitabındaki değerleri
incelediği araştırmasında da 9 kitapta “sevgi” değerinin ve 7 kitapta “dostluk”
değerinin vurgulandığı sonucuna ulaşılmıştır. Buna benzer şekilde Dirican ve
Dağlıoğlu (85)’nun 3-6 yaş grubu çocuklar için yazılmış 135 resimli hikâye
kitabındaki temel değerleri inceledikleri çalışmalarında “sevgi” değerini ifade eden
418 cümle yer alırken “arkadaşlık” değerine vurgu yapılan 248 cümle yer aldığı
görülmüştür. Tüm bu araştırmalardan yola çıkarak okul öncesi dönem resimli hikâye
kitaplarında evrensel değerlerden “sevgi” ve “dostluk” un hikayelerde üzerinde
durulan değerler olduğu söylenebilir. Bu değerlerin çocukların kişilik gelişimi
açısından önemli olduğu düşünülmektedir. Çocuğun öncelikle bireyin kendisini
sevmesi, ailesini, arkadaşlarını, doğayı, hayvanları ve kitap okumayı sevmesi gibi
sevginin birçok çeşidinin olduğunu (86) fark etmesini sağlayarak erken çocukluk
döneminde kazandırılması gereken değerler olduğu söylenebilir.
Çocuk kitaplarındaki karakterler kusursuz ve erişilmez olmamalı, gerçek
hayatın içindeki gibi eksiklere, zaaflara sahip olabilen özellikte olmalıdırlar (1).
Çocukların kişilik gelişimi ve hikayedeki karakterlerle özdeşim kurdukları göz önüne
alındığında, çocuğun hikayedeki kahramanda kendinden veya yaşamın içinden
özellikler göstermesi gerektiği düşünülmektedir. Yapılan bu tez çalışmasında da
incelenen kitaplardaki karakterlerin gerçek yaşama uygun olarak problemlerle
karşılaşma, hata yapma, duygulara sahip olma ve bunları yansıtma, başarısızlığa
103
uğrama gibi özelliklerinin olduğu görülmüştür. Yalnızca 1 kitaptaki karakter kusursuz
olarak resmedilmiştir (İyi bir insan olmayı öğreniyoruz).
5.5.Kitapların Sosyo-Duygusal Gelişimi Desteklemeye Yönelik
Özelliklerine İlişkin Bulguların Tartışılıp Yorumlanması
Prososyal davranışlar diğer bireylerin mutluluğu ile ilgili ya da diğer bireylerin
yararına olacağını düşündüğümüz duygular olarak tanımlanmaktadır (87, 88). Çocuk
kitaplarıyla çocukların yardımlaşma ve paylaşma gibi prososyal davranışlarının
arttırılabileceği yapılan çalışmalarla ortaya koyulmuştur (54, 55). Mağden (55)’in 6
yaşındaki 20 çocukla, 16 resimli çocuk kitabı üzerinden yürüttüğü çalışmasında
kitaplar yoluyla verilmiş olan eğitimin deney grubundaki çocuklarda paylaşma ve
yardımlaşma davranışları üzerinde etkili olduğu sonucuna ulaşmıştır. Benzer şekilde
Uzmen’in (54) anaokuluna devam eden 5 ve 6 yaşlarındaki 50 çocuğa resimli çocuk
kitapları üzerinden verdiği eğitimin ardından çocuklardaki paylaşma ve yardımlaşma
davranışlarında artış olduğunu gözlemlemiştir. Bu bulgular paylaşma ve yardımlaşma
gibi prososyal davranışların dışarıdan örneklerle pekiştirilebileceğini ve hayali bir olay
örgüsüyle çocuklara kazandırılabileceğini göstermektedir. Yapılan bu tez
çalışmasında da incelenen resimli çocuk kitaplarında prososyal davranışlardan en çok
“yardımlaşma” ya yer verildiği sonucuna ulaşılmıştır. Ardından empati, işbirliği,
misafirperverlik ve paylaşma davranışlarının kitaptaki kahramanlar aracılığıyla
çocuklara yansıtıldığı görülmüştür. Bandura (37)’nın sosyal öğrenme kuramına göre
çocuklar çevresinde gerçekleştirilen davranışları gözlemler, işlemler ve pekiştirilen
davranışları uygulamaya geçirirler. Kitaplarda en çok yardımlaşma davranışına yer
verilmesinin nedeni yardımlaşma davranışının somut olarak ele alınabilecek ve
gözlemlemesi kolay bir davranış olmasından kaynaklanıyor olabilir. Akar ve
arkadaşları (89)’nın 3-6 Yaş çocuklarına yönelik yayınlanan resimli öykü kitaplarında
kullanılan karakterlerin prososyal davranışlarını inceledikleri çalışmasında kitaplarda
yer alan prososyal davranışların “kibarlık, empati, yardımlaşma ve işbirliği”
davranışları olduğu sonucuna ulaşmıştır. Aynı davranışlara tez çalışmasında incelenen
kitaplarda da yer verildiği görülmüştür. Bu şekilde çocuklara bir kurgu üzerinden
prososyal davranışların kazandırılmasının hedeflendiği yorumu yapılabilir.
104
Araştırmaya dahil eden 25 kitabın 11’inde “iyi geceler”, “özür dilerim”,
“teşekkür ederim” gibi nezaket ifadelerine yer verildiği görülmüştür. Buna benzer
şekilde Dirican ve Dağlıoğlu (85)’nun 135 resimli çocuk kitabıyla yaptıkları
araştırmalarında 3-6 yaş dönemine yönelik hazırlanan bu kitaplarda nezaket ifadesi
bildiren 193 cümleye rastlamışlardır. Cengiz ve Duran (16)’ın 54 resimli çocuk kitabı
üzerinde yaptığı incelemede ise 101 kez nezaket ifadelerine yer verildiği görülmüştür.
Okul öncesi dönemdeki çocuk kitaplarının çocuklar üzerindeki etkileri
düşünüldüğünde (2, 8, 26, 90) çocuk kitaplarında nezaket ifadelerinin yer almasının
çocuklara rol model olması ve nezaket ifadelerinin öğretilmesi açısından önemli bir
etken olduğu düşünülmektedir. Nezaket ifadelerinin kullanımının toplumun refahını
ve huzurunu artıracağı ve kişileri kabalıktan uzaklaştırarak ince düşünceli olmaya sevk
edeceği söylenebilir.
Tez çalışmasından incelenen 25 kitabın yalnızca 1’inde (%4) şiddet ögelerine
yer verildiği görülmüştür. Kitapta şiddet ögeleri kızmak, bağırmak, vurmak, itmek,
yıkıp dökmek ve yırtmak şeklinde yer almaktadır. Öztürk ve Giren (91)’in okul öncesi
dönemdeki çocuklar için hazırlanan hikâye kitaplarındaki şiddet ve korku ögelerinin
inceledikleri çalışmalarında kitaplarda %6,5 oranında şiddete ilişkin unsurun yer aldığı
bulgusuna ulaşılmıştır. Dağlıoğlu ve Çakmak (92)’ın çalışmasında da incelemeye
alınan hikâye kitaplarında %8 oranında şiddete ilişkin öğenin yer aldığını
belirlenmiştir. Bu çalışmalar birbirini destekler niteliktedir. Bilgin (93)’in 1990-2010
yılları arasında 5-6 yaş çocuklarına yönelik basılan resimli hikâye kitaplarını
incelediği araştırmasında da resimli çocuk kitaplarının %16’sında şiddet ögelerinin yer
aldığı sonucuna ulaşılmıştır. Kitaplarda şiddet ögelerine yer verilmesi, şiddet içeren
davranışların pekiştirilmesi ve şiddet ögelerinin bir problemi çözerken kullanılması
çocukların problemle karşılaştıklarında şiddete başvurmaları konusunda teşvik edici
olmakla beraber şiddeti bir çözüm yolu olarak algılamalarına neden olabilir. Ancak
bazı çocuk kitaplarında ise şiddet ögelerinin ardından bu davranışların olumsuz
davranışlar olduğu ve uzak durulması gerektiği hissettirilmektedir (Anais Çok Kızgın).
