i
ÖZET
Çocuk Kardiyoloji ve Çocuk KVC Servisinde Yatan 3-6 Yaş Arası Çocukların Gelişimsel Değerlendirilmesi ve Uygulanan Müdahale Programı İle İlgili Olgu Çalışması
Gelişim, insanın anne rahmine düşüşünden ölünceye kadar devam eden bir olgudur. Ömür boyu devam eden, gerilemeler ve ileriye sıçramalarla kendini göstermektedir. Hiçbir zaman dümdüz bir çizgi çizmez. Süreç içerisinde kalıtım ve çevrenin etkisi ile yol almaktadır. Yapısından dolayı titremeler yaşasa da ön görülemeyen sebeplerden dolayı sekteye uğrayabilmektedir.
Kronik hastalıklar, travmalar ve stres gelişimin olağan sürecini etkileyen unsurlardır. Akut müdahalelerle düzelebilen kısımların varlığı kadar bir ömür devam edecek destek eğitimlere ihtiyaç olunan kısımlar da mevcuttur. Kalp hastalıkları gelişimi çoğu zaman uzun vadeli sekteye uğratan problemlerdendir. Çocuğun rahatsızlığından dolayı geçirdiği işlemler ve operasyonlar; bunların can yakıcı ve travmatik süreçleri; hastanede yatış ve sosyal ortamdan izolasyon gibi birbiri ile ilintili yapıların varlığı gelişimin her aşamasında aynı zamanda her alanına etki edebilecek risklerdir.
Bu çalışmada Sağlık Bilimleri Üniversitesi İstanbul Mehmet Akif Ersoy Göğüs Kalp ve Damar Eğitim Araştırma Hastanesi’nin çocuk kardiyoloji ve çocuk kardiyo vasküler cerrahi servislerinde uzun süreli yatış yapmış 3-6 yaş arasındaki 4 çocukla gerçekleştirilen çalışma yer almaktadır. Çocuklara operasyonlarından bir süre sonra Denver II Gelişimsel Tarama Testi uygulanmıştır. Çıkan sonuca göre çocukların eksik kaldıkları alanlara müdahale edecek destek eğitim programı hazırlanıp çocukların hastanede yattıkları süre boyunca uygulanmıştır. Taburcu olurken ailelerine her çocuk için özel olarak hazırlanan çocukların gelişimlerine destek sağlayacak programlar verilmiştir. İlk testten en az 3 ay sonra çocuklara son test olarak yeniden Denver II Gelişimsel Tarama Testi uygulanmıştır. Ön test ile son test sonuçları analiz edilmiş ve uygulanan müdahale programının etkililiğine bakılmıştır.
ii
4 olgu için ayrı ayrı hazırlanan programlar olgu bazlı değerlendirildiğinde problemli alanlara etki ettiği ve çocukların gelişimlerine destek sağladığı saptanmıştır.
Anahtar kelimeler: Çocuk Gelişimi, Çocuk Kalp Hastalıkları, Doğumsal Kalp Hastalıkları, Gelişimsel Müdahale, Hastane, Denver II
iii
ABSTRACT
DEVELOPMENTAL EVALUATİONS OF CHİLDREN WHO STAYED İN HOSPİTAL İN PEDİATRİC CARDİOLOGY AND PEDİATRİC CARDİOVASCULAR SURGİCAL DEPARTMENTS AGED 3-6, APPLİED İNTERVENTİON PROGRAM RELATED CASE STUDY
Development is a phenomenon that starts from womb, continue even death. It is shown with sometimes regression or progress along lifetime. It never draw a straight line. Development proceed with effect of heredity and environmental impact is in the process. There can be some tremors and interruption due to the own nature and it may be interrupted for unforeseen reasons.
Chronic diseases, traumas, stress are factors that affects usual process of development. There are treatment modalities that can be recured by acute interference or will continue to support trainings required parts are also available in lifetime. The development of heart disease is often long-term interfering problems. Applied treatments and operations owing to disease, their painful and traumatic processes; hospitalization and social environment, the presence of interconnected structures such as insulation affects every aspect of each stage of development risks.
In this study, there are experiences which aged between 3-6, 4 children stayed long time in Mehmet Akif Ersoy Chest and Vascular Education Research Hospital pediatric cardiology and cardiovascular surgical departments. Denver II Developmental Screening Test was applied to these operated children after a while. According to the results, support training program to intervene in areas where children are lacking, prepared and applied to children during their stay. When they were discharged, individual programs are provided and given their parents to support the development of these children. After at least 3 months first test, Denver II Developmental Screening Test as a final test for children was applied again. Pre-test and last test results were analyzed and monitored applied intervention effectiveness of the program.
When the programs prepared separately for 4 cases were evaluated on a case-by-case basis, it was found that they affect the problem areas and support the development of children.
iv
Keywords: Pediatric Development, Child Heart Diseases, Congenital Heart Diseases, Developmental Interference, Hospital, Denver II
v
vii
İÇİNDEKİLER
ÖZET .... .....................................................................................................................................i ABSTRACT ............................................................................................................................. iii TEŞEKKÜR .............................................................................................................................. v BEYAN FORMU .....................................................................................................................vi İÇİNDEKİLER ...................................................................................................................... vii TABLOLAR DİZİNİ ...............................................................................................................ix ŞEKİLLER DİZİNİ .................................................................................................................. x GRAFİKLER DİZİNİ .............................................................................................................xi SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ ........................................................................ xii 1. GİRİŞ ................................................................................................................................. 1 1.1. Araştırmanın Amacı ............................................................................................................ 2 1.2. Hipotezler (Denenceler) ...................................................................................................... 2 1.3. Araştırmanın Önemi ........................................................................................................... 2 1.4. Varsayımlar ......................................................................................................................... 2 1.5. Sınırlılıklar .......................................................................................................................... 3 2. GELİŞME .......................................................................................................................... 4 2.1. Gelişim .............................................................................................................................. 4 2.1.1. Gelişimle İlgili Temel İlkeler .......................................................................................... 4 2.1.2.3 Yaş Gelişim Özellikleri................................................................................................... 5 2.1.3.4 Yaş Gelişim Özellikleri................................................................................................... 7 2.1.4. 5 Yaş Gelişim Özellikleri ................................................................................................. 8 2.1.5.6 Yaş Gelişim Özellikleri .................................................................................................. 9 2.2. Gelişimi Etkileyen Faktörler .............................................................................................. 10 2.3.Çocuk Kardiyoloji ve Çocuk KVC ..................................................................................... 11 2.3.1.Konjenital Kalp Hastalıkları ............................................................................................ 11 2.3.2.Sık Görülen Bazı Doğumsal Kalp Anomalileri ............................................................... 14
viii
2.3.3. Cerrahi ............................................................................................................................ 17 2.3.4. Sık Uygulanan Bazı Cerrahi İşlemler ............................................................................. 17 2.4. Hastalık ve Çocuk ........................................................................................................... 18 2.5. Hastane ve Çocuk ........................................................................................................... 19 3. YÖNTEM ......................................................................................................................... 22 3.1. Araştırmanın Modeli ....................................................................................................... 22 3.2. Çalışmanın Grubu ve Örneklemi .................................................................................... 22 3.3. Veri Toplama Araçları ..................................................................................................... 22 3.4. Veri Toplama Süreci ........................................................................................................ 23 3.5. Verilerin Analizi .............................................................................................................. 24 4. BULGULAR ................................................................................................................... 25 4.1 Hasta/Olgu Gelişimsel Değerlendirme ve Müdahale ....................................................... 25 4.2 Bulguların Analizi ............................................................................................................. 34 5. TARTIŞMA ..................................................................................................................... 39 6. SONUÇ VE ÖNERİLER ............................................................................................ 41 KAYNAKLAR .................................................................................................................... 45 EKLER .................................................................................................................................. 51 Ek 1: Denver II Gelişimsel Tarama Testi …… ........................................................................ 51 Ek 2: Denver II Gelişimsel Tarama Testi Kodları …… ........................................................... 53 Ek 3: Bilgilendirilmiş Gönüllü Olur Formu ............................................................................. 55 Ek 4:Evde Uygulanan Müdahale Program Taslağı ................................................................... 57 Ek 5:Özgeçmiş .......................................................................................................................... 59 Ek 6: Etik Kurul Onayı ............................................................................................................. 60 Ek 7: İl Sağlık Müdürlüğü Onayı…… ..................................................................................... 61
ix
TABLOLAR DİZİNİ
Sayfa
Tablo 1: Konjenital kalp hastalıklarının doğumsal cinsiyet hakimiyeti……………. 12
Tablo 2: Konjenital kalp hastalıklarının etiyolojisinde şüpheli veya bilinen risk faktörleri...................................................................................................................... 13
Tablo 3: Bazı Konjenital Kalp Anomalilerinin Dağılımı............................................ 14
Tablo 4: Olgu I Müdahale Planı................................................................................. 26
Tablo 5: Olgu II Müdahale Planı................................................................................ 29
Tablo 6: Olgu III Müdahale Planı............................................................................... 30
Tablo 7: Olgu IV Müdahale Planı............................................................................... 32
x
ŞEKİLLER DİZİNİ
Sayfa
Şekil 1: Hastanedeki Çocuğun İhtiyaçları................................................................ 20
xi
GRAFİKLER DİZİNİ
Sayfa
Grafik 1 :Olgu 1 Sonuç Analiz Grafiği ………………………………………… 34
Grafik 2 :Olgu 2 Sonuç Analiz Grafiği ………………………………………… 35
Grafik 3 :Olgu 3 Sonuç Analiz Grafiği ………………………………………… 36
Grafik 4 :Olgu 4 Sonuç Analiz Grafiği ………………………………………… 37
xii
SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ
KKH: Konjenital Kalp Hastalıkları
KVC: Kardiyo Vasküler Cerrahi
ASD: Atriyal Septal Defekt
VSD: Ventriküler Septal Defekt
PDA: Patent Duktus Arteriyozus
BAT: Büyük Arter Transpozisyonu
TOF: Fallot Tetralojisi
MEB: Milli Eğitim Bakanlığı
DGTT: Denver Gelişimsel Tarama Testi
1
1. GİRİŞ
Hastane, hastalık ve tedavi çocuklar için oldukça stres yüklü süreçlerdir. Hastaneye yatmak çocuğu korkutan çoğunlukla acı ile hatırlanan bir deneyimi içerir. Çocuk ailesinden ve sosyal çevresinden ayrı kalmanın ve bunun neden olduğunu anksiyete ile mücadele etmek zorunda kalır (Beytut Şen ve ark.,2009).
Hastane yatış süreci çocukla birlikte ailenin de hayatını etkilemektedir. Maddi ve sosyal değişiklikler, hastaneye, hastalığa ve tedavi sürecine olan yabancılık psikososyal strese neden olmaktadır. Tedavinin yarattığı biyolojik stres ile birleşen tüm bu olumsuz duygular çocuğun gelişimini de etkilemektedir (Atay ve ark., 2011). Hastalık, her çocuğun gelişimini olumsuz yönde etkileyecek stres kaynaklarındandır. Hastanede geçirilen sürenin uzunluğu ve tedavinin ağırlığı çocuklarda davranış bozukluklarına neden olmaktadır. Küçük çocuklarda daha çok uyku ve yeme bozuklukları ile huzursuzluk şeklinde kendini gösterirken; büyük çocuklarda alıngan tavır ve saldırganlık şeklinde kendini göstermektedir (Ünüvar, 2011).
Çocuklar, hastalıklarının hayatlarındaki değişiklere yol açacağını anladıkları zaman stresleri artış gösterir. Özellikle kalp hastalığına sahip çocuklar sosyal faaliyetlerinde kısıtlamayla karşılaşırlar. Bu sürecin kontrollü ilerlemesi için spora teşvik edilmeleri gerekmektedir. Sergileyecekleri efor hastalığın türüne ve ağırlığına göre şekil almaktadır. Bazı hastalık ve tedaviler de koşmama, merdiven çıkmama vb. aktivite kısıtlamaları gerekebilir (Eroğlu, 2000).
Hastalığa bağlı sağlık durumundaki iyileşmelerin yanında gelişimsel gecikmeler yaşanabilir. Bu duruma müdahale etmek için çocukların gelişimsel değerlendirmeleri yapılarak gerekli programları hazırlanmalıdır. Böylece tam bir iyilik hali gerçekleştirilmiş olunur.
Araştırma, çocukları bu denli zor süreçlerinde gelişimsel açıdan takip edip gerekli müdahale programlarıyla kontrol etmeyi hedeflemektedir. Hastane ortamının ev ortamı gibi olmaması, çocukların aktivite anlamında kısıtlınmış olmaları, sosyal çevreden izole edilmeleri, tedavi süresi içerisinde yeteneklerinin geri planda kalması ve körelmesi gibi sebepler çocuklara gelişimsel açıdan müdahale etmeyi araştırmanın amacı olarak
2
belirlemektedir. Taburcu olduktan sonra da programların devamlılığının sağlanması hususunda ailelere bilgilendirmelerin yapılması programın etkililiğini arttıracaktır.
1.1. Araştırmanın Amacı
Hastalıklar, tedaviler, hastanelergibi durumlar yetişkinleri etkilediği gibi çocukları da etkilemektedir. Bu süreçler genel sağlık problemlerinin yanında gelişimsel problemlere de yol açmaktadır. Araştırma, bu problemlerin ne düzeyde olduğunu tespit etmek ve bunlara uygun müdahale programları hazırlayıp uygulayarak çocukların gelişimlerini normal seyirlerine getirmeyi amaçlamaktadır.
1.2. Hipotezler (Denenceler) H1: Uygulanan müdahale programı çocukların problemli olduğu gelişim alanlarına destek sağlamıştır. 1.3. Araştırmanın Önemi
Hastalık, her çocuğun başına gelebilecek bir durumdur. Hastalığın derecesi, şekli, süresi, ortamı gibi unsurlar çocuğun hastalıkla mücadele etmesini etkilemektedir (Gültekin, Baran; 2005). Hastane ve tedavi çocuk için yeterince stresli süreçlerdir. Bu süre zarfında çocuğun genel sağlık durumunun yanında gelişiminin de gözetim altında tutulması gerekmektedir (Baykoç, 2006). Bu tez ile çocuğun tedavi sürecinde gelişimsel takibini yapmak sonuca uygun müdahale programı hazırlayıp bunu uygulamak taburculuktan sonra evde ailenin de bu programa devam edebilmesi için bilgilendirmeler yapmak rutinler halinde çocuğun sağlıklı gelişiminin takibini yapma olanağı sağlanmış olunacaktır. Literatürde, yatan hasta çocukların gelişimi ile ilgili yapılan çalışmalar mevcutken kalp hastası olan çocuklarla ilgili bu denli irdeleyici bir çalışma yapılmadığı bulgusuna ulaşılmıştır. Bu çalışma hem hastalıklarından dolayı dezavantajlı durumdaki çocuklara gelişimleri açısından müdahale edebilme imkânı sağlamakta hem de bu tür çalışmaların daha fazla yapılması için örnek teşkil etmektedir. 1.4. Varsayımlar Araştırmanın yapılmasında geçerli olan varsayımlar aşağıda belirtilmiştir; 1. Doğuştan kalp hastası olan çocuklarda gelişimsel sorunlar gözlenmektedir. 2. Çocuklar testte olağan performanslarını sergilemişlerdir.
3
1.5. Sınırlılıklar Bu araştırma; 1. İstanbul Sağlık Bilimleri Üniversitesi Mehmet Akif Ersoy Göğüs Kalp ve Damar Cerrahisi Eğitim Araştırma Hastanesi Çocuk Kardiyoloji ve Çocuk KVC servisinde yatan çocuklar ile sınırlandırılmıştır.
2. Sadece 3-6 yaş aralığındaki çocuklar ile sınırlandırılmıştır.
3. Yalnızca uzun yatış süresine sahip çocuklar ile sınırlandırılmıştır.
4. Enfeksiyon riski olmayan çocuklar ile sınırlandırılmıştır.
5. Özel gereksinimi olmayan çocuklarla sınırlandırılmıştır.
4
2. GELİŞME
2.1. Gelişim
Gelişim, organizmanın döllenmeden sona gelinceye kadar geçen sürede, fiziksel, bilişsel, dil, sosyal ve duygusal açıdan sürekli ileriye doğru yol alan değişimlerin sürecidir (Senemoğlu, 2012)
Birçok yapı ve işlevin bütün olarak çalışmasını ele alan gelişim, sayısal ölçümlerle açıklanan büyümeden farklı bir kavramdır. Düzenli, uyumlu ve sürekli bir ilerleme; ileriye dönük ve değişiklikler arasındaki mutlak ilişkiyi içeren bir olgudur. Gelişim, her çocuk için aynı maddeleri içerse de çocuklarda görülme zamanı, aktivite miktarı farklılık gösterir (Yavuzer, 2014).