Böyle durumlarda olumsuz bir örnek üzerinden olumlu bir ileti verilmeye çalışılmış
olunduğundan problem çözme becerilerini destekleme sırasında şiddete yer
verilmeden, olumlama yapılarak çözüm yollarına ulaşılması gerektiği
düşünülmektedir.
105
5.6.Kitapların Cinsel Gelişimi Desteklemeye Yönelik Özelliklerine İlişkin
Bulguların Tartışılıp Yorumlanması
Tez çalışmasında incelenen 25 kitabın yazarlarına bakıldığında 19 kadın ve 4
erkek yazar olduğu görülmüştür. 1 kitabın yazarı belirtilmemiş ve kolektif olarak
basılmıştır. Kitapların çizerlerinin cinsiyet özellikleri incelendiğinde ise 18 kadın ve 6
erkek çizerin resimlemeleri yaptığı görülmektedir (Bkz. Tablo 4.2). Buna benzer
şekilde erken çocukluk dönemine yönelik kitapları inceleyen başka araştırmalarda da
kadın yazar ve çizerlerin çoğunlukta olduğu görülmüştür (51, 94). Kitaplarda
gelenekselin dışında cinsiyet rollerine yer verilen 7 kitaptan 6’sının yazarının kadın
olduğu, bir erkek yazar tarafından yazılan kitapta cinsiyet rollerinin eşit dağıldığı
görülmüştür. Ancak geleneksel cinsiyet rollerine yer verilen kitaplara bakıldığında bu
kitapların yazarlarının da yine kadın olduğu görülmektedir (Kirli Vakvak, Anais Çok
Kızgın, Acıkmadım ki, İyi bir insan olmalıyız).
Çocuk kitaplarının tüm gelişim alanlarını olduğu gibi cinsel gelişim alanını da
olumlu yönde destekleyecek özellikte olması gerektiği düşünülmektedir. Erken
çocukluk dönemine yönelik çocuk kitaplarını cinsel gelişim ve cinsel eğitim açısından
incelemeye alan çalışmalar bulunmaktadır (57, 61, 95, 96). Güzelyurt (81) okul öncesi
dönemde cinsel eğitim üzerine yaptığı araştırmasında cinsel eğitim içerikli Türkçe
kitapların 2008 yılından sonra yayınlandığı sonucuna ulaşmış ve konunun öneminin
geç anlaşıldığı fikrini sunmuştur.
Kahramanların hikayedeki olaylara yön veren etkin kişiliği, çocukları
kahramanla özdeşim kurmaya yöneltmektedir (7). İncelenen 25 kitabın 9’unda
kahramanların cinsiyetlerinin belirsiz olduğu sonucuna ulaşılmıştır. 8 kitapta ise
cinsiyetler saç, kıyafet ve isim yoluyla belirtilmiş olsa bile kız-erkek kavramları
üzerinde durulmamıştır. Kitaplardaki kahramanların cinsiyetsiz olma özelliklerinin
nedeni, çocuğun okuduğu kitaptaki kahramanla özdeşim kurduğu bilindiğinden (1) kız
çocuklarının sadece kız kahramanlarla, erkek çocuklarının da sadece erkek
kahramanlarla özdeşim kurmasının önüne geçmek ve cinsiyet özelliklerinden çok
karakter özellikleriyle özdeşim kurulmasını sağlamak olabilir.
İncelenen kitaplardaki anne-baba kavramlarına bakıldığında baba kavramına
anne kavramından daha az yer verildiği görülmüştür. 11 kitapta anne ve baba
106
kavramlarına hiç yer verilmezken, 8 kitapta yalnızca anne kavramına yer verilmiştir.
6 kitapta ise anne ve baba kavramlarına birlikte yer verilmiştir. Bunu destekler şekilde
Kangal (97)’ın araştırmasında okul öncesi dönem resimli çocuk kitaplarında baba
figürüne anne figüründen daha az yer verildiği sonucuna ulaşılmıştır. Bu durumun
çocuk bakımının anneye biçilen bir rol olmasından kaynaklanıyor olduğu
düşünülmektedir.
Resimli çocuk kitaplarında yer alan bir diğer önemli konu da toplumsal cinsiyet
rolleridir. Bu araştırmada incelenen 25 çocuk kitabının 13’ünde cinsiyet rollerine hiç
yer verilmemiştir. Kitapların kahramanlarının cinsiyetinin belirsiz özelliklerde olduğu
bu nedenle de cinsiyet rollerine yer verilemediği görülmüştür. 5 kitapta annenin evde
ev hanımı özellikleri gösterdiği çocuk bakımıyla ilgilendiği ve yemek hazırladığı
görülmüştür. 2 kitapta da baba ailenin geçimini sağlıyor olarak resmedilmiştir.
Yalnızca 1 kitapta (Anais Çok Kızgın) kadın kahramanın mesleği vardır. Bu kitapta
kadın karakter anaokulu öğretmenidir. Dilek (98)’in 4-6 yaş çocuk öykülerindeki
kadın kahramanların mesleksel analizini yaptığı çalışmasında toplumsal cinsiyet
önyargılarının devam ettiği, kadın karakterlere çoğunlukla ev hanımı ve öğretmenlik
mesleklerinin verildiği sonucuna ulaşmıştır. Benzer şekilde Kahraman ve Özdemir
(94), resimli çocuk kitaplarını toplumsal cinsiyet rolleri açısından inceledikleri
çalışmalarında kadın karakterlerin en çok öğretmen olarak resmedildiği sonucuna
ulaşmışlardır. Yine aynı çalışmada kadın karakterlerde en çok resmedilen işlerin çocuk
bakımı, yemek, ev işleri ve temizlik olduğu bulgusuna ulaşılmıştır. Batmaz (99),
resimli çocuk kitaplarındaki toplumsal cinsiyet eşitliğini incelediği çalışmasında
toplumsal cinsiyetin baskın olduğu ve kitaplarda kalıp yargılara yer verildiği sonucuna
ulaşmıştır. Yurtdışında yapılan çalışmalar da benzer şekilde geleneksel cinsiyet
algısının devam ettiği görülmektedir. Muasya (100)’nın Kenya’daki erken çocukluk
dönemine yönelik yazılmış kitaplardaki cinsiyet eşitsizliklerine yönelik mesajları
incelediği çalışmasında öğretmen ve hemşirelerin çoğunlukla kadın karakterler
olduğu, annelerin de özellikle çocuk bakımı ve yemek işleriyle meşgul olarak
yansıtıldığı sonucuna ulaşmıştır. Ayrıca kitaplarda erkek egemen bir tarz olduğu ve
doktor, başkan, laboratuvar görevlisi, güvenlik, kasap gibi mesleklerin maskülen bir
şekilde sunulduğu görülmüştür. Benzer şekilde Harper ve Adam (101), Amerika
Birleşik Devletleri ve Avustralya’daki sınıflarda en çok okunan resimli çocuk
107
kitaplarında cinsiyet eşitsizliklerini inceledikleri çalışmalarında 81 kitapta geleneksel
cinsiyet rollerinin ve klişelerinin yer aldığı sonucuna ulaşmışlardır. Kitaplarda
geleneksel cinsiyet rollerine yer verilmesi çocuklarda, anne ve babanın sadece belirli
görevleri olduğu algısının oluşmasına neden olabilir. Ancak aile içinde görev ve
sorumlulukların eşit dağıldığı, babanın ve erkek çocukların birlikte sofra
hazırlayabileceği, annenin çalışıp para kazanabileceği örneklerinin verildiği hikayeler
çocukların cinsiyet rolleri algısının olumlu şekilde desteklenmesini sağlayacağı, erken
çocukluk döneminde bu eserlerle karşılaşan çocukların kalıplaşmış cinsiyet yargıları
dışında düşünce sistemi geliştireceği düşünülmektedir.
5.7.Kitapların Ahlak Gelişimini Desteklemeye Yönelik Özelliklerine
İlişkin Bulguların Tartışılıp Yorumlanması
Ahlak gelişimi, çocukların içinde bulundukları toplumsal hayata uyum
sağlayabilmelerinde gerekli kuralları öğrenmelerini ve benimsemelerini
barındırmaktadır (102). Çocukların ahlak gelişiminin olumlu yönde etkilenmesi için
çocuk kitaplarında ahlak gelişimini destekleyecek, çocuğu iyi ve güzel olana
yönlendirecek iletilere yer verilmesi gerektiği düşünülmektedir. İleti, “yazarın okura
iletmek istediği temel görüş, temel düşüncedir.” (103). Nitelikli edebiyat eserlerinde
iletiler kesin doğrular ve yargılardan oluşmamakta, okurun kendi yaşam
deneyimleriyle yorumlayıp farkına varacağı örtük anlamlar olarak tanımlanmaktadır
(104). Çocuk edebiyatı eserlerinin temel amacı öğretmek değil, çocuklara duyarlılık
kazandırmak, onların güzele yönelik duygularını geliştirmektir (7). Çocuğun ahlak
gelişimi açısından kitaplarda olumlu iletilere sahip, yönlendirici olmayan, çocuğun
düşünerek sonuca ulaştığı bir anlatım olmalıdır (105). Bu çalışmada incelenen resimli
çocuk kitaplarındaki iletilerin ahlak gelişimini olumlu etkileyecek şekilde iletilere
sahip olup olmadığı, iletilerin çocuğu iyi ve güzel olana yönlendirip
yönlendirmediğine bakılmıştır. Araştırmada incelenen 25 kitabın da içerdiği iletinin
çocuğun ahlak gelişimini destekleyecek şekilde olumlu olduğu sonucuna ulaşılmıştır.
Her ne kadar bu çalışmada olumsuz örneklerle karşılaşılmasa da ileti sorunu yaşanan
birçok resimli çocuk kitabı da bulunmaktadır. Karagöz (104)’ün Anne Tavuk Anlatıyor
serisindeki ileti sorunlarını araştırdığı çalışmasında “Şiddet yaşamın doğal bir
parçasıdır.”, “Öğretmen ders ortamında kaba gücü temsil eder.”, “Cezadan kurtulmak
için başkasına iftira atılabilir.” gibi olumsuz iletilerin yer aldığı bulgularına ulaşmıştır.
108
Kitaplarda yer alan iletiler çocuğun yalnızca ahlak gelişimi için değil, neden-sonuç
ilişkisi kurmasını sağlayarak bilişsel gelişim, empati vb. prososyal becerilerini
destekleyerek sosyal gelişim gibi gelişim alanları için de önemlidir (104). Bu nedenle
kitaplarda yer alan olumsuz içerikli iletilerin çocukların gelişimini desteklemede
yetersiz kalacağı gibi gelişim üzerinde olumsuz etki oluşturabileceği de
düşünülmektedir. Bazı çocuk kitaplarında bu tür olumsuz iletilere yer verilirken
yapılan tez çalışmasındaki en çok okunan kitaplarda olumsuz bir iletiye
rastlanmamıştır. Bu bulgu, okuyucuların kitap seçerken, içeriğine ve vermek istediği
mesaja bakarak kitap seçmiş olabilecekleri şeklinde yorumlanabilir. Çocukların
kitaplarda örtük olarak verilen iletilerden etkileneceği ve okuru iyiye yönlendiren
iletilere sahip kitaplarla karşılaştırılması gerektiği düşünülmektedir.
109
6.SONUÇ VE ÖNERİLER
Gelişim bir bütün olduğundan çocuk edebiyatı eserleri de tüm gelişim
alanlarını destekleyecek şekilde hazırlanmalıdır. Ali Dayı Çocuk Kütüphanesi’nde en
çok ödünç alınan kitapların çocuk gelişimi özelliklerine uygunluğunun incelendiği bu
araştırmaya dahil edilen kitapların genel olarak çocuk gelişimine uygun özellikler
gösterdiği görülmüştür.
İncelenen kitapların çocukların psikomotor gelişimini destekleme açısından
özelliklerine bakıldığında kitapların tümünün çocukların kucaklarında tutarak
okuyabilecekleri büyüklükte olduğu görülmüştür. Tüm kitapların sayfa kalınlıkları da
çocuğun kendi başına sayfayı tutup çevirmesine fırsat verecek özelliktedir. Ancak 25
kitaptan 14’ü ciltsiz (zımbalı veya tutkallı) basılmıştır.
Kitapların çocukların dil gelişimini destekleme açısından özellikleri
değerlendirildiğinde kitapların tamamında kitap ve yayınevi adının ön kapakta
verildiği, cümlelerin açık ve anlaşılır olduğu ve metinlerin sayfaya yerleştirilmesinin
resimlere göre uygun olduğu görülmüştür. Yine yazar ve çizer isimlerinin çoğunlukla
belirtildiği, kitapların giriş, gelişme ve sonuç bölümlerini içerdiği, kitabın başlığının
konuyla ilişkili olduğu ve Türkçe imla ve noktalama işareti kullanım kurallarına genel
olarak uyulduğu belirlenmiştir. Ancak incelenen 25 kitabın 15’inde farklı
karakterlerde, dikkat çekici, büyük puntolu yazı yazılması gibi çeşitlilik görülürken,
10 kitabın tüm içeriğinde aynı yazı karakterinin kullanıldığı görülmüştür. 17 kitapta
cümle ve paragraf uzunluklarının 3-6 yaş dönemi dikkat süresine uygun şekilde
hazırlandığı buna karşı 8 kitabın içeriğinde 7-8 kelimelik karmaşık cümle yapılarının
kullanıldığı ve 5-6 cümlelik uzun paragraflara yer verilmiştir.
Araştırmaya dahil edilen kitapların çocukların bilişsel gelişimini destekleme
açısından özellikleri incelendiğinde kitapların tümünde, resimlerin konuya uygun ve
anlaşılır olduğu, resimlerle metnin birbirini bütünlediği, renkli resimleme tekniklerinin
kullanıldığı, kitaplarda yazı-resim dengesinin yer aldığı ve resimlerin kendi başına
hikayeyi anlatım gücü olduğu belirlenmiştir. Ancak 25 kitabın 21’inin başında veya
sonunda kitaba ilişkin okuma önerisi/sorulara yer verilmediği görülmüştür.
110
İncelenen kitapların çocukların kişilik gelişimini destekleme açısından
özelliklerine bakıldığında hikayelerde genellikle açık (geliştirilmiş) karakterlere yer
verildiği ve çocukların öykünebileceği özelliklere sahip kahramanların bulunduğu
görülmüştür.
Kitapların çocukların sosyo-duygusal gelişimini destekleme açısından
özelliklerine değerlendirildiğinde kitapların tamamında prososyal davranışlara yer
verildiği, 25 kitabın 14’ünde teşekkür ederim, rica ederim vb. nezaket içeren ifadeler
bulunduğu ve yalnızca 1 kitapta şiddet ögelerine yer verildiği belirlenmiştir.
İncelenen kitapların çocukların cinsel gelişimini destekleme açısından
özelliklerine bakıldığında kitapların genel olarak çocukların cinsel gelişimini
destekleme açısından çok yeterli olmadığı, kitaplarda geleneksel kalıp yargıların yer
aldığı görülmüştür. İncelenen 25 kitabın 9’unda kahramanların cinsiyetsiz özelliklere
sahiptir ve cinsel gelişimi olumlu ya da olumsuz etkileyecek herhangi bir ögeye yer
verilmemiştir.
İncelenen kitapların çocukların ahlak gelişimini destekleme açısından
özelliklerine bakıldığında tüm kitaplarda çocukların ahlak gelişimini destekleyecek
şekilde olumlu iletilere yer verildiği görülmüştür.