2.1.1.Gelişimle İlgili Temel İlkeler
1. Gelişim, kalıtım ve çevre etkileşiminin bir ürünüdür: Gelişim üzerindeki en büyük etki alanına sahip kısım yıllardır tartışılmaktadır. Kalıtım mı çevre mi? Goddard 1912 yılında yayınladığı “Kalikak Ailesi” isimli araştırmasıyla tarafının kalıtım olduğunu göstermektedir. Bir adamın, farklı kültürlere ve ekonomik koşullara sahip iki kadından oluşan soyağaçlarının özelliklerini ortaya koymuştur. İyi eğitimli, zengin kadından oluşan soy kültürel ve sosyo-ekonomik açıdan gayet zenginken ayrıca zeka düzeyleri normal üstünde iken; diğer kadından gelen soy tam tersi feci durumdadır. Burada Goddard kendi kalıtımsal özelliklerini ve çevrenin etkisini katmaksızın kadınların kalıtımsal özelliklerinin soyları etkilediğini kanıtlamaya çalışmıştır. Diğer yandan John B. Watson kalıtımın etkisizliğinden gelişimde tek etkinin “çevre” olduğunu uygun koşullar sağlandığında istenilen kıvamda çocuklar yapılabileceğinden bahsetmiştir. Oysa kalıtım ve çevre ortaklaşa hareket ederlerse gelişim tam anlamıyla sağlanmış olur. Kalıtımla getirilen zeka kapasitesi yeteri uyaranlar sayesinde tam potansiyelini ulaşabilir (Erkan ve Özbay, 2011; Bölüm 2 ; Senemoğlu, 2012).
2. Gelişim süreklidir ve belli aşamalarda gerçekleşir: Gelişimde süreç, evreler arasındaki ilişkiler sistemli bir şekilde ilerlemektedir. Her evre kendinden öncekinden etkilenip kendinden sonrakini etkileyecek şekilde dizayn edilmiştir. Kesin çizgilerle
5
ayrılmamışlardır bir önceki ya da bir sonraki dönemin özelliklerini bulunduğu dönemde gözlemlemek mümkündür (Senemoğlu, 2012).
3. Gelişim nöbetleşe devam eder: Bir gelişim alanının ön plana çıktığı dönemde diğer gelişim alanı arka plana düşer. Örneğin, yürümek için çaba sarf eden çocuğun konuşması geri planda kalır (Senemoğlu, 2012).
4. Gelişim baştan ayağa, içten dışa, genelden özele doğru ilerler: Bebekler harekete başlarken önce başlarını daha sonra göğüslerini, karınlarını bacaklarını ve son olarak ayaklarının kontrolünü sağlar. Önce iç organlar gelişir daha sonra dış organlar gelişir. Önce tüm vücutlarını kullanarak hareket ederler daha sonra ince kaslarını kullanırlar. Örneğin, kendine atılan topu kollarıyla tutmaya çalışırken yaş aldıkça atılan topu eliyle yakalamaya çalışır (Erkan ve Özbay, 2011; Bölüm 2 ; Senemoğlu, 2012).
5. Gelişimde kritik dönemler vardır: Bazı gelişim alanlarında, gelişim ya da öğrenme çevre etkilerine daha duyarlı ve daha hızlıdır. Bu dönemlerde uyaran zenginliği o dönemin rahat atlatılması için alınacak önlemler önemlidir. T. Berry Brazelton’ın “Touchpoints” kuramında bahsettiği gelişimdeki 12 önemli nokta da bu kritik dönemlere göre düzenlenmiştir (Arı, 2018).
6. Gelişim bir bütündür: Gelişim alanları bir bütün içinde hareket ederler. Bir alan etkilendiği zaman diğerleri de etkilenir. Örneğin, fiziksel bir rahatsızlığı olan bir çocuk sosyal çevreden uzaklaşmak ister duygusal olarak çöküntü yaşar bir süre sonra bilişsel açıdan da öğrenmelere karşı kendini kapatır (Arı, 2018).
7. Gelişimde bireysel farklar vardır: Her ne kadar gelişim alanları her çocuk için aynı olsa da ortaya çıkış hızları ve şekilleri farklılık gösterir. Çünkü gelişimde kalıtım ve çevre etkisi mutlaktır. Uyarana maruz kalma derecesi, kalıtımla getirdiği kapasitesi bireyler arasında fark oluşturmaktadır (Senemoğlu, 2012).
2.1.2. 3 Yaş Gelişim Özellikleri
Bilişsel Gelişim Özellikleri
Jean Piaget bilişsel gelişimi evrelere ayırmıştır. Her ne kadar 2-7 yaş bilişsel gelişim kesin çizgilerle birbirinden ayrılamasa da 2-4 yaşı “Sembolik Dönem”, 4-7 yaşı “Sezgisel Dönem” olarak ikiye ayırmış 2-7 yaş döneminin tamamına ise “İşlem Öncesi” demiştir (Erkan ve Özbay, 2011; Bölüm 6).
6
Bu yaş egosantrik (benmerkezci) dönem olarak da bilinmektedir. Çocuk her ne kadar sosyal çevreye giriş yapıp orada var olmaya çalışsa da kendi içinde kalmaya devam eder. Olayları üstüne alınır, kendinin olmayan oyuncakları nesneleri daha benimser kısaca dünyanın kendi etrafında döndüğüne emindir. Bu dünyayı tanımak için de durmadan soru sorar. Tersine çevirememe vardır. Örneğin, senin kardeşin var mı? Evet var. Kardeşinin abisi/ablası var mı? Yok. Şeklinde ifade edebilir. Nesnelerin boyutları, ağırlıkları değiştiğinde farklılıkları fark edemez. Aynı ağırlıkta ancak arklı şekillerde olan nesnelerden birinin daha ağır olduğunu söyleyebilir. Farklı boyuttaki kaplardaki su seviyesinin aynı olduğunu görünce miktarlarının da aynı olduğunu ifade eder (Yavuzer, 2014 ; Yavuzer, 2013).
Kendi cinsiyetini ve vücut organlarını bilir (www.ooproram.pdf).
Kaba Motor Gelişim Özellikleri
Merdivenlerden inerken çift ayak, çıkarken ayak değiştirerek hareket eder. Kaba motor hareketleri bir önceki döneme göre daha dikkatli kullanır. Engelleri aşma, büyük nesneleri ve oyuncakları hareket ettirebilir. Kendisine gösterilen hareketleri yapabilir. Tek ayaküstünde durabilir, küplerden şekil yapabilir. Kavrama işlemini tüm vücudu kullanarak gerçekleştirir (Yavuzer, 2013).
Sıçrama, adımlama, zıplayan topu yakalama, bisiklete binme gibi hareketleri yapabilir (İnanç , Bilgin, Atıcı, 2017).
İnce Motor Gelişim Özellikleri
Makası tam işlevsel olarak olmasa da kullanabilir. Büyük boncukları ipe dizebilir. Kalem kullanımı bir önceki döneme göre daha iyi. Resimlerde insan figürlerini “kafadan bacak” şeklinde yapar. Büyük bir baş sonrasında gelen bacak, kollar ve gövde çizilir. Kaşık, çatal kullanabilir. Pantolonunu, taytını, şortunu, iç çamaşırlarını indirip çekebilir. Fermuarı kapatamaz ancak yukarı aşağı hareket ettirebilir. Ellerini yıkayabilir. Dişlerini tam anlamıyla olmasa da fırçalayabilir (Yavuzer, 2013).
Sürahiden su dökme, daire kopya, düz bir çizgi çizme, kirleterek de olsa resim yapma gibi beceriler gösterebilir (İnanç, Bilgin, Atıcı; 2017).
7
Dil Gelişim Özellikleri
Cümlelerinde neden-sonuç ilişkisini içeren ifadeler olabilir. Çevredeki konuşmaları, kelimeleri takip ederek tekrarlama yapabilir. 300 e yakın kelimeyi alma yeteneğine sahiptir. Bu yeteneği geliştirme ve kullanma aile çevrenin sunduğu uyaranlarda pozitif ya da negatif yönde eğilim gösterir (Yavuzer, 2013).
Dil gelişimi normal seyrinde ilerlemeyen çocuk hırçınlaşır. Kendini ifade etmek için başka yollar arar (Yavuzer, 2014).
Sosyal Gelişim Özellikleri
Taklit ederek yaşantılarını dile getirir. 3 yaş “Oyun” çağı olarak adlandırılır. Zamanlarının çoğunu oyun oynayarak geçirir. Oyunlara katılarak birlikte oyun oynayabilir. Bir önceki döneme göre oyun konusunda daha paylaşımcıdır. Oyunlarla kendilerini ifade edebilirler. Nesneleri, objeleri ya da oyuncakları duyguları ifade ederken kullanır. Örneğin, karnı acıkan çocuk bebeğini göstererek karnı acıktı diyebilir. Ya da oyuncak robotunun ayağını göstererek ayağı acıyor diyebilir (Yavuzer, 2013).
3-6 yaş Eric H. Erikson’a göre “girişimciliğe karşılık suçluluk” olarak kategorize edilmiştir. Çocuk bu dönemde ayaklanmanın, konuşmanın, rahat hareket edebilmenin verdiği güçle bağımsızlık elde etmiştir. Çevreyi araştırırken bu gücünden yararlanır ve girişimci adımlar atar. Bu noktada çevreden aldığı tepkilerin yönüyle davranışları şekil kazanır. Önüne set koyan, imkân sağlamayan bir çevre girişimlerinden onu alıkoyacak ve içine kapanmasına neden olacaktır. Davranışlarının sonuçlarını makul karşılamak ve ona destek olacak yaklaşımların dışındaki tutumlar çocuğu suçluluk psikolojisine sokacaktır (Erkan ve Özbay, 2011).
2.1.3.4 Yaş Gelişim Özellikleri
Bilişsel Gelişim Özellikleri
Kurallara uyma konusunda daha iyidir. Her istediğinin anında gerçekleşeceğine karşı umudu yavaş yavaş kaybolmaktadır. Beklemeyi öğrenir. Adını, soyadını çoğunlukla yaşını söyleyebilir. Resim-nesne eşleştirmesi yapabilir (Senemoğlu, 2012 ; Yavuzer, 2013).
8
Resme bakarak eksik parçayı diğer seçeneklerden bulup çıkartabilir. Bir olayı oluş sırasına göre anlatabilir (www.ooproram.pdf).
Kaba Motor Gelişim Özellikleri
Merdivenleri çift ayak inip çıkabilir. Bir önceki döneme göre daha uzun süre tek ayaküstünde dengede durabilir (Uslu, 2014; Yavuzer. 2013).
İnce Motor Gelişim Özellikleri
Makasla çizgiler üzerinden kesim yapabilir. Yap-bozla oynayabilir. Kalemi yetişkin gibi tutabilir. İnsan figürleri bir önceki döneme göre daha belirgin ve orantılıdır (Senemoğlu, 2012; Genç, 2005).
Dil Gelişim Özellikleri
Deneyimleri ile alakalı konuşabilir. Zıt anlamlı kelimeleri cümle içerisinde kullanır. Nesnelerin kullanılış sebeplerini söyleyebilir. Konuşmaları anlaşılırdır (Karacan, 2000).
Sosyal Gelişim Özellikleri
Bağımsız hareket etme isteği oldukça fazladır. İstekleri yerine getirilmeyince kabalaşabilir hatta kavga edebilir. Yetişkinlerle ilişkileri kimi zaman iş birlikçi kimi zaman ise çatışmalıdır (Uslu, 2014).
2.1.4. 5 Yaş Gelişim Özellikleri
Bilişsel Gelişim Özellikleri
1’den 20’ye kadar sayabilir. Yarım ve bütün kavramlarını bilir ve eşleştirir. Geometrik şekilleri bilir. Nesne sayısı ile rakamını eşleştirebilir (www.ooproram.pdf).
Kaba Motor Gelişim Özellikleri
İnce bir ip üzerinde dengeli bir şekilde yürüyebilir. Ayak değiştirerek 2-3 m öteye sıçrayabilir. Salıncakta hareketi başlatarak sallanabilir. Çekiçle çivi çakabilir. Top ile ustalıkla oynayabilir. Havaya atma, hedefe atma, yuvarlama işlemlerini dengeli bir şekilde gerçekleştir (Genç, 2005).
9
İnce Motor Gelişim Özellikleri
Büyük gözlü iğnelere iplik geçirebilir. Az çok dikişte yapabilir. Kalemi düzgün tutar. Resimleri gerçeğe fazlaca yakın çizgilerden oluşur. Renk kullanımı da artmıştır. Noktalar üzerinden giderek şekil tamamlayabilir (Genç, 2005).
Dil Gelişim Özellikleri
Duyduğu sesleri taklit edebilir. Şarkıları, şiirleri tonlamalarına dikkat ederek söyler. Zaman ifadelerini kullanarak cümle kurabilir. 5N1K ile ilgili soruları yanıtlayabilir. Akıcı konuşur. Dinlediği bir öyküyü, izlediği bir filmi anlatabilir. (www.ooproram.pdf).
Sosyal Gelişim Özellikleri
Kendi başına giyinip soyunabilir. Kendini ifade etmekte yeterlidir. Başkalarının duygularını açıklamada kısmen başarılır. Arkadaşlarını kendi seçer. Grup oyunlarına katılmayı ister. Evcilik ve belirli bir mesleğe ithafken oynanan oyunları oynamakta başarılıdır (Yavuzer,2013 ; www.ooproram.pdf).
2.1.5 6 Yaş Gelişim Özellikleri
Bilişsel Gelişim Özellikleri
Haftanın günlerini bilir ve sırasıyla sayar. Zaman dilimlerini bilir. Örüntü oluşturabilir. Okuma ve yazmaya dair alt yapıları oluşmaya başlamıştır. Anlatılan hikâyeyi tamamlayabilir. Olası sonuçlarını tahmin edebilir. Resimlerinde “saydamlık” vardır. Bir evi ya da bir arabayı çizerken içindekileri de çizer (Yavuzer, 2013; www.ooproram.pdf).
Kaba Motor Gelişim Özellikleri
İp atlar. Tek ayak üzerinde uzun süre durabilir. Vücudunun farklı bölümlerini kullanarak dengede durabilir. Denge tahtası üzerinde ileri geri hareket edebilir. Adımlama ve geri adımlama yapabilir. Müzik ve ritim eşliğinde hareket edebilir (Erkan ve Özbay, 2011; www.ooproram.pdf).
10
İnce Motor Gelişim Özellikleri
Örneğe bakarak rakamları çizebilir. Küçük parçalı yap-boz oyuncakları ile şekiller ortaya koyabilir. Resmi sınırlarından çıkmadan boyayabilir. Kalemtıraş kullanabilir. Başparmağı ile diğer parmaklarına dokunabilir (Erkan ve Özbay, 2011; www.ooproram.pdf).
Dil Gelişim Özellikleri
Konuşmalarında mizah vardır. Resim veya nesneleri birleştirerek hikâye oluşturabilir. Kendi adını ve soyadını yazabilir. Yetişkin diline yakın bir dil kullanır. Başkalarının duygu ve düşüncelerini anladığına dair ifadelerde bulunur. Her gün ortalama 5 kelime öğrenebilirler (Karacan, 2000; Yavuzer, 2013;).
Sosyal Gelişim Özellikleri
Kurallara uyar. Uymayanları uyarır. Oyun kurar, oyunu yönetir. Liderlik yapma eğilimi vardır. Grup oyunlarından hoşlanır. Hayali oyunları oynamayı sever. Amaçları doğrultusunda hareket eder. Kararsızlıkları vardır. Bir olayın iyi ve kötü iki sonucunu da düşünür bu nedenler karar vermekte gecikir (Çelik ve Şahin, 2005; Neslitürk, 2013).
2.2. Gelişimi Etkileyen Faktörler
Doğum Öncesi Faktörler
Doğum öncesi gelişimi etkileyen faktörlerin başında annenin rahim durumu gelmektedir. Gelişime uygun olmayan rahim ya da döl yatağı hamileliğin başında bebeğin ölmesine neden olabilir. Göbek kordonundaki işlevsel bozukluklar anne ile bebek arasındaki alışverişi etkileyeceğinden tehlike oluşturmaktadır. Kan uyuşmazlığı, annenin beslenme alışkanlığı, kullanılan ilaçlar, geçirilen hastalıklar, kazalar, annenin zararlı alışkanlıkları da bebeği etkileyen faktörlerdir (İnanç , Bilgin, Atıcı, 2017).
Beslenmenin anne karnındaki gelişimi ciddi derecede etkilediği yeni yapılan araştırmalarca da ortaya konmaktadır. Kötü bir beslenmenin embriyo evresinde oluşmaya başlayan birçok organda ve artan hücre sayısında sıkıntılar oluşturabilirken fetüs evresinde düzelme sağlanamayan bir beslenmenin büyümeyi yavaşlatacağı görülmektedir. Protein açısından zayıf bir beslenme eksik nöronlarla doğan bebeklerin olduğunu göstermektedir. Doğum öncesinde beslenmenin genlerin kopyalanmasında
11
hücre bölünmesinde etkililiği dikkat edilmesi gereken husustur (Gander, Gardiner, 2015).
Doğumsal Faktörler
Doğum travmasına karşı direnci çok iyi olan yenidoğan, doğum komplikasyonları karşısında güçsüz kalabilmektedir. Doğum sırasında bebeğin başına yapılan baskı kafatası içi kanamaya neden olabileceğinden beyin hasarı riskini arttırır. Perinatalanoksiya denilen bebeğin doğum esnasında yeterli oksijen alamaması da beyinde kalıcı ya da geçici hasarlara neden olabilmektedir. Anormal ve uzamış doğum, bebeğin baş tarafından doğum kanalına girmemesi, kordonun bebeğin boynuna dolanması, plasentanın rahim duvarından zamanında ayrılmaması ya da anneye doğum sırasında ilaç verilmesi gibi nedenler perinatalanoksiyayı tetiklemektedir. Beynin yeterinde oksijen alamaması beyin gelişimi açısından oldukça riskli bir durumdur. Dikkat dağınıklığı, odaklanma da problem, beyin felci, epilepsi, zihinsel gerilik, eşgüdüm de zayıflık gibi sonuçları olabilmektedir. Prematüre doğum da bir diğer gelişimi etkileyen faktördür. Bebeğin düşük doğum ağırlığı (<2500 gram) ile dünyaya gelmesi ya da zamanından önce doğum(<37 hafta)gelişimi etkileyen doğumsal faktörlerdendir (Gander, Gardiner, 2015).
Doğum Sonrası Faktörler
Anne ile kurulan bağ, çevre uyaranları, beslenme, hastalıklar vb. etmenler bebeğin gelişimi etkilemektedir (Gander, Gardiner, 2015).
2.3. Çocuk Kardiyoloji ve Çocuk KVC
2.3.1. Konjenital Kalp Hastalıkları
Konjenital terimi doğuştan/doğumsal anlamına gelmektedir. Konjenital kalp defekti ya da konjenital kalp anomalisi olarak da isimlendirilen doğumsal kalp hastalıkları, kardiyovasküler sistemde doğuştan, doğumda veya doğumdan sonra olan yapısal ve ya fonksiyonel anomalileri içermektedir (Candan, 2002; Botto ve Correa, 2003).
Nedenleri hakkında en az bilgi sahibi olunan konjenital kalp hastalıkları anomaliler arasında en sık görülen hastalıklardandır. Canlı doğumlarda %0,5-0,8 oranına sahiptir (Flanagan,1999; Ferencz, 1985).Ölü doğanlarda % 3–4, düşüklerde %
12
10–25 ve prematürelerde (patent duktus arteriyozus dışında) % 2 ile daha yüksektir. Konjenital kalp hastalıkları semptomları geniş bir yelpazeye sahiptir ki 1000 yenidoğanın 2- 3’ünde doğumu takip eden 1 yıl içinde kendini göstermektedir. Bebeklerin anne-baba-aile çevresi ve bunun sosyo-ekonomik yansımaları düşünüldüğünde risk göz ardı edilemeyecek kadar çarpıcı olmaktadır. Konjenital kalp hastalıkları (KKH) ile doğan bebeklerin ilk hafta%40–50sine, birinci ayda ise % 50–60’ına tanı konabilmektedir (Ulusoy, 2008; Erdem,2004).
KKH’nin 200 den fazla şekli tespit edilmiştir. En sık saptanan asiyanotik konjenital kalp hastalığı, atriyal septaldefekt (asd) ve ventriküler septal defekt (vsd) iken, siyanotik hastalıklar arasında en sık büyük arter transpozisyonu ve Fallot tetralojisi bulunmuştur. Ayrıca pediatrik kardiyoloji, kalp cerrahisi, pediatri, neonatoloji, anestezi, yoğun bakım, kardiyopulmoner destek perfüzyon, kardiyak radyoloji, fizyoterapi, rehabilitasyon, çocuk gelişimi bölümlerinin ve çok sayıda uzmanlaşmış hemşire ve teknisyenlerin entegre bir sistem bütünlüğü içinde çalıştığı, yüksek teknolojik imkanlarla donatılmış merkezlere ihtiyacı göstermektedir. Hatta bazı işlemlerden sonra nörolojik ve nöropsikiyatrik destek ihtiyaçları da doğmaktadır.
Konjenital kalp malformasyonlarının tanısı bebeğin anne rahmine düşmesinden itibaren konulabilmektedir. Perinatal dönemi takiben girişimsel ve cerrahi işlemler sayesinde bu çocukların %90’ından daha fazlası normale yakın hatta normal yaşam fonksiyonlarına ulaşabilmektedir (Erek, 2016).
KKH dağılımı içinde cinsiyet ile bazı hastalık tipleri arasında ilişki olduğu bildirilmiştir. Siyatonik ve kompleks kalp defektleri başı çekmekle birlikte sıklığı ve önemi ile neredeyse tüm kalp defektleri kızlara oranla erkeklerde daha fazla görülmektedir (Tablo 1) (Erdem,2004; Morris,2004).
Tablo1: Konjenital Kalp Hastalıklarının Doğumsal Cinsiyet Hâkimiyeti
Erkek
Kız
Çift çıkışlı sağ ventrikül
Atriyal septal defekt
Hipoplastik sol kalp sendromu
Atriyoventriküler septal defekt
Büyük damar transpozisyonu
Patent duktus arteriyozus
Aort stenozu
Pulmoner atrezi
13
Doğumsal kalp anomalilerinde %90’ının genetik ve çevresel etkenlerden kaynaklandığı buna rağmen etyolojisi hakkında kesin bilgilerin olmadığı yine de multifaktöriyel olarak açıklanmaya çalışıldığı bilinmektedir (Tanman,2002).
Genetik faktörler içerisinde, klasik gen mutasyonları, kromozomal anomaliler, çevresel faktörler ve farklı çoğul faktörlerin yer aldığı; doğum ağırlığının düşük olması, annenin hamilelik sürecinde kullandığı riskli ilaçlar, annenin diyabetli olması, annenin gebeliğin ilk 3 ayı içinde kızamıkçık enfeksiyonu ile karşılaşmış olması, annenin alkol ve madde kullanımı özellikle kokain ve sigara kullanımı gibi nedenlerinde çevresel ve maternal faktörler arasında yer aldığı bilinmektedir (Tablo 2).
X genine bağlı olarak gelişen sendromların bazılarının kalp anomalileriyle eşleştiği saptanmıştır. Noonan sendromunun pulmoner stenozile, Apert sendromunun ventriküler septal defect ve aort koarktasyonu ile eşleştiği gibi. Turner sendromu sendromik kalp defektleri ile eşleşmektedir. Atriyoventriküler septal defektli çocukların Down sendromlu olanlarının yüzdesi 75’dir (Ulusoy, 2008).
Tablo 2: Konjenital Kalp Hastalıklarının Etiyolojisinde Şüpheli veya Bilinen Risk Faktörleri
Annenin sağlığı veya hamilelikle ilgili faktörler
Düşük doğum tartısı
Stresli yaşam
İnsülin bağımlı diyabet
Fenilketonüri
Kollajenvasküler hastalıklar
Koagülopati veya sferositozis
Enfeksiyon (rubella, toksoplasmosis, Coxsackie B, Epstein-Barr, kabakulak)
Annenin ilaç kullanımı
Talidomid
Lityum
Folik asit antagonistleri
Antiepileptik ilaçlar
Annenin beslenme durumu
Folik asit içeren multivitamin kullanma (düşük risk)
Her gün >10.000 İÜ retinol alma
14
Çevresel faktörler
Trikloretilen, dikloretilen ile kontamine su içilmesi
Tehlikeli atık yerlere yakın yaşama
Bazı herbisidler
Annenin kötü alışkanlıkları
Ağır alkol kullanımı
Kokain kullanma
Sigara içmek
2.3.2. Sık Görülen Bazı Doğumsal Kalp Anomalileri
Tablo 3:Bazı Konjenital Kalp Anomalilerinin Dağılımı
Anomalinin adı
Sıklığı %
Ventriküler septal defekt
25-30
Atriyal septal defekt
6-8
Patent duktus arteriyozus
6-8
Pulmoner stenoz
5-7
Fallot tetralojisi
5-7
Aort koarktasyonu
5-7
Aort stenozu
4-7
Büyük arterlerin transpozisyonu
3-5
Triküspid kapak atrezi
1-2
1. Ventriküler Septal Defekt (VSD)
Konjenital kalp anomalilerinde görülme sıklığı 1000 canlı doğumda 2,5 oranına sahip olan Ventriküler septal defekt (VSD) dispne (nefes darlığı), benizde solukluk, hızlı kalp atımı, bebeğin beslenirken zorlanması gibi belirtilere sahiptir. Kalpte sağ ve sol karıncıklar (ventrikül) arasındaki duvarın tam oluşmaması nedeniyle açıklığın olması olarak tanımlanan VSD tedavisi yapılmadığı takdirde kalp yetmezliğine kadar ciddi sonuçlara yol açabilmektedir (Ulusoy, 2008).
15
2. Atriyal Septal Defekt (ASD)
Atriyal septal defekt (ASD), sağ ve sol kulakçıklar (atriyum) arasındaki duvarın tam olarak kapanmaması olarak tanımlanan durum sık görülen bir konjenital kalp anomalisidir. ASD’li 1 yaş öncesi çocukların çoğunda semptomlar kedini belli etmez ve fark edilmesi de güç bir durumdur. Hafif yorgunluk ve nefes darlığı gözlenebilir (Allen, 2016).
3. Patent Duktus Arteriyozus (PDA) Duktus arteriosus, doğumdan önce kanın bebeğin akciğerlerinde dolaşmasına izin veren bir kan damarıdır. Bebek doğduktan ve akciğerler hava ile dolduktan kısa süre sonra, duktus arteriosusa artık ihtiyaç yoktur. En sık doğumdan birkaç gün sonra kapanır. Damar kapanmazsa, PDA olarak adlandırılır. Patent duktus arteriosus kız çocuklarında erkek çocuklara oranla 2 kat fazla görülür ve tüm kalp hastalıklarında % 6–8 oranına sahiptir (Köksal,2018; Ulusoy, 2008).
4. Aort Stenozu (Darlığı) (AS)
Konjenital aort darlığı (AD) valvüler, subvalvüler veya supravalvüler seviyelerde görülebilir. Erkeklerde kızlara oranla 3:1daha sıktır. Çocukluk çağındaki doğumsal kalp anomalileriiçinde % 5 oranında görülür (Akçevin, 1998). Benizde solukluk, düşük nabız ve kan basıncı düzeyleri, çabuk yorulma, göz kararması, aritmiler, ani ölümler ve kalp yetmezliğine varan belirti ve sonuçlarla kendini göstermektedir (Ulusoy, 2008).
5. Aort Koarktasyonu (AoCoA)
Aorttan baş ve kollara giden damarların çıkışının hemen ardı bölgesinde var olan darlığın o bölgede kan basıncını arttırmasına neden olan bu anomali darlığın derecesine göre, doğumdan kısa bir sure sonra sık nefes alma, beslenememe, terleme gibi ciddi kalp yetersizliği bulguları ortaya çıkarabiliyor.
Darlık, kalbin işleyişini bozmakta, büyümesini hatta kalp yetmezliğine kadar uzayan sorunlara neden olmaktadır. Orta derecede darlık yüksek tansiyon oluşumuna engel olunması açısından okul çağından önce düzeltilirken ileri derecedeki darlık bekletilmeden ameliyat edilmelidir. Konjenital kalp anomalileri içerinde %5 oranına sahip olan AoCoA sıcak el soğuk ayak bulguları ile fizik muayenelerde kendini gösterebilmektedir. Normal şartlarda ayaktan ölçülen tansiyon koldan ölçülenden daha yüksek çıkmaktadır. Ancak bu anomalide koldan alınan ölçüm değeri ayaktan alınandan
16
daha yüksektir. Operasyonla müdahale edilmemiş AoCoA ancak 30-35 yaşına kadar kişiyi taşıyabilmektedir (Heper, 2000; www.ckv.org.tr.)
6. Pulmoner Atrezi (PA)
Kalpten akciğere kan götüren damardaki bozukluk olarak tanımlanan pulmoner atrezi, doğumdan sonraki ilk saatlerde veya ilk günlerde kendini gösteren bir kalp problemidir. Akciğere kan götüren damardaki kapak açılır kapanır özelliğe sahiptir. Bu tür hastalarda sert bir doku şeklindeki kapak kan akışını engeller. Sağ karıncık küçük kalır ve gelişemez (Görmüş ve ark, 2011).
7. Fallot Tetralojisi (TOF)
Fallot tetralojisi nadir görülen anomalilerden biri olmakla birlikte bir yaşından sonra en sık görülen siyanotik konjenital kalp hastalığıdır. Pulmoner çıkış yolunun darlığı (stenoz), VSD, geçersiz aort ve sağ ventrikül hipertrofinin birleşmesi ile ortaya çıkan TOF annenin aşırı alkol kullanımı, diyabet, annenin 40 yaşın üstünde olması ve hamilelikte yetersiz beslenme gibi nedenlere bağlı olarak ortaya çıkabilmektedir. Nadir olmakla birlikte genlerle aktarımı da gözlenmektedir (www.medlineplus.gov; www.nhlbi.nih.gov).
8. Büyük Arter Transpozisyonu (BAT)
Büyük atardamarların yer değiştirmesi olarak isimlendirilen“Büyük Arterlerin Transpozisyonu” akciğer atardamarı (pulmoner arter) ile aortun (kalpten çıkan ana atardamar) yer değiştirmesi ile yaşamı etkileyen bir anomalidir. Akciğer atardamarı oksijen açısından fakir olan kanı sağ karıncıktan akciğerlere toplar. Ancak BAT’da oksijence zengin olan kanı vücuda pompalayan aort ile akciğer atardamarı yer değiştirerek; aort kirli kanı vücuda pompalarken pulmoner arter temiz kanı kalpten akciğerlere pompalar. Bu anomali ile dünyaya gelen bebeklerde doğumdan hemen sonra cilt renginde aşırı morluk gözlemlenir. Diyabetli annelerin bebeklerinde ve erkeklerde kızlara oranla (3/1) daha fazla oluşmaktadır (Ulusoy, 2008; www.ckv.org.tr).
9. Triküspit Kapak Atrezi (TA)
Bu hastalıkta sağ kulakçık ile sağ karıncığı birbirinden ayıran triküspit kapak gelişmemiştir. Sağ kulakçıktan sağ karıncığa kan akımı olmaz ve sağ karıncık gelişemez küçük kalır. Sağ kulakçığa gelen kanın sol kulakçığa geçmesi bir süreliğine hayati fonksiyonları çalıştırır (Görmüş ve ark, 2011).
17
2.3.3. Cerrahi
Hastalarının çoğunluğu yenidoğan ve doğumdan 1 yaşına kadar geçen dönemde kritik operasyon ve işlemlere ihtiyaç duyan pediatrik ve konjenital kalp cerrahisi 1950’li yılların başına uzanan bir serüvene sahiptir. Ele alınan dokuların ve organların gelişimlerinin tamamlamamış olması, anatomik yapıları açısından küçük olması ve uygulanan cerrahi müdahalenin serebral, pulmoner, renal, hepatik fonksiyonlar; immünolojik, hematolojik ve metabolik sistemler ile ilişkili olmalarından dolayı pediatrik ve konjenital kalp anomalileri özel ve önemli bir yere sahiptir. Ömür boyu takip altında olmaları ve tekrarlayan operasyonlara ihtiyaç duyulma ihtimalinden dolayı da dikkatleri üzerinde tutmaktadır (Erek,2016).
2.3.4. Sık Uygulanan Bazı Cerrahi İşlemler
1. Pulmoner Banding
Normal insan kalbinde akciğere ve vücuda giden kan oranı neredeyse eşittir. Akciğere giden fazla kanın ileri yaşlarda yüksek seyreden akciğer tansiyonuna yol açma ihtimali yüksektir. Bu durum operasyon şansını kaybetmesine sebep olabilmektedir. Akciğerlere kan götüren damarın etrafına 3-4 mm genişliğinde bir şerit ile dışarıdan daraltma yapılarak istenilen oranda kan miktarı azaltılmasını sağlayacak bu işlem, geçici bir çözüm olup asıl ameliyat için bir uyum ve geçiş süreci oluşturmak için yapılmaktadır (Akçevin ve ark, 1991).