Yapılan araştırmanın sonuçları doğrultusunda aşağıdaki öneriler verilebilir.
Kütüphane Çalışanlarına Yönelik Öneriler
⋅ Halk kütüphanelerindeki kitapların güncel olması ve yeni basılan nitelikli
çocuk edebiyatı eserlerinin kütüphane bünyesinde yer alması gerektiği
düşünülmektedir. Böylece ailelerin ve çocukların güncel nitelikli çocuk
kitaplarıyla buluşması ve yeni yayınları takip edebilmesi sağlanabilir.
⋅ Kütüphanede yer alan kitapların yalnızca okul öncesi ve ilkokul dönemi olarak
iki bölümde değil, bebeklik dönemi, erken çocukluk dönemi, ilkokul dönemi
ve ortaokul dönemi kitapları gibi daha ayrıntılı şekilde kategorize edilmesinin
hem kütüphane çalışanları hem okuyucular hem de araştırmacılar açısından
istenilen kitaplara ulaşılmasını kolaylaştıracağı düşünülmektedir.
111
⋅ Bir çocuk kütüphanesi çalışanlarının hizmetiçi eğitim ile “çocuk gelişimi
özellikleri” ve “çocuk gelişimine uygun kitaplar nasıl seçilmelidir?”
konularında eğitime alınmalarının faydalı olacağı düşünülmektedir. Bu şekilde
çalışanların, gelen okuyuculara kitap seçimi konusunda bilinçli ve doğru
yönlendirmeler yapmaları sağlanabilir.
Yayınevlerine Yönelik Öneriler
 Kitapların basım maliyetini düşürerek, sırt bilgilerine yer verilebilmesi ve
kitabın dayanıklı olması açısından iplik dikişli baskılara daha çok yer
verilebilir. Bu şekilde hem kitabın kolay yıpranmaması hem de maliyet
düşürülerek nitelikli çocuk edebiyatı eserlerine daha çok okuyucunun ulaşması
sağlanabilir.
 İncelenen kitapların içerikleri değerlendirildiğinde çoğu kitapta kitabın hitap
ettiği yaş grubuna yönelik herhangi bir yönlendirme veya ifadeye yer
verilmediği görülmüştür. Bu nedenle çocuk kitapları yayınlayan yayınevlerinin
bünyesinde çocuk gelişimcilere de yer verilmesi gerektiği ve çocuklar için
basılan kitapların çocuk gelişimi özelliklerine uygunluğunun incelenerek
yayınlanması gerektiği düşünülmektedir. Bu şekilde aileler çocuklarının
gelişimine uygun kitaplara daha kolay ulaşabilir ve özellikle gelişim
konusunda yetersiz bilgiye sahip ailelerin çocuklarına olumsuz içerik, olay
örgüsü ve kelimeler içeren kitaplarla karşılaştırılmasından kaçınılmış olunması
sağlanabilir.
 İncelenen kitapların çoğunda ailelere rehberlik edecek bir okuma önerisi veya
kitaba ilişkin sorulara yer verilmediği görülmüştür. Bunun nedeni çocuk
kitaplarının çocuklara özgü olduğu ve içerisinde yetişkinlere yönelik yazıların
yer almaması gerektiği düşüncesi veya kitapların içerisinde yeterince yer
bulunamıyor olması olabilir. Bu nedenle kitapla ilgili sorulara, okuma
önerilerine veya ailelere rehberlik edici yazılara kitabın içeriğine karekod
uygulaması yerleştirilerek yer verilebileceği düşünülmektedir.
112
Ailelere Yönelik Öneriler
 Okuyucular tarafından en çok ödünç alınan kitabın genel olarak çocuk
gelişimine uygun özellikler göstermediği göz önüne alındığında, ailelerin
kütüphanelerden kitap ödünç alırken yalnızca kitabın kapağına veya başlığına
bakarak kitap seçmemeleri gerektiği düşünülmektedir. Kitabı ödünç alan
kişinin mutlaka kitabın içeriğine göz gezdirmesi gerekli olup çocuğun yaşına
ve gelişimine uygun kitap tercih etmesi önem arz etmektedir. Okuyucuların
gerekli durumlarda kütüphane çalışanlarından yardım alabileceği
düşünülmektedir.
Bilim Dalına Yönelik Öneriler
⋅ Yapılan araştırmada kitaplarda cinsel gelişimi destekleme noktasında eksik
kalındığı ve hikayelerde geleneksel cinsiyet rollerine yer verilmeye devam
edildiği sonucuna ulaşılmıştır. Cinsel gelişimin de diğer gelişim alanları gibi
desteklenmesi ve cinsiyet rolleriyle ilgili kalıp yargıların yıkılması gerektiği
düşünülmektedir. Bu nedenle cinsel gelişim ve cinsiyet rolleri hakkında
yazarlar ve çocuk kitapları yayınlayan yayınevi yetkilileri için bilgilendirici
seminerler hazırlanabilir.
⋅ Bu araştırma örneklemdeki kitap sayısı artırılıp örneklem genişletilerek daha
çok kitap daha ayrıntılı bir şekilde incelenebilir.
⋅ Aynı araştırma dil gelişimini destekleme açısından sözcük türleri ve çeşitliliği
daha detaylı incelenerek genişletilebilir. Bu şekilde en çok okunan kitapların
dil gelişimini destekleme noktasında daha ayrıntılı bilgi edinilebilir.
113
7.KAYNAKÇA
1. Gönen M, editör. Çocuk Edebiyatı. Eğiten Kitap. Ankara: Eğiten Kitap; 2013.
2. Arıcı AF. Çocuk Edebiyatı ve Kültürü. 2nd ed. Ankara: Pegem; 2018.
3. Bayhan P, Artan İ. Çocuk Gelişimi ve Eğitimi. İstanbul: Morpa; 2012.
4. Umek LM, Fekonja U, Kranjc S, Musek PL. The impact of reading children’s
literature on language development in the preschool child. Eur Early Child
Educ Res J .2003 Jan 1;11(1):125–35.
5. Çakmak T, Yılmaz B. Okul Öncesi Dönem Çocuklarının Okuma Alışkanlığına
Hazırlık Durumları Üzerine Bir Araştırma : Hacettepe Üniversitesi Beytepe
Anaokulu Örneği. Türk Kütüphaneciliği. 2009;23(3):489–509.
6. Tanju HE. Çocuklarda Kitap Okuma Alışkanlığına Genel Bir Bakış. 2010;30-
9.
7. Sever S. Çocuk ve Edebiyat. Ankara: Tudem; 2015.
8. Sever S. Çocuk Edebiyatı ve Okuma Kültürü. Ankara: Tudem; 2015.
9. Keseroğlu H. Kütüphane Üstüne Bir Deneme. In: Akkaya M, Odabaş H,
editors. Bilgi Merkezleri. İstanbul: Hiper Yayın; 2019.
10. Kakırman Yıldız A. Türkiye’de Okuma Alışkanlığı Kültürü İçin Okul Öncesi
Eğitim kurumlarında Anaokulu Kütüphanelerinin Gerekliliği. Milli Eğitim.
2015; 208:90–105.
11. Karatay H. Methods, Techniques and Models for Developing Reading Habit.
Okuma Yazma Eğitimi Araştırmaları. 2020;8(1):89–107.
12. Yılmaz B. Ankara ’daki Halk Kütüphanesi Sistemi: Niceliksel Bir Analiz. Türk
Kütüphaneciliği. 2011;1(25):35–54.
13. Cengiz E. Halk kütüphanelerinde derme geliştirme politikaları: Türkiye’de
halk kütüphaneleri üzerine bir değerlendirme [Yayınlanmamış Yüksek Lisans
Tezi]. Ankara: Hacettepe Üniversitesi; 2017.
14. Yılmaz A. Okulöncesi Çocuklara Yönelik Kütüphane Hizmetlerinin Önemi ve
Başarılı Bir Kütüphane Örneği. Türk Kütüphaneciliği. 2008; 2:169–86.