2. BT(Blalock-Taussing) Şant
Damarsal olarak yeterli gelişimi olmamış akciğerlerin normal veya normale yakın gelişimini sağlamak için akciğerlere yeterli miktarda kan gitmesi gerekir. Kalpten vücudun üst tarafına kan götüren atar damardan yeterince gelişmemiş sağ veya sol akciğer atar damarına özel yapılmış bir boru ile kan getirilip akciğer atar damarlarının gelişmesi sağlanır. Bu ameliyat düzeltici bir ameliyat olmayıp bir hazırlık ameliyatıdır. Yani esas ameliyattan önceki aşamadır. Daha sonra hasta mutlaka tekrar ameliyat olacaktır (www.imaeh.pdf, 2019).
3. Santral Şant
Damarsal olarak yeterli gelişimi olmamış akciğerlerin normal veya normale yakın gelişimini sağlamak için akciğerlere yeterli miktarda kan gitmesi gerekir. Kalpten
18
vücuda kan götüren ana atar damardan yeterince gelişmemiş akciğer atar damarına özel yapılmış bir boru ile kan getirilip akciğer atardamarlarının gelişmesi sağlanır. Bu ameliyat düzeltici bir ameliyat olmayıp bir hazırlık ameliyatıdır. Yani esas ameliyattan önceki aşamadır. Daha sonra hasta mutlaka tekrar ameliyat olacaktır (Arslan, 2009; www.imaeh.pdf, 2019).
4. Glenn Şant
Bu ameliyat genelde ikinci aşama olarak yapılır. Hastanın akciğerlerine kanın oksijenlenmesi için gitmesi, kirli ve temiz kanın karışmasının azaltılması gerekir. Bu ameliyatta baş, boyun ve kollardan oksijeni az olan kanı taşıyan damar sağ akciğere veya sol akciğere kan taşıyan damara dikilir. Bu ameliyat hipoksiyi azaltır, pulmoner arteri geliştirir ve kalbe dönen oksijenlenmiş kanı artırarak sistemik ventrikülün kapasitesini genişletir. 3 aydan büyük bebekler de uygulanmaktadır (Baysal, 2010; www.imaeh.pdf, 2019).
5. Fontan Şant
Karıncıklardan birinin yeterince gelişmediği hastalıklarda müdahale edilmediği durumlarda hastanın kaybedilme ihtimali yüksektir. Bu ameliyat genelde üçüncü aşama olarak yapılır. Hastanın akciğerlerine kanın oksijenlenmesi için gitmesi, kirli ve temiz kanın karışmasının artık tamamen ortadan kalkması gerekir. Kreutzer ve ark. 1973 de operasyon şeklini modifiye ederek VSD ve ASD yi kapattıktan sonra daha önceki akciğer damarı ile üst ana toplardamara olan bağlantısına birleştirilmesi ve diğer ucunun da alt ana toplardamara bağlanması sağlamışlardır. 3-15 yaş arasında uygulanmaktadır (Görmüş ve ark., 2011).
2.4. Hastalık ve Çocuk
Hastalıklar çocuklarda psikolojik ve sosyal stres kaynağı olarak ortaya çıkmaktadır. Stresin hastalıklara zemin hazırladığı bilinmekle birlikte hastalıkların da stresi arttırdığı kısır bir döngüye girildiği görülmektedir. Kronik hastalığa sahip çocuklarda durum daha kısırlaşıyor. Davranışsal, duygusal ve psikiyatrik sorunlarla karşılaşma oranı artmaktadır. Çocuklar, hastalıklarının nedenlerini, süreçlerini, sonuçlarını ve hayatlarına etkileri konusunda kaygıya kapılırlar. Korkuları ve kaygıları çoğu zaman doğrudur. Normal sağlıklı çocuklara nazaran gelişimde aksaklık yaşamaları
19
sık görülmektedir. Hastane ve hastalık sürecinde uzak kalınan eğitim, uyaran eksikliği ve nöro-gelişimsel gecikmeler normal gelişim aşamalarını görmeyi engellemektedir (Aytar, 2015).
Hasta çocuklarda görülen uyku, yemek ve davranış problemleri de hastalığın çocuk üzerinde bıraktığı olumsuzluklardan birkaçıdır. Bunlar aile içi dinamiklerin değişmesine de neden olmaktadır. Kardeşler arası ilişkiyi, ebeveynler ve diğer çocuklar arasındaki ilişkiyi, anne baba arasındaki ilişkiyi hatta aile çevre ilişkisini de etkilemektedir (Galip,2010).
Koocher ve O’Malley tarafından ortaya atılan “Demokles Sendromu” hastalanıp iyileşen ancak hayatları boyunca bir daha hastalanmamak için dikkat etmek zorunda kalan çocukların yaşadığı bir sendromdur. Doğuştan kalp hastası olup kronik olan çocuklarda, kanser tedavisi görmüş çocuklarda bu sendromun görülme olasılığı yüksektir. Bu tedirginlik okul başarısını, sosyal aktiviteleri etkilemektedir. Kendine güveni hatta ailesine, doktorlara karşı da güveni sarsılan çocuk ilişki kurmakta zorlanır. Sosyal izolasyon yaşayan çocuk tekrar stres olur ve hastalık sürecine tekrardan girebilir (Aytar, 2015).
Hastalık süreci sadece çocuğu değil ailesini de etkilediği araştırmalarca da ispatlanmıştır. Bir grup doktorun hematoloji ve onkoloji hastası çocukların aileleri ile yaptığı çalışmada ailelere uygulanan Beck Depresyon Ölçeği sonucuna göre anne baba ayırt etmeksizin hasta çocuğa sahip ailelerin depresyon gelişimi riskinin yüksek olduğu saptanmıştır (Tuna ve ark.,2012). Mersin tıp fakültesi hastanesinde yapılan bir diğer araştırmada kronik hastalığa sahip çocuklar ve anne-babalarının sağlıklı çocuk ve anne-babalarına oranla stres düzeylerinin daha yüksek olduğu saptanmıştır (Toros, Tot, Düzovalı, 2002).
2.5. Hastane ve Çocuk
Çocuklar için hastaneye yatış stresi son derece yüksek seyrettiği bir durumdur. Doktorun, hemşirenin, hastanenin ona neyi çağrıştırdığı sürecin akışını belirleyen unsurlardır. Çocuğun hastaneye hazırlanma süreci öncesi ve sonrası şeklinde planlanmalıdır (Gültekin, Baran; 2005). Temel ve ark. 2017 yılında yaptıkları bir araştırmada hastanede en az 1 ay süre ile yatmış ve hiç hastane deneyimi olmayan çocukların hastaneye ve çalışanlarına bakış açılarını incelemişlerdir. 5-6 yaş arasındaki 50 hasta çocuk ve 50 okul öncesi kurumunda eğitim alan sağlıklı çocukla yaptıkları çalışmada; hasta çocukların doktor, hemşire ve hastane algılarını öğrenmek için
20
görüşme yapılmış ve resim çizdirilmiştir. Hasta çocukların doktorları; arı, terzi, kasap gibi elinde iğne olan ve can yakması muhtemelen varlıklara benzettiği, hemşireleri; canavara, süslü oldukları için aynaya, hızlı hareket ettikleri için taksiye gülümsemedikleri için masaya ya da ambulans camına benzettikleri, hastaneyi de; soğuk olduğu için buzdolabına benzettikleri saptanmıştır. Sağlıklı çocukların benzetmelerinde dış görünüş ön plandayken hasta çocuklar da yapılan işlemler sonucunda can yangısı görülmektedir.
Çocukların hastane korkusunu etkileyen birçok faktör vardır elbette. 2014 yılında yapılan bir araştırmada çocukların hastane korkularını etkileyen ilk üç madde şu şekilde tespit edilmiştir: 1. İnvaziv işlemler, 2. Doktor korkusu, 3. Sık sık hastaneye yatış; hastaneden korkmamayı etkileyen faktörlerin il üçü de şu şekilde sıralanmıştır; 1. Hastanede ödül verilmesi, 2. Doktorun tutumu, 3. Hastane ortamı (Gündüz, 2016).
Şekil 1: Hastanedeki Çocuğun İhtiyaçları (Baykoç, 2006).
Okul öncesi dönemde çocuklar hastanede kalmaya karşı direnç gösterirler. Korku ve kaygılar son safhada yaşanır. Bağımsızlığın ve özgürlüğün elinden alınması, bazen hatalarının cezası olarak hastalığın verildiği duygusu ile tepkili olan çocuklar bulunmaktadır (Temel, 2017). Bu süreçte çocuğun anne ile birlikte olması korku ve kaygıları hatta daha büyük sıkıntıları önleme de etkili olacaktır. Anne ya da baba ile
21
geçirilen süre az olabilir. Bunun telafisi için anne ya da baba kendilerine ait eşyaları çocuğa bırakabilirler.
Öz bakım hem bu yaş grubunda hem hastane ortamında büyük önem kazanmaktadır. İyi fiziksel çevre koşulları sağlanmalıdır (Baykoç, 2006).
22
3. YÖNTEM
Bu bölümde, araştırmanın modeli, çalışma grubu, veri toplama araçları, verilerin toplanması ve analizine ilişkin açıklamalar yer almaktadır.
3.1. Araştırmanın Modeli Bu çalışma tanımlayıcı ve deneyseldir (Karahan,2018). Araştırmada İstanbul Sağlık Bilimleri Üniversitesi Mehmet Akif Ersoy Göğüs Kalp ve Damar Cerrahisi Eğitim Araştırma Hastanesi Çocuk Kardiyoloji ve Çocuk KVC servisinde yatan 3-6 yaş arasındaki hastanede uzun yatış süresine sahip 4 çocuğun gelişim açısından değerlendirmesi yapılmıştır. Tespitten sonra gelişim alanlarına destek müdahale programı hazırlanmış ve uygulanmıştır. Programın etkililiği ön test- son test şeklinde değerlendirilmiştir. 3.2. Çalışmanın Grubu ve Örneklemi Basıt tesadüfi örneklem ile seçilen araştırmanın örneklemini İstanbul Sağlık Bilimleri Üniversitesi Mehmet Akif Ersoy Göğüs Kalp ve Damar Cerrahisi Eğitim Araştırma Hastanesi Çocuk Kardiyoloji ve Çocuk KVC servisinde yatan 3-6 yaş arasındaki hastanede uzun yatış süresine sahip olan 4 çocuk ve anneleri oluşturmuştur. 3.3. Veri Toplama Araçları
Bu araştırmada kullanılan ölçek, Denver II Gelişimsel Tarama Testidir. 0-6 yaş arasındaki çocuklara uygulanmak üzere düzenlenmiştir. Çocuğun yaşına uygun becerilerini düzenlenmiştir. Çocuğun yaşına uygun becerilerini değerlendiren bu test;
-Belirti göstermeyen gelişimsel sorunları taramada,
-Kuşkulu durumları nesnel bir ölçütle doğrulamada,
-Gelişimsel açıdan risk altında çocukları (örneğin doğuma yakın dönemde sorunlar geçirmiş bebekleri) izlemede değerlidir.
Denver II, çocuğun işlevlerdeki becerisini yaşıtları ile karşılaştırır. Zeka testi değil, gelişimsel tarama testidir. Test, Kişisel-Sosyal Gelişim alanında: Kişilerle iletişim
23
kurma, bireysel gereksinimlerini karşılayabilme; İnce-Motor Gelişim alanında: El-göz koordinasyonu, cisimleri kullanabilme, sorun çözme; Dil Gelişim alanında: İşitme, anlama, dili kullanma: Kaba Motor Gelişim alanında: Oturma, yürüme, zıplama ve genel olarak hareket yeteneğini taramak üzere toplamda 134 maddeden oluşmaktadır.
Test sonucu ve yorumu testin tamamında hiç gecikme maddesi yoksa ya da en fazla bir uyarı maddesi varsa "normal" denir. Tüm testte 2 ve/veya daha fazla gecikme varsa (uyarı maddesi olabilir ya da olamayabilir) "anormal" denir ve tanısal değerlendirme için bir merkeze gönderilir. Yalnızca bir gecikme veya iki ve daha fazla uyarı veya bir gecikme + bir ve/veya daha fazla uyarı alırsa "şüpheli" denir ve uyarı gecikme maddeleri için aileye öneriler verilir. 3 ay sonra test tekrar yapılır.
Çocuğun testi kabul etmeme durumu olabilir. O halde reddettiği maddeler "kalır" şeklinde hesaplanır çıkan sonuca göre yönlendirmeleri yapılır.
Güvenirlik: Değişik yaş gruplarından 10 çocuk aynı anda birden fazla testör tarafından test edildiğinde ve aynı çocukların en fazla 5 gün aralıkla yapılan test sonuçları karşılaştırıldığında testörler arası uyumluluk %90, test-test uyumluluğu ise %86'nın altına düşmemiştir.
Geçerlilik: Denver II'nin DGTT (Denver Gelişimsel Tarama Testi) ile ortak maddelerin geçerlilikleri DGTT'nin yaygın kullanımı ile ispat edilmiştir. Yeni maddeler, çocuk gelişimi ve çocuklardaki tarama yöntemleri konularında uzmanlaşmış kişilerce seçilmiştir. Bütün testler arasında bazı farklılıklar olduğundan bir testin geçerliliği diğer testlerle uyumluluğuna değil, standardizasyonuna dayanır. Denver II'nin örneklemi ve standartları, uygulandığı toplumu temsil edecek şekilde seçilmiş ve toplanmıştır (Yalaz ve ark., 2015). 3.4. Veri Toplama Süreci 2018/1073 sayılı “Etik kurul izni” alınan çalışma, 08/10/2018- 08/01/2019 tarihleri arasında çalışmaya dâhil edilecek çocukların seçilmesi ve çocuklara gelişimsel destek sağlayacak müdahale programının uygulanması yer almıştır. 08/01/2019- 08/04/2019 tarihleri arasında ise ön testleri yapılarak müdahale programı uygulanan çocukların son testlerinin uygulaması gerçekleşmiştir. Servis işleyişi içerisinde problemli çocuklara gelişimlerindeki aksaklıkların tespiti için DGTT ile sonucuna göre müdahale programı uygulanmaktadır. Ailelerden bu çalışmaları tez sürecinde
24
kullanabilmek için “bilgilendirilmiş gönüllü olur formu” imzalatılmıştır. Çocuklara ilk testten 3 ve/veya 4 ay sonra son testler uygulanmıştır. Çocuklara uygulanan DGTT bazı maddeleri annelere sorularak çoğu çocukla birebir çalışarak uygulanmıştır. 3.5. Verilerin Analizi Araştırma kapsamında Denver II Gelişimsel Tarama Testi ön test-son test sonuçları analiz edilmiştir. Denver II Gelişimsel Tarama Testi çocukların Kişisel-Sosyal Gelişim, İnce Motor Gelişim, Dil Gelişim ve Kaba Motor Gelişim alanlarını anormal, şüpheli ve normal olmak üzere 3 düzey açısından değerlendirmektedir. Her alana ait her çocuk için sonuçlar girilmiş ve analiz edilmiştir.
25
4. BULGULAR
Çocuk kardiyoloji ve çocuk kvc servislerinde yatan 3-6 yaş arası çocukların gelişimsel değerlendirmesi ve buna destek hazırlanan ve uygulanan müdahale programı ile ilgili olgu çalışmasını içeren tezin bu bölümünde, çocukların test sonuçlarına, uygulanan müdahale programının içeriğine ve programın etkililiğine dair bulguların analizleri yer almaktadır.
4.1. Hasta/Olgu Gelişimsel Değerlendirme ve Müdahale
Değerlendirme I:
5 yaş 3 aylık olan kız çocuğun boyu 105 cm, kilosu 19 kg dir. Percentil eğrisine göre boy olarak %10-25, kilo olarak %25-50 arasındadır. Fontan operasyonlu olan çocuk triküspit atrezisine müdahale için yatırılmıştır. Totalde 30 gün hastanede yatmıştır. Çocuğa gelişimsel sürecin takibi için Denver II Gelişimsel Tarama Testi uygulanmıştır. Ön test sonucu 8 uyarı 8 gecikme ile “A(anormal)” dir. Kişisel-sosyal gelişim alanında normal gelişim göstermiştir. İnce motor gelişim alanında, “kare kopya, altı kısımlı adam çizme ve çizilen kareyi kopya” maddeleriyle3 uyarısı; “üç kısımlı adam çizme” maddesiyle 1 gecikmesi bulunmuştur. Dil gelişim alanında, “zıt anlamlar ¾” maddesiyle 1 uyarısı; “altı sözcük tanımlama ve zıt anlamlar 2/4” maddeleriyle 2 gecikmesi vardır. Kaba motor gelişim alanında,“tek ayakta 9,8 ve 7 sn durma ve adımlama” maddeleriyle4 uyarısı; “tek ayakta 6 ve 5 sn durma, tek ayakta sıçrama, zıplayan topu yakalama ve uzağa atlama” maddeleriyle 5 gecikmesi bulunmuştur. 5 yaş 7 aylık çocuğun son test sonucu 3 uyarı 3 gecikme ile “A(anormal)” dir. Kişisel-sosyal ve dil gelişim alanında normal gelişim göstermiştir, İnce motor gelişim alanında, “kare kopya, altı kısımlı adam çizme” maddeleriyle 2 uyarısı; “çizilen kareyi kopya ve üç kısımlı adam çizme” maddeleriyle 2 gecikmesi bulunmuştur.
Not: Son test ön test uygulandıktan 4 ay sonra uygulanmıştır.
Not: Taburculuk sonrasında bağırsak ve apandisit ameliyatı olmuştur.
Müdahale:
M.E.B. Okul Öncesi Eğitim Programında yer alan kazanım göstergeler baz alınarak gelişime destek müdahale programı hazırlanmış ve uygulanmıştır.
(*yeni operasyon geçirdiği için zıplama yasak)
26
Tablo 4: Olgu 1 Müdahale Planı
Gelişim Alanı
Kazanım-Gösterge
Uygulama
İnce Motor Gelişim
Kare Kopya Etme
Üç Kısımlı Adam Çizme
Çizilen Kare Kopya
Bilişsel gelişim
Kazanım 4. Nesneleri sayar.(Göstergeleri: İleriye/geriye doğru birer birer ritmik sayar. Belirtilen sayı kadar nesneyi gösterir. Saydığı nesnelerin kaç tane olduğunu söyler. Sıra bildiren sayıyı söyler. 10’a kadar olan sayılar içerisinde bir sayıdan önce ve sonra gelen sayıyı söyler.)
Kazanım 5. Nesne veya varlıkları gözlemler. (Göstergeleri: Nesne/varlığın adını, rengini, şeklini, büyüklüğünü, uzunluğunu, dokusunu, sesini, kokusunu, yapıldığı malzemeyi, tadını, miktarını ve kullanım amaçlarını söyler.)
Kazanım 6. Nesne veya varlıkları özelliklerine göre eşleştirir. (Göstergeleri: Eş nesne/varlıkları gösterir. Nesne/varlıkları gölgeleri veya resimleriyle eşleştirir.)
Kazanım 12. Geometrik şekilleri tanır. (Göstergeleri: Gösterilen geometrik şeklin ismini söyler. Geometrik şekillerin özelliklerini söyler. Geometrik şekillere benzeyen nesneleri gösterir.)
Motor Gelişim
Kazanım 4. Küçük kas kullanımı gerektiren hareketleri yapar.(Göstergeleri: Malzemelere elleriyle şekil verir. Malzemelere araç kullanarak şekil verir. Kalemi doğru tutar, kalem kontrolünü sağlar, çizgileri istenilen nitelikte çizer.)
El kaslarının açılması için oyun hamuru ve blok boyama etkinliği yapıldı.
Blok boyama etkinliği ile renkler pekiştirildi.
Çizilen adamın kısımları sayıldı. Sayı alanda eksik tespit edildiğinden sayılar çalışma kağıdı ve oyun hamuru ile çalışıldı.
Nesne–sayı eşleştirilmesi yapıldı.
Geometrik şekil, çizgi tamamlama ile çalışıldı. Kenar sayılarına göre eşleştirilme yapıldı.
Dil gelişimi
Altı Sözcük Tanımlama
Zıt Kavramlar ¾
Bilişsel gelişim
Kazanım 1. Nesne/durum/olaya dikkatini verir. (Göstergeleri: Dikkat edilmesi gereken nesne/durum olaya odaklanır. Dikkatini çeken nesne/durum/olaya yönelik sorular sorar.)
Kazanım 5. Nesne veya varlıkları gözlemler. (Göstergeleri: Nesne/varlığın adını, rengini, şeklini, büyüklüğünü, uzunluğunu, dokusunu, sesini, kokusunu, yapıldığı malzemeyi, tadını, miktarını ve kullanım amaçlarını söyler.)
Kazanım 6. Nesne veya varlıkları özelliklerine göre eşleştirir. (Göstergeleri: Nesne/varlıkları bire bir eşleştirir. Nesne/varlıkları rengine, şekline, büyüklüğüne, uzunluğuna, dokusuna, sesine, yapıldığı malzemeye, tadına, kokusuna, miktarına ve kullanım
Zıt kavramlar, eşleştirme kartları ile çalışıldı.
Kitap okuma yapıldı. Kitap ile ilgili sorular soruldu.
Hikaye oluşturma yapıldı.
27
amaçlarına göre ayırt eder, eşleştirir.)
Kazanım 17. Neden-sonuç ilişkisi kurar. (Göstergeleri: Bir olayın olası nedenlerini söyler. Bir olayın olası sonuçlarını söyler.
Dil gelişim
Kazanım 6. Sözcük dağarcığını geliştirir. (Göstergeleri: Dinlediklerinde yeni olan sözcükleri fark eder ve sözcüklerin anlamlarını sorar. Sözcükleri hatırlar ve sözcüklerin anlamını söyler. Yeni öğrendiği sözcükleri anlamlarına uygun olarak kullanır. Zıt anlamlı, eş anlamlı ve eş sesli sözcükleri kullanır.)
Kazanım 7. Dinlediklerinin/izlediklerinin anlamını kavrar. (Göstergeleri: Sözel yönergeleri yerine getirir. Dinlediklerini/izlediklerini açıklar. Dinledikleri/izledikleri hakkında yorum yapar.)
Kazanım 10. Görsel materyalleri okur. (Göstergeleri: Görsel materyalleri inceler. Görsel materyalleri açıklar. Görsel materyallerle ilgili sorular sorar. Görsel materyallerle ilgili sorulara cevap verir. Görsel materyalleri kullanarak olay, öykü gibi kompozisyonlar oluşturur.)
Kaba Motor
Tek Ayakta 9,8,7,6 Ve 5sn Durma
Adımlama
Tek Ayakta Sıçrama *
Uzağa Atlama *
Motor gelişim
Kazanım 1. Yer değiştirme hareketleri yapar. (Göstergeleri: Yönergeler doğrultusunda yürür. Tek ayak sıçrayarak belirli mesafe ilerler. Belirlenen noktadan çift ayakla ileriye doğru atlar.)
Kazanım 2. Denge hareketleri yapar. (Göstergeleri: Ağırlığını bir noktadan diğerine aktarır. Tek ayak üzerinde durur. Tek ayak üzerinde sıçrar. Çizgi üzerinde yönergeler doğrultusunda yürür.)
Adım şeklinde sayı kartları yere sırası ile konuldu. Çocuk sayma sayılarının üzerinden sayarak ilerledi.
Kartlar üzerinde adımlama yapıldı.
Kartlar çapraz konularak tek ayak üzerinde durularak ilerleme yapıldı.
28
Değerlendirme II:
4 yaş 11 aylık olan çocuğun boyu 98 cm, kilosu 17 kg dir. Percentil eğrisine göre boy ve kilo olarak %3 ün altındadır. Daha önce santral şant (1.operasyon) ve glenn şant (2.operasyon) uygulamaları ile hastanede yatan çocuk fontan (3.operasyon)için yatış yapmıştır. Totalde 20 gün hastanede kalmıştır. Çocuğa gelişimsel sürecin takibi için Denver II Gelişimsel Tarama Testi uygulanmıştır. Ön test sonucu 2 uyarı ile “Ş(şüpheli)” dir. Kişisel-sosyal ve kaba motor gelişim alanında normal gelişim göstermiştir. İnce motor gelişim alanında, “çizilen kareyi kopya” maddesiyle 1 uyarısı; dil gelişim alanında, “zıt anlamlar ¾” maddesiyle 1 uyarısı bulunmuştur. 5 yaş 3 aylık çocuğun: Son test sonucu “N(normal)” dir. Tüm gelişim alanlarında normal gelişim göstermiştir.
Not: Son test ön test uygulandıktan 4 ay sonra uygulanmıştır.
Müdahale:
M.E.B. Okul Öncesi Eğitim Programında yer alan kazanım göstergeler baz alınarak gelişime destek müdahale programı hazırlanmış ve uygulanmıştır.
29
Tablo 5: Olgu 2 Müdahale Planı
Gelişim Alanı
Kazanım-Gösterge
Uygulama
İnce Motor Gelişim
Çizilen Kare Kopya
Bilişsel gelişim
Kazanım 6. Nesne veya varlıkları özelliklerine göre eşleştirir. (Göstergeleri: Nesne/varlıkları bire bir eşleştirir. Nesne/varlıkları rengine, şekline, büyüklüğüne, uzunluğuna, dokusuna, sesine, yapıldığı malzemeye, tadına, kokusuna, miktarına ve kullanım amaçlarına göre ayırt eder, eşleştirir. Eş nesne/varlıkları gösterir. Nesne/varlıkları gölgeleri veya resimleriyle eşleştirir.)
Kazanım 12. Geometrik şekilleri tanır. (Göstergeleri: Gösterilen geometrik şeklin ismini söyler. Geometrik şekillerin özelliklerini söyler. Geometrik şekillere benzeyen nesneleri gösterir.)
Motor Gelişim
Kazanım 4. Küçük kas kullanımı gerektiren hareketleri yapar. (Göstergeleri: Malzemelere elleriyle şekil verir. Malzemelere araç kullanarak şekil verir. Kalemi doğru tutar, kalem kontrolünü sağlar, çizgileri istenilen nitelikte çizer.)
El kaslarının açılması için oyun hamuru ve kum etkinliği yapıldı.
Geometrik şekiller kağıt üzerinde çalışıldı.
Çizgi üzerinden ve çizgiler arasından kalemle ilerleme çalışması yapıldı.
Şekiller kum üzerinde çizilerek taklit edildi.
Resimler gölgeleri ile eşleştirildi.
Dil gelişimi
Zıt Kavramlar ¾
Bilişsel gelişim
Kazanım 5. Nesne veya varlıkları gözlemler. (Göstergeleri: Nesne/varlığın adını, rengini, şeklini, büyüklüğünü, uzunluğunu, dokusunu, sesini, kokusunu, yapıldığı malzemeyi, tadını, miktarını ve kullanım amaçlarını söyler.)
Kazanım 6. Nesne veya varlıkları özelliklerine göre eşleştirir. (Göstergeleri: Nesne/varlıkları bire bir eşleştirir. Nesne/varlıkları rengine, şekline, büyüklüğüne, uzunluğuna, dokusuna, sesine, yapıldığı malzemeye, tadına, kokusuna, miktarına ve kullanım amaçlarına göre ayırt eder, eşleştirir. Eş nesne/varlıkları gösterir. Nesne/varlıkları gölgeleri veya resimleriyle eşleştirir.)
Dil gelişim
Kazanım 6. Sözcük dağarcığını geliştirir. (Göstergeleri: Dinlediklerinde yeni olan sözcükleri fark eder ve sözcüklerin anlamlarını sorar. Sözcükleri hatırlar ve sözcüklerin anlamını söyler. Yeni öğrendiği sözcükleri anlamlarına uygun olarak
Zıt kavramlar, eşleştirme kartları ile çalışıldı.
Örüntü oluşturuldu.
Oluşturulan örüntü hikayeleştirilip anlattırıldı.
30
kullanır. Zıt anlamlı, eş anlamlı ve eş sesli sözcükleri kullanır.)
Değerlendirme III:
6 yaş 3 aylık olan kız çocuğun boyu 120 cm, kilosu 25 kg dir. Percentil eğrisine göre boy ve kilo açısından %75-90 arasındadır. Pacemaker (kalıcı pil) takılmak üzere yatırılan çocuk totalde 7 gün hastanede kalmıştır. Çocuğa gelişimsel sürecin takibi için Denver II Gelişimsel Tarama Testi uygulanmıştır. Ön test sonucu 4 gecikme ile “A(anormal)” dir. Kişisel-sosyal, ince motor ve dil gelişim alanında normal gelişim göstermiştir. Kaba motor gelişim alanında, “tek ayakta 9, 8 ve 7 sn durma ve tek ayakta sıçrama” maddeleriyle 4 gecikmesi bulunmuştur. 6 yaş 7 aylık çocuğun: Son test sonucu “N(normal)” dir. Tüm gelişim alanlarında normal gelişim göstermiştir.
Not: Son test ön test uygulandıktan 3 ay sonra uygulanmıştır.
Müdahale:
M.E.B. Okul Öncesi Eğitim Programında yer alan kazanım göstergeler baz alınarak gelişime destek müdahale programı hazırlanmış ve uygulanmıştır.
(*yeni operasyon geçirdiği için zıplama yasak)
Tablo 6: Olgu 3 Müdahale Planı
Gelişim Alanı
Kazanım-Gösterge
Uygulama
İnce Motor Gelişim
Damar Yolu Nedeniyle Pasifleşen El Kasları İçin
Motor Gelişim
Kazanım 4. Küçük kas kullanımı gerektiren hareketleri yapar. (Göstergeleri: Malzemelere elleriyle şekil verir. Malzemelere araç kullanarak şekil verir. Kalemi doğru tutar, kalem kontrolünü sağlar, çizgileri istenilen nitelikte çizer.)
El kaslarının açılması için oyun hamuru etkinliği yapıldı.
Kaba Motor
Tek Ayakta 9,8,7sn Durma
Tek Ayakta Sıçrama *
Motor gelişim
Kazanım 1. Yer değiştirme hareketleri yapar. (Göstergeleri: Yönergeler doğrultusunda yürür. Tek ayak sıçrayarak belirli mesafe ilerler. Belirlenen noktadan çift ayakla ileriye doğru atlar.)
Kazanım 2. Denge hareketleri yapar. (Göstergeleri: Ağırlığını bir noktadan diğerine aktarır. Tek ayak üzerinde durur. Tek
Kitap okuma etkinliği yapıldı. Aynı anda tek ayak üzerinde duruldu. Noktalama işaretlerine
31
ayak üzerinde sıçrar. Çizgi üzerinde yönergeler doğrultusunda yürür.)
Dil gelişim
Kazanım 6. Sözcük dağarcığını geliştirir. (Göstergeleri: Dinlediklerinde yeni olan sözcükleri fark eder ve sözcüklerin anlamlarını sorar. Sözcükleri hatırlar ve sözcüklerin anlamını söyler. Yeni öğrendiği sözcükleri anlamlarına uygun olarak kullanır. Zıt anlamlı, eş anlamlı ve eş sesli sözcükleri kullanır.)
Kazanım 7. Dinlediklerinin/izlediklerinin anlamını kavrar. (Göstergeleri: Sözel yönergeleri yerine getirir. Dinlediklerini/izlediklerini açıklar. Dinledikleri/izledikleri hakkında yorum yapar.)
Kazanım 10. Görsel materyalleri okur. (Göstergeleri: Görsel materyalleri inceler. Görsel materyalleri açıklar. Görsel materyallerle ilgili sorular sorar. Görsel materyallerle ilgili sorulara cevap verir. Görsel materyalleri kullanarak olay, öykü gibi kompozisyonlar oluşturur.
gelindiğinde ayak yere indirildi. Her cümle de ayak değiştirildi.
Hikaye oluşturma, örüntü kurma çalışmaları ile ayakta durma etkinliği yapıldı.
Oluşturulan hikaye ve örüntüyle ilgili sorular soruldu.
Değerlendirme IV:
4 yaş 6 aylık olan erkek çocuğun boyu 99 cm, kilosu 14,5 kgdir. Percentil eğrisine göre boy ve kilo olarak %3 değerindedir. Fontan operasyon için yatırılan çocuk totalde 17 gün hastanede yatmıştır. Çocuğa gelişimsel sürecin takibi için Denver II Gelişimsel Tarama Testi uygulanmıştır. Ön test sonucu 1 uyarı 2 gecikme ile “A(anormal)”dir. İnce motor ve kaba motor gelişim alanında normal gelişim göstermiştir. Kişisel-sosyal alanda, “düğme ilikleme” maddesiyle 1 uyarısı; “yardımsız giyinme ve tişört giyme” maddeleriyle 2 gecikmesi bulunmuştur. Dil gelişim alanında, “zıt kavramlar ¾ ve altı sözcük tanımlama” maddeleriyle 2 uyarısı bulunmuştur. 4 yaş 9 aylık çocuğun: Son test sonucu 1 uyarı ile “Ş(şüpheli)”dir. İnce motor, dil ve kaba motor alanlarında normal gelişim göstermiştir. Kişisel-sosyal alanda “düğme ilikleme” maddesiyle 1 uyarısı bulunmuştur.
Not: Son test ön test uygulandıktan 3 ay sonra uygulanmıştır.
Müdahale:
M.E.B. Okul Öncesi Eğitim Programında yer alan kazanım göstergeler baz alınarak gelişime destek müdahale programı hazırlanmış ve uygulanmıştır.
(** ameliyatlı olduğu için kolları kaldırma indirme hareketleri kısıtlı.)