15. Kakırman Yıldız A, editör. Dünyanın İyiliği İçin Çocuk Kütüphaneleri.
İstanbul: Hiper Yayın; 2019.
16. Cengiz S, Duran E. Okul Öncesi Dönemine Ait Hikâye ve Masallardaki
Değerlerin İncelenmesi. Eğit ve Bilim. 2017;42(191):205–33.
114
17. Erkmen N. Çocuk Kütüphanelerinde En Çok Okunan Çocuk Kitaplarının
Çocuk Edebiyatının Temel İlkeleri Bağlamında İncelenmesi [Yayımlanmamış
Yüksek Lisans Tezi]. Ankara: Ankara Üniversitesi; 2017.
18. Kalemci Z. Çocuk Kütüphanelerinde Derme Geliştirme [Yayınlanmamış
Yüksek Lisans Tezi]. Ankara: Ankara Üniversitesi; 2017.
19. Güneş A, Güneş F. Bilişsel Gelişim Dönemleri ve Çocuk Kütüphaneleri.
Eğitim Bilim Toplum Derg. 2017;15(60):25–49.
20. Kirazlı N. Behiç Ak’ın Çocuk Edebiyatı Yapıtlarının Çocuğa Görelik
Açısından İncelenmesi. In: Karagül S, editör. Türkçe Eğitimi ve Çocuk
Edebiyatı Kurultayı. Ankara: Ankara Üniversitesi; 2019. p. 409-418
21. Balta EE. Çocuk Edebiyatı Üzerine Yapılmış Lisansüstü Çalışmaların İçerik
Analizi (2011-2018 Yılları). OPUS Uluslararası Toplum Araştırmaları Derg.
2019;10(17).
22. Çer E. Nitelikli Çocuk Edebiyatı Yapıtlarıyla 0-24 Aylık Dönemde Olan Bir
Bebeğin Kavram Bilgisinin Geliştirilmesi. In: Karagül S, editör. Türkçe
Eğitimi ve Çocuk Edebiyatı Kurultayı. Ankara: Ankara Üniversitesi; 2019. p.
197–203.
23. Çiftçi F. Çocuk Edebiyatında Yaş Gruplarına Göre Kitaplar ve Özellikleri.
Muş Alparslan Üniversitesi Sos Bilim Derg. 2013;1(1):125–37.
24. Oğuzkan, A. F. Yerli ve Yabancı Yazarlardan Örneklerle Çocuk Edebiyatı.
Ankara: Anı Yayıncılık; 2013.
25. Gönen M, Katrancı M, Uygun M, Uçuş Ş. İlköğretim Birinci Kademe
Öğrencilerine Yönelik Çocuk Kitaplarının, İçerik, Resimleme ve Fiziksel
Özellikleri Açısından İncelenmesi. Eğitim ve Bilim. 2011;36(160):250–65.
26. Şirin, M. R. Çocuk, Çocukluk ve Çocuk Edebiyatı. İstanbul: Kapı Yayınları:
2016
27. Gönen M., Aydos, E. H., Şentürk, Ç., Karacan, G., Kahraman, C., & Tuna, P.
Resimli çocuk kitaplarının içerik ve fiziki özelliklerinin incelenmesi. Siirt
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 2013; 1(1), 95-108.
28. Ural S. Okul Öncesi Çocuk Kitaplarının Tanımı. In: Gönen M, editör. Çocuk
Edebiyatı. Ankara: Eğiten Kitap; 2013. p. 33–55.
115
29. Gönen M, Uludağ G, Fındık Tanrıbuyurdu E, Tüfekçi E. 0-3 Yaş Çocuklarına
Yönelik Resimli Çocuk Kitaplarının Özelliklerinin İncelenmesi. Hacettepe
Üniversitesi Eğitim Fakültesi Derg. 2014;29(1):126–39.
30. Canlı S, Aslan C. Çetin Öner’in “Gülibik” Adlı Çocuk Romanının Yapısal ve
Eğitsel İlkeler Açısından İncelenmesi. 2018;17(2):812–33.
31. Kol S. Erken Çocuklukta Bilişsel Gelişim ve Dil Gelişimi. Sakarya
Üniversitesi Eğitim Fakültesi Derg. 2011; 21:1–21.
32. Yıldız Bıçakçı M, Er S, Aral N. Etkileşimli Öykü Kitabı Okuma Sürecinin
Çocukların Dil Gelişimi Üzerine Etkisi. Kastamonu Eğitim Derg. 2018; 26:1–
8.
33. Gander, M. J.; Gardıner, H. W. Çocuk ve Ergen Gelişimi, (Çev: B.
Onur). Ankara: İmge Kitabevi; 2001.
34. Montag, J. L. Differences in sentence complexity in the text of children’s
picture books and child-directed speech. First Language, 2019
doi:10.1177/0142723719849996
35. Saxby, Henry Maurice. Books in the Life of a Child. Macmillan Education AU;
1997.
36. Özdemir O, Özdemir Güzel P, Kadak MT, Nasıroğlu S. Kişilik Gelişimi.
Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar. 2012;4(4):566–89.
37. Bandura, A. Social learning theory. New York: General Learning Press, 1971
38. Demircan C. TÜBİTAK Çocuk Kitaplığı Dizisindeki Kitapların Dış Yapısal
ve İç Yapısal Olarak İncelenmesi. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Derg.
2006;2(1):12–27.
39. Yılmaz B. Çocuk Kütüphanesi Hizmetleri Kılavuzu. İstanbul: Hiper Yayın;
2019.
40. Karataş E. Çocuk Edebiyatında “Karakter” Kavramı. Sos Bilim Enstitüsü
Derg. 2014; 33:60–79.
41. GILL, P., ve ark. Halk kütüphanesi hizmeti: Gelişim için IFLA. 2004.
42. Cevher N. Ankara’daki Halk Kütüphanesi Çocuk Bölümlerinin Çocukların
Okuma Alışkanlığındaki Rolü. Hacettepe Üniversitesi; 2015.
116
43. Sayer, R. C. Çocuk Kütüphanelerinde Elektronik Yayınların Kullanımı ve
Yaygınlaştırılması. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi], Ankara: Ankara
Üniversitesi; 2007
44. Gönen M, Temiz N, Akbaş SC. Erken Çocukluk Döneminde Çocuk
Kütüphanelerinin Rolü ve Önemi. Milli Eğitim. 2015; 208:76–89.
45. Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü [İnternet]. 2020 [Erişim Tarihi:
12 Kasım 2020]. Erişim Adresi: https://kygm.ktb.gov.tr/TR-255535/2019-yili-
-istatistik-bilgileri.html
46. Kültür ve Turizm Bakanlığı [İnternet]. 2010 [Erişim Tarihi: 5 Mayıs 2020].
Erişim Adresi: https://kygm.ktb.gov.tr/TR-1044/ilk-ornek-cocuk-kutuphanesiali-
dayi.html
47. Yıldırım A, Şimşek H. Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin
Yayınevi; 2013.
48. Kıral B. Nitel bir veri analizi yöntemi olarak doküman analizi. Siirt
Üniversitesi Sos Bilim Enstitüsü Derg [Internet]. 2020;8(15):170–89.
Available from: https://dergipark.org.tr/en/pub/susbid/issue/54983/727462
49. Baltacı A. Nitel Araştırmalarda Örnekleme Yöntemleri ve Örnek Hacmi
Sorunsalı Üzerine Kavramsal Bir İnceleme. Bitlis Eren Üniversitesi Sos Bilim
Derg [Internet]. 2018;7(1):231–74. Available from:
https://dergipark.org.tr/tr/pub/bitlissos/issue/38061/399955
50. Başkale H. Nitel Araştırmalarda Geçerlik, Güvenirlik ve Örneklem
Büyüklüğünün Belirlenmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi
Elektronik Dergisi. 2016;9(1):23–8.
51. Salman Erden YT. Resimlı̇ çocuk kitaplarındakı̇ toplumsal cinsiyet olgusunun
incelenmesı̇ [Yüksek Lisans Tezi]. Aydın: Adnan Menderes Üniversitesi;
2019.
52. Yıldırım İE, Dinç S. Türkiye’de En Çok Okunan Çocuk Kitaplarının Yeterlilik
Analizi. Atatürk Üniversitesi Sos Bilim Enstitüsü Derg. 2017;21(4):1477–90.
53. Kesicioğlu OS. Okul öncesi dönem çocukların kişilerarası problem çözme
becerilerinin ̄incelenmesi. Eğit ve Bilim. 2015;40(177):327–42.
54. Uzmen S, Mağden D. Okulöncesi Eğitim Kurumlarına Devam Eden Altı Yaş
Çocuklarının Prososyal Davranışlarının Resimli Çocuk Kitapları ile
117
Desteklenmesi. MÜ Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilim Derg. 2002;
15:193–212.
55. Mağden D, Aslan D. Okul Öncesi Eğitim Kurumlarına Devam Eden Beş-Altı
Yaş Grubu Çocukların Prososyal Davranışlarının Resimli Çocuk Kitapları ile
Desteklenmesi. Çocuk Gelişimi ve Eğitimi Derg. 2005; 2(1-2): 36- 45.
56. Körükçü Ö. Okulöncesi Eğitime Yönelik Resimli Çocuk Kitaplarının
Bulunması Gereken Temel Özellikler Açısından İncelenmesi. Trak
Üniversitesi Sos Bilim Derg. 2012;14(2):243–54.
57. Deniz, Ümit; Gözütok, Ayşe. Okul Öncesi Dönem Çocuk Kitaplarının Cinsel
Gelişim ve Cinsel Eğitim Açısından İncelenmesi. Journal Of International
Social Research, 2017, (10).49.
58. Güzelyurt T, Saraç S. 48- 66 Aylık Çocukların Gelişim Düzeylerine Uygun
Çocuk Kitapları Nasıl Olmalıdır? Bir Delphi Çalışması. 2018;2(1):52–75.
59. Öztürk, B., Öztürk, S. B. Özge Altınok Lokmanhekim’in Resimli Çocuk
Kitaplarının Çocuk Edebiyatının Temel İlkeleri Açısından İncelenmesi. Çocuk
Edebiyat ve Dil Eğitimi Dergisi, 2021; 4(2), 138-159.
60. Başaran, M., Çelik, N., Güngör Aytae, F.A. Resimli Çocuk Kitaplarının
Olumsuz Ögeler Açısından İncelenmesi. Gazi University Journal of Gazi
Educational Faculty. 2021; 41(2).
61. Özkul B, Özgün SY. Erken Çocukluk Döneminde Çocuk Kitapları Seçkisinden
“Elif” Serisinin Baba İmgesi Bağlamında İncelenmesi. Uluslararası Çocuk
Edeb ve Eğitim Araştırmaları Derg. 2019;3(2):41–56.
62. Yıldızhan, K. Erken Çocukluk Dönemindeki Resimli Çocuk Kitaplarının
Cinsel Gelişim Açısından İncelenmesi [Yayımlanmamış Yüksek Lisans
Projesi]. İstanbul: Maltepe Üniversitesi; 2020.
63. Ülker Erdem A, Aydos EH, Çoban A. Resimli Çocuk Kitaplarında Yer Alan
Olumsuz Duygular ve Karakterlerin Kullandığı Baş Etme Stratejileri. Abant
İz. 2017;17(2):914–31.
64. Kılınçcı E, Can B. Resimli Çocuk Kitaplarındaki Karakterlerin Sosyal ve
Duygusal Beceriler Yönünden İncelenmesi. İnönü Üniversitesi Eğitim
Fakültesi Derg. 2020;21(3):1216–34.
118
65. Baş B, Söz Varlığının Oluşumu ve Gelişiminde Çocuk Edebiyatının
Rolü. Türklük Bilimi Araştırmaları. 2010; (27): 137-159.
66. Karatay, H., Destebaşı, F., Demirbaş, M. Çocuk Edebiyatı Ürünlerinin 6, 7 Ve
8. Sınıf Öğrencilerinin Karakter Gelişimine Etkisi. Erzincan Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 2015; 9 (2):123-140.
67. Varol İ, Ala S, Eti M. Okul Öncesi Eğitimde Türkçe Etkinliklerinde Kullanılan
Hikâye Anlatım Tekniklerinin Çocukların Dikkat Süresi Üzerine Etkisi Temel
Eğitim Derg. 2020;2(1):26–39.
68. Renk M. 10-13 yaş Grubu Çocuklarda Oyunsal Etkinliklerin Dikkat
Gelişimine Etkisi. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi] Niğde: Niğde Ömer
Halisdemir Üniversitesi, 2019.
69. Bayraktar V. Annelerin Çocuk Kitaplarının İç ve Dış Yapı Özellikleri ile İlgili
Görüşleri. Kafkas Eğitim Araştırmaları Derg. 2019;6(1):24–33.
70. Ersoy, Ö. ve Bayraktar, V. Okul Öncesi Dönemde Çocuk Edebiyatı Kavramı
ve Çocuk Kitaplarının Özellikleri. Ankara: Hedef CS; 2018
71. Çılgın Sınar A. Çocuk Edebiyatı. İstanbul: Morpa; 2007.
72. Namdar M. Kütüphaneci Bakış Açısıyla Üniversite Yayıncılığı: Boğaziçi
Üniversitesi ve Maltepe Üniversitesi Örneklerinin TSE Standartlarına göre
incelenmesi. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi] İstanbul : Marmara
Üniversitesi, 2013.
73. Gönen M, Karakuş H, Uysal H, Kehci A, Ulutaş Z, Kahve Ö. Resimli çocuk
kitaplarinin içerik ve resimleme özelliklerinin bazi değişkenler açısından
incelenmesi. Hacettepe Egit Derg. 2016;31(4):724–35.
74. Dönmezler E. Türkiye’de Yayınlanmış 5-8 Yaş Resimli Çocuk Kitaplarının
Biçim, Resim ve İçerik Açısından İncelenmesi. [Yayınlanmamış Yüksek
Lisans Tezi]. Mersin: Mersin Üniversitesi, 2019.
75. Veziroğlu M, Gönen M. Resimli Çocuk Kitaplarının M.E.B. Okul Öncesi
Eğitim Programı’ndaki Kazanımlara Uygunluğunun İncelenmesi.
2012;37(163).
76. Kalfa M. Türkçe Öğretiminde Virgül ve Noktalı Virgül İşareti Kullanımı
Sorunu. Ana Dili Eğitimi Derg. 2020;8(3):905–15.
119
77. Kaptan AY, Sürmeli K. Çocuk Dergilerinde Karşılaşılan Tipografi Sorunları
ve Çözüm Önerileri. İnönü Üniversitesi Sanat ve Tasarım Derg.
2011;1(2):183–97.
78. Darga H, Zayimoğlu Öztrürk F, Öztürk T. Okul Öncesi Hikaye Kitaplarının
Çocukların Gelişim Alanlarına Uygunluklarının İncelenmesi. Ulus Eğitim
Akad Derg. 2021;5(1):22–48.
79. Efe M, Temel ZF. Okul öncesi dönem 48-66 ay çocuklarına Etkileşimli Kitap
Okuma Programı’nın yazı farkındalığına etkisinin incelenmesi. Erken
Çocukluk Çalışmaları Derg.2018;2(2):257–83.
80. Uyanık Balat G, Kılıç Z, Değirmenci Ş, Ünsal FÖ. Okul Öncesi Dönem
Çocuklarına Yönelik Resimli Çocuk Kitaplarında Yer Alan Temel
Kavramların İncelenmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi
Derg. 2017;(44):424–41.
81. Güzelyurt T. Okul Öncesi Dönemde Cinsel Eğitim ve Cinsel İstismardan
Korunma: Resimli Çocuk Kitaplarına Yönelik Bir İnceleme. Uluslararası
Çocuk Edeb ve Eğitim Araştırmaları Derg. 2020;4(1):54–69.
82. Koç O. Çocuk Edebı̇yatı ve Çocuk Kı̇taplarına Yönelı̇k Toplumsal Bı̇r Bakış.
Int Eur J Manag Res Derg. 2021;5(9):379–95.
83. Baş B, Ucuzsatar N. Okul Öncesi Çocuk Kitaplarındaki Hayvan Karakterlerin
Geliştirilme Yolları Açısından İncelenmesi. Uluslararası Türkçe Edeb Kültür
Eğitim Derg. 2020;9(1):336–53.
84. Dilek A. Feridun Oral’ın Resimli Hikâye Kitaplarındaki Değerlerin
İncelenmesi. Değerler Eğitimi Derg. 2017;15(33):61–86.
85. Dirican R, Dağlıoğlu HE. 3-6 Yaş Grubu Çocuklarına Yönelik Yayımlanan
Resimli Hikâye Kitaplarının Bazı Temel Değerler Açısından İncelenmesi.
Cumhur Int J Educ. 2014;3(2):44–69.
86. Bulut K. Ayla Kutlu’nun “Merhaba Sevgi” adlı çocuk romanının değerler
eğitimi ve on kök değer açısından incelenmesi. Mehmet Akif Ersoy
Üniversitesi Eğitim Fakültesi Derg. 2021;(57):248–72.
87. Yenidede EE. 60-71 Aylık Çocukların Prosoyal Davranışlarına Sosyal,
Duygusal ve Bilişsel Gelişimlerinin Etkisinin İncelenmesi [Yayınlanmamış
Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul: Maltepe Üniversitesi, 2018.
120
88. Altıntaş T, Yıldız Bıçakçı M. Erken çocukluk döneminde prososyal
davranışlar. J Acad Soc Scince Stud. 2017;(57):245–61.
89. Akar, A. S., Mercani,H., Yılmaz, İ. E., Yükselen, A. 3-6 Yaş Çocuklarına
Yönelik Olarak Yayımlanan Resimli Öykü Kitaplarında Kullanılan
Karakterlerin Prososyal Davranışlarının İncelenmesi. Uluslararası Çocuk
Edebiyatı ve Eğitim Araştırmaları Dergisi. 2021; 5(1), 31-49.
90. Garner, P. W., Parker, T. S. Young children’s picture-books as a forum for the
socialization of emotion. Journal of Early Childhood Research.2018; 16(3),
291–304. doi:10.1177/1476718x18775760
91. Öztürk M, Giren S. Okul Öncesi Dönemdeki Çocuklar İçin Hazırlanan Hikâye
Kitaplarındaki Korku ve Şiddet Ögelerinin İncelenmesi. Uluslararası Türkçe
Edeb Kültür Eğitim Derg. 2016;5(4):2095–108.
92. Dağlıoğlu HE, Çakmak Ö. Okul Öncesi Çocuklarına Yönelik Yayınlanan
Hikâye Kitaplarının Şiddet ve Korku Ögeleri Açısından İncelenmesi. Türk
Kütüphaneciliği. 2009;23(3):510–34.
93. Bilgin, H. 5-6 Yaş Çocuklarına Yönelik 1990-2010 Yılları Arasında Basılan
Resimli Kitapların Çocuğa Görelik Kavramına Göre İncelenmesi.
[Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul: Marmara Üniversitesi, 2011.
94. Kahraman PB, Özdemir H. Resimli Çocuk Kitaplarının Toplumsal Cinsiyet
Rolleri Açısından İncelenmesi. Akdeniz Eğitim Araştırmaları Derg.
2019;13(27).
95. Caldwell, E.F., Wilbraham, S.J. Hairdressing in Space: Depiction of Gender in
Science Book for Children. Journal of Science & Popular Culture. 2018; 1 (2),
101-118. doi: https://doi.org/10.1386/jspc.1.2.101_1
96. Öztürk, G. M., Gök, N. F. Erken Çocukluk Dönemine Ait Resimli Çocuk
Kitaplarında Cinsel Eğitim Unsurlarının İncelenmesi. Yaşadıkça Eğitim. 2021;
35(2), 403-419.
97. Kangal SB, Karaaslan A, Arslan S. Okul Öncesi Dönem Resimli Çocuk
Kitaplarında Yer Alan Baba Figürünün İncelenmesi. Uluslararası Çocuk Edeb
ve Eğitim Araştırmaları Derg. 2018;2(2):18–31.
98. Dilek A. 4-6 Yaş Çocuk Öykülerindekı̇ Kadın Kahramanların Mesleksel
Analizı̇. J Qafqaz Univ. 2014;2(1):94–102.
121
99. Batmaz Ö. Resimli Çocuk Kitaplarındaki Toplumsal Cinsiyet Eşitliğine Bir
Bakış. Gaziantep Üniversitesi Eğitim Bilimleri Dergisi. 2021; 5(1), 1-18.
100. Musya, J. N., Kahiga, R. M. “Invisible Obstacle” to Gender Equality: Gender
Stereotype Messages in Early Childhood Education Books in Kenya. Global
Journal of Educational Studies. 2018; 4(1), 69. doi:10.5296/gjes. v4i1.13074
101. Harper, Laurie & Adam, Helen. Gender Equity in Early Childhood Picture
Books: A Cross-Cultural Study of Frequently Read Picture Books in Early
Childhood Classrooms in the United States and Australia. 2020. Available
from: https://www.researchgate.net/publication/343737059
102. Balık, F., Duran, M. Resimli Hikaye ve Masal Kitaplarında Geçen Vicdan
Gelişimine Yönelik İfadelerin İncelenmesi. OPUS Uluslararası Toplum
Araştırmaları Dergisi. 2021; 17(37), 4049-4071
103. Adalı O. Anlamak ve Anlatmak. İstanbul: Pan Yayıncılık; 2016.
104. Karagöz B. Resimli Çocuk Kitaplarında Gözden Kaçan Bir Alan: İleti
Problemi (Anne Tavuk Anlatıyor Serisi Örneği). Elektron Sosyal Bilim Derg.
2018;17(68):1765–87.
105. Meriç A., Özyürek, A. Okul Öncesi Dönem Çocukların Ahlaki ve Sosyal
Kural Bilgilerinin İncelenmesi, OPUS International Journal of Society
Resarches. 2018; 8 (14), 137-166
122
8.EKLER
EK-1
3-6 Yaş Dönemi Çocuklarına Yönelik Çocuk Edebiyatı Yapıtlarının
Çocukların Gelişimsel Özelliklerine Uygunluğunu İnceleme Soru Formu
-Kitapla ilgili genel bilgiler-
Kitap No:
Kitabın Adı
Yazarı
Türkçeleştiren
(Çeviri ise)
Resimleyen
Yayınevi
Sayfa Sayısı
Baskı Sayısı
Basım Yeri
Yayın Tarihi
Ödünç Alınma
Sayısı
123
PsikoMotor Gelişim özelliklerine ilişkin sorular
Tasarım -Düzenleme Evet Hayır Açıklama
1.Kitabın sayfa kalınlığı çocuğun tek
başına sayfaları çevirmesine fırsat veriyor
mu?
2.Kitap kolay taşınabiliyor mu?
3.Kapak mukavva karton mu?
Dil Gelişimi özelliklerine/Erken okur-yazarlık becerilerine ilişkin sorular
Dil ve Anlatım Evet Hayır Açıklama
4.Ön kapakta kitabın adı var mı?
5.Ön kapakta yazarın adı var mı?
6.Ön kapakta yayınevinin adı var mı?
7.Çizerin adı verilmiş mi?
8.Kitabın başlığı konuyla ilgili mi?
9.Cümleler açık ve anlaşılır mı?
10.Metnin sayfaya yerleştirilmesi resme
göre uygun mu?
11.Kitaplarda imla ve noktalama doğru
kullanılmış mı?
12.Kitapta birden fazla yazı tipi
kullanılmış mı?
13.Cümle ve paragraf uzunlukları yaş
grubuna uygun mu?
14.Kitabın hitap ettiği yaş grubu
belirtilmiş mi?
15.Giriş, gelişme ve sonuç kısımlarını
içeriyor mu?
Resim Evet Hayır Açıklama
124
16.Kapakta kullanılan resim kitap
hakkında ön okuma yapmaya fırsat
veriyor mu? Kitap ismi ile uyumlu mu?
17.Resimler konuya uygun mu?
18.Resimler anlaşılır mı?
19.Resimlerle metin birbirini
bütünlüyor mu? Birbiri ile uyumlu mu?
20.Kitapta resim-yazı dengesi var mı
(3/4) ?
21.Resimlerin kendi başına hikayeyi
anlatım gücü var mı?
22.Kitap çocuğun problem çözme
becerilerini destekliyor mu?
23.Kitabın sonunda kitaba ilişkin
okuma önerisi/sorular verilmiş mi?
Kişilik Gelişimi özelliklerine ilişkin sorular
Evet Hayır Açıklama
24.Kitabın kahramanı açık/kapalı
özelliklerden hangilerini taşımaktadır?
25.Kitabın kahramanı kişilik olarak
devingen mi durağan mı?
26.Evrensel değerlere yer verilmiş mi? /
Yaşama, insana, doğaya ilişkin bir
duyarlılık oluşturacak nitelikte mi?
27.Karakterler gerçek yaşamdan uzak,
kusursuz bir şekilde mi yansıtılıyor?
Yoksa geçek yaşamın içinden hatalara ve
eksiklere sahip olabilen özellikte mi?
125
Sosyal/Duygusal Gelişim özelliklerine ilişkin sorular
Evet Hayır Açıklama
28.Kitaptaki karakterler arasındaki
iletişim olumlu iletiler veriyor mu?
nasıl?
29.Prososyal davranışlar dolaylı ya da
doğrudan yer alıyor mu?
30.Teşekkür ederim, rica ederim vb.
ifadeler yer alıyor mu?
31.Şiddet öğesi içeriyor mu?
Cinsel Gelişim özelliklerine ilişkin sorular
Evet Hayır Açıklama
32.Kitapta anne-baba kavramları yer
alıyor mu? /Nasıl yer alıyor? Dengesi
nasıl?
33.Kız-erkek kavramları yer alıyor mu?
/Nasıl yer alıyor? Dengesi nasıl?
34.Kitapta cinsiyet rollerine yer
verilmiş mi? /Nasıl yer alıyor?
Ahlak Gelişimi özelliklerine ilişkin
sorular
Evet Hayır Açıklama
35.İleti çocuğu iyi ve güzel olana
yönlendiriyor mu?
126
EK-2
Etik Kurul Onay Formu
Sayı : 35853172-806.01.03
Konu : Beyza ÖRS Hk.
T.C.
HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ
Rektörlük
SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜNE
İlgi : 30.07.2018 tarihli ve 68552689-806.01.03/00000175490 sayılı yazınız.
Fakülteniz Çocuk Gelişimi Bölümü yüksek lisans öğrencisi Beyza ÖRS'ün Dr. Öğr. Üyesi
Çiğdem AYTEKİN yardımcılığında yürüttüğü "Ali Dayı Çocuk Kütüphanesindeki Okul Öncesi
Dönemine Yönelik Çocuk Kitaplarının Nitelikli Çocuk Edebiyatı Özelliklerine Göre İncelenmesi"
konulu tez çalışması, Üniversitemiz Senatosu Etik Komisyonunun 7 Ağustos 2018 tarihinde yapmış
olduğu toplantıda incelenmiş olup, etik açıdan uygun bulunmuştur.
Bilgilerinizi ve gereğini saygılarımla rica ederim.
e-imzalıdır
Prof. Dr. Rahime Meral NOHUTCU
Rektör Yardımcısı
Hacettepe Üniversitesi Rektörlük 06100 Sıhhiye-Ankara Duygu Didem İLERİ
Telefon:0 (312) 305 3001-3002 Faks:0 (312) 311 9992 E-posta:yazimd@hacettepe.edu.tr İnternet
Adresi: www.hacettepe.edu.tr
127
EK-3
KOD- Kitap Adı
K1- İyi Bir İnsan Olmayı Öğreniyoruz
K2- Bahçıvan Köstebek ile Uçan Karınca Kıvırcık
K3- Kim Korkar Kırmızı Başlıklı Kızdan?”
K4- Acıkmadım Ki!
K5- Anais Çok Kızgın
K6- Uykuya Dalamayan Minik Yediuyurun Hikayesi
K7- Gözlüğünü Kaybeden Hipopotam
K8- Tombik Ayı Hastalanınca
K9- Sevgi Kraliçesi
K10- Akıllı Kedi Didi
K11- Küçük Ayı ile Ahlat Ağacı
K12- Kirli Vakvak
K13- Küçük Hasır Şapka
K14- Komşu Teyze
K15- Bilmiş Fare Tuna
K16- Utangaç Köpek Kaya
K17- Minik
K18- Kar Yağıyor
K19- Çıtı ile Pıtı İlkbaharı Karşılıyor
K20- Huysuz Keçi
K21- Kirpi ile Kestane
K22- Baykuş ile Çoban Yıldızı
K23- Eve Yolculuk
K24- Mış Gibi
K25- Annemin Çantası
128
EK-4
No Kitabın Adı Yazarı Yayınevi Yayın
Yılı
Ödünç
Alınma
Sayısı
1 İyi Bir İnsan Olmayı
Öğreniyoruz
Kolektif Çakıl 2017 27
2 Bahçıvan Köstebek ile
Uçan Karınca Kıvırcık
Aysun Berktay
Özmen
Altın 2011 26
3 Kim Korkar Kırmızı
Başlıklı Kızdan?
Sara Şahinkanat YKY 2009 24
4 Acıkmadım Ki Rabecca Cobb İş Bankası 2015 22
5 Anais Çok Kızgın Sophie Martel YKY 2014 21
6 Uykuya Dalamayan Minik
Yediuyurun Hikayesi
Sabine Bohlmann YKY 2016 20
7 Gözlüğünü Kaybeden
Hipopotam
Şebnem Güler
Karacan
Yediveren
Çocuk
2013 20
8 Tombik Ayı Hastalanınca Karma Wilson Pearson 2012 19
9 Sevgi Kraliçesi Kristen Aertssen Kır Çiçeği 2012 18
10 Akıllı Kedi Didi Kasia Matyjaszek İş Bankası 2017 18
11 Küçük Ayı ile Ahlat Ağacı Yalvaç Ural YKY 2012 18
12 Kirli Vakvak Koray Avcı
Çakman
Yapa 2010 17
13 Küçük Hasır Şapka Celine Lamour-
Crochet
YKY 2013 17
14 Komşu Teyze Heinz Janisch YKY 2016 17
15 Bilmiş Fare Tuna Tülin Kozikoğlu Kidz-R 2014 17
16 Utangaç Köpek Kaya Tülin Kozikoğlu Kidz-R 2015 17
17 Minik Jessica Meserve İş Bankası 2006 17
18 Kar Yağıyor Nevin Avan
Özdemir
İş Bankası 2015 17
19 Çıtı ile Pıtı İlkbaharı
Karşılıyor
Duygu Selçuklu Yapboz 2016 16
20 Huysuz Keçi Heather Amery İş Bankası 2013 16
21 Kirpi ile Kestane Feridun Oral YKY 2009 16
22 Baykuş ile Çobanyıldızı Filiz Özdem YKY 2012 16
23 Eve Yolculuk Frann Preston-
Gannon
Pötikare 2014 16
24 Mış Gibi Peter H. Reynolds Altın 2014 16
25 Annemin Çantası Sara Şahinkanat YKY 2013 16
129
EK-5
Orijinallik Raporu – Dijital Makbuz
130
EK-6