32
Tablo 7: Olgu 4 Müdahale Planı
Gelişim Alanı
Kazanım-Gösterge
Uygulama
İnce Motor Gelişim
Damar Yolu Nedeniyle Pasifleşen El Kasları İçin
Motor Gelişim
Kazanım 4. Küçük kas kullanımı gerektiren hareketleri yapar. (Göstergeleri: Malzemelere elleriyle şekil verir. Malzemelere araç kullanarak şekil verir. Kalemi doğru tutar, kalem kontrolünü sağlar, çizgileri istenilen nitelikte çizer.)
El kaslarının açılması için oyun hamuru etkinliği yapıldı.
Kişisel-Sosyal Gelişim
Düğme İlikleme
Yardımsız Giyinme **
Tişört Giyme**
Motor Gelişim
Kazanım 4. Küçük kas kullanımı gerektiren hareketleri yapar. (Göstergeleri: Malzemelere elleriyle şekil verir. Malzemelere araç kullanarak şekil verir. Kalemi doğru tutar, kalem kontrolünü sağlar, çizgileri istenilen nitelikte çizer.)
Öz Bakım Beceriler
Kazanım 2. Giyinme ile ilgili işleri yapar. (Göstergeleri: Giysilerini, ayakkabılarını çıkarır, giyer, düğme açar/ kapar, ayakkabı bağcıklarını çözer/bağlar.)
Hedefe ulaştırma etkinliği yapıldı.
Gömlek üzerinde düğme ilikleme çalışıldı.
Dil gelişimi
Altı Sözcük Tanımlama
Zıt Kavramlar ¾
Bilişsel gelişim
Kazanım 1. Nesne/durum/olaya dikkatini verir. (Göstergeleri: Dikkat edilmesi gereken nesne/durum olaya odaklanır. Dikkatini çeken nesne/durum/olaya yönelik sorular sorar.)
Kazanım 5. Nesne veya varlıkları gözlemler. (Göstergeleri: Nesne/varlığın adını, rengini, şeklini, büyüklüğünü, uzunluğunu, dokusunu, sesini, kokusunu, yapıldığı malzemeyi, tadını, miktarını ve kullanım amaçlarını söyler.)
Kazanım 6. Nesne veya varlıkları özelliklerine göre eşleştirir. (Göstergeleri: Nesne/varlıkları bire bir eşleştirir. Nesne/varlıkları rengine, şekline, büyüklüğüne, uzunluğuna, dokusuna, sesine, yapıldığı malzemeye, tadına, kokusuna, miktarına ve kullanım amaçlarına göre ayırt eder, eşleştirir.)
Kazanım 17. Neden-sonuç ilişkisi kurar. (Göstergeleri: Bir olayın olası nedenlerini söyler. Bir olayın olası sonuçlarını söyler.
Dil gelişim
Zıt kavramlar, eşleştirme kartları ile çalışıldı.
Kitap okuma yapıldı. Kitap ile ilgili sorular soruldu.
Hikaye oluşturma yapıldı.
33
Kazanım 6. Sözcük dağarcığını geliştirir. (Göstergeleri: Dinlediklerinde yeni olan sözcükleri fark eder ve sözcüklerin anlamlarını sorar. Sözcükleri hatırlar ve sözcüklerin anlamını söyler. Yeni öğrendiği sözcükleri anlamlarına uygun olarak kullanır. Zıt anlamlı, eş anlamlı ve eş sesli sözcükleri kullanır.)
Kazanım 7. Dinlediklerinin/izlediklerinin anlamını kavrar. (Göstergeleri: Sözel yönergeleri yerine getirir. Dinlediklerini/izlediklerini açıklar. Dinledikleri/izledikleri hakkında yorum yapar.)
Kazanım 10. Görsel materyalleri okur. (Göstergeleri: Görsel materyalleri inceler. Görsel materyalleri açıklar. Görsel materyallerle ilgili sorular sorar. Görsel materyallerle ilgili sorulara cevap verir. Görsel materyalleri kullanarak olay, öykü gibi kompozisyonlar oluşturur.)
34
4.2. Bulguların Analizi
Grafik 1: Olgu 1 Sonuç Analiz Grafiği
Grafik 1’de, olgu 1 için müdahale programı öncesi ve müdahale sonrası Denver II Gelişimsel Tarama Testi sonuçları yer almaktadır. Olgu 1, program öncesinde uygulanan ön test Denver II de kişisel sosyal alanda yaşına denk gelen KS-21(düğme ilikleme), KS-20(yardımsız giyinme) ve KS-19(tişört giyinme) maddelerinden geçer almış ve normal gelişim göstermiştir. İnce motor alanda İM-32(kare kopya), İM-31 (altı kısımlı adam) ve İM-29 (çizilen kareyi kopya) uyarı maddelerinden; İM-28 (üç kısımlı adam) gecikme maddesinden kalır almış ve anormal gelişim göstermiştir. Dil alanında D-41 (zıt anlamlar ¾) uyarı maddesinden; D-39 (altı sözcük tanımlama) ve D-38 (zıt anlamlar ¼) maddelerinden kalır alarak anormal gelişim göstermiştir. Kaba motor alanda KM-37 (tek ayakta 9 sn durma), KM-36 (tek ayakta 8 sn durma), KM-35 (adımlama) ve KM-34 (tek ayakta 7 sn durma) uyarı maddelerinden; KM-33 (tek ayakta 6 sn durma), KM-32 (tek ayakta sıçrama) ve KM-31 (tek ayakta 5 sn durma) gecikme maddelerinden kalır alarak anormal gelişim göstermiştir. Program sonrasında uygulanan son test Denver II de kişisel sosyal alanda yaşına denk gelen KS-21 (düğme ilikleme), KS-20 (yardımsız giyinme) ve KS-19 (tişört giyinme) maddelerinden geçer almış ve normal gelişim göstermiştir. İnce motor alanda İM-32 (kare kopya) ve İM-31
35
(altı kısımlı adam) uyarı maddelerinden; İM-29 (çizilen kareyi kopya) ve İM-28 (üç kısımlı adam) gecikme maddelerinden kalır almış ve anormal gelişim göstermiştir. Dil alanında yaşına denk gelen D-41 (zıt anlamlar ¾), D-39 (altı sözcük tanımlama) ve D-38 (zıt anlamlar ¼) maddelerinden geçer alarak normal gelişim göstermiştir. Kaba motor alanda KM-37 (tek ayakta 9 sn durma) uyarı maddesinden; KM-36 (tek ayakta 8 sn durma) gecikme maddesinden kalır alarak anormal gelişim göstermiştir.
Grafik 2: Olgu 2 Sonuç Analiz Grafiği
Grafik 2’de, olgu 2 için müdahale programı öncesi ve müdahale sonrası Denver II Gelişimsel Tarama Testi sonuçları yer almaktadır. Olgu 2, program öncesinde uygulanan ön test Denver II de kişisel sosyal alanda yaşına denk gelen KS-21 (düğme ilikleme), KS-20 (yardımsız giyinme) ve KS-19 (tişört giyinme) maddelerinden geçer almış ve normal gelişim göstermiştir. İnce motor alanda İM-29 (çizilen kareyi kopya) uyarı maddesinden kalır almış ve şüpheli gelişim göstermiştir. Dil alanında D-41 (zıt anlamlar ¾) uyarı maddesinden kalır alarak şüpheli gelişim göstermiştir. Kaba motor alanda yaşına denk gelen KM-35 (adımlama), KM-34 (tek ayakta 7 sn durma) ve KM-33 (tek ayakta 6 sn durma) maddelerinden geçer alarak normal gelişim göstermiştir. Program sonrasında uygulanan son test Denver II’ de kişisel sosyal alanda yaşına denk gelen KS-21 (düğme ilikleme), KS-20 (yardımsız giyinme) ve KS-19 (tişört giyinme)
36
maddelerinden geçer almış ve normal gelişim göstermiştir. İnce motor alanda yaşına denk gelen İM-29 (çizilen kareyi kopya), İM-28 (üç kısımlı adam) ve İM-27 (uzun çizgi seçme) maddelerinden geçer almış ve normal gelişim göstermiştir. Dil alanında D-41 (zıt anlamlar ¾), D-40 (iki küp koy) ve D-39 (altı sözcük tanımlama) maddelerinden geçer alarak normal gelişim göstermiştir. Kaba motor alanda yaşına denk gelen KM-37 (tek ayakta 9 sn durma) ve KM-36 (tek ayakta 8 sn durma) KM-35 (adımlama), maddelerinden geçer alarak normal gelişim göstermiştir.
Grafik 3: Olgu 3 Sonuç Analiz Grafiği
Grafik 3’de, olgu 3 için müdahale programı öncesi ve müdahale sonrası Denver II Gelişimsel Tarama Testi sonuçları yer almaktadır. Olgu 3, program öncesinde uygulanan ön test Denver II de kişisel sosyal alanda yaşına denk gelen KS-21 (düğme ilikleme), KS-20 (yardımsız giyinme) ve KS-19 (tişört giyinme) maddelerinden geçer almış ve normal gelişim göstermiştir. İnce motor alanda yaşına denk gelen İM-32 (kare kopya), İM-31 (altı kısımlı adam) ve İM-30 (artı(+) kopya) maddelerinden geçer almış ve normal gelişim göstermiştir. Dil alanında yaşına denk gelen D-42 (beş küp koy), D-41 (zıt anlamlar ¾) ve D-40 (iki küp koy) maddelerinden geçer alarak normal gelişim göstermiştir. Kaba motor alanda KM-37 (tek ayakta 9 sn durma), KM-36 (tek ayakta 8 sn durma), KM-34 (tek ayakta 7 sn durma) ve KM-32 (tek ayakta sıçrama) gecikme
37
maddelerinden kalır alarak anormal gelişim göstermiştir. Program sonrasında uygulanan son test Denver II’ de kişisel sosyal alanda yaşına denk gelen KS-21 (düğme ilikleme), KS-20 (yardımsız giyinme) ve KS-19 (tişört giyinme) maddelerinden geçer almış ve normal gelişim göstermiştir. İnce motor alanda yaşına denk gelen İM-32 (kare kopya), İM-31 (altı kısımlı adam) ve İM-30 (artı(+) kopya) maddelerinden geçer almış ve normal gelişim göstermiştir. Dil alanında yaşına denk gelen D-42 (beş küp koy), D-41 (zıt anlamlar ¾) ve D-40 (iki küp koy) maddelerinden geçer alarak normal gelişim göstermiştir. Kaba motor alanda yaşına denk gelen KM-38 (geri adımlama), KM-37 (tek ayakta 9 sn durma) ve KM-36 (tek ayakta 8 sn durma) maddelerinden geçer alarak normal gelişim göstermiştir.
Grafik 4: Olgu 4 Sonuç Analiz Grafiği
Grafik 4’de, olgu 4 için müdahale programı öncesi ve müdahale sonrası Denver II Gelişimsel Tarama Testi sonuçları yer almaktadır. Olgu 4, program öncesinde uygulanan ön test Denver II de kişisel sosyal alanda yaşına denk gelen KS-21 (düğme ilikleme) uyarı maddesinden; KS-20 (yardımsız giyinme) ve KS-19 (tişört giyinme) gecikme maddelerinden kalır almış ve anormal gelişim göstermiştir. İnce motor alanda yaşına denk gelen İM-27 (uzun çizgi seçme), İM-26 (O kopya) ve İM-25 (dik çizgiyi kopya) maddelerinden geçer almış ve normal gelişim göstermiştir. Dil alanında D-39
38
(altı sözcük tanımlama) ve D-38 (zıt anlamlar 2/4) uyarı maddesinden kalır alarak anormal gelişim göstermiştir. Kaba motor alanda yaşına denk gelen KM-33 (tek ayakta 6 sn durma), KM-32 (tek ayakta sıçrama) ve KM-31 (tek ayakta 5 sn durma) maddelerinden geçer alarak normal gelişim göstermiştir. Program sonrasında uygulanan son test Denver II’ de kişisel sosyal alanda yaşına denk gelen KS-21 (düğme ilikleme) uyarı maddesinden kalır almış ve şüpheli gelişim göstermiştir. İnce motor alanda yaşına denk gelen İM-28 (üç kısımlı adam), İM-27 (uzun çizgi seçme) ve İM-26 (O kopya) maddelerinden geçer almış ve normal gelişim göstermiştir. Dil alanında yaşına denk gelen D-39 (altı sözcük tanımlama), D-38 (zıt anlamlar 2/4) ve D-37 (zıt anlamlar ¼) maddelerinden geçer alarak normal gelişim göstermiştir. Kaba motor alanda yaşına denk gelen KM-34 (tek ayakta 7sn durma), KM-33 (tek ayakta 6 sn durma) ve KM-32 (tek ayakta sıçrama) maddelerinden geçer alarak normal gelişim göstermiştir.
39
5. TARTIŞMA
Bu çalışmada, çocukların hastane süreçlerinde gelişimlerinin ne düzeyde olduğu Denver II Gelişimsel Tarama Testi ile değerlendirilmiş çıkan sonuçlar doğrultusunda bireysel olarak gelişime destek müdahale programları hazırlanıp uygulanmıştır. Taburculuk esnasında ailelere evde uygulayabilecekleri etkinlik örnekleri verilip programın devamlılığı sağlanmaya çalışılmıştır.
Son test için aileler çağrıldığında evde uygulamaya devam edip etmedikleri sorulmuştur. Verilen çalışma kâğıtlarına birebir uyamasalar da etkinlik yaptırdıklarını dile getirmişlerdir. Son test ve ön test sonuçları arasındaki fark da aile katılımının ister fiziksel ister zihinsel isterse psikolojik olsun her gelişim alanı için mutlak önemini göstermektedir. Çamlıbel (2010), okul öncesinde aile katılımının önemine şu sözlerle vurgu yapmıştır: “Aile katılımı, ailelerin çocuğun eğitiminde rol almalarına daha bilinçli ve aktif olabilmelerine öğretmenlerin mesleki açıdan doyumlarına ayrıca uygulanan programın geliştirilmesine olanak sağlamaktadır. Aile katılımı bu sebeplerden ötürü çok boyutlu bir yapıya sahiptir.” Sağlıklı çocukların eğitiminde aile katılımının bu denli önemli olduğu söylenirken bir sebepten dezavantajlı duruma düşen çocuklarda eğitim, eğitimin uygulanabilirliği ve sürekliliği, eğitime destek verilmesi daha da önemli bir hal almaktadır.
Süreğen hastalığı olan çocuk anne-babaları normalden daha korumacı olmaktadırlar. Çocuğun yaşamında bazı kısıtlamaların olabileceği bilgisi aileleri olduğundan fazla telaşlandırmaktadır (Er, 2006). Kalp hastası olan çocuklarda durum daha da korkutucu olabilmektedir. Aileler, çocuğu okula göndermeme, yorulmasın diye sürekli kucaklarında taşıma gibi davranışlar göstermektedirler. Çocuk, kalp sağlığının yanında fiziksel, psikolojik hatta dil açısından da problem yaşar duruma gelebilmektedir. Ailelere çocuğun gelişim açısından aksaklık yaşadığı alanları anlatıp bunlara destek müdahale programı hazırlandığı ve evde uygulamaları gerektiği söylendiğinde ilk etapta kabul etmemişlerdir. Sebebi sorulduğunda çocuğun bu program dâhilindeki etkinlikleri yaparken daha fazla yorulup stres yaşama ihtimali olduğu cevabı verilmiştir.
40
Çocuklar hastane yatışları sırasında yapılan işlemler bir yana psikolojik destek göremediklerinde yıpranmaktadırlar. Dış ortamdan izole edilmişliğin verdiği yalnızlıkla birlikte psikolojik ataklar geçirebilmektedirler. Çocuk bazlı değerlendirmede ön test ve son test arasında anlamlı fark çıkan çocuğun durumunu yapılan etkinliklerle iyileştirmenin çocuğa olumlu katkıları açıklamaktadır. Perktaş, Author ve Özmert’in 2017 yılında Ankara’da yaşları 5-18 arasında değişen 42 çocuk ve sağlık çalışanlarının dahil edildiği bir çalışmada klinik olarak özel eğitim almış palyaçolar çocuklarla vakit geçirerek çocukların hastaneye, doktorlara ve tıbbi işlemlere karşı kaygılarını azaltmayı hedeflemişlerdir. Sonuçta hem ailelerin hem çocukların hem de sağlık çalışanlarının çocukların hastane sürecinde daha rahat hareket edebildikleri bu çalışmanın olumlu olduğu yönünde bulgulara rastlanmıştır. Bu çalışma çocukların psikososyal destek ihtiyaçlarının karşılanmasının süreç açısından önemli olduğunu göstermektedir.
Denver II Gelişimsel Tarama Testi sağlıklı çocuğa uygulanan bir test olmasına rağmen bu çalışmada hasta çocuklara uygulanmıştır. Bu uygulamadaki amaç çocukları tanılamak değildir. Yalnızca 0.dakikada gerekli olan müdahaleyi yapabilmek için veri elde etmektir. Çocukların hastanede kalacakları sürenin belli olmaması, hastane ve hastalık sürecinin gelişime olan etkisinin belirsiz olması Denver II’yi uygulama için elverişli hale getirmiştir.
41
6. SONUÇ VE ÖNERİLER
Kronik hastalığı olan çocukların gelişimsel gerilik yaşama ihtimali normale oranla iki kat daha fazla olduğu bilinmektedir. Bu çocukların destek alabilecekleri kişi ya da merkezlere ulaşabilmesinde sorunlar yaşanmaktadır. Yapılan olgu çalışmasında bulguların analizinde kronik kalp hastalığı olan çocukların genel gelişim değerlendirmelerinde normalden sapmalar bulunmuştur. Bu sapmalar Denver II Gelişimsel Tarama Testi ile tespit edilmiştir. Gelişimin seyrinde ilerlemesi için gelişimsel geriliğe göre hazırlanan müdahale programının etkililiği incelenmesi için çocuklara en az 3 ay sonra test tekrar uygulanmıştır. 4 olgunun ön test son test sonuçları karşılaştırıldığında müdahale programının etkili olduğu bulunmuştur.
Olgu 1 için test sonuçları analiz edildiğinde; ön testte kişisel-sosyal gelişim alanında yaşında gelişim gösterdiği, ince motor gelişim alanında 3 uyarı 1 gecikme maddesinin olduğu, dil gelişim alanında 1 uyarı ve 2 gecikme maddesinin olduğu ve kaba motor gelişim alanın 4 uyarı ve 5 gecikme maddesinin olduğu tespit edilmiştir. Müdahale programı, çocuğun anormal gelişim gösterdiği ince motor, dil ve kaba motor alanlarına yönelik hazırlanmıştır. Son test sonuçları analiz edildiğinde kişisel-sosyal ve dil gelişim alanlarında yaşında gelişim gösterdiği ince motor gelişim alanında 2 uyarı ve 2 gecikme maddesinin ve kaba motor alanda 1 uyarı ve 1 gecikme maddesinin olduğu tespit edilmiştir. Uygulanan müdahale programının dil ve kaba motor gelişim alanına etki ettiği ancak ince motor alana etki edemediği saptanmıştır. Çocuğun hastaneden taburcu olduktan sonra farklı zamanlarda apandisit ve bağırsak ameliyatı olduğu bu süre zarfında programı uygulamada problem yaşadıkları öğrenildi. Hali hazırdaki gelişimsel aksaklığa müdahale edilmek istense de yeni bir işlemin varlığı çocuğun psikolojisi üzerindeki etkisinden doğan stres, kaygı ve boş vermişlik eğitimin etkililiğini sekteye uğratmaktadır.
Olgu 2 için test sonuçları analiz edildiğinde; ön testte kişisel-sosyal gelişim alanında yaşında gelişim gösterdiği, ince motor gelişim alanında 1 uyarı maddesinin olduğu, dil gelişim alanında 1 uyarı maddesinin olduğu ve kaba motor gelişim alanında yaşında gelişim gösterdiği tespit edilmiştir. Müdahale programı, çocuğun şüpheli gelişim gösterdiği ince motor ve dil alanlarına yönelik hazırlanmıştır. Son test sonuçları analiz edildiğinde kişisel-sosyal, ince motor, dil ve kaba motor gelişim alanlarında
42
yaşında gelişim gösterdiği tespit edilmiştir. Uygulanan müdahale programının ince motor ve dil gelişim alanlarına etki ettiği saptanmıştır.
Olgu 3 için test sonuçları analiz edildiğinde; ön testte kişisel-sosyal, ince motor ve dil gelişim alanlarında yaşında gelişim gösterdiği, kaba motor gelişim alanında 4 gecikme maddesinin olduğu tespit edilmiştir. Müdahale programı, çocuğun anormal gelişim gösterdiği kaba motor gelişim alanına yönelik hazırlanmıştır. Son test sonuçları analiz edildiğinde kişisel-sosyal, ince motor, dil ve kaba motor gelişim alanlarında yaşında gelişim gösterdiği tespit edilmiştir. Uygulanan müdahale programının kaba motor gelişim alanına etki ettiği saptanmıştır.
Olgu 4 için test sonuçları analiz edildiğinde; ön testte kişisel-sosyal gelişim alanında 1 uyarı ve 2 gecikme maddesinin olduğu, ince motor gelişim alanında yaşında gelişim gösterdiği, dil gelişim alanında yaşında gelişim gösterdiği ve kaba motor gelişim alanında 2 uyarı maddesinin olduğu tespit edilmiştir. Müdahale programı, çocuğun anormal gelişim gösterdiği kişisel-sosyal ve kaba motor gelişim alanlarına yönelik hazırlanmıştır. Son test sonuçları analiz edildiğinde kişisel-sosyal gelişim alanında 1 uyarı maddesinin olduğu, ince motor, dil ve kaba motor gelişim alanlarında yaşında gelişim gösterdiği tespit edilmiştir. Uygulanan müdahale programının kişisel-sosyal ve kaba motor alanlarına etki ettiği saptanmıştır.
Olgular analiz edildiğinde her biri için gecikme maddelerinin varlığı, uygulanan müdahaleden sonra problem gözlenen alanlarda ilerlemelerin olması erken müdahalenin gerekliliğini göstermektedir. Erken müdahale ancak erken teşhis ile mümkün olabilmektedir. Galip (2010), yaptığı çalışmasında kronik hastalığı olup hastanede tedavi gören çocukların %2 sinin sağlık hizmetlerine ulaşmada sorun yaşadığını bunu yanında %50 sinin gelişimsel destek ihtiyacı olmasına rağmen gerekli yönlendirmelerin yapılmadığını tespit etmiştir. Çocukları periyodik bir şekilde takibini yapan hekimlerin olmasına rağmen gelişimsel ihtiyacı yakalayıp doğru yönlendirmenin olmadığı araştırma bulguları arasında yer almaktadır. Göçer (2006), yaptığı çalışmada Frances Page Glascoe ve arkadaşlarına göre çocuklarda dil ve konuşma bozuklukları, mental retardasyon, öğrenme güçlüğü, duygulanım ve davranış bozukluğu görülme oranı %16’ya kadar yükseldiğini, bu çocukların sadece %50’sinin okul öncesi dönemde saptanabildiği, gelişimsel sorunları olan çocukların rutin pediatrik bakım almalarına rağmen sağlık personelinin dikkatini çekmediğini saptadıklarına değinmiştir. Burada
43
gelişimsel takibi bilen, ihtiyaca binaen doğru ve gerekli yönlendirmeleri yapabilen sağlık personellerinin varlığına ihtiyaç duyulmaktadır.
Anne-babaların çocuklarının tedavi sürecinden haberdar olma hakları vardır (Er. 2006). Tedavideki aksamalar yahut ilerlemeler, gelişimsel sapmalar da ailenin bilmesi gereken önemli hususlardır. Ailelere çocukların gelişim süreçleri hakkında bilgi vermek dezavantajlı koşullarda yapmaları gerekenler ve almaları gereken önlemler konusunda da yol göstermek gerekmektedir. Aileler bu süreçlerde yeterince zorlandıklarından psikososyal destek ihtiyaçları doğmaktadır. Ailelere yönelik çalışmaların, bilgilendirmelerin onların da nefes alabilecekleri alanların oluşturulması gerekmektedir. Stres düzeyleri artan anne babaların çocuklarına karşı tutum ve davranışları da değişmektedir. Aileleri izleyerek doğru zamanlarda ince müdahaleler yapmak süreç için önemli olacaktır (Yıldız, 2019).
Uzun hastane yatışlarında çocuklarla etkinlikler yapmak onlara yeni beceriler kazandırmak onlara mutluluk vermektedir. Psikolojik olarak iyi durumdaki çocuğun iyileşme hızı da doğru orantılı olarak artmaktadır (Ünivar, 2011). Bunun için hastanelerde uygun ortamların hazırlanması gerekmektedir. Türkiye'de Milli Eğitim Bakanlığı Şubat 2010 tarih ve 2629 sayılı Tebliğler Dergisi'nde yayımlanan “Evde ve Hastanede Eğitim Hizmetleri Yönergesi” ile okul öncesi ve ilköğretim çağındaki özel eğitime ihtiyacı olan bireylerden, sağlık problemi nedeniyle örgün eğitim kurumlarından doğrudan yararlanamayacak durumda olanlara evde veya hastanede yatarak tedavi gören öğrencilere, yatarak tedavi gördüğü sürede verilecek eğitim hizmetlerinin planlanması ve yürütülmesiyle ilgili usul ve esasları düzenlemiştir. Milli Eğitim Bakanlığı Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğü ve sağlık kurumları işbirliği ile açılan hastane okullarının sayısı 2012 yılına gelindiğinde 51’e ulaşmıştır. Bu okullar, 2012 yılına kadar kurum müdürlüğü statüsüne sahipken bu yıldan sonra hastaneye en yakın bir ilkokul müdürlüğüne bağlı hastane sınıflarına dönüştürülmüştür (Gültekin, Boyraz ve Uyanık, 2017). Çocukların okuldan uzak kalmalarının sebep olduğu stresi azaltmak, psikolojik olarak kendini iyi hissedecek olan çocuğun iyileşme hızının da ivme alacağı bu uygulamalar önemli bir yere sahiptir.
Hastane sınıflarının olmadığı yerlerde “oyun odası” açılıp en azından çocuklara eğitsel ve gelişimsel destek sağlanmaya çalışılmaktadır. Bu çalışmanın yapıldığı hastanede uygun koşullar sağlanamadığı için “oyun odası” açılamamıştır. Yapılmak
44
istenen etkinliklerin bazıları yatak başında uygulamaya elverişli olmadığında etkinlik türü ve sayısı sınırlı kalmıştır.
Çocuklardaki damar yolunun varlığı, çocuk oldukları için sürekli damar yolu değişikliği ve işlem sonrasında direnlerinin olması da etkinlikleri kısıtlamaktadır. Ünüvar 2011 yılında hastanede yatan çocukların eğitsel açıdan desteklenmesi ile ilgili yaptığı çalışmasında öğretmen adaylarının 6 hafta boyunca 3-7 yaş arasında hastanede yatan çocuklara etkinliklerin düzenlenmiştir. Ancak bu etkinliklerin uygulanmasında hastanede yatan çocukların damar yolu açık olduğu için kalem tutma ve çizgi çizme çalışmalarında zorlandıkları görülmüş ve bu etkinliklere daha az yer verildiği belirtilmiştir. Öte yandan bu çalışmaların yataklar üzerinde yapılmasında zorluklar yaşandığı ve çocukların ayaklı masaları da her zaman yeterli olmadığı için bu etkinliklere fazlaca yer verilmediği açıklanmıştır.
Çocukların yatışları süresince doktorlarca ve hemşirelerce can yakan müdahalelere maruz kalmaları hastanedeki her personeli onlar için tehlikeli yapmaktadır. Oyun oynamak, sohbet etmek için dahi odalarına girmek istenildiğinde aşırı tepki gösterebilmektedirler. Çocuklara ulaşabilmek ajite olmalarında dolayı güçleşmektedir. Onların kendilerini rahat hissedebilecekleri ortamların yanında personellerinde rahatlatıcı davranışlar sergilemesi önem kazanmaktadır. Oyunun çocukların gelişimi üzerindeki olumlu etkileri birçok araştırmada da kanıtlanmıştır ki Maria Montessori’de oyunun çocuğun işi olduğunu söylemiştir. Hastane sürecinde çocuklarla oyun oynamanın etkinlik yapmanın da sürece ve gelişime iyi geldiği araştırmalarca göz önüne serilmişken hastanede yatış süresince çocuklarla terapötik oyun oynamak olumlu katkılar sağlayacaktır. Yayan ve Zengin (2018), çocuk kliniklerinde terapötik oyunla ilgili yaptıkları derleme çalışmasında, çocuklara uygulanan rutin hemşirelik bakım uygulamalarında, cerrahi veya invaziv girişimlere hazırlıkta ve ağrılı işlemler sırasında hemşirelerin bu oyunu kullanabileceklerini bunun işlerini kolaylaştıracağını aynı zamanda çocuğun stres düzeyini de azaltacağına dair açıklamalarda bulunmuşlardır. Terapötik oyun çocuğun kendini sözel yahut sözel olmayan (pandomim, resim çizme, oyun hamuru vb.) şekilde ifade etmesine yardımcı olmaktadır. Bu da hospitalizm olasılığını ortadan kaldıracağı gibi hastane sürecinin daha rahat atlatılmasına olanak sağlayacaktır.
45
KAYNAKLAR
Akçevin, A., Alan, T., Bakır, İ., Bilal, M.S., Köner, Ö., Mert, M., Sağıroğlu, A., Sarıoğlu, T. (1998). Sol Ventrikül Çıkım Yolu Darlıklarında Aortoventriküloplasti Operasyonunun Orta-Uzun Dönem Sonuçları.Türk Göğüs Kalp Damar Cerrahi Dergisi. 1998: 6(5): 405-411
Akçevin, A., Aytaç, A,, Olga, R., Paker, T., Polat, B., Sarıoğlu, A., Sarıoğlu, B., Türkoğlu, H., Yalçınbaş, Y. (1991). Pulmoner Arter Banding ve Cerrahi Sonuçları. Türk Kardiyol. Dern. Arş. 1991: 19: 219-222
Allen, H.D., Cetta, F., Felted, T.F., Penny, D.J., Shaddy, R.E. (2016). Moss and Adams Heart Disease in İnfants, Children, and Adolescents İncluding The Fetus and Young Adult “Atrial Septal Defects”. E Book ISBN: 9781496300249
Arı, A. (2018). Eğitim Bilimine Giriş. İçinde: Eğitim Psikolojisi. Ss:160-163. Eğitim Yayınevi, Konya
Arslan,Ö. (2009). Fallot Tetrolojisi Cerrahi Onarımında Pulmoner Kapak Koruyucu Cerrahi ile Transanuler Yama Konulan Hastaların Orta Dönem Sonuçlarının Karşılaştırılması. Kalp ve Damar Cerrahisi Uzmanlık Tezi. ss:24
Atay, G., Eras, Z., Ertem, İ.(2011). Çocuk Hastaların Hastane Yatışları Sırasında Gelişimlerinini Desteklenmesi. Çocuk Dergisi, 2011;11(1):1-4doi:10.5222/j.child.2011.001
Atıcı Kılıç, M., Bilgin, M., İnanç Yazgan,B. (2017). Gelişim Psikolojisi (5,6,7,11. Bölüm). Pegem Akademi: Ankara
Aydeniz, E.G., Aydoğan, R.N., Dikme, İ.B., Efendiler, İ., Gündüz, S., Yüksel, S., Türksoy, H. (2016). Çocuklarda Hastane Korkusunu Etkileyen Faktörler. Çocuk sağlığı ve hastalıkları dergisi, 2016; 59: 161-168.
Aydoğan, Ü., Atay, A., Cöngöloğlu, A., Kılıç, S., Köseoğlu, V., Kürekçi, A., Sağlam, K., Sarı, O., Tuna, M. (2012). GAFT Pediatrik Hematoloji ve Onkoloji Kliniklerinde Herhangi Bir Malignite veya Kronik Hastalık Nedeniyle Takip Edilen Çocukların Ebeveynlerindeki Depresyon, Anksiyete, Umutsuzluk Durumlarının Belirlenmesi. Türk Silahlı Kuvvetleri Koruyucu Hekimlik Bülteni 2012: 11(5): 577-582
Aygün, C., Köksal, N., Uras, N. (2018). Türk Neonatoloji Derneği Prematüre Bebekte Patent DuktusArteriozus Tanı ve Tedavi Rehberi. Türk Pediatri Arşivi, 2018: 53: 576-587.
46
Aytar Güngör, A. (2015). Ruh Sağlığı. (s:159-162). Hedef CS Basın Yayın: Ankara.
Aytekin, A., Çelebi, A., Çelebioglu, A., Küçükoglu, S. (2015). Hastanede Yatan Çocuk ve Oyun. İzmir Dr. Behçet Uz. Çocuk Hast. Dergisi, 2015; 5(3):156-160doi:10.5222/buchd.2015.156
Baran, G., Gültekin, G. (2005). Hastalık ve Çocuk. Aile ve Toplum Dergisi, 2005; 2(9): ISSN: 1303-0256
Baykoç,N. (2006). Hastanede Çocuk ve Genç (1.-5. Bölüm). Gazi Kitapevi: Ankara.
Baysal, A., Çalışkan, A., Fedakar, A., Fındık, O., Dunar, H., Şaşmazel, A., Yıldırım, A. (2010). Tek Ventrikül Morfolojisine Sahip Hastalarda Çift Yönlü Glenn Şant İşleminin Kısa ve Orta Dönem Sonuçları. Türk Göğüs Kalp Damar Cerrahisi Dergisi. 2010: 18(2): 88-93.
Beytut Şen, D., Bolışık, B., Seyfioglu, U., Solak, U. (2009). Çocuklarda Hastaneye Yatma Etkilerinin Projektif Yöntem Olan Resim Çizme Yoluyla İncelenmesi. Maltepe Üviversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanat Dergisi, 2009; 2(3): 35-43
Boughman, J.,Ferencz, C., Permutt, T., Rosenthal, G., Wilson, P, (1991). Birth Weight and Cardiovascular Malformations: A Population-Based Study: The Baltimore-Washington İnfant Study. American Journal Of Epidemiology. 1991: 133(12): 1273-1281.
Botto, L.D.,Correa, A. (2003). Decreasing The Burden of Congenital Heart Anomalies: An Epidemiologic Evaluation Of Risk Factorsand Survival. Progress in Pediatric Cardiology. 2003. 18(2): 111-121.
Boyraz, C., Gültekin, M., Uyanık, C.C. (2017). Beyaz Önlüğü Sadece Doktorlar Mı Giyer? Hastane Sınıfı Öğretmenlerinin Hastane Sınıflarına İlişkin Görüşleri. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi. 2017: 16 :60 (104-118) ISSN:1304-0278
Burn, J., Cross, I.E., Goodship, D., Scambler, P.J., Wilson, D. (1992). Deletions Within Chromosome 22q11 İn Familial Congenital Heart Disease.The Lancet. 1992: 340(8819): 573-575.
Canberi, F., Kanat, K., Kaynakekici, B., Temel, Zf. (2017). Hastaneye Yatma Deneyimi Olan ve Olmayan 5-6 Yaş Çocuklarının Doktor, Hemşire ve Hastane Algılarının İncelenmesi. 5.Uluslararası Okul Öncesi Eğitim Kongresi. 18-21 Ekim 2017.
Candan, İ., Oral, D. (2002). Kardiyoloji (s:605-787). Ankara Tıp Yayınları: Ankara
47
Cantez, T., Dindar, A., Tanman, B. (2002). Doğumsal Kalp Hastalıkları. (Ed : Neyzi O, Ertuğrul T.) Pediatri, 2002: 947-73. Nobel Tıp Kitabevi:İstanbul.
Christiaens, G., Hofman, A., Lindhout, D., Samrén, E., Van Dujin, C. (1999). Antiepileptic Drug Regimens and Major Congenital Abnormalities İn The Offspring. Annals of Neurology: OfficialJournal of the American Neurological Associationand the Child Neurology Society. 1999. 46(5): 739-746.
Çamlıbel Çakmak, Ö. (2010). Okul Öncesi Eğitim Kurumlarında Aile Katılımı. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2010; 1(20).
Çelik, A., Şahin, M. (2013). Spor ve Çocuk Gelişimi. International Journal of SocialScience. 2013:6(1): 467-478 ÇOCUK KALP VAKFI.Doğumsal Kalp Anomalileri.https://www.ckv.org.tr/Dogumsal-Kalp-Anomalileri.aspx?pID=5. (Erişim Tarihi: 20/11/2019).
Düzovalı, Ö., Toros, F.Ç, TOT, Ş. (2002). Kronik Hastalığı Olan Çocuklar, Anne ve Babalarındaki Depresyon ve Anksiyete Düzeyleri. Klinik Psikiyatri Dergisi.2002: 5(4): 240-247.
Er, M. (2006). Çocuk, Hastalık, Anne-Babalar ve Kardeşler.Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi, 2006; 49: 155-168
Erdem, G., Gürkan, B., Yurdakök, M. (2004). Konjenital Kalp Hastalıklarının Değerlendirilmesi. Türk Neonatoloji Derneği Neonataoloji. 2004: 503-512
Ergene,T. (2009). “Eğitim Psikolojisi”, İçinde “Psikososyal Gelişim”. (Ed: Erkan S. ; Özbay Y.)Pegem Akademi: Ankara
Erek, E., Sarıoğlu, T., Yalçınbaş, K.Y. (2016). Pediatrik ve Konjenital Kalp Cerrahisi Temel Bilgiler ve Prensipler.Acıbadem Üniversitesi Yayınları İstanbul. 2016: 7-8
Erkan,S., Özbay, Y. (2011). “Eğitim Psikolojisi” (2,3 ve 6. Bölüm). (Ed: S.Erkan, Y. Özbay.), Pegem Akademi: Ankara.
Eroğlu, A. (2000). Kalp Hastalığı ve Ritim Bozukluğu Olan Çocuklarda Fizik Aktivite Konusunda Öneriler,Türk Kardiyol Dern Arş. 2000; 28: 245-253
48
Flanagan, M.,Yeager, S., Weindling, S. (1999). Cardiac Disease. (Ed: Avery, G.B.,Fletcher, M.A., Mac Donald, M.G.). Neonatology Pathophysiology & Management of the Newborn (5th ed). Philadelphia: Lippincott, Williams & Wilkins. 1999: 577-596
Frencz, C. (1993). Epidemiology of congenital heart disese:.Perspectives in Pediatric Cardiology, 1981–1989. Vol 4
Ferencz, C., Mccarter, R., Rubin, J. (1985). Congenital Heart Disease: Prevalence At Livebirth. The Baltimore Washington Infant Study. Am J Epidemiol 1985: 121: 31-36
Galip, N. (2010). Gelişimi İzleme ve Destekleme Rehberi”nin “Dünya Sağlık Orgutu (DSO) İşlevsellik, Yetiyitimi ve Sağlığın Uluslararası Sınıflandırmasına (Icf-Cy) Uyarlanması ve 0–5 Yas Arası Kronik Hastalığı Olan Çocukların Değerlendirilmesinde Geçerliliği. Tıpta Uzmanlık Tezi, 2010;73-76
Gander, M.J., Gardıner, H.W. (2015). Çocuk ve Ergen Gelişimi (3,4 ve 8.Bölüm). İmge Kitabevi: Ankara.
Genç, Ş. (2005). Özel Öğretim Yöntemleri. İçinde: Okulöncesi Dönemde Gelişim Alanları. Ed: Sağlam M. Anadolu Üniversitesi: Eskişehir.
Göçer Öz, C. (2006). Çok Düşük Doğum Ağırlıklı Riskli Pretermlerin Nörogelişimsel Sorunları ve Nörolojik Morbiditeye Etki Eden Faktörlerin Araştırılması. Uzmanlık Tezi, 2006
Görmüş, N., Görmüş Solak, I., Solak, H, Solak, M. (2011). Kalp Hastalıkları ve Cerrahisi. İçinde: Triküspid Atrezisi. ss:259;263;301. Efil Yayınevi: Ankara
Guldberg, P., Guttler, F., Hanley, W., Levy, H.l., Matalon, R., Rouse, B.. (2001). Congenital Heart Disease in Maternal Phenylketonuria: Report From The Maternal PKU Collaborative Study. Pediatric Research. 2001: 49: 636-642.
Heper, C., Moğol, E. (2000). Multidisipliner Kardiyoloji. Nobel & Güneş Tıp Kitabevi: Bursa. 2000: 1: 75-110.
Hernandez-Díaz, S., Mitchell, A., Werler, M., Walker, A. (2000). Folic Acid Antagonists During Pregnancy and The Risk Of Birth Defects. New England Journal Of Medicine. 2000: 343(22): 1608-1614.
49
İMAEH (2019). Doğuştan Kalp Hastalıkları ve Ameliyatları Eğitim Rehberi. İstanbul S.B.Ü. Mehmet Akif Ersoy Göğüs Kalp ve Damar Cerrahisi Eğitim ve Araştırma Hastanesi.www.imaeh.gov.tr. (Erişim Tarihi: 07/09/2019)
Karacan, E. (2000). Bebeklerde ve Çocuklarda Dil Gelişimi. Klinik Psikiyatri Dergisi. 2000; 3: 263-268.
Karahan, M. (2018). Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Üsküdar Üniversitesi Yüksek Lisans Ders Notu. 2018 Bahar Dönemi.
MEDLİNEPLUS. https://medlineplus.gov/ency/article/001567.htm. (Erişim Tarihi: 27/12/2019)
Morris, C.D. (2004). Lessons From Epidemiology For The Care Of Women With Congenital Heart Disease. Progress in Pediatric cardiology. 2004: 19(1): 5-13.
NATIONAL HEART, LUNG AND BLOOD INSTITUTE. https://www.nhlbi.nih.gov/health-topics/congenital-heart-defects. (Erişim Tarihi: 27/12/2019)
Neslitürk, S. (2013). Anne Değerler Eğitim Programının 5-6 Yaş Çocuklarının Sosyal Beceri Düzeyine Etkisi. Doktora Tezi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, ss:39-42.
Senemoglu,N. (2012). Gelişim Öğrenme ve Öğretim Kuramdan Uygulamaya. Pegem Akademi: Ankara
Smithells, Rw. (1973). Defectsand Disabilities of Thalidomide Children. Br Med J. 1973: 1(5848): 269-272.
Ulusoy, S. (2008). Siyanotik ve Asiyanotik Konjenital Kalp Hastalığı Olan Çocuklarda Hemostatik Değişiklikler (İstanbul Haseki Örneği). Uzmanlık Tezi.
Ungan, D.S. (2009). İşlevsel Yönleriyle Ninniler. (s:21-29). Pegem Akademi: Ankara.
Ünüvar,P. (2011). Hastanede Yatarak Tedavi Gören Çocukların Eğitsel Açıdan Desteklenmesi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi [Electronic Journal], 2011; 35: 31-44
Yalaz, K., Anlar, B., Bayoğlu, B.U. (2015). Denver II Gelişimsel Tarama Testi ''Türkiye Standardizasyonu''. Ankara.
Yayan, H.E., Zengin, M. (2018). Çocuk Kliniklerinde Terapötik Oyun. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 2018; 7(1): 226-233
50
Yavuzer,H. (2014). Çocuk Psikolojisi (1.bölüm). Remzi Kitapevi: İstanbul
Yavuzer,H. (2013). Çocuğunuzun İlk 6 Yılı. (s:185-225) Remzi Kitapevi: İstanbul
Yıldız, M. (2019). “Hastane ve Çocuk” içinde “Hastane Ortamının Düzenlenmesi”. (Ed: Emre O, Ulutaş A.) Nobel Yayınları: Ankara. Ekim 2019
Zierler, S. (1985). Maternal Drugs and Congenital Heart Disease. Obstetrics and Gynecology. 1985: 65(2): 155-165.
51
EKLER
EK1: DENVER II GELİŞİMSEL TARAMA TESTİ
52
53
EK 2. DENVER II GELİŞİMSEL TARAMA TESTİ KODLARI
54
55
EK 3: BİLGİLENDİRİLMİŞ GÖNÜLLÜ OLUR FORMU
BİLGİLENDİRİLMİŞ GÖNÜLLÜ OLUR FORMU (BGOF)
ÇALIŞMANIN ADI:“Çocuk Kardiyoloji ve Çocuk KVC Servisinde Yatan 3-6 Yaş Çocukların Gelişimsel Değerlendirmesi Ve Uygulanan Müdahale Programı İle İlgili Olgu Çalışması”
Aşağıda bilgileri yer almakta olan bir araştırma çalışmasına katılmanız istenmektedir. Çalışmaya katılıp katılmama kararı tamamen size aittir. Katılmak isteyip istemediğinize karar vermeden önce araştırmanın neden yapıldığını, bilgilerinizin nasıl kullanılacağını, çalışmanın neleri içerdiğini, olası yararları ve risklerini ya da rahatsızlık verebilecek yönlerini anlamanız önemlidir. Lütfen aşağıdaki bilgileri dikkatlice okumak için zaman ayırınız. Eğer çalışmaya katılma kararı verirseniz, Çalışmaya Katılma Onayı Formu’nu imzalayınız. Araştırmada kullanılacak tüm malzemeler ve yapılabilecek tüm harcamalar araştırmacı tarafından karşılanacaktır
ÇALIŞMANIN KONUSU VE AMACI :
Hastanede çocuk servislerinde yatmakta olan 3-6 yaş arası hasta çocukların gelişimsel değerlendirmelerine yapıp eksik kaldıkları alanlara yönelik müdahale programı uygulayarak hastane, hastalık ve tedavi süreçlerinde gelişimlerini desteklemek.
Hastalıklar, tedaviler, hastaneler vb. durumlar yetişkinleri etkilediği gibi çocukları da etkilemektedir. Bu süreçler genel sağlık problemlerin yanında gelişimsel problemlere de yol açmaktadır. Araştırma, bu problemlerin ne düzeyde olduğunu tespit etmek ve bunlara uygun müdahale programları hazırlayıp uygulayarak çocukların gelişimlerini normal seyirlerine getirmeyi amaçlamaktadır.
ÇALIŞMA İŞLEMLERİ:
Çocuğa, Denver II Gelişimsel Tarama Testi yapılacaktır. Testin sonucuna göre çocuğa gelişimine destek müdahale programı hazırlanıp uygulanacaktır. Çocuk taburcu olurken aileye müdahale programını evde nasıl devam ettireceklerine dair bilgiler verilecektir. Test ilk yapılışından 3 ay sonra tekrar yapılacaktır.
ÇALIŞMAYA KATILMAMIN OLASI YARARLARI NELERDİR?
Çocuğun genel gelişimsel durumunu öğrenmek buna uygun destek müdahale programının uygulanmasına olanak vermiş olmak. Çocuğun gelişimi ile evde de neler yapılacağına dair bilgi edinmiş olmak. Belirli aralıklarda çocuğun gelişiminin takibinin yapılmasını sağlamak. Literatürde, hastanede yatan 3-6 yaş çocukların gelişiminde destek çalışmalarının ne denli önemli olduğuna dair alt yapı oluşturmuş olacaksınız.
56
KİŞİSEL BİLGİLERİM NASIL KULLANILACAK?
Kişisel tüm bilgileriniz, adınız soyadınız başta olmak üzere, şahsınıza ait bilgiler gizli tutulacaktır.
SORU VE PROBLEMLER İÇİN BAŞVURULACAK KİŞİLER :
1. Çocuk Gelişimci Büşra İNAL
Çalışmaya Katılma Onayı
Yukarıdaki bilgileri ilgili araştırmacı ile ayrıntılı olarak tartıştım ve kendisi bütün sorularımı cevapladı. Bu bilgilendirilmiş olur belgesini okudum ve anladım. Bu araştırmaya katılmayı kabul ediyor ve bu onay belgesini kendi hür irademle imzalıyorum. Bu onay, ilgili hiçbir kanun ve yönetmeliği geçersiz kılmaz. Araştırmacı, saklamam için bu belgenin bir kopyasını çalışma sırasında dikkat edeceğim noktaları da içerecek şekilde bana teslim etmiştir.
Gönüllü Adı Soyadı:
Tarih ve İmza:
Telefon:
Vasi (var ise ) Adı Soyadı:
Tarih ve İmza:
Telefon:
1: Gönüllünün bilgilendirilme işlemine başından sonuna dek tanıklık eden kişi
2:Gönüllüyü araştırma hakkında bilgilendiren kişi
Araştırmacı2 Adı Soyadı:
Büşra İNAL
Tarih ve İmza:
Adres ve Telefon: İstasyon Mahallesi, Turgut Özal Bulvarı. No:11, 34303 Küçükçekmece/İstanbul
0537 714 27 27
57
EK 4: Evde Uygulanan Müdahale Program Taslağı
58
59
EK 5: ÖZGEÇMİŞ
Eğitim Durumu :
L
İş Tecrübesi:
S.B.Ü. İstanbul Mehmet Akif Ersoy Göğüs Kalp ve Damar Cerrahisi Eğitim ve Araştırma Hastanesi
60
EK 6. ETİK KURUL ONAYI
61
EK 7. İL SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ ONAYI
Sayfalar
- ANA SAYFA
- HAKKIMIZDA
- İLETİŞİM
- GALERİ
- YAZARLAR
- BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ
- ANADOLU SELÇUKLU DEVLETİ
- SELÇUKLU TARİHİ
- SELÇUKLU TEŞKİLATI
- SELÇUKLU MİMARİ
- SELÇUKLU KÜLTÜRÜ
- SELÇUKLULARDA EDEBİYAT
- TOPLUM VE EĞİTİM
- SELÇUKLU BİLİM
- SELÇUKLU EKONOMİSİ
- TEZLER VE KİTAPLAR
- SELÇUKLU KRONOLOJİSİ
- KAYNAKLAR
- SELÇUKLU HARİTALARI
- HUN İMPARATORLUĞU
- OSMANLI İMPARATORLUĞU
- GÖKTÜRKLER
- ÖZ TÜRÇE KIZ İSİMLERİ
- ÖZ TÜRKÇE ERKEK İSİMLERİ
- MÜZELERİMİZ
- GÖKTÜRKÇE
- SELÇUKLU FİLMLERİ
- SELÇUKLU DİZİLERİ
- KÜTÜPHANELERİMİZ
5 Eylül 2024 Perşembe
48
Kaydol:
Kayıt Yorumları (Atom)
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder