14

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

Πηγές Βυζαντινές πηγές

Βραχέα Χρονικά, εκδ. P.Schreiner, Die byzantinischen Kleinkroniken, I-II, Wien, 1975-1977.

 

Νικηφόρος Γρηγοράς, Ρωμαϊκή Ιστορία: εκδ. Bekker, I, Nicephori Gregorae Historia Byzantina 2, Bonn 1855.

Δημήτριος Κυδώνης, εκδ. F. Tinnefeld, Demetrios Kydones, Briefe, [Bibliothek der Griechischen Literatur, I/I, II, Anton Hiersemann], Stutgart 1981, 1991.

Δημήτριος Κυδώνης, Correspondance εκδ R.-J. Loenertz, 2 τόμοι, Vatican City, 1956–60.

 

Δούκας, Ιστορία: Δούκας Μηχαήλ, Τουρκο-βυζαντινή Ιστορία, εκδ. V. Grecu, Βουκουρέστι, 1958.

 

Μανουήλ Παλαιολόγος, Επιστολαί εκδ. G. Dennis, The Letters of Manuel Palaeologus, Washington 1977.

 

Ιωάννης Καντακουζηνός, Ιστορία: Ioannis Cantacuzeni eximperatoris Historiarum Libri IV εκδ, L. Schopen, Ι-ΙΙΙ, CSHB, Bonn 1828-1832.

 

Johannes Chortasmenos (ca. 1370 - ca. 1436/37). Briefe, Gedichte und Kleine Schriften, εκδ. Herbert Hunger, Βιέννη, [Wiener byzantinische Studien Bd. 7], 1969.

 

Κριτόβουλος, Critobuli Imbriotae Historiae εκδ. Diether D. Reinsch, [CFHB XXII], Berlin, 1983. V.Laurent, Trisepiscopat: Laurent, Le trisépiscopat du patriarche Mathieu I (1397-1410) Paris 1972.

Γεώργιος Παχυμέρης, Χρονικόν Γεωργίου Παχυμέρη του πρωτεκδίκου και δικαιοφύλακος (Georges Pachymérès, Relations historiques I-V), A. Failler – V. Laurent [CFHB XXIV/1-2] Paris 1984, A. Failler [CFHB XXIV/3-4] Paris 1999

 

Σημειώσεις ανωνύμου: Notizbuch eines Beamten der Metropolis in Thessalonike aus dem Anfang des

XV. Jahrhunderts, εκδ. Sokr. Kugeas, BZ 23 (1914/19) 143-163.

Spandugnino, (Theodoro Spandugnino), De la origine deli Imperatori Ottomani..., εκδ. K. Σάθας, Μνnμεία Ελληνικής Ιστορίας. Documents inédits relatifs à l'histoire de la Grèce au moyen âge, ΙΧ (Paris, 1890), ΜΒ, ΙΧ, 133-261.

 

Σφραντζής, Georgius Sphrantzes, Τα καθ’ εαυτόν 1401-1477, In anexa, Pseudo Phrantzes: Macarii Meliseni, Chronicon 1258-1481, εκδ. V. Grecu, Βουκουρέστι, 1966.

Χαλκοκονδύλης, Αποδείξεις Ιστοριών: Λ. Χαλκοκονδύλης, Αποδείξεις Ιστοριών, εκδ. E. Darko, I-II, Budapest, 1922-27.

 

Νικήτας Χωνιάτης, Νικήτα Χωνιάτη. Χρονική Διήγησις έκδ. J.L. van Dieten, Nicetae Choniate Historia [CFHB XL/I, Series Borolinensis] Berolini 1975.

 

Χρονικόν των Tούρκων Σουλτάνων, εκδ. Γ. Τ. Ζώρας, Αθήνα, 1958.-επανέκδωση από την Ε. Ζαχαριάδου, Χρονικόν των Tούρκων Σουλτάνων (του βαρβερινού ελληνικού Κώδικα 111) και το ιταλικό του πρότυπο, [Ελληνικά, Παράρτημα 14], εκδ. Ε.Α. Ζαχαριάδου, Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, Θεσσαλονίκη 1960.

Ψευδο-Φραντζής, Χρονικόν, έκδ. J.B.Papadopoulos, I, Leipzig, 1935.

Δυτικές και σλαβικές πηγές:

Balard, La Romanie: M. Balard, La Romanie genoise (XIIe-debut du XVe siècle). Ι-ΙΙ [Bibliothèque des Ecoles Françaises d'Athènes et de Rome] 1978.

 

Diplomatarium Veneto-Levantinum sive Acta et Diplomata Res Venetas, Graecas atque Levantis Illustrantia, εκδ. G. M. Thomas- R. Predeli, a. 1351-1454, Β΄, Βενετία 1889.

Φιλόσοφος Κωνσταντίνος, Lebenschreibung des Despoten Stefan Lazarević von Kostantin dem Philosophen, εκδ. Maximilien Braun, Göttingen, 1956.

 

Gelcich, Jozsef, and Lajos Thalloczy, Diplomatarium relationum Reipublicae Ragusanae cum regno Hungariae. Budapest: kiadja a M. Tud. Akadémia Tört. Bizottsága, 1887.

Hurmuzaki, Eudoxiu de. Documente privitóre la Istoria Românilor. Bucharest: C. Göbl, 1890.

 

Iorga, Nicholae, ed. “Notes et extraits pour servir à l’histoire des Croisades au XVe siècle.” ROL 4 (1896): Ι-ΙΙΙ, 25-118, IV, 226-320, 503-622.

Iorga, Nicholae «Notes et Extraits» pour servir à l’Histoire des Croisades au XVe siècle, I, Paris (1899-1900), 125-126.

 

Lannoy: Oeuvres de Ghillebert de Lannoy, Voyageur, Diplomate et Moraliste, εκδ. H. Potvin, Louvain 1878.

Livre des faits: Livre des faits du Marechal du Bouciquaut, Collection complète des mémoires relatifs a l’histoire de France, par M.Petitet, VI, Paris 1819, 375-513.

 

Mioni, Elpidio, ed. “Una inedita cronaca bizantina (dal Marc. Gr. 595).” Rivista di Studi Bizantini e Slavi 1 (1980) 71-87.

 

Noiret, Documents: Hippolyte Noiret, Documents inédits pour servir à l‘histoire de la domination. vénitienne en Crète de 1380 à 1485, Paris, 1892.

 

Thiriet, Régestes: F. Thiriet, Regestes des deliberations du Senat de Venise, I-II, Paris, 1958-1959.

 

Ισλαμικές πηγές

 

Abdülvasi Çelebi, Halilname, έκδ. Ayhan Güldaş, KB, Ankara, 1996.

 

Ahmet ibn Arabshah, Tamerlane or Timur the Great Amir, μεταφρ. J.H.Sanders, London, 1936. Âlî, Gelibolulu Künh al-Ahbar, V İstanbul, 1277 Εγίρας (1860/61).

Aşıkpaşazade, Osmanoğullarının Tarihi (Ιστορία των διαδόχων του Οσμάν), εκδ.Kemal Yavuz- M.A.Yekta Saraç, İstanbul, 2003.

 

Aşıkpaşazade (Ασίκπασά-ζάντε), Tevarih-i Âl-i Osman, Aşıkpaşazade Tarihi (Ιστορίες των Διαδόχων του Οσμάν), İstanbul, 1332.

Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri, I, İstanbul, 1917.

 

Enverî, Düstûr-nâme, έκδ. M.Halil Yinanç, Devlet Matbaası, İstanbul, 1928.

 

Enverî Düstûrnâme, Osmanlı Tarihi Kısmı (1299-1466) έκδ. Necdet Öztürk, İstanbul 2007.

Esterabadi, Bezm u rezm: Aziz B. Erdeşir-i Esterabadi, Bezm u rezm (γλέντι και πόλεμος), εκδ. M. Öztürk, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1990.

 

Feridun Bey, Münşeatü’s-Selâtin, I, Takvimhane Matbaası, İstanbul, 1859.

Gazawat-ı Sultan Murad bin Mehemmed Han, İzladi ve Varna Savaşları (1443-1444) Üzerinde Anonim Gazavatname, έκδ. Halil İnalcık-Mevlüd Oğuz, Ankara, TTK, 1989.

 

Χότζα Sa’ad al-din, Tacü’t-tevarih, I-II, εκδ. İsmet Parmaksızoğlu, KB, İstanbul, 1974. Hicri 835 Tarihli Suret-i Defter-i Sancak-i Arvanid, εκδ. Halil İnalcιk, Ankara 1954.

İbn Bibi, El Evamirü’l-Ala'iye fi’l-Umuri’l-Ala’iye (Selçuk Name) ΙΙ, εκδ. Mürsel Öztürk, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1996.

İbn Bibi, El Evamirü’l-Ala'iye fi’l-Umuri’l-Ala’iye (Selçuk Name) ΙΙ, εκδ. Adnan Sadık Erzi, TTK, Ankara, 1956.

Matrakçı Nasuh, Beyān-i menāzil-i sefer-i Irāḳeyn-i Sultān Süleymān Hān, εκδ. Hüseyin G. Yurdaydın, Ankara, TTK, 1976.

Müneccimbaşı, Camiü’d-düvel, Osmanlı Tarihi (1299-1481), έκδ. Ahmet Ağırakça, İnsan Yayınları,

İstanbul, 1995.

 

Neşri, Cihânnümâ, I-II, εκδ. Faik Reşit Unat Mehmed Altay Köymen, TTK, Ankara,1995. Nizâmüddin Şâmî: Zafernâme, μεταφρ. Necati Lugal, TTK, Ankara, 1949.

Oruç b. Adil, Tevarih-i Âl-i Osman (Ιστορία των Απογόνων του Οσμάν), εκδ. F. Babinger, Hannover, 1925.

Oruç b. Adil, Tevarih-i Âl-i Osman, 2^η έκδ., εκδ. Necdet Öztürk, Çamlıca Yayınları, İstanbul, 2008.

 

Ruhi Çelebi, Tevarih-i Âl-i Osman, (Rûhî Târîhi.”), Belgeler, εκδ. Cengiz, Halil Erdoğan, και Yaşar Yücel, Belgeler 14-18 (1989-92): 359-472.

 

Şikârî, Karaman Oğulları Tarihi (Ιστορία των Απογόνων του Καράμαν), έκδ. M. Mesud Koman, Konya Halkevi Yayınları, Konya, 1946.

 

Şikârî, Karamannâme [Zamanın kahramanı Karamanîler’in tarihi] έκδ. Metin Sözen, Necdet Sakaoğlu, Karaman Valiliği- Karaman Belediyesi, İstanbul 2005.

Tursun Beg, The History of Mehmed the Conqueror, text published in facsimile with English translation by Halil Inalcik and Rhoads Murphey, Bibliotheca Islamica Minneapolis 1978.

 

ΒΟΗΘΗΜΑΤΑ

Akın, Aydınoğulları: Nimet Akın, Hakkında bir Araştırma, Ankara, 1968.

 

Alderson, Ottoman Dynasty: Anthony D. Alderson, The Structure of the Ottoman Dynasty, Oxford, Clarendon, 1956.

 

M Alexandrescu-Dersca, Campagne: Marie Alexandrescu-Dersca, La campagne de Timur en Anatolie (1402), Bucharest, 1942. ανατύπωση Variorum reprints, London 1977.

Alexandrescu-Dersca, «Prince de Valachie»: Marie Alexandrescu-Dersca, «Les Relations du Prince de Valachie Mircea Ancien avec les Emirs Seldjoukides d,Anatolie et leur Candidat Musa au Tröne Ottoman» TAD, VI/ 10 - 11 (1968) 113-125.

 

Artuk, İslami Sikkeler Katalogu: İ-C. Artuk, İstanbul Arkeoloji Müzesi Teşhirdeki İslami Sikkeler Katalogu (Κατάλογος Ισλαμικών Νομισμάτων που εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Πόλης) ΙΙ, İstanbul 1974.

 

Asdracha, Καταλήψεις της Βεροίας: C. Stathopoulou Asdracha, «Οι τουρκικές καταλήψεις (14^ος – 15^ος

αι.) και τα προνόμια μιας χριστιανικής οικογένειας», ΕΤ, 20, αρ. 122 (1965) 151-152.

 

Ayverdi, Osmanlı Mimarisi: Ekrem Hakkı Ayverdi, Osmanlı Mimarisinin İlk Devri (Πρώτη περίοδος της οθωμανικής αρχιτεκτωνικής) İstanbul 1989.

 

Babinger, GOW: Franz Babinger, Die Geschichtsschreiber der Osmanen und ihre Werke, Leiden 1927.

Babinger - Dölger, Mehmed’s Staatsvertrag: F. Babinger - F. Dölger, Mehmed’s II. frühester Staatsvertrag, OCP, 15 (1949), 225-258 και ανατύπωση: Aufsätze und Abhandlungen zur Geschichte Südosteuropas und der Levante, III, München, 1976, 234-242.

 

Babinger, «Rûm»: Franz Babinger, «Rûm», İA, IX (1997) 767.

Babinger, “Schejch Bedr ed-din,” Franz Babinger, “Schejch Bedr ed-din,” Der Islam 11 (1921) 1-106.

 

Βακαλόπουλος, «Les limites»: Α. Βακαλόπουλος, «Les limites de l’empire byzantin depuis la fin du XIVe siecle jusqu’à sa chute (1453)» BZ vol. 55, Issue 1 (1962) 56–65.

Bala, «Kadı Burhaneddin»: Mirza Bala “Kadı Burhaneddin” İA, VI (1967) 46-48.

 

Balivet, Islam mystique: Michel Balivet, Islam mystique et révolution armée dans les Balkans ottomans: Vie du Cheikh Bedreddîn le “Hallâj des Turcs” (1358/59-1416), İstanbul, Isis, 1995.

 

Barkan, “Tımar”: Ömer Lütfi Barkan, “Tımar” İA XII/ I (1970) 286-320

 

Barker, John VII: J. Barker, “John VII in Genoa: a problem in Late Byzantine Source Confusion“, OCP 28 (1962) 213-238.

 

Barker, Manuel II: John Barker, Manuel II Paleologus (1391-1425): A Study in Late Byzantine Statesmanship. New Brunswick, 1969.

 

Belke-Mersich, Phrygien: K. Belke-N. Mersich, Phrygien und Pisidien, TIB 7, Wien, 1990. Bosworth, «Rûm»: C.E.Bosworth, «Rûm» ΕΙ (1995) 605-606.

Bosworth, «Süleyman Çelebi»: C.E. Bosworth, «Süleyman Çelebi» EI, 2^η έκδ. IX (1997) 843.

 

Βρυώνης, Sp. Vryonis, The Decline of Medieval Hellenism in Asia Minor and the Prosess of Islamization from the Eleventh through the Eleventh Century, University California Press 1986, [ελληνική μετάφρ. Κάτια Γαλαταριώτου Αθήνα 1996].

Cantemir, History: Cantemir, D. The History of the Growth and Decay of the Othman Empire, London, 1734.

Cheynet, Pouvour: J.C. Cheynet, Pouvour et Constestations à Byzance (963-1210), Paris 1990.

 

Çıpa, «Sheyh Bedreddin»: H. Erdem Çıpa, «Contextualizing Sheyh Bedreddin: Notes on Halīl b. İsmā’īl’s Menāḳıb-ı Sheyh Bedreddīn b. İsrā’īl», Şinasi Tekin’in Anısına: Uygurlardan Osmanlıya, İstanbul, Simurg (2005) 285-295.

 

Χριστοφιλοπούλου, Εκλογή: Αικατερίνη Χριστοφιλοπούλου, Εκλογή αναγόρευσις και στέψις του βυζαντινού αυτοκράτορος, Αθήνα 1956.

 

Chrysostomides, Corinth: Julia Chrysostomides, «Corinth 1394-1397: some new facts», Βυζαντινά 7 (1975) 81-110.

Darrouzès, Registre: J. Darrouzes, Le Registre synodal du patriarcat byzantin au XIVe siècle, étude paléolographique et diplomatique, Paris 1971.

 

Delaville Roulx, France en Orient : Joseph Marie Antoine Delaville Roulx, France en Orient au XIVe siecle : Expeditions du marechal Boucicaut, I, Ernest Thorin, Paris 1886.

Dennis, Treaty: George T. Dennis “The Byzantine-Turkish Treaty of 1403.” Orientalia Christiana Periodica 33 (1967) 72-88.

 

Dennis, Three Reports: G.T. Dennis, “Three Reports from Crete on the Situation in Romania, 1401- 1402”, Studi Veneziani, 12 (1970): 243-265.

 

Diehl, Figures: C. Diehl, Figures byzantines, II, Paris, 1938.

Djuric, Crépuscule: Ivan Djuric, Le Crépuscule de Byzance, (Βυζάντιο προς το τέλος του 14^ου αιώνα), Paris, 1996.

 

Dölger, Johannes VII: F. Dölger “Johannes VII., Kaiser der Rhomäer 1390-1408,” BZ 31 (1931) 21- 36.

 

Dölger, «Krönung»: F. Dölger, «Die Krönung Johannes VIII. zum Μitkaiser,» BZ 36 (1936) 318-319.

 

Dölger, Regesten: F. Dölger, Regesten der Kaiserurkunden des oströmischen Reiches von 565-1453, 5 Teil, München-Berlin, 1925-1965.

Edhem, Düvel-i İslamiyye: Halil Edhem, Düvel-i İslamiyye, İstanbul 1927.

 

Eyice, Boğaziçi: Semavi Eyice, Bizans Devrinde Boğaziçi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi,

İstanbul 1978.

 

Fallmerayer, Geschichte: J.P. Fallmerayer, Geschichte des Kaisertums von Trapezunt, München 1827,

Επανέκδοση, Hildesheim, Olms 1980.

 

Faroqhi, «tahrīr»: S. Faroqhi, «tahrīr» EI X (2000) 112-113.

Filipović, Princ Musa: Nedim Filipović, Princ Musa i Sejh Bedreddin, Sarajevo 1971.

Fine, Balkans: John V. A. Fine, The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest. Ann Arbor: University of Michigan Press, 1987, επανέκδοση 1996.

Fleet, Islamic Trade: Kate Fleet, European and Islamic Trade in the Early Ottoman State. The Merchants of Genoa and Turkey, Cambridge 1999.

Gaffney, Patrick D. «Khutba» EI, 2^η έκδ., V (1986) 74-75.

 

Gautier, Αction : P. Gautier, «Αction des grâces de Demetrius Chrysoloras a la Theotocos pour l’anniversaire de la bataille d’Ankara (28 Juillet 1403) », REB 19 (1961) 102-117.

Gautier, Récit : P. Gautier, «Un Récit Inédit du Siège de Constantinople par les Turcs (1394-1402) », REB 23 (1965) 100–117.

 

Goodwin, Horizons: J.Goodwin, The Lords of the Horizons (Ufukların Efendisi Osmanlılar), [τουρκ.μετάφρ., Merkez Kitaplar, İstanbul 2005].

Gottheil, Cadi: R.J.H.Gottheil, «The Cadi, the History of this Institution», Review of the ethnographic and sociologic studies, I, (1908): 385-395.

 

Gökbilgin, Edirne: M. Tayyib Gökbilgin, XV-XVI. asırlarda Edirne ve Paşa livası. Vakıflar- mülkler- mukataalar, İstanbul, 1952.

Gökbilgin, «Süleyman Çelebi»: M.T. Gökbilgin, «Süleyman Çelebi», İA, ΧΙ (1970) 179-182.

 

Gökyay, Şeyh Bedreddin: Orhan Şaik Gökyay, “Şeyh Bedreddin’in babası kadı mı idi?,” Tarih ve Toplum 2 (Şubat 1984) 16-18.

 

Gölpınarlı, Sheyh Bedreddin: Abdülbaki Gölpınarlı, Simavna Kadısıoğlu Sheyh Bedreddin, İstanbul, Eti Yayınev, 1966.

 

Grumel, Chronologie: V.Grumel, La Chronologie, Presses universitaires de France, Paris 1958.

Halecki, empereur: Oskar Halecki, Un empereur de Byzance à Rome, vingt ans de travail pour l'union des Eglises et pour la défense de l'empire d'Orient, 1355-1375, Varsovie, 1930 (Variorum reprints 1972).

 

Hammer-Purgstall, Geschichte: Hammer-Purgstall, Joseph Freiherr von. Geschichte des osmanischen Reiches, Ι, Grossentheils aus bisher unbenützten Handschriften und Archiven. Pest, 1827 επανέκδοση 1833.

Hammer-Purgstall, Histoire: Hammer-Purgstall Histoire de l’Empire ottoman, Ι, γαλλική μετάφρ. J.J.Hellert. Paris, Bellizard, Barthes, Dufour & Lowell, 1835.

Hatzopoulos, Première siège: Dionysios Hatzopoulos, “Le premier siège de Constantinople par les Ottomans de 1394 à 1402.” Διδακτορική Διατριβή, Université de Montréal, 1980, έκδ. 1995.

 

Heyd, Commerce : W. Heyd, Histoire du commerce du Levant au moyen-âge, F. Raynaud, II, Lipsie, 1886, επανεκδ. Amsterdam 1967.

 

Hookham, Tamburlaine: H. Hookham, the Conqueror, London 1962.

 

Heywood, «Küçük Mustafa»: C.J. Heywood, «Küçük Mustafa», EΙ, 2^η έκδ. VII (1992) . Heywood, «Mustafa Çelebi»: C.J. Heywood, «Mustafa Çelebi» EΙ, 2^η έκδ., VII (1992) 710-713.

Hunger, Λογοτεχνία: H. Hunger, Βυζαντινή Λογοτεχνία, η λόγια κοσμική γραμματεία των Βυζαντινών, B΄, Αθήνα 1992.

 

Hunger, «Zu den restlichen lnedita»: H.Hunger, «Zu den restlichen lnedita des Konstantinopler Patriarchatsregisters im Cod. Vindob. Hist. Gr. 48» REB 26 (1966) 58-68.

 

Imber, “Canon and Apocrypha”: Colin Imber, “Canon and Apocrypha in Early Ottoman History,” Studies in Ottoman history in honour of Professor V. L. Ménage, εκδ. Colin Heywood and Colin Imber, İstanbul, Isis, 1994, 117-38.

Imber, «Musa Çelebi»: C. Imber, «Musa Çelebi» EI, 2^η έκδ., VII (1993) 644-646. Imber, Ottoman Empire: Colin Imber, The Ottoman Empire 1300-1481, İstanbul 1990.

Imber, Paul Wittek’s ‘De la défaite d’Ankara : Colin Imber, “Paul Wittek’s ‘De la défaite d’Ankara à la prise de Constantinople,’” OA 5 (1986) 291-304.

 

İnalcık, Âshik Pasha-Zâde’s History: Halil İnalcık, “How to Read ‘Âshik Pasha-Zâde’s History”, Studies in Ottoman History in Honour of Professor V. L. Ménage, έκδ. Colin Heywood and Colin Imber (Istanbul, 1994), 139-156.

İnalcık, “Bāyazīd I”: Halil İnalcık, “Bāyazīd I,” EI, 2^η έκδ., X (2000): 1117-1119.

 

İnalcık, Critica: İnalcık Halil [et al], “Critica” AO, 3 (1971) 251-304.

 

İnalcık, Crusades: H. İnalcık, The Ottoman Turks and The Crusades: 1329-1451", στο A History of the Crusades, εκδ. K. Setton, V-VI, Madison 1989.

İnalcık, Economic: An Economic and Social History of the Ottoman Empire, επιμέλεια Halil İnalcιk- Donald Quataert, 1300-1916, New York-Cambridge- Massachusetts 1994.

İnalcık, Fatih Devri: H. İnalcık, Fatih Devri üzerine Tetkikler ve Vesikalar I, 3^η έκδ., TTK, Ankara, 1995.

 

İnalcık, Historiography: Halil İnalcιk, The Rise of Ottoman Historiography, Historians of the Middle East, εκδ. Bernard Lewis- P.M. Holt, London, 1962, ανατύπωση Oxford University Press 1964, 152- 167.

 

İnalcık, «Ḳanūnnāme»: Halil İnalcık, “Notes on N. Beldiceanu’s Translation of the Ḳanūnnāme, fonds turc ancien 39, Bibliothèque Nationale, Paris,” Der Islam 43 (1967):139-157.

 

İnalcık, «Mehemmed I»: Halil İnalcık, «Mehemmed I» ΕΙ, 2^η έκδ., VI (1991) 973-978.

İnalcık, «Methods»: Halil İnalcık, Ottoman Methods of Conquest, SI, 2 (1954) 103-129.

 

İnalcık, «Murad II»: Halil İnalcık, «Murad II» İA, VIII, (1997) 598-615.

 

İnalcık, «Murad II»: Halil İnalcık, «Murad II» DİA, 31 (2006) 165-172.

İnalcık, Ottoman Empire: H. İnalcık, Ottoman Empire, The Classical Age, 1300-1600, N.Itzkowitz C.Imber, New York, 1973.

 

İnalcık, «Rise»: H. İnalcık, “The Rise of the Ottoman Empire” στο A History of the Ottoman Empire,

εκδ. M. A. Cook, Cambridge 1976.

İnalcık, «Rumeli»: Halil İnalcık, «Rumeli» İA IX (1997) 767-773.

 

İnalcık, Fatih Devri: Halil İnalcık, Fatih Devri üzerinde Tetkikler ve Vesikalar, Α΄, Ankara, 1954.

İz, Germiyan-oghullari: Fahir İz, «Germiyan-oghullari» EI, II (1991) 989-990. Janin, Constantinople byzantin: R. Janin, Constantinople byzantin, Paris 1950. Jeffreys, Elizabeth: M. Jeffreys, Chronicles, Short, ODB, Α΄, New York 1991.

Jireček, Geschichte: C. Jirecek, Geschichte der Serben (1371-1537) II, Gotha 1918. ανατύπωση, 1967.

Jorga, Dargestellt: N. Jorga, Geschichte des Osmanischen Reiches nach den Quellen dargestellt, I, Gotha, 1908 [εκδόθηκε και στη BZ 18 (1909)].

Jorga, GOR: N. Jorga, Geschichte des Osmanichen Reiches, in Europa, Hamburg - Gotha, I-VII, 1840-1863. επανέκδοση Gotha, 1908.

 

Jorga, Ιnscription: N. Jorga, “Une inscription grecque sous le Sultan Mousa, 1407-1408, dans la région d’Ochrida.” Revue Historique du Sud-Est Européen 10 (1933) 11-12.

Kaldy Nagy, «kadı askar»: Gy. Kaldy Nagy, «kadı askar» ΕΙ, 2^η έκδ. IV (1997): 375-376.

 

Καραγιαννόπουλος, Πηγαί: Ι. Καραγιαννόπουλος, Πηγαί της Βυζαντινής Ιστορίας, 5^η έκδ. Π. Πουρνάρα, Θεσσαλονίκης 1987.

Kastritsis, Sons of Bayezid: D. Kastritsis, The Sons of Bayezid: Empire Building and Representation in the Ottoman Civil War of 1402-1413, Brill 2007.

 

Kastritsis, Mehemmed’s Letter of Oath: D. Kastritsis, “Çelebi Mehemmed’s Letter of Oath (Sevgendnāme) to Ya‘ḳūb II of Germiyan: Notes and a Translation Based on Shinasi Tekin’s Edition,” Simurg (2006): 442-445.

 

Κατσώνη, Επταετία: Π. Κατσώνη, Μια επταετία κρίσιμων γεγονότων. Το Βυζάντιο στα έτη 1366- 1373. Η διαμάχη του Ανδρονίκου και του Ιωάννη Ε΄ των Παλαιολόγων, (Διδακτορική Διατριβή), (έκδ. ΚΒΕ), Θεσσαλονίκη 2002.

 

Κατσώνη, Ανδρόνικος Δ΄ Παλαιολόγος Π. Κατσώνη, Ανδρόνικος Δ΄ Παλαιολόγος: βασιλεία και αλληλομαχία, ΚΒΕ, Θεσσαλονίκη, 2008.

Kellner-Heinkele, The Turkomans and Bilad aš-Šam: Barbara Kellner-Heinkele, “The Turkomans and Bilad aš-Šam,” Land Tenure and Social Transformation in the Middle East, εκδ. T. Khalidi (Beirut: American University of Beirut, 1984) 169-80.

 

Kepeci, Lugat: Kamil Kepeci, Tarih Lugatı, Tan matbaası, İstanbul 1952.

 

Khoury, « L’empereur Manuel II Paleologue», Th. Khoury, «L’empereur Manuel II Paleologue», Proche Orient Chrétien, 15 (1965) 127-144.

 

Κιουσοπούλου, Βασιλεύς ή Οικονόμος: Τόνια Κιουσοπούλου, Βασιλεύς ή Οικονόμος. Πολιτική Εξουσία και Ιδεολογία πριν την Άλωση, 2^η έκδ. Πόλις, Αθήνα, 2007.

 

Kissling, «Menaqybname»: Hans Joachim Kissling, “Der Menaqybname Scheich Bedr ed-Din’s, des Sohnes des richters von Simavna,” ZDMG 100 (1950) 112-176.

 

Koder - Hild, Hellas und Thessalia, I. Koder - F. Hild, Hellas und Thessalia, TIB I, Vienna 1976.

 

Köprülü, «Yıldırım Bayezid’in Esareti»: M.F.Köprülü, “Yıldırım Bayezid’in Esareti ve Ölümü Hakkında” Belleten ½ (1937) 591-603 Belleten, VII/27 (1943) 591-599.

Κουγέας, Notizbuch: Σ. Κουγέας, «Notizbuch eines Beamten der Metropolis in Thessalonike aus dem Anfang des XV. Jahrhunderts,» BZ 23 (1914-1919) 151-152.

Kramers, «Solak»: J.H. Kramers, «Solak» EI, 2^η έκδ., IX (1997) 712.

 

Σ. Κουγέας, «Notizbuch eines Beamten der Metropolis in Thessalonike aus dem Anfang des XV. Jahrhunderts,» BZ 23 (1914-1919) 151-152.

Kurat,   Prosopographie:  Akdes   Nimet   Kurat,   Die   türkische   Prosopographie  bei   Laonikos Chalkokandyles. Hamburg: Neimann & Moschinski 1933.

 

Kurat, Tarihçiler: Akdes Kurat, Bizans’ın Son ve Osmanlιlarιn İlk Tarihçileri, Türkiyat Mecmuası 5 (1935) 185-206.

Λάμπρος, Ρώμη: Σπ. Λάμπρος, «Το εν Ρώμη Ελληνικόν Γυμνάσιον και οι εν τω αρχείω αυτού ελληνικοί κώδικες,» ΝΕ, 10 (1913) 3-32.

 

Laurent, «Trisepiscopat»: V.Laurent, Le Trisepiscopat du patriarche Matthieu 1^er (1397-1410), REB 30 (1972) 5-166.

Leiser, Teke-Oğulları: G. Leiser «Teke-Oğulları», EI, X (2000) 412-413.

 

Loenertz, «Autour»: R.-J. Loenertz, «Autour du Chronicon Maius attribué à Georges Sphrantzès» Miscellanea Giovanni Mercati, III [Studi e Testi 123 Città del Vaticano 1946, 273-311 (=Byzantina et franco-graeca, ΙΙ 3-44)].

Loenertz, «Epître»: R.J. Loenertz, «Epître de Manuel II Paléologue aux moines David et Damien en 1416», Studi bizantini e neoellenici 9 (1957) 294-304.

 

Longo, «Versi di Ioasaf» A. Acconcia Longo, «Versi di Ioasaf ieromonaco e grande protosincello in morte di Giovanni Notaras,» RSBeN, 14-16 (1977-79): 249-279.

 

Luke, Visitors: H.C.Luke, « Visitors from the East to the Plantagenet and Lancastrian Kings», Nineteenth Century, τ. 108 (1930): 760-769.

 

Luttrell, Genoese: Anthony Luttrell, The Genoese at Rhodes: 1306-1312, Oriente e Occidente tra Medioevo ed Eta Moderna, Studi in Onore di Geo Pistarino, εκδ. Laura Balletto, B΄, Γένουα 1997, 737-761.

 

Luttrell, Hospitallers: A.Luttrell, The Hospitallers at Rhodes, 1306-1421, στο K.M.Setton, A History of the Crusades, III, The Fourteenth and Fifteenth Centuries, εκδ. H.W.Hazard, University of Wisconsin Press, 1975, 278-313 (= Ashgate, Brookfield Vermont 1992).

 

Luttrell, Piloti-Hospitallers: Anthony Luttrell, Emmanuele Piloti and Criticism of the Knights Hospitallers of Rhodes: 1306-1444, Annales de l’ Ordre Souverain Militaire de Malte, 20 (1962) 1-20.

Manz, Tamerlane: Beatrice Forbes Manz, The Rise and Rule of Tamerlane, Cambridge, Cambridge Canto, 1989.

 

Forbes-Manz, Timur-lank: Beatrice Forbes, «Timur-lank» EI, 2^η έκδ., Χ (2000) 510-513. Manz, «Tīmūrids»: Beatrice Forbes Manz, «Tīmūrids» EI, X (2000): 513-516.

Matschke, Ankara, Klaus-Peter Matschke: Die Schlacht bei Ankara und das Schicksal von Byzanz. Studien zur spätbyzantinischen Geschichte zwischen 1402 und 1422 (Forschungen zur mittelalterlichen Geschichte 29), Weimar 1981.

Melikoff, «Aydınοğlu»: I.Melikoff, «Aydınοğlu» ΕΙ, 2η έκδ., Ι (1986) 783. Mélikoff, “Djunayd”: Irène Mélikoff. “Djunayd.” EI, 2^η έκδ., II (1991): 598-600.

Ménage, Annals: V.L. Menage, The «Annals of Murad II», BSOAS, 39 (1976) 570-584.

 

Ménage, “Djandarli”: V. L. Ménage, “Djandarli”, El, 2^η εκδ, II (1991) 444-445.

 

Ménage, Historiography: V.L. Menage, The Beginnings of Ottoman Historiography, Historians of the Middle East, ed. Bernard Lewis-P.M. Holt, London (1962) 168-79. ανατύπωση Oxford University Press, 1964.

 

Ménage, «Yakhshi Faqih»: V.L. Ménage, “The ‘Menaqib’ of,” BSOAS 26/ 1 (1963) 50-54.

 

Ménage, Neshri's History: V.L.Menage, «Nesri's History of the Ottomans. The Sources and Development of the Text» London Oriental Series, 16, London 1962. Ανατύπωση Oxford University Press 1964.

 

Miller, Φραγκοκρατία: William Miller, Η Φραγκοκρατία στην Ελλάδα, Αθήνα 1990.

 

Miller, Latins: W. Miller, The Latins in the Levant. A History of Frankish Greece (1204-1566), London 1908.

 

Miller, Last Greek Empire: W. Miller, Trebizond, The Last Greek Empire of the Βyzantine Era, 1204- 1461 ανατύπωση της έκδοσης του 1926, Chicago, 1969.

Moravcsik, Byzantinoturcica: G. Moravcsik Byzantinoturcica, τ. ΙΙ Sprachreste der Türkvölker in den byzantinischen Quellen, Brill Academic Publishers, 1983.

 

Mordtmann, «Dulkadiroğulları» J.H.Mordtmann, «Dulkadiroğulları» İA, III (1997) 496-506.

Năsturel, «Voévode Mircea» : Năsturel, P. S. “Une victoire du Voévode Mircea l’Ancien sur les Turcs devant Silistria (c. 1407-08).” SAO I (1957) 239-247.

 

Necipoğlu, Byzantium, Ottomans and Latins: N.Necipoğlu, Byzantium, A Study of Political Attitudes in the Late Palaiologan Period 1370-1460, (Διδακτορική Διατριβή) Harvard University 1990.

Nicol, Byzantine Emperor in England: D.M Nicol “A: Manuel II's visit to London in 1400- 1401, in: University of Birmingham Historical Journal 12 (1969/70) 204-225.

 

D.M.Nicol, Byzantium and Venice, A Study in diplomatic and cultural Relations, Cambridge, 1988.

Nicol, Venice: D.M. Nicol, Byzantium and Venice, Cambridge 1988, Cambridge University Press, 1992.

 

Ξανθυνάκης, Βασιλεία του Μουράτ Β΄, A. Ξανθυνάκης “Η βασιλεία του Οθωμανού Σουλτάνου Μουράτ Β΄(1421-1451).” Διδακτορική Διατριβή, Παν/μιο Κρήτης 2003.

Obolensky, Byzantine Commonwealth: Dimitri Obolensky The Byzantine Commonwealth: Eastern Europe, 500-1453, 1974.

Obolensky, Grand Embassy: D. Obolensky “A Byzantine Grand Embassy to Russia in 1400» Byzantine and Modern Greek Studies, 4 (1978) 123-132.

Obolensky, Byzantium and Russia: D. Obolensky, «Byzantium and Russia in the Late Middle Ages», Europe in the Late Middle Ages, London 1965.

 

Oikonomides, Affaires: N. Oikonomides, Hommes d'affairs grecs et latins a Constantinople XIIIe- XVe siècles. (Montreal) 1979.

Oikonomidès, Dionysiou: N.Oikonomidès, Actes de Dionysiou, Archives de l'Athos, Paris, 1968.

 

Οικονομίδης, Docheiariou: Ν. Οικονομίδης, Actes de Docheiariou, Paris 1984.

 

Oikonomides, Ivory Pyxis: N. Oikonomides, «John Paleologus and the Ivory Pyxis at Dumbarton Oaks», DOP 31 (1977) 329-337.

 

Ostrogorsky, Ιστορία: G. Ostrogorsky, Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους, ΙΙΙ, μετφ. Ι.Παναγόπουλος, 5^η εκδ. Αθήνα 1997.

 

Ostrogorksy, État tributaire: G. Ostrogorksy, «Byzance, état tributaire de l'empire turc,» ZRVI 5 (1958) 49–58.

 

Ölçer, Akçe ve Mangırlar: C. Ölçer, Yıldırım Bayezid'in oğullarına ait Akçe ve Mangırlar (άσπρα και χάλκινα νομίσματα που άνηκαν στους διαδόχους του Βαγιαζήτ Α΄), İstanbul 1968.

Pakalın, Deyimler ve terimler sözlüğü: Mehmet Zeki Pakalın, Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü (Λεξικόν των οθωμανικών ιστορικών ιδιωματισμών και όρων), M.E.B. Ankara 1993.

 

Papadopouloς, Genealogie: Α. Τh. Papadopoulos, Versuch einer Genealogie der Palaeologen 1259- 1453, München 1938.

Pears, Destruction: E. Pears, The Destruction of the Greek Empire and the Story of the Capture of Constantinople by the Turks, London 1903.

 

Pitcher, Donald Edgar. An Historical Geography of the Ottoman Empire. Leiden 1972. Planhol, «Hamidoğulları»: X. de Planhol, «Hamidoğulları» EI, 2^η έκδ., ΙΙΙ (1986) 132-133.

Ramsay, Historical Geography: W.Ramsay, The Historical Geography of Asia Minor, London, 1890.

Reinert, «Palaiologoi»: S. Reinert, “The Palaiologoi, Yıldırım Bayezid and Constantinople: June 1389-March 1391,” Studies in Honor of Speros Vryonis, Jr, Το Ελληνικόν, Hellenic Antiquity and Byzantium, vol. I, New Rochelle-New York, (1993) 289-365.

 

Rossi, Le lapidi Genovesi: E Rossi, «Le lapidi Genovesi delle mura di Galata» in «Inscrizioni Genovesi in Crimea ad in Constantinoρoli», ligure Αtti della societa di storia patria, 56 (1928) 143- 167.

 

Runciman, Crusades: S.Runciman, A History of the Crusades, III, The Kingdom of Acre and the Later Crusades, New York 1967.

Runciman, Fall: S.Runciman, The Fall of Constantinople, 1453, Cambridge, 1965.

 

Rypka, «Burhan al-Din Kadı Ahmad»: J. Rypka, «Burhan al-Din Kadı Ahmad» «Burhan al-Din Kadı Ahmad» EI, 2^η έκδ. I (1986) 1327-1328.

 

Σαββίδης, Ασικ-Πασα-ζάδε: Α. Σαββίδης, «Το Έργο του Τούρκου Χρονικογράφου Ασικ-Πασα-ζάδε» στο Βυζαντινοτουρκικά Μελετήματα, ανατ. άρθρων, 1981-1990, Ηρόδοτος, Αθήνα, 1992.

Schacht, «Aman/eman»: J.Schacht: «Aman/eman» EI, 2^η έκδ, I (1986) 429.

 

Schreiner, Kleinchroniken: Peter Schreiner, Die Byzantinischen Kleinchroniken (Chronica Byzantina Breviora), B΄-Γ΄, Βιέννη 1975-1979 (C.S.H.B., 12/1).

 

Setton, Crusades: K.M. Setton, The Crusades of Barbary (1390) and Nicopolis (1396), The Papacy and the Levant, I: The Thirteenth and Fourteenth Centuries, Philadelphia, 1976, 327-369.

 

Setton, Papacy: K.M. Setton, The Papacy and the Levant (1204-1571) Ι-ΙΙ, Philadelphia, 1976-1978.

Sevim-Merçil, Selçuklu: A. Sevim-E. Merçil, Selçuklu Devletleri Tarihi, Siyaset, Teşkilat ve Kültür, TTK, Ankara, 1995.

 

Silberschmidt, Orientalische: M. Silberschmidt, Das Orientalische Problem zur Zeit der Entstehung der Türkischen Reiches nach venezianischen Quellen, Lipsiae, 1923.

Soustal, Thrakien: P. Soustal Thrake, Rodope Und Haimimontos: TIB 6, Vienna, 1991.

 

Stanojević, «Biographie»: St. Stanojević, “Die Biographie Stefan Lazarević’s von Konstantin dem Philosophen als Geschichtsquelle.” ASP 18 (1896) 409-72.

Şemseddin Sami, Kâmûs-ı Türkî, 2^η έκδ., Çağrı Yayınları, İstanbul, 1987.

 

Taeschner, «Anadolu»: F. Taeschner, «Anadolu»: EI, I, 2^η έκδ. (1997) 461-480, 461-462, 465-469. Taeschner, «Ankara»: F. Taeschner, “Ankara” EI, I (1997)

Taeschner, «Beiträge»: F. Taeschner, «Beiträge zur früosmanischen Epigraphik und Archaologie,» Der Islam 30 (1932) 147-148.

 

Taeschner, «Gelibolu»: F. Taeschner, «Gelibolu», EI, 2^η εκδ., II (1991) 983-987.

Taeschner-Wittek, Vezirfamilie: F. Taeschner-P. Wittek, «Die Vezirfamilie der Candarlizade (14/14 Jhdt.) und Denkmaler anger», Der Islam, 18 (1929) 60-115.

 

Tafrali, Roumanie Transdanubienne: O. Tafrali, La Roumanie Transdanubienne (La Dobroudja): Esquisse géographique, historique, ethnographique et économique, Paris: E. Leroux, 1918).

Talbot, Chalkokondyles: Alice-Mary Talbot, Chalkokondyles, Laonikos, ODB, I, New York, 1991. Talbot, Symeon: Alice-Mary Talbot, Symeon, ODB, III, New York 1991.

Talbot, Sphrantzes: Alice-Mary Talbot, Sphrantzes, George, ODB, III, New York 1991.

 

Tekin, İnşâ Mecmuası: Şinasi Tekin, “Fatih Sultan Mehmed Devrine Âit bir İnşâ Mecmuası,” Journal of Turkish Studies, τ. 20 (1996) 267-311.

 

Tekindağ, «Karamanlılar»: M.C. Tekindağ, «Karamanlılar» İA, 2^η εκδ. VII (1971) 316-330. Tekindağ, “Mûsâ Çelebî.” : M.C. Şehabeddin Tekindağ, “Mûsâ Çelebî.” İA, VIII (1971) 661-666.

Tekindağ, Şehabettin. “Osmanlı Tarih Yazıcılığı”, Belleten 35 (1971) 655-63.

Thiriet, Duca di Candia: Freddy Thiriet, Duca di Candia, Ducali e lettere ricevute (1358-1360; 1401- 1405) Il Comitato, Venezia,1978.

 

Turan, Takvimler: Osman Turan İstanbul’un Fethinden Önce Yazılmış Tarihi Takvimler. Ankara, 1984.

Turan, Selçuklular ve İslamiyet: Ο. Turan, Selçuklular ve İslamiyet, 5^η έκδοση, Boğaziçi yayınları,

İstanbul 1999.

 

Turan, Selçuklular, Ο. Turan, Selçuklular Zamanında Türkiye, Turan Neşriyat Yurdu, İstanbul 1971. Tyan, «bay’a»: E. Tyan, «bay’a» EI, 2η εκδ. II (1986) 1113-1114.

Umar, Tarihsel Adlar: Bilge Umar, Türkiye’deki Tarihsel Adlar: Türkiye’nin Tarihsel Coğrafyası ve Tarihsel Adları Üzerine Alfabetik Düzende bir İnceleme, İnkilâp Kitabevi, Istanbul 1993.

 

Uzunçarşılı, Çandarlı: İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Çandarlı Vezir Ailesi, Ankara 1974. Uzunçarşılı, “Mehmed I”: Uzunçarşılı, “Mehmed I” İA, VII (1997) 496-506.

Uzunçarşılı, «Menteşe Oğulları»: İ.H. Uzunçarşılı «Menteşe Oğulları» İΑ, VIII (1971) 724-731.

Uzunçarşılı-Karal, Osmanlı Tarihi: İ.H. Uzunçarşılı, E.Z.Karal, Osmanlı Tarihi, 8^η έκδοση, TTK, Ankara 2003.

 

Walter, Ruine: G.Walter, La ruine de Byzance (1204-1453), Paris 1958.

Werner, Geburt: E. Werner, Die Geburt einer Grossmacht, Die Osmanen (1300-1481), γ΄ έκδοση, Berlin 1972.

 

Wirth, Johannes VII: P.Wirth, “Zum Geschichtsbild Kaiser Johannes VII. Palaiologos,” Byzantion, 35 (1965) 592-600.

Wittek, «Aydos»: Paul Wittek, «The Taking of Aydos Castle: Aghazi Legend and its Transformation» Arabic and Islamic Studies in Honour of Hamilton A.R. Gibb, εκδ. George Makdisi, Leiden (1965) 663-672.

 

Wittek, ‘Beiname’: “Der ‘Beiname’ des osmanischen Sultans Mehemmed I.” Eretz-Israel 7 (1964) 144-153.

Wittek, Défaite: Paul Wittek, De la défaite d’Ankara à la prise de Constantinople (un demi-siècle d’histoire ottoman), Revue des Études Islamiques 12 (1938) 1-34.

 

Wittek, «Zur Geschichte Angoras»: “Zur Geschichte Angoras im Mittelalter,” Festschrift G. Jacob zum siebzigsten Geburtstag 26. Mai 1932 gewidmet von Freunden und Schülern, εκδ. Theodor Menzel, Leipzig, Harrassowitz, 1932, 329-352.

 

Wittek, Menteshe: P. Wittek, Das Fürstentum Menteshe, Studie zur Geschichte Westkleinasiens im 13.-15. Jh. Mit Dokumenten und Registern. Istanbul 1934, τουρκ. μτφ. O.Ş.Gökyay, Ankara, 1944. επανέκδοση από το Deutsches Archäologisches Institut, Istanbuler Mitteilungen, Istanbul 1967.

 

Wittek, Ottoman Empire: Paul Wittek, The Rise of the Ottoman Empire, London 1938, ανατ. 1958.

Wittek, «Sultan de Rûm»: P. Wittek, “Le Sultan de Rûm.” Annuaire de l’Institut de Philologie et d’Histoire Orientales et Slaves 6 (1938) 381-82.

Wittek, Türkischen Toponymie: “Von der Byzantinischen zur Türkischen Toponymie.” Byzantion 10 (1935): 11-64.

 

Wittek, «Τughra ottomane», “Notes sur la Τughra ottomane (I-II).” Byzantion 18 (1948): 311-34; 20 (1950) 267-93.

Wittek, Türkischen Toponymie: Paul Wittek, “Von der Byzantinischen zur Türkischen Toponymie,” Byzantion 10 (1935) 11-64.

 

Wittek, «Yazijioghlu»: “Yazijioghlu Ali on the Christian Turks of the Dobruja.” BSOAS XIV/3 (1952) 639-668.

 

Wittek, Urkunden (V): Paul Wittek, “Zu einigen frühosmanischen Urkunden (V),” WZKM 57 (1961): 102-117.

 

Wittek, Paul. “Zu einigen frühosmanischen Urkunden.” I. WZKM 53 (1957) 300-313. II. WZKM 54 (1958) 240-256. III. WZKM 55 (1959) 122-41; IV. WZKM 56 (1960) 267-284. V. WZKM 57 (1961)

102-17. VI. WZKM 58 (1962) 165-197. VII. 59-60 (1963-1964) 201-23.

 

Woods, Aqquyunlu: John Woods, Aqquyunlu. Clan, Confederation, Empire, Chicago 1976.

Xivrey, Mémoire: Berger de Xivrey, M., Mémoire sur lavieet les ouvrages de l’mpereur Manuel Paleologue, Paris 1861.

 

Yinanç, I. Bayazid: M.H.Yinanç, “Bayazid I”, İA, I (1944) 368-392.

Yücel, Candaroğulları: Yaşar Yücel, XIII-XV. Yüzyıllar Kuzey-Batı Anadolu tarihi. Çoban- Oğulları Candar-Oğulları Beylikleri, Ankara 1980.

 

Yücel, Kadı Burhaneddin Ahmed: Yaşar Yücel, Kadı Burhaneddin Ahmed ve Devleti, Ankara 1970. Zachariadou, «Ertogrul Bey il sovrano di Teologo (Efeso)» ASLSP 79. ns 5 (Genoa, 1965)

Ζαχαριάδου, Δέκα Τουρκικά Έγγραφα: Ε. Α. Ζαχαριάδου, Δέκα Τουρκικά Έγγραφα για την Μεγάλη Εκκλησία (1483-1567), Αθήνα 1996.

 

Zachariadou, Documents Dionysiou: Elizabeth A. Zachariadou, Ottoman Documents from the Archives of Dionysiou (Mount Athos) 1495-1520, SF, 30 (1971) 1-35.

Zachariadou, John VII: E.A.Zachariadou, “John VII (alias Andronicus) Palaeologus, ” DOP 31 (1977) 339-342.

 

Zachariadou, Ḳādī Burhān al-Dīn Ahmad: Elizabeth A. Zachariadou“Manuel II Palaeologus on the Strife between Bāyezīd and Ḳādī Burhān al-Dīn Ahmad,” BSOAS 18 (1980) 471-481 [= Romania and the Turks (1300-1500). Variorum reprints, IV (1985)].

 

Zachariadou, ‘Old Akçe’, E. Zachariadou, “The ‘Old Akçe’ in the First Half of the XVth Century” στο Geschehenes und Geschriebenes. Studien zu Ehren von Günther S. Henrich und Klaus-Peter Matschke, Eudora-Verlag, Leipzig (2005) 103-110.

Zachariadou, Ottoman Diplomacy: E. A. Zachariadou, Ottoman Diplomacy and the Danube Frontier, HUS, Okeanos, Essays Presented to Ihor Levcenko, 7 (1983): 680-690.

 

Zachariadou, Prix: E. A. Zachariadou «Prix et marchés des céréales en Romanie (1343-1405)», Nuova rivista storica, 61, 3-5 (1977): 291-306 ( = Romania and the Turks, Variorum Reprints, 1985.

Zachariadou, Prodromos: E.A.Ζαχαριάδου, «Early Ottoman Documents of the Prodromos Monastery (Serres)», Romania and the Turks (1300-1500), Variorum repr. XV (1985) 1–12.

 

Zachariadou, Saruhan: Elizabeth A. Zachariadou, «Saruhan» EI, 2^η έκδ. XI (1997) 69.

Zachariadou, Radic: E. A. Zachariadou, The Worrisome Wealth of the Celnik Radic, Studies in Ottoman History in Honour of Professor V.L. Menage, εκδ. C. Heywood- C. Imber, İstanbul, 1994, 383-397.

Zachariadou, Religion: Elizabeth A. Zachariadou, Co-existence and Religion, AO, 15 (1997) 119-129.

 

Zachariadou, Süleyman: E. A. Zachariadou, «Süleyman Çelebi in Rumili and the Ottoman Chronicles», Der Islam, 60 (1983) 268-296.

 

Zachariadou, Trade and Crusade: E. A. Zachariadou, Trade and Crusade. Venetian Crete and the Emirates of Menteshe and Aydın (1300-1415), Venice, 1983, 83-89.

 

Ε. Zachariadou, «Trebizond and the Turks (1352-1402)» ΑΠ, 35 (1979): 333-358. 12th Symposium of Byzantine Studies at Birmingham for «Black Sea», (March 1978). Variοrum Reprints, London 1985.

Zαχαριάδου, Χρονικό: Ε. Zαχαριάδου, «Το Χρονικό των Τούρκων σουλτάνων (ιταλικό πρότυπο και το κώδικα του βαρβερινού ελληνικού 111)», Θεσσαλονίκη 1960.

 

Zakythinos, «Attitude»: Dionysios A Zakythenos «L’attitude de Venise face au déclin et la chute de Constantinople", στο Venezia centro di mediazione tra oriente e occidente (secoli XV-XVI). Aspetti e problemi, a cura di H.G.Beck, M.Manoussakas, A.Pertusi, I, Florence, 61-76.

Zakythinos, despotat : Dionysios A Zakythenos, Le despotat grec de Morée. Paris: Les Belles Lettres, 1932. Revised edition, Variorum reprints, London 1975.

 

Zizicas, voyage: E.Lappa-Zizicas, "Le de Jean Paléologue en Italie", REB 34 (1976) 142.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η παρούσα διατριβή, αφορά τη μελέτη της πολιτικής που ακολούθησε τον τελευταίο αιώνα η βυζαντινή αυτοκρατορία, για να αντιμετωπίσει στα τέλη του 14^ου αρχές του 15^ου αιώνα τον ταχύ οθωμανικό στρατιωτικό επεκτατισμό. Τα γεγονότα εξελίχθηκαν σε μια ατμόσφαιρα ακραίας πολιτικής στρατιωτικής αστάθειας, η οποία χαρακτηρίζεται από τους βυζαντινούς εμφύλιους πολέμους του 14^ου αιώνα, καθώς και τις εισβολές τρίτων λαών. Οι αυτοκράτορες επιδίωκαν με κάθε τρόπο να εξασφαλίσουν τα εδάφη τους απέναντι στην αναπτυσσόμενη οθωμανική δύναμη. Κύριος στόχος της διδακτορικής μελέτης είναι η παρουσίαση των γεγονότων που επηρέασαν καθοριστικά τη σχεδίαση και εφαρμογή της βυζαντινής πολιτικής κατά περίπτωση, και ιδιαίτερα κατά την περίοδο της οθωμανικής μεσοβασιλείας (1402-1423). Επιπρόσθετα, διερευνάται κατά πόσο η πολιτική στάση του σουλτάνου Βαγιαζήτ Α΄ (την περίοδο 1394-1402), επηρέασε την αντίστοιχη πολιτική που εφάρμοσε ο Μανουήλ Β΄ απέναντι στους Οθωμανούς πρίγκιπες μετά την ήττα της Άγκυρας (1402), και τον θάνατο του Βαγιαζήτ Α΄ (1403).

Η κατανόηση της πολιτικής στάσης του Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου έναντι των Οθωμανών, καθ’ όλη τη διάρκεια των οθωμανικών εμφυλίων πολέμων (1402-1425), απαιτεί καταρχάς την εις βάθος μελέτη της οθωμανικής εξωτερικής πολιτικής πριν από την μάχη της Άγκυρας (28 Ιουλίου 1402). Ως εκ τούτου, δεδομένης της βυζαντινής υποτέλειας στους Οθωμανούς από το 1371¹ και εντεύθεν, η αλλαγή της εξωτερικής πολιτικής του Βαγιαζήτ Α΄, που γίνεται πλέον επιθετική (1391- 1400), αλλάζει δραματικά την αντίστοιχη πολιτική του αυτοκράτορα Μανουήλ Β΄. Ορόσημο της πολιτικής στάσης του τελευταίου, είναι η μάχη της Άγκυρας, μετά την οποία ο Μανουήλ Β΄ επηρέασε καθοριστικά τις εξελίξεις στο Οθωμανικό στρατόπεδο. Ο Βυζαντινός αυτοκράτορας με τις επεμβάσεις του φρόντισε για την άμβλυνση των φιλονικιών μεταξύ των Οθωμανών διαδόχων, με σκοπό την άρση της υποτέλειας στους Οθωμανούς.

Η παρούσα μελέτη επίσης εστιάζεται στις λύσεις που επιδίωξε ο Μανουήλ Β΄ για την αντιμετώπιση της Οθωμανικής απειλής, όταν συνειδητοποίησε ότι βαίνουν άκαρπες οι διπλωματικές του προσπάθειες για ξένες συμμαχίες που αναζητούσε στην Δύση (1399-1403).

Αυτό, που είναι πιο σύνθετο αλλά παράλληλα και πολύ ενδιαφέρον, είναι το πλέγμα των πολιτικών διασυνδέσεων και άτυπων συμφωνιών μεταξύ των Χριστιανών και των μη Οθωμανών Τούρκων, εχθρών του Βαγιαζήτ Α΄. Με κοινό στόχο την αντίθεσή τους στην οθωμανική κυριαρχία, επεμβαίνουν και αμβλύνουν με τη σειρά τους εμφύλιους πολέμους των διαδόχων, βοηθώντας μονομερώς και κατά περίπτωση τους πρίγκιπες για την κατάκτηση του θρόνου. Οι πληροφορίες αυτές πηγάζουν από οθωμανικές πηγές, οι οποίες παρόλο που δεν εξιστορούν με χρονολογική ακρίβεια τα γεγονότα, παραθέτουν σημαντικές πληροφορίες για τους εμφύλιους πόλεμους μεταξύ των διαδόχων, φωτίζοντας σκοτεινές πτυχές της περιόδου.

 

¹ G. Ostrogorsky, «État tributaire» 49.-Για τους όρους και τα στάδια της υποτελείας βλ. Η. İnalcık, «Methods» 103-129.

Μεγάλο μέρος της σύγχρονης έρευνας έχει ασχοληθεί με τις διπλωματικές σχέσεις του Βυζαντίου με την Δύση,² ενώ έχουν γίνει πολύ λίγες μελέτες για τις βυζαντινο-οθωμανικές σχέσεις αυτής της περιόδου, επειδή οι ερευνητές στηρίζονται κυρίως στις αφηγήσεις των βυζαντινών ιστορικών πηγών.

Κατά την εξέλιξη της έρευνας, διαπιστώθηκε ότι τα δεδομένα των ιστορικών είναι αρκετά μονομερή και αγνοούν τα πρόσφατα συμπεράσματα της τουρκικής ιστορίας με αποτέλεσμα να καταλήγουν συχνά σε άστοχα συμπεράσματα, όσον αφορά τα γεγονότα που επηρέασαν τις βυζαντινο- οθωμανικές σχέσεις. Με άλλα λόγια, οι βυζαντινολόγοι έχουν επικεντρωθεί περισσότερο στις επαφές του Μανουήλ Β΄ με την Δύση, προκειμένου να λάβει βοήθεια και να ελευθερωθεί από την οθωμανική κυριαρχία.³ Ωστόσο δεν επισημαίνουν ότι εκτός από μια πιθανή δυτική Σταυροφορία απέναντι στην οθωμανική απειλή, ο Μανουήλ διέθετε και άλλες εναλλακτικές λύσεις για την αντιμετώπιση του προβλήματος.⁴ Αυτές προέρχονταν από τους μη-Οθωμανούς Τούρκους μουσουλμάνους γείτονες των Οθωμανών στην Ανατολία, όπως ο εμίρης του Καραμάν (Karamanoğulları), ο Ισφενδιγιάρ (İsfendiyar) μπέης της Κασταμονής-Σινώπης, και ο Τζινεήτ μπέης εμίρης της Σμύρνης, καθώς και ο Μογγόλος ηγεμόνας Τιμούρ και ο διάδοχός του Σάχ-Ρουχ.⁵ Οι τρεις πρώτοι ήταν προαιώνιοι εχθροί των Οθωμανών και φυσικά σύμμαχοι και συνεργάτες του Βυζαντίου. Οι ανωτέρω εμίρηδες προσπαθούσαν να διατηρήσουν την κυριαρχία στα εδάφη τους, την οποία στερήθηκαν από τον Βαγιαζήτ Α΄ (1390-1392), και επανέκτησαν με την παρέμβαση του Τιμούρ μετά την μάχη της Άγκυρας (1402). Σε αυτόν τον αγώνα φυσικοί συνεργάτες των παραπάνω υπήρξαν και οι Βαλκάνιοı πρίγκιπες, οι οποίοι ενδιαφέρθηκαν για τη συνέχιση του καθεστώτος του 1402. Ο κοινός στόχος οδήγησε τους εμίρηδες σε φανερή συνεργασία όχι μόνο με τους Βαλκάνιους πρίγκιπες αλλά και με το Βυζάντιο, καθώς όλοι προσπάθησαν να διατηρήσουν το ίδιο μεταπολεμικό καθεστώς. Τα οθωμανικά

² H μονογραφία του John Barker, Manuel II, 123-200, επικεντρώνεται στην πολιτική ζωή και τις διπλωματικές ενέργειες του αυτοκράτορα Μανουήλ Β΄ στην Δύση.-Βλ. επίσης Ostrogorsky, Ιστορία, ιδιαίτερα σ. 257-259.-

D.M. Nicol, The Last Centuries, ιδιαίτερα 310-333.

3 Ο Barker, Manuel II Palaeologus, σ. 226-230, 239-241 υποστηρίζει την άποψη, ότι ο Μανουήλ που εκείνη την

περίοδο βρισκόταν στην Ευρώπη, δεν ενέκρινε την πολιτική συμβιβασμού με τους Οθωμανούς, και επιθυμούσε μάλλον, όπως και παλαιότερα, να συνεχίσει τις συζητήσεις με τον δυτικό χριστιανικό κόσμο, προκειμένου να αντιμετωπιστεί ο οθωμανικός κίνδυνος.-Την μελέτη του Barker ακολούθησαν άλλες, οι οποίες εξακολουθούν να εξετάζουν την εν λόγω περίοδο με επίκεντρο του Βυζαντίου και τα αποτελέσματα τους πρέπει να αναθεωρηθούν προκειμένου να φθάσουμε σε μια νέα σύνθεση των νέων τεκμηρίων για την νέα αφήγηση της ιστορίας. Παραδείγματος χάριν, ο I.Djuric, Crépuscule, 90-155, αξιολογεί τις βυζαντινό-οθωμανικές σχέσεις μόνο με επίκεντρο του Βυζαντίου εστιάζοντας στην εξωτερική πολιτική του Μανουήλ απέναντι στις συγκρούσεις των Οθωμανών πριγκίπων (1403-1421) καθώς επίσης και περιορίζεται μόνο με την βάση των δυτικών και σλαβο-βυζαντινών πηγών.

4 Παραδείγματος χάριν, ο John Barker, Manuel II Palaeologus (1391-1425): A Study in Late Byzantine

Statesmanship. New Brunswick, 1969 δεν αναγνωρίζει το γεγονός ότι στον εμφύλιο πόλεμο μεταξύ των Οθωμανών πριγκίπων, ο Μανουήλ ασκούσε μια πολιτική ισορροπίας προκειμένου να διατηρηθεί το καθεστώς του 1403.

5 Για τις σχέσεις των Οθωμανών με τον Τιμούρ και τους Τιμουρίδες, Μογγόλους απογόνους του μετά την μάχη

της Άγκυρας βλ. H. İnalcık “Mehemmed I” EI2.-του ίδιου, Ottoman Empire, The Classical Age, London, 1997.- Για τις σχέσεις του Τιμούρ με τις δυτικές αυλές βλ. Adam Knobler, “Rise of Tîmûr 341-349.-Musa Şamil Yüksel, «Rise Of Tîmûr» 231-243.-Beatrice Forbes Manz, The Rise and Rule of Tamerlane, Cambridge, Cambridge Canto, 1989.

χρονικά, καθώς και η συμφωνία μεταξύ του εμιράτου του Καραμάν και των Οθωμανών (1444),

δείχνει ότι το Βυζάντιο διατήρησε στενές διπλωματικές σχέσεις με τους εμίρηδες του Καραμάν.

Τελευταίο, αλλά όχι λιγότερο σημαντικό μέσο, που μπορούσε να χρησιμοποιήσει ο αυτοκράτορας Μανουήλ Β΄, ήταν οι πρίγκιπες - γιοί του Βαγιαζήτ Α΄ που διεκδικούσαν τον θρόνο. Η εμφύλια διαμάχη που επικράτησε στο οθωμανικό κράτος ήταν ένα από τα ισχυρότερα όπλα στα χέρια του Βυζαντινού αυτοκράτορα. Ύστερα από την πρώτη φάση του οθωμανικού εμφυλίου, ο Μανουήλ εξακολούθησε την ίδια πολιτική και χρησιμοποίησε έναν από τους διεκδικητές πρίγκιπες κατά του Μεχμέτ Α΄ (1413-1421) και του Μουράτ Β΄ (1421-1451) προκειμένου να επωφεληθεί από την ασταθή οθωμανική πολιτική κατάσταση. Οι επαφές του Μανουήλ Β΄ με τη Δύση ήταν σχετικά περιορισμένες και ελάχιστα αποτελεσματικές, με συνέπεια να αναγκαστεί να στηριχτεί περισσότερο στις δικές του δυνάμεις. Παρόλα αυτά, οι μονομερείς συμφωνίες που συνήψε με καθένα από τους δυτικούς ηγεμόνες ενάντια στους Οθωμανούς, δημιουργούσαν ιδιαίτερη ανησυχία στο Οθωμανικό στρατόπεδο. Προκειμένου λοιπόν, να αναλυθεί το πλεγμα των μυστικών συμφωνιών μεταξύ όλων των αντίπαλων πλευρών, είναι απαραίτητο να συμβουλευθούμε και στις οθωμανικές πηγές.

Η διατριβή χωρίζεται σε έκτι μέρη. Στο πρώτο μέρος της παρούσας μελέτης εστιάζεται η περίοδος από το 1391 ως την αναχώρηση του Μανουήλ στην Δύση και η έρευνα εστιάζεται στην κατάσταση του Βυζαντίου και του οθωμανικού κράτους πριν και μετά τη μάχη της Άγκυρας (1399- 1402). Μελετάται η επέκταση του Οθωμανικού κράτους στην Ανατολία από τον Βαγιαζήτ Α΄ με την κατάκτηση των διαφόρων τουρκικών εμιράτων, η πορεία του Τιμούρ προς τα δυτικά και η συντριπτική ήττα του Βαγιαζήτ στη μάχη της Άγκυρας, αποτέλεσμα της οποίας ήταν η εξασθένιση της βυζαντινής υποτέλειας, καθως ο Μανουήλ Β΄ εκμεταλλεύτηκε την αποσύνθεση της οθωμανικής αυτοκρατορίας.

Στο δεύτερο μέρος μελετάται η πρώτη φάση του εμφυλίου πολέμου που ξέσπασε μεταξύ των πριγκίπων, διαδόχων του Βαγιαζήτ, Ίσα και Μεχμέτ για την κυριαρχία της Ανατολίας (1402-1403).

Το τρίτο μέρος αφορά στην δεύτερη φάση της διαμάχης μεταξύ του Σουλεϊμάν και του Μεχμέτ για (1403-1409/10).

Το τέταρτο μέρος ασχολείται με τις μετέπειτα προσπάθειες του Μανουήλ Β΄ να εξασφαλίσει τη συνέχεια του εμφυλίου πολέμου μεταξύ του Σουλεïμάν και τον Μούσα (1409/10? -17 Φεβρουαρίου 1411) που έλιξε με τον θάνατο του Σουλεïμάν.

Στο πέμπτο μέρος μελετώνται οι συνεχείς προσπάθειες του Μανουήλ Β΄ για την διατήρηση της οθωμανικής διαμάχης μεταξύ του Μούσα και του Μεχμέτ (17 Φεβρουαρίου 1411-5 Ιουλίου 1413).

Το έκτο μέρος εστιάζει στην περίοδο κατά την διάρκεια της οποίας ο Μεχμέτ Α΄, μοναδικός κυβερνήτης του οθωμανικού κράτους (1413-1421), προσπάθησε να επαναφέρει την υποτέλεια του Βυζαντίου στους Οθωμανούς με αποτέλεσμα να αντιμετωπίσει το 1416 τους νέους διεκδικητές του οθωμανικού θρόνου, οι οποίοι υποκινήθηκαν από το Βυζάντιο και τους συμμάχους του και παραλίγο οδήγησαν τον Μεχμέτ να χάσει την εξουσία του. Επιπλέον γίνεται μια σύντομη αναφορά στην

περίοδο του 1421-1423, κατά την οποία ο Μανουήλ Β΄ προσπάθησε να εκμεταλλευτεί τον θάνατο του Μεχμέτ Α΄ προωθώντας ακόμη δύο φορές Οθωμανούς διεκδικητές του θρόνου εναντίον του νόμιμου κατόχου, Μουράτ Β΄.

Κατά τη διάρκεια αυτής της μακράς περιόδου από το 1391 έως το 1423 ο Μανουήλ Β΄ ήλπιζε να αποκρούσει το οθωμανικό κράτος με τη βοήθεια μιας δυτικής Σταυροφορίας, ενώ ο οθωμανικός στόχος ήταν να τεθεί ένα τέλος στο Βυζάντιο με τη κατάληψη της Θεσσαλονίκης, του Μορέως και της ίδιας της Κωνσταντινούπολης. Έτσι, ενώ ο Μανουήλ προσπαθούσε να υποκινήσει τον δυτικό χριστιανικό κόσμο να αναλάβει μια σταυροφορία, η πρωτεύουσά του πολιορκήθηκε τρεις φορές από τον Βαγιαζήτ Α΄, τον Μούσα και αργότερα από τον Μουράτ Β΄.

Η εξωτερική πολιτική του αυτοκράτορα Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγο που τέθηκε σε εφαρμογή με σκοπό να εκμηδενιστεί η αυξανόμενη οθωμανική απειλή δεν έχει μελετηθεί από ευρύτερη άποψη. Υπάρχουν βέβαια πολυάριθμες μελέτες των Βυζαντινολόγων ακόμα και Τουρκολόγων που αναφέρονται στα γεγονότα της συγκεκριμένης περίοδου,⁶ χωρίς να την εξετάζουν ευρέως και εκτενώς, δηλαδή με ταυτόχρονη ανάλυση των εξελίξεων στην βυζαντινή και οθωμανική πλευρά (ευρωπαικού και ανατολικού τμήματος). Παράδειγμα, περισσότεροι μελετητές εκλαμβάνουν τις κινήσεις των Οθωμανών πριγκίπων ως απλή διεκδίκηση του θρόνου αγνοώντας το γεγονός ότι ο Βυζαντινός αυτοκράτορας απελπισμένος από τις επαφές του με την Δύση είχε στην διάθεση του τρια ισχυρά αλλά αποτελεσματικά όπλα: τους αδύναμους Οθωμανούς πρίγκιπές που χρειάζονταν με κάθε κόστο την βυζαντινή υποστήριξη, και τους μη Οθωμανούς (Τούρκους) εμίρηδες της Ανατολίας και ακόμη τους ίδιους τους αξιωματικούς της Οθωμανικής αυλής.

Η έλλεψη ειδικών μονογραφιών είναι προφανής παρά την εξαιρετική σπουδαιότητα των προααφερθέντων ιστορικών προβλημάτων. Ένας βασικός λόγος γι’αυτό το παράδοξο γεγονός είναι η φύση των πηγών αυτής της περιόδου. Τα ιστοριογραφικά και λοιπού χαρακτήρα κείμενα που αναφέρονται στην εξωτερική πολιτική του Μανουήλ εναντίον των Οθωμανών είναι μεν εξαιρετικά πολυάριθμα, αλλά παρέχουν πληροφορίες αποσπασματικές και χρονολογικά ασαφείς, και τις περισσότερες φορές αλληλοσυγκρουόμενες. Επιπλέον είναι γραμμένες σε πολλές διαφορετικές γλώσσες, γεγονός που καθιστά το έργο του κάθε ερευνητή εξαιρετικά δύσκολα.

 

 

 

 

 

6 Joseph Hammer-Purgstall, Geschichte des osmanischen Reiches, Ι, Grossentheils aus bisher unbenützten Handschriften und Archiven. Pest, 1827 επανέκδοση 1833.-N. Jorga, Geschichte des Osmanichen Reiches, in Europa, Hamburg-Gotha, I-VII, 1840-1863. επανέκδοση Gotha, 1908.-H.İnalcık, Ottoman Empire The Classical Age, 1300-1600, New York, 1973.-C.Imber, Ottoman Empire 1300-1481, İstanbul 1990.-M.T. Gökbilgin,

«Süleyman Çelebi», İA, ΧΙ (1970) 179-182.-C. Imber, «Musa Çelebi» EI, 2^η έκδ., VII (1993) 644-646.-Halil İnalcık, «Mehemmed I» ΕΙ, 2^η έκδ., VI (1991) 973-978.- Halil İnalcık, «Murad II» İA, VIII, (1997) 598-615.-του ίδιου, «Murad II» DİA, 31 (2006) 165-172.

C.J. Heywood, «Mustafa Çelebi» EΙ, 2^η έκδ., VII (1992) 710-713.-C.J. Heywood, «Küçük Mustafa», EΙ, 2^η έκδ. VII (1992).

Για την περίοδο ρήξης σχέσεων Οθωμανών και Βυζαντίου που κατέληξε με την πολιορκία της Κωνστατινούπολης από τον Βαγιαζήτ Α΄ (1394-1402) η διδακτρική διατριβή του Ελληνοκαναδέζου Διονυσίου Χατζόπολου πρέπει να αναφερθεί ιδιαίτερα. ⁷

Η μελέτη που μάλλον προσεγγίζει πιο πολύ στο περιεχόμενο της παρούσας διατριβής, είναι αυτή του S. Reinert,⁸ που δεν περιορίστηκε μόνο στα στοιχεία των βυζαντινών πηγών, τα οποία ακολούθησε, αλλά χρησιμοποίησε και πληροφορίες αντίστοιχων οθωμανικών πηγών καταφερνοντας να προωθήσει μια μη-μεροληπτική άποψη για την πολιτική στάση του Βαγιαζήτ προς τους Βυζαντινούς.

Ωστόσο, αυτές οι δύο μελέτες ασχολούνται μόνο με τα πρώτα έτη διακυβέρνησης του Μανουήλ Β΄ εξετάζοντας μόνο την περίοδο πριν από την μάχη της Άγκυρας.

Στο παλαιό άρθρο του P. Wittek μελετάται η κατάσταση του οθωμανικού κράτους μετά τη μάχη της Άγκυρας με βάση τις πληροφορίες των δυτικών και βυζαντινών πηγών και εκείνες των οθωμανικών, ωστόσο τα συμπεράσματά του χρειάζονται να εξεταστούν εκ νέου κάτω από το φως των πορισμάτων νέων ερευνών.⁹

Από τους Γερμανούς μελετητές πρέπει να γίνει ξεχωριστή αναφορά στον Klaus-Peter Matschke που χρησιμοποίησε τις πηγές των δύο πλευρών (Βυζαντίου και Οθωμανών) αναφερόμενος στην έντονη πολιτική αστάθεια και την εσωτερική διαμάχη του οθωμανικού εμφυλίου πολέμου. Ωστόσο η μελέτη του έχει περιοριστεί περισσότερο στην εξέταση των άμεσων συνεπειών της μάχης της Άγκυρας για την οικονομική, κοινωνική και πολιτική ζωή του Βυζαντίου.¹⁰

Επιπλέον, αξίζει να αναφερθεί η διδακτορική διατριβή του Nedim Filipović που εστίασε στον ανταγωνισμό του Μούσα Τσελεμπή εναντίον του Σουλεïμάν και του Μεχμέτ Α΄ 1409-1413). Ο Filipović θεωρούσε ότι η σύγχρονη έρευνα αντιλαμβάνεται την διαμάχη του Μούσά (ενός από τους διαδόχους του Βαγιαζήτ Α΄) εναντίον των αδερφών του (Süleyman-Σουλεïμάν, και Μεχμέτ) όχι ως μια απλή επανάσταση ενός Οθωμανού πρίγκιπα, αλλά ως εκπροσώπου των δυσαρεστημένων στρωμάτων της οθωμανικής κοινωνίας (Χριστιανών και Μουσουλμάνων), η οποία κοινωνία τον υποστήριξε στον ανταγωνισμό του. Παρά την πολύτιμη οπτική γωνία που προσφέρει η μελέτη του, περιορίζεται χρονικά μόνο στην εποχή της δράσης του Μούσά στα Βαλκάνια¹¹ και δεν καλύπτει όλη την περίοδο με την οποία ασχολείται η παρούσα μελέτη.

Μετά τις μελέτες αυτές από όσο γνωρίζω, μόνο η μελέτη του Δ. Καστρίτση¹² εξετάζει εκτενώς την ιστορία της οθωμανικής μεσοβασιλείας και την άμεση ανάμιξη του Μανουήλ Β΄ στα οθωμανικά πράγματα, χωρίς να καλύπτει όμως την περίοδο των σουλτάνων Μεχμέτ Α΄ και Μουράτ

7 Dionysios Hatzopoulos, “Le premier siège de Constantinople par les Ottomans de 1394 à 1402” Διδακτορική Διατριβή, Université de Montréal, 1980, έκδ. 1995.

8 S. Reinert, «Palaiologoi» 289-365.

9 P. Wittek, «Dèfaite» 1-34.

10  Klaus-Peter  Matschke,  Die  schlacht  bei  Ankara  und  das  Schicksal  von  Byzanz.  Studien  zur

spätbyzantinischen Geschichte zwischen 1402 und 1422, Weimar, 1981.

¹¹ Nedim Filipović, Princ Musa i Sejh Bedreddin, Sarajevo, 1971.

¹² D. Kastritsis, The Sons of Bayezid (Ottoman Empire and Its Heritage), Brill, 2007.

Β΄, κατά την διάρκεια των οποίων ο οθωμανικός εμφύλιος πόλεμος συνεχίστηκε λόγω της εμφάνισης (με άμεση βυζαντινή πρωτοβουλία και επέμβαση) τριών Οθωμανών διεκδικητών του θρόνου. Η μελέτη του Α. Ξανθυνάκη¹³ ασχολήθηκε με την εποχή του Μουράτ Β΄ αρχίζοντας να εξετάζει τα γεγονότα από την άνοδο του Μουράτ στον θρόνο (1421) και µέχρι το 1430. Όμως τα αποτελέσματα της μελέτης του χρειάζεται να αναθεωρηθούν με βάση εκείνα του Δ. Καστρίτση και άλλων μελετητών.

Το σημείο, στο οποίο προσπαθεί η παρούσα διατριβή να εφιστήσει την προσοχή είναι η συνεχής παρακολούθηση των γεγονότων στο οθωμανικό μέτωπο από 1371 μέχρι το 1423. Για παράδειγμα, η ρήξη των σχέσεων του Μανουήλ Β΄ και του Μεχμέτ Α΄ μετά την άνοδο του τελευταίου στον θρόνο είχε στενή σχέση με τη γενική επίθεση εναντίον του Μεχμέτ το 1416. Σε μια μελέτη που ασχολείται με τις πολιτικές περιπέτειες του Μανουήλ Β΄ επιβάλλεται να συμβουλευτεί κανείς και τις νέες μελέτες της οθωμανικής ιστορίας και ιστοριογραφίας.¹⁴

Άλλος στόχος της παρούσας μελέτης είναι η παρουσίαση της συνεργασίας των διαφόρων παραγόντων της Ανατολίας με το Βυζάντιο και ο ρόλος των σχέσεών τους με τους σουλτάνους στη διαμόρφωση της πολιτικής του Μανουήλ Β΄ καθ’ όλη τη διάρκεια της οθωμανικής μεσοβασιλείας. Η διδακτορική διατριβή εστιάζει στην διερεύνηση των ανωτέρω πολύπλοκων σχέσεων αλληλεξάρτησης, με βάση και κυρίως την αξιοποίηση και την διασταύρωση των πληροφοριών των βυζαντινών, οθωμανικών και λατινικών πηγών, και την κριτική θεώρηση των πορισμάτων των νέων ερευνών.

Στην παρούσα μελέτη προσπαθήσαμε να συγκρίνουμε κυρίως τις πληροφορίες των οθωμανικών πηγών με εκείνες των βυζαντινών με σκοπό να μην είναι μονόπλευρα τα συμπερέσματα. Αυτό διότι οι Οθωμανικές πηγές που παρέχουν πληροφορίες για την συγκεκριμέμη περίοδο που μας απασχολεί εδώ δεν επαρκούν για την κατανόηση διασυνδέσεων Βυζαντίου με τις προαναφερόμενες δυνάμεις και οι πληροφορίες τους είναι εξαιρετικά περιορισμένες και αποσπασματικές. Ωστόσο παρά τα ελαττώματα τους, οι μαρτυρίες τους έχουν ιστορική αξία, μόνο εάν αξιολογούνται μαζί με εκείνες των βυζαντινών ιστορικών. Διότι οι ιστοριογράφοι της οθωμανικής αυλής προσπερνούν σιωπηλά, κρύβουν ή προσπαθούν να δίνουν άλλη εντύπωση στην περιγραφή τους σε σχέση με τα γεγονότα της διενέξης μεταξύ των διαδόχων του Βαγιαζήτ Α΄. Αντιθέτως, οι Βυζαντινοί ιστορικοί παρέχουν πλούσιες πληροφορίες για την αδύναμη και ευάλωτη κατάσταση των Οθωμανών πριγκίπων απέναντι στον Βυζαντινό αυτοκράτορα, στα τουρκικά εμηράτα της Ανατολίας, καθώς και απέναντι στις εσωτερικές φυγοκεντρικές δυνάμεις της επικράτειας τους.

Όπως αναφέρθηκε ήδη, στην παρούσα μελέτη χρησιμοποιήθηκαν οι καρποί της οθωμανικής ιστοριογραφίας, που περιλαμβάνονται στα έργα των Οθωμανών ιστοριογράφων του 14^ου, 15^ου και 17^ου

 

 

13 A. Ξανθυνάκης “Η βασιλεία του Οθωμανού Σουλτάνου Μουράτ Β΄ (1421-1451).” Διδακτορική Διατριβή, Παν/μιο Κρήτης 2003, 1-299.

14 Halil İnalcιk, The Rise of Ottoman Historiography, Historians of the Middle East, εκδ. Bernard Lewis- P.M.

Holt, London, 1962, ανατύπωση Oxford University Press 1964, 152-167.

αι. Οι έξι σημαντικότεροι ιστορικοί είναι οι Aşıkpaşazade (περ. 1400-περ. 1486),¹⁵ Neşri (περ. 1520),¹⁶ Oruç b. Adil (περ. 1503),¹⁷ Ruhi Τσελεμπή (περ. 1511),¹⁸ Sa’ad al-din (1536-1599)¹⁹ και Müneccimbaşı (1631-1702).²⁰ Αλλες σημαντικές οθωμανικές πηγές είναι το ανώνυµο Gazavatnâme του σουλτάνου Μουράτ Β΄,²¹ ανώνυμα οθωμανικά χρονικά²² και οθωμανικά ημερολόγια (Annals)]²³. Οι μαρτυρίες τους συγκρίθηκαν με εκείνες των δυτικών και ανατολικών πηγών και με τα νομισματικά στοιχεία,²⁴ προκειμένου να αποκτήσουμε συγκεκριμένες πληροφορίες για την περίοδο. Η προσέγγιση σε τέτοιου είδους θέματα, εξαρτάται περισσότερο από τα είδη των πηγών που χρησιμοποιούνται καθώς και τις πιθανές προκαταλήψεις αυτών, και στη συγκεκριμένη περίπτωση, τη θέση τους σχετικά με τους Οθωμανούς. Επομένως, είναι απαραίτητο να γίνει αξιολόγηση των πηγών, με εξακρίβωση της πολιτικής θέσης που αντιπροσώπευαν, προκειμένου να προσδιοριστεί η αξιοπιστία των πληροφοριών τους.

Μεταξύ των βυζαντινών πηγών, την πρώτη θέση κατέχουν οι αφηγηματικές ιστορίες και τα ανώνυμα βραχέα χρονικά. Τα βραχέα χρονικά αποτελούνται από ασύνδετες σημειώσεις που εμφανίζονται ως σύντομοι ή μεγαλύτεροι στίχοι στα περιθώρια ή σε άγραφες σελίδες χειρογράφων. Εχουν μεγάλη χρονική ακρίβεια και γι’αυτό είναι πολύ χρήσιμα στη χρονολόγηση των γεγονότων. Τα σημαντικότερα από τα γεγονότα της περιόδου της οθωμανικής διένεξης (1402-1423), αναφέρονται από σειρά βραχέων χρονικών. Γενικά τα βραχέα χρονικά, που αναφέρονται στην συγκεκριμένη περίοδο του οθωμανικού εμφυλίου πολέμου έχουν συνταχθεί τον 15^ο και 16^ο αιώνα. Συχνά επιβεβαιώνουν τις πληροφορίες των άλλων ιστορικών πηγών. Στην παρούσα μελέτη χρησιμοποιήθηκε η τρίτομη έκδοση των βραχέων χρονικών του Peter Schreiner.²⁵ Χρησιμοποιήθηκε επίσης η μελέτη

¹⁵ Aşıkpaşazade, Osmanoğullarının Tarihi (Ιστορία των διαδόχων του Οσμάν), εκδ.Kemal Yavuz-M.A.Yekta Saraç, İstanbul, 2003.-Για την αξιολόγηση του Aşıkpaşazade βλ. Η. İnalcık, How to Read ‘Âshik Pasha-Zâde’s History, Studies in Ottoman History in Honour of Professor V. L. Ménage, έκδ. Colin Heywood and Colin Imber (Istanbul, 1994), 139-156.-Βλ. επίσης Α. Σαββίδης, «Το Έργο του Τούρκου Χρονικογράφου Ασικ-Πασα-ζάδε» στο Βυζαντινοτουρκικά Μελετήματα, ανατ. άρθρων, 1981-1990, Ηρόδοτος, Αθήνα, 1992.

¹⁶ Neşri Tarihi, Cihânnümâ, I-II, Ankara, Türk Tarih Kurumu, 1995.

17 Oruç b. Adil, Tevarih-i Âl-i Osman, εκδ. F. Babinger, Hannover, 1925. Το χρονικό του Ουρούτς (Tevarih-i

Al-î Osman) γράφτηκε επί Βαγιαζίτ Β΄και καλύπτει την περίοδο από την ίδρυση του οθωµανικού κράτους µέχρι το 1467.

¹⁸ Ruhi Çelebi, Tevarih-i Âl-i Osman, (Rûhî Târîhi), εκδ. Cengiz, Halil Erdoğan, και Yaşar Yücel, Belgeler 14-

18 (1989-92) 359-472.

¹⁹ Χότζα Sa’ad al-din, Tacü’t-tevarih, I-II, εκδ. İsmet Parmaksızoğlu, KB, İstanbul, 1974.

20 Müneccimbaşı, Camiü’d-düvel, Osmanlı Tarihi (1299-1481) Ahmet Ağırakça, İnsan Yayınları, İstanbul,

1995.

21 Η πηγή έχει εκδοθεί από τους Halil İnalcιk και Mevlüd Oğuz: Gazavât-ı Sultân Murad b. Mehemmed Han. Izladi ve Varna Savaşları (1443-1444) üzerinde Anonim Gazavatnâme, Ankara, 1989.

22 V.L. Ménage: The «Annals of Murad II», BSOAS, 39 (1976), 570-573.

23 Osman Turan, İstanbul’un Fethinden Önce Yazılmış Tarihi Takvimler, Ankara, 1984.

24  İ-C. Artuk, İstanbul Arkeoloji Müzesi Teşhirdeki İslami Sikkeler Katalogu (Κατάλογος Ισλαμικών

Νομισμάτων που εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Πόλης) ΙΙ, İstanbul 1974.-Cüneyt Ölçer, Yıldırım Bayezid'in oğullarına ait Akçe ve Mangırlar (άσπρα και χάλκινα νομίσματα που άνηκαν στους διαδόχους του Βαγιαζήτ Α΄), İstanbul 1968.-του ίδιου, II. Murad Dönemi Sikkeleri, TvT (1984) 253-256.-του ίδιου, Germiyan Oğlu Yakub Bey’in Osmanlι Sultan Murad II. Adına Darb ettirdiği Akçeler, JTS, 7 (1983) 315-327.

25 Για την αξιολόγηση αυτών των χρονικών βλ. Herbert Hunger, Die hochsprachliche profane Literatur der

Byzantiner, Munich, Beck, 1978, 481–482.-G.Moravcik, Byzantinoturcica, I, 235.-Elizabeth M. Jeffreys,

του Elpidio Mioni. Αυτή η μελέτη συμπεριλαμβάνει κάποια χρονικά που αγνοήθηκαν από τον

Schreiner και μάλιστα καλύπτουν την περίοδο του οθωμανικού εμφυλίου πολέμου.²⁶

Στα γεγονότα της περιόδου που μας απασχόλησαν, αναφέρονται οι ιστορίες του 15^ου αι. Ο Δούκας (γέν. 1400- † περ. 1462), χάρη στις πλούσιες γνώσεις του παρέχει µια σχεδόν πλήρη εικόνα της περιόδου 1402-1421. Φαίνεται η θέση του ιστορικού στην υπηρεσία των γενουατικών αρχών της Ν. Φώκαιας και της Λέσβου. Αυτή του έδωσε την ευκαιρία να προβεί σε µια πλούσια, λεπτοµερή, ακριβή και αξιόπιστη εξιστόρηση των γεγονότων της εποχής του. Πιθανότατα ο ιστορικός βρήκε την ευκαιρία να μάθει και την τουρκική γλώσσα. Οι ασφαλείς πληροφορίες του πρέπει να προέρχονταν από πρόσωπα που συνάντησε χάρη στην θέση του. Το χρονικό του Δούκα εκτός από την κατακτητική πορεία των Οθωµανών, παρουσιάσει και τον ρόλο τουρκικών εμιράτων στην οθωμανική διέξενη. Μοναδική αδυναµία του χρονικού είναι η έλλειψη απόλυτης ακρίβειας στη χρονολόγηση των γεγονότων. Σε αντίθεση µε τον Σφραντζή, που διακρίνεται για την χρονολογική ακρίβειά του, ο Δούκας τοποθετεί τα γεγονότα µε συγκεχυµένο τρόπο. Γι’αυτό το λόγο η διασταύρωση των πληροφοριών του µε εκείνες των άλλων πηγών είναι απαραίτητη.²⁷ Η αναλυτική παρουσίαση των γεγονότων καθιστούν το έργο του Δούκα µία από τις σηµαντικότερες βυζαντινές πηγές της περιόδου 1402-1421. Στην εργασία µας χρησιµοποιήθηκε η έκδοση του V. Grecu.²⁸

Ο γαλαζοαίματος Αθηναίος Λαόνικος Χαλκοκονδύλης (γεν. 1423 ή 1430 – περ. †1490) υπηρέτησε στον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο. Τα χρόνια που έζησε στον Μιστρά διαδραμάτησαν ρόλο στην μόρφωση του. Υπήρξε μαθητής του Πλήθωνα. Μεγάλωσε με τις κλασικές αξίες. Όλα αυτά τα στοιχεία επιδρούν στην αντίληψή του για την ιστορία. Στη συγγραφή του χρονικού του Χαλκοκονδύλη, οι Αποδείξεις Ιστοριών, χρονολογείται περίπου το 1480. Η αφήγηση του επικεντρώνεται στα έτη 1298-1463. Η ιστορία της οθωμανικής δύναμης αντί της βυζαντινής αποτελεί τον άξονά του χρονικού του. Το χρονικό του παραθέτει πολύ σημαντικές πληροφορίες σε σχέση με την νοοτροπία των Οθωμανών και την οργάνωση του κράτους τους. Μολονότι έχει κάποια χρονολογικά λάθη, η αφήγηση του θεωρείται αξιόλογη και για τις σχέσεις Οθωμανών και Βυζαντίου

Chronicles, Short, ODB, I, New York 1991.-Peter Schreiner, Die Byzantinischen Kleinchroniken (Chronica Byzantina Breviora), Ι-ΙΙΙ, Wien, 1975-1979 (C.S.H.B., 12/1). Ο δεύτερος τόμος (Commentar) της μελέτης του Schreiner περιέχει τα σχόλια του συντάκτη. Πρέπει να χρησιμοποιηθεί με προσοχή ιδιαίτερα όσον αφορά τις ημερομηνίες, διότι, μολονότι ο Schreiner δίνει την εντύπωση ότι οι χρονολόγησεις προέρχονται από τα βραχέα χρονικά, αυτό δεν είναι πάντοτε αλήθεια. Επιπλέον, η έκδοση του Schreiner είναι ελλειπής, διότι δεν συμπεριλαμβάνει μερικά βραχέα χρονικά που παραδίδουν σημαντικές πληροφορίες σχετικά με την περίοδο του οθμανικού εμφυλίου πολέμου.

²⁶ Elpidio Mioni, “Una inedita cronaca bizantina (dal Marc. gr. 595)” Rivista di Studi Bizantini e Slavi, Ι (1981) 71–87.

27 Το χρονικό του Δούκα σώθηκε σε δύο µόνο χειρόγραφα και εστιάζει στην περιγραφή της περιόδου 1341-

1462. Το κείμενο του χρονικού διακόπτεται απότοµα. Γι’αυτό το λόγο θεωρείται ότι το τέλος του χρονικού χάθηκε. Σε µια σύγχρονη ιταλική µετάφραση του έργου τελειώνει με την πτώση της Μυτιλήνης. Συζητείται ότι εάν ο Ιταλός µεταφραστής είχε διαβάσει το πρωτότυπο ή εάν το συµπλήρωσε βασιζόμενος σε άλλες πηγές. Για τις συζητήσεις αυτές βλ. G.Moravcik, Byzantinoturcica, I, 247-250. Ostrogorsky, Ιστορία 157.-Alice Mary Talbot, Doukas, ODB, Ι, Νέα Υόρκη 1991. Βλ. ιδιαίτερα Herbert Hunger, Βυζαντινή Λογοτεχνία, η λόγια κοσµική γραµµατεία των Βυζαντινών, Β΄, Αθήνα 1992, 345-349.

28 V. Grecu, Δούκας Μηχαήλ, Τουρκο-βυζαντινή Ιστορία, εκδ. Bucuresti, 1958.-Για την αξιολόγηση του έργου

του Δούκα βλ. Ι.Καραγιαννόπουλος, Πηγαί της Βυζαντινής Ιστορίας, 431-432.

στην περίοδο του οθωμανικού εμφυλίου πολέμου. Πιθανολογείται ότι ο ιστορικός χρησιμοποίησε και οθωμανικές πηγές στην διήγηση των γεγονότων της οθωμανικής ιστορίας. Υποστηρίζεται επίσης ότι γνώριζε την τουρκική γλώσσα και οι πληροφορίες του βασίστηκαν στην προφορική τουρκική παράδοση. Το μεγαλύτερο μειωνέκτημα των Αποδείξεων Ιστοριών είναι η προβληματική χρονολόγηση. Η χρήση του χρονικού του Χαλκοκονδύλη είναι εξαιρετικά ωφέλιμη σε συνδυασμό με εκείνο του Δούκα, παρέχοντας ολοκληρωτική εικόνα της περιόδου που μας απασχολεί. ²⁹

Ο Γεώργιος Σφραντζής (1401-1478), υπήρξε στέλεχος της βυζαντινής αυλής επί του Ιωάννη Η΄ Παλαιολόγου, και Κωνσταντίνου ΙΑ΄ Παλαιολόγου. Ο Σφραντζής γνώριζε πολύ καλά τα γεγονότα γιατί υπήρξε αυτόπτης μάρτυρας των γεγονότων της εποχής του. Διασώθηκαν δύο έργα που φέρουν το όνομά του. Το πρώτο είναι το γνωστό ως χρονικό Minus. Συντάχτηκε σε δημώδη γλώσσα ως προσωπικό ημερολόγιο. Ο συγγραφέας αναφέρει προσωπικές δραστηριότητες του. Ο Σφρανζτής παραθέτει πληροφορίες για ιστορικά γεγονότα που σχετίζονται με τη δράση του ίδιου και των Παλαιολόγων. Τα γεγονότα που αφορούν τους άλλους αναφέρονται στο βαθμό που εμπλέκονται στη δράση αυτή. Η αφήγηση του θεωρείται αξιόπιστη και πολύτιμο συμπλήρωμα των άλλων βυζαντινών ιστοριών. Η χρονολογική ακρίβεια του χρονικού του θεωρείται χαρακτηριστική. Αναφέρεται ακόμαι και σε έγγραφα, των οποίων είχε άμεση αντίληψη. Μειωνέκτημα του είναι ότι σημαντικά γεγονότα αναφέρονται κατά παρέμβαση ή με τρόπο ασύνδετο και χωρίς λεπτομέρειες.

Διασώθηκε ένα δεύτερο και εκτενέστερο έργο με το όνομα του Γεώργιου Σφραντζή γνωστό με την ονομασία χρονικό Maius. Διηγείται τα γεγονότα της περιόδου 1258-1478, δηλαδή την ιστορία των Παλαιολόγων. Έχει αποδειχτεί ότι ο Σφραντζής έγραψε μόνο το Minus, αλλά όχι το Maius και το Minus χρησιμοποιήθηκε ως πυρήνας του Maius. Επιπλέον θεωρείται ότι το Maius δημιουργήθηκε κατά το 1573-1575 από τον μητροπολίτη Μονεμβασίας Μακάριο Μελισσηνό ο οποίος χρησιμοποιώντας άλλες και προγενέστερες πηγές, όπως τα χρονικά του Γεωργίου Ακροπολίτη, του Νικηφόρο Γρηγορά και του Δωρόθεου Μονεμβασίας. Εκτός τούτου, φαίνεται ότι κάποια γεγονότα επαναλαμβάνονται και αυτό αποδεικνύει ότι οι ανομοιογενείς πηγές δεν εντάχθηκαν πάντοτε με προσοχή.³⁰

²⁹ Η έκδοση του Χαλκοκονδύλη, η οποία χρησιμοποιήθηκε στην παρούσα μελέτη, είναι αυτή του Darko: Laonici Chalcocandylae Historiarum Demonstrationes, εκδ. Eugenius Darko, II, Budapest 1922-27. Το έργο του Χαλκοκονδύλη έχει μελετηθεί από μεγάλο αριθμό ερευνητών. Ειδικό ενδιαφέρον για τα οθωμανικά πράγματα παρουσιάζει το άρθρο του Α. Kurat, Bizans’ın Son ve Osmanlιlarιn İlk Tarihçileri [Οι τελευταίοι ιστορικοί των Βυζαντινών και πρώτοι ιστορικοί των Οθωμανών], Türkiyat Mecmuası 5 (1935) 185-206. G. Moravcik, Byzantinoturcica, Ι, 391-396.-Alice-Mary Talbot, Chalkokondyles, Laonikos, ODB, Ι, New York, 1991. Για την νεότερη αξιολόγηση του χρονικού του Χαλκοκονδύλη βλ. Herbert Hunger, Βυζαντινή Λογοτεχνία, η λόγια κοσμική γραμματεία των Βυζαντινών, B΄, Αθήνα 1992, 339-345.- Για την αξιολόγηση του έργου του Χαλκοκονδύλη βλ. Ι.Καραγιαννόπουλος, Πηγαί της Βυζαντινής Ιστορίας, 437-438.

³⁰ Πολλες μελέτες έχουν γίνει σχετικά με το έργο του Σφραντζή. Βλ. Byzantinoturcica, Α΄, 282-285.- Ostrogorsky, 157, 316 σημ. 9.-Alice-Mary Talbot, Sphrantzes, George, ODB, III, New York 1991.- Η γνησιότητα του Maius αμφισβητήθηκε για πρώτη φορά από τον Ι. Παπαδόπουλο το 1934 στο 4^ο βυζαντινολογικό συνέδριο στη Σόφια. Για το θέμα της σχέσης μεταξύ του Maius και του Minus ξεχωρίζει η αναλυτική μελέτη του Loenertz, που έχει βασιστεί σε έρευνες των Παπαδόπουλου, Dölger και Binon. Οι δύο τελευταίοι απέδειξαν το ποιόν του Μακάριου ως πλαστογράφου ενός χρυσοβούλου του Ανδρόνικου Β΄. Ο R.J. Loenertz, Autour du Chronicon Maius attribue e Georges Phrantzès, Miscellanea Giovanni Mercati 3 (1946),

Οι λόγοι του Συμεών, αρχιεπίσκοπο της Θεσσαλονίκης († περ. 1429), αποτελούν μια πολύ σημαντική πηγή. Ο Συμεών διηγείται τη διάσωση της Θεσσαλονίκης από διάφορες καταστροφές ως αυτόπτης μάρτυρας και παρέχει αξιόπιστες πληροφορίες για την ιστορία της περιόδου του 1387- 1427.³¹ Πιθανώς το 1427 ή το 1428 ολοκλήρωσε τη συγγραφή του πολύτιμου έργου του στην μακεδονική πόλη. Το σύνολο των ομιλίων του αποτελεί σημαντική πηγή ακόμα και για την περίοδο που αυτός έμενε στην Κωνσταντινούπολη, όπου είχε έδρα προτού να διορισθεί στην Θεσσαλονίκη.³²

Είχε καταλάβει ηγετική θέση στην κοινωνία της Θεσσαλονίκης και πήρε μέρος ένεργα στις εξελίξεις που οδήγησαν στη βενετοκρατία της πόλης. Υπήρξε υποστηρικτής της ιδέας ότι οι οθωμανικές κατακτήσεις δεν ήταν παρά θεία τιμωρία για τις αμαρτίες των Ρωμαίων. Αντιθέτως, θεώρησε τους δύο Μουσταφάδες, διεκδικητές του οθωμανικού θρόνου, οι οποίοι κατέληξαν στη Θεσσαλονίκη το 1416 και 1425, ως όργανα της Θείας Πρόνοιας για την σωτηρία των Βυζαντινών. Μερικά από τα κηρύγματά του έχουν λειτουργικό περιεχόμενο. Κάποια όμως έχουν και πολιτικό περιεχόμενο. Η αφήγηση του Συμεών είναι αναμφίβολα αξιόπιστη πηγή, διότι αντικατοπτρίζει τις παρατηρήσεις ενός αυτόπτη μάρτυρα.³³ Οι ομιλίες του αποτελούν βασική πηγή για τα γεγονότα ιδιαίτερα εκείνα που αφορούν τη Θεσσαλονίκη, όπως η επιστροφή του εμίρη Σουλεϊμάν από την πόλη στο Βυζάντιο μετά τη Συνθήκη του 1403, η πολιορκία του Μούσά Τσελεμπή, και η υπόθεση του Μουσταφά το 1416.³⁴ Η αφήγηση του Συμεών³⁵ αφορά άμεσα ορισμένα από τα μεγαλύτερα ερωτήματα, όπως υποστηρίχθηκε ιδιαίτερα από τον Δ. Καστρίτση, και κυρίως σχετικά με την άνοδο και τη βασιλεία του Μούσα.³⁶

Ο Μιχαήλ Κριτόβουλος (γέν. περ. 1410 — † περ. 1470), ή Κριτόβουλος ο Ιμβριώτης, ήταν ιστορικός, λόγιος και αξιωματούχος κατά την υστεροβυζαντινή περίοδο. Μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης υπήρξε διαπραγματευτής και έπαιξε ρόλο στην παράδοση του νησιού του στους

αναστατική ανατύπωση 1973, 273-311, διατύπωσε την άποψη, που και σήμερα είναι γενικά αποδεκτή για το Maius, καταδεικνύοντας ότι ο Μακάριος αποφάσισε να προβάλει την οικογένειά του, πλαστογραφώντας και μια αφηγηματική πηγή. Το πιο πρόσφατο έργο είναι του Herbert Hunger, Βυζαντινή Λογοτεχνία, η λόγια κοσμική γραμματεία των Βυζαντινών, II, Αθήνα 1992, 351-356,που δίνει μια γενικότερη εικόνα των δύο χρονικών.-Στην παρούσα μελέτη χρησιμοποιήθηκε η έκδοση του Grecu και Παπαδοπούλου. Βλ. Σφραντζής, Georgius Sphrantzes, Τα καθ’ εαυτόν 1401-1477, In anexa, Pseudo Phrantzes: Macarii Meliseni, Chronicon 1258-1481, εκδ. V. Grecu, Βουκουρέστι, 1966.-Georgios Phrantzes, Chronicon, vol. I., ed. Ioannes B. Papadopoulos, 1935. Οι παλαιότερες εκδόσεις του χρονικού του Σφραντζή είναι Immanuel Bekker, CSHB, 1838, 1-453.-MPG 156, 1025-1080 (637-1022 = Chronicon maius).-Georgios Sphrantzes, Memorii 1401-1477.-Σφραντζής, Georgius Sphrantzes, Τα καθ’ εαυτόν 1401-1477. In anexa, Pseudo Phrantzes: Macarii Meliseni, Chronicon 1258-1481, εκδ. V. Grecu, Bucuresti, 1966.-Ψευδο-Φραντζή, Χρονικόν, έκδ. J.B.Papadopoulos, I, Leipzig, 1935.-Για την αξιολόγηση του έργου του Σφραντζή βλ. Ι.Καραγιαννόπουλος, Πηγαί της Βυζαντινής Ιστορίας, 434-435.

³¹ Alice-Mary Talbot, Symeon, ODB, ΙΙΙ, Νέα Υόρκη 1991. Συμεών της Θεσσαλονίκης, 59,65-67.

32 Balfour, Symeon, ιδιαίτερα 119, 132.

³³ Alice-Mary Talbot, Symeon, ODB, ΙΙΙ, New York 1991. Συμεών Θεσσαλονίκης, 59,65-67.

³⁴ Για πρόσφατη μελέτη που εξέτασε την κατάσταση στη Θεσσαλονίκη είναι διδακτορική διατριβή της Nevra Necipoğlu, η οποία εκδόθηκε το 2008 στο πανεπιστήμιο Καίμπριτζ. Βλ. Nevra Necipoğlu, Byzantium between the Ottomans and the Latins. A Study of Political Attitudes in the Late Palaiologan Period, 1370-1460, Διδακτορική διατριβή, Harvard University, 1990.

35 Στην παρούσα μελέτη χρησιμοποιήθηκε η έκδοση του David Balfour: Politico-historical Works of Symeon

Archbishop of Thessalonica (1416/7-1429), Βιέννη 1979.-Για την αξιολόγηση του έργου του Συμεών βλ. Ι.Καραγιαννόπουλος, Πηγαί της Βυζαντινής Ιστορίας, 415-416.

³⁶ Καστρίτσης, The Son’s of Bayezid, Brill, 2007.

Οθωμανούς Τούρκους. Από τον Μωάμεθ Β΄ Πορθητή διορίστηκε διοικητής της Ίμβρου. Σημαντικότερο έργο του είναι η Ξυγγραφή Ιστοριών, που θεωρείται μία από τις πλέον έγκυρες βυζαντινές πηγές για τα γεγονότα της εποχής του Μωάμεθ Β΄. Το έργο του αναφέρεται στην κατάκτηση της χερσονήσου του Αίμου από τους Οθωμανούς και την περίοδο της βασιλείας του σουλτάνου Μωάμεθ Β΄ από το 1451 μέχρι το 1468. Η Ξυγγραφή Ιστοριών αποτελείται από πέντε βιβλία. Για τη συγγραφή του έργου του, ο Κριτόβουλος ήταν σε θέση να αντλήσει υλικό από έγγραφα της οθωμανικής αυλής, αφηγήσεις αυτοπτών μαρτύρων, προσωπικές παρατηρήσεις, καθώς και από παλαιότερα έργα. Μολονότι η Ιστορία του δεν είναι σύγχρονη των γεγονότων του οθωμανικού εμφυλίου πολέμου, αποτελεί μοναδική βυζαντινή πηγή που συμπεριλαμβάνει την ιστορική ομιλία του Μωάμεθ Β΄, ο οποίος υπενθυμίζοντας στους στρατιώτες του το ρόλο των Βυζαντινών αυτοκρατόρων στις οθωμανικές διενέξεις μετά το 1402 δικαιολογεί την πολιορκία της βυζαντινής πρωτεύουσας. Στην παρούσα μελέτη χρησιμοποιήθηκε η πιο πρόσφατη έκδοση του Diether R. Reinsch (1983).³⁷

Το χρονικό των Τόκκων είναι ένα ανώνυμο έμμετρο έργο των αρχών του 15^ου αι., γραμμένο σε λαϊκή γλώσσα και σε ζωντανό αφηγηματικό ύφος. Με αφετηρία τη δράση του δεσπότη της Ηπείρου Καρόλου Α΄ Τόκκου και του αδελφού του Λεονάρδου, για τους οποίους γράφηκε ως εγκώμιο, μας δίνει μια καλή εικόνα της εποχής που περιγράφει (1376-1422) στη Λευκάδα και Κεφαλληνία, και κυρίως στην Αιτωλοακαρνανία και την Ήπειρο. Ο τίτλος και το όνομα του ποιητή έχουν χαθεί. Ο ποιητής, μάλλον Ιωαννίτης, φαίνεται να έχει ζήσει από κοντά τα γεγονότα. Δεν περιορίζεται στην αφήγηση των πολιτικών και πολεμικών γεγονότων, αλλά απεικονίζει και την κοινωνικοοικονομική πραγματικότητα. Το κείμενο στην αρχή του, δηλαδή στην αφήγηση των μέχρι το 1411 γεγονότων, παρουσιάζει σοβαρές ανακολουθίες και διακοπές καθιστώντας την αφήγηση δυσνόητη. Διότι με την πάροδο του χρόνου αρκετά φύλλα σχίστηκαν και τοποθετήθηκαν εκ των υστέρων σε λάθος θέση. Τα γεγονότα πάντως που αφορούν στο διάστημα 1411-1422 περιγράφονται στους επόμενους στίχους (1161-3478). Έτσι οι πληροφορίες που μας ενδιαφέρουν δεν επηρεάζονται από το μπέρδεμα των προηγουμένων σελίδων. Η γνώση της εποχής αυτής μάς είναι χρήσιμη. Το χρονικό των Τόκκων έχει εκδοθεί από τον Giuseppe Schiro.³⁸

Στην παρούσα μελέτη χρησιμοποιήθηκαν επίσης έγγραφα, νομίσματα, και επιγραφικές πηγές. Τα σημαντικότερα έγγραφα για τον εμφύλιο πόλεμο μελετά η Ζαχαριάδου στο άρθρο της για τον

37 Η πρώτη έκδοση του έργου δημοσιεύτηκε στο Παρίσι, το 1870, στο έργο Fragmenta Historicorum Graecorum VΙ, ενώ ακολούθησαν κριτικές εκδόσεις των V. Grecu (1963) και Diether R. Reinsch, Critobuli Imbriotae historiae. Corpus fontium historiae Byzantinae 22. Berlin, de Gruyter, 1983.-Το έργο του Κριτοβούλου μεταφάστηκε και στην αγγλική γλώσσα. Βλ. Charles T. Rigg (μτφρ.), History of Mehmed the Conqueror, Princeton, Princeton UP, 1954.-Για τον βίο του Κριτοβούλου βλ. επίσης Diether Roderich Reinsch, «Kritobulos of Imbros–Learned Historian, Ottoman raya and Byzantine Patriot» Zbornik radova Vizantoloskog instituta, 40 (2003) 297-313.-Για την αξιολόγηση του έργου του Κριτοβούλου βλ. Ι.Καραγιαννόπουλος, Πηγαί της Βυζαντινής Ιστορίας, 429.

38 Η Ελισάβετ Α. Ζαχαριάδου, Οι χίλιοι στίχοι στην αρχή του χρονικού των Τόκκο, Ηπειρωτικά Χρονικά, 25

(1983)158-181, διορθώνει τη σειρά των φύλλων. Πριν προχωρήσει στην έκδοση της πηγής, ο Schiro είχε δημοσιεύσει διάφορες σχετικές μελέτες. Εδώ χρησιμοποιήθηκε η εξής: Giuseppe Schirο, Το Χρονικόν των Τόκκων, τα Ιωάννινα κατά τας αρχάς του 15^ου αιώνος, Ιωάννινα 1965, ανατ. CFHB, Ρώμη 1975..-βλ. επίσης Alice-Mary Talbot, Chronicle of the Tocco, ODB, Ι, New York, 1991.

Σουλειμάν.³⁹ Πρέπει να αναφερθούν τα βενετικά έγγραφα της περιόδου του 1402-1423, διαταγές και οδηγίες της συγκλήτου προς Βενετούς στρατιωτικούς και διπλωµάτες. Απ’αυτά αναδεικνύονται οι αλλεπάλληλες προσπάθειες της βενετικής κυβέρνησης να φτάσει σε συµβιβασµό µε τους Οθωµανούς και με τους Βυζαντινούς για να εξασφαλίσει τις βάσεις της στην Αδριατική και στο Αιγαίο και τα εµπορικά της προνόµια.⁴⁰ Τα βενετικά έγγραφα περιλαμβάνουν τις αποφάσεις της βενετικής Συγκλήτου, στις οποίες γίνονται πολλές αναφορές στους πρίγκιπες του Βαγιαζίτ και τις σχέσεις τους με την Βενετία. Πολλά από αυτά τα έγγραφα της βενετικής συγκλήτου έχουν παρουσιαστεί σε διάφορες δημοσιεύσεις από τον 19^ο αιώνα, και τα περισσότερα από αυτά έχουν συνοψιστεί στα γαλλικά από τον Freddy Thiriet.⁴¹ Το έργο του Thiriet είναι πολύ χρήσιμο, αλλά οι περιλήψεις του πρέπει να χρησιμοποιηθούν με πολύ προσοχή, διότι έχουν κάποια λάθη και ελλείψεις.

Τα Acta Albaniae Veneta (AAV), έκδοση του Giuseppe Valentini περιλαμβάνουν πληροφορίες σχετικά με τον οθωμανικό εμφύλιο πόλεμο και είναι η πιο ολοκληρωμένη και αξιόπιστη έκδοση γιατί παρέχουν πλήρες κείμενο των λατινικών εγγράφων.⁴² Εκτός από τα έγγραφα της βενετικής συγκλήτου, άλλα λατινικά έγγραφα που περιέχουν δαπάνες των Γενουατών του Πέρα καθώς και διάφορα έγγραφα από τα αρχεία της Ραγούζας (Dubrovnik) αποτελούν λατινικές πηγές του οθωμανικού εμφυλίου πολέμου. Ο N. Iorga μελέτησε τα έγγραφα δαπανών του Πέρα και τα εξέδωσε εν μέρει υπό τίτλο Notes et éxtraits pour servir à l’histoire des croisades au xve siècle. Ο πρώτος τόμος αυτής της μελέτης δημοσιεύθηκε στο Revue de l’Orient Latin (ROL).⁴³ Σε αυτήν την μελέτη χρησιμοποιήθηκε αυτή η έκδοση. Όσον αφορά τα έγγραφα της Ραγούζας, πρέπει να αναφερθούν δύο σημαντικές εκδόσεις του Jovan Radonić, Acta et Diplomata Ragusina, και των Jozsef Gelcich και Lajos Thalloczy, Diplomatarium relationum Reipublicae Ragusanae cum regno Hungariae.⁴⁴

Χρησιμοποιήθηκε επίσης το Diplomatarium Veneto-levantinum sive Acta et Diplomata Res Venetas Graecas atque Levantis Illustrantia (a. 1351-1454, Βενετία 1889), εκδ. G.M. Thomas-R. Predelli. Αυτή η έκδοση έχει κείμενα συνθηκών, που συνήφθηκαν από την Βενετία µε ανατολικά κράτη. Στην περίπτωση των οθωµανοβενετικών συνθηκών, που είναι χρήσιµες στην παρούσα μελέτη, τα πρωτότυπα έγγραφα διατυπώνονταν συνήθως στα ελληνικά,⁴⁵ οπότε το Diplomatarium περιλαµβάνει αντ’αυτών τις επίσηµες ιταλικές µεταφράσεις που διατηρήθηκαν στα κρατικά αρχεία

³⁹ Βλ. Zachariadou, “Süleyman Çelebi,” 269, σημ. 3.

40 C.N. Sathas, Documents Inédits Relatifs à l. Histoire de La Gréce au Moyen Αge, Ι και ΙΙΙ, Paris 1880-1882.

Φωτοτυπική Ανασύσταση, Αθήνα 1972.

41 Thiriet, F. Régestes des Délibérations du Sénat de Venise concernant la Romanie, τ. 2, 1364-1463, Paris:

Mouton, 1958-1961.

42 Giuseppe Valentini, έκδ., Acta Albaniae Veneta Saeculorum XIV. et XV., Palermo, Giuseppe Tosini; Milan:

P.I.M.E.; Munich, R. Trofenik, 1967, τ. 1-7.

⁴³ Iorga, Nicolae, “Notes et extraits pour servir à l’histoire des croisades au XVe siècle” Revue de l’Orient Latin 4 (1896) 25-118, 226-320, 503-622.

44 Jovan Radonić, Acta et Diplomata Ragusina, Belgrade, Mlada Srbija, 1934.-Jozsef Gelcich-Lajos Thalloczy,

Diplomatarium relationum Reipublicae Ragusanae cum regno Hungariae, Budapest: kiadja a M. Tud. Akadémia Tört. Bizottsága, 1887.

⁴⁵ D. Kastritsis, 45-46.

της Βενετίας. Αυτό το φαινόµενο άλλωστε δεν είναι ασυνήθιστο στην Ιστορία: Πολλά πρωτότυπα έγγραφα έχουν χαθεί και το περιεχόµενό τους είναι γνωστό από επίσηµες ή ανεπίσηµες µεταφράσεις.

Σαν γενουατικά έγγραφα χρησιμοποιήθηκε η έκδοση του Michel Balard, La Romanie génoise,

ΙΙ (XIIe -début du XVe siècle). Rome, École française de Rome, 1978.

Όσον αφορά τώρα τα οθωμανικά έγγραφα, φιρμάνια (διατάγματα) και φορολογικά μητρώα (Tahrir), σπανίζουν πριν από την εποχή του Μουράτ Β΄ (1421-1451). Το πρώτο διατηρημένο φορολογικό μητρώο αφορά την Αλβανία και χρονολογείται στο 835 Εγίρας (1431-1432). Δημοσιεύτηκε από τον Halil İnalcık.⁴⁶ Εκτός από αυτά, έγραφα των τουρκικών αρχείων περιέχουν ένα φορολογικό μητρώο παραχώρησης κτημάτων (δεφτέρι τιμαρίων) για περιοχές της Αλβανίας του 835 Εγίρας.⁴⁷ Τέτοια έγγραφα διαφωτίζουν την οθωμανική κατοχή γης σε νεο-κατακτημένη περιοχή κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου, διότι υπάρχουν πολλές αναφορές στις διανομές κτημάτων επί του Σουλεïμάν τσελεμπή και άλλων πριγκίπων του Βαγιαζήτ. Εκτός από τις Οθωμανικές αφηγηματικές πηγές πρέπει να αναφερθούν διατηρημένα έγγραφα (Nişan), τα οποία αναδεικνύουν ότι οι πρίγκιπες του Βαγιαζήτ χορήγησαν προνόμια σε άτομα, σε μοναστήρια και σε άλλα θρησκευτικά ιδρύματα (βακούφια). Ο Paul Wittek εξέδωσε τα περισσότερα από αυτά τα έγγραφα σε μια σειρά άρθρων με τίτλο «Zu einigen frühosmanischen Urkunden.»⁴⁸

Μέσα στα εγχειρίδια οθωμανικού καγκελαρίου (münşe'āt) που προέρχονται από πραγματικά έγγραφα, μια επιστολή του Μεχμέτ Τσελεμπή που απευθύνεται στον εμίρη του Γκερμιγιάν διασώθηκε. Σε αυτήν την επιστολή του ο Μεχμέτ δίνει τον όρκο του στον εμίρη Yakub Β΄ (την άνοιξη του 1403). Άλλη είναι η επιστολή του Μεχμέτ το 1416 προς τον Şahruh, διάδοχό του Τιμούρ.⁴⁹

Επιπλέον τα νομίσματα αποτελούν μια ομάδα κυρίων πηγών που αποδεικνύουν την κυριαρχία των πριγκίπων και την διάρκεια της σε συγκεκριμένη περιοχή. Βρέθηκαν πολλά νομίσματα που κόπηκαν από όλους τους διεκδικητές του οθωμανικού θρόνου κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου. Ο μοναδικός πρίγκιπας που δεν έχει κανένα νόμισμα, διότι η κυριαρχία διήρκησε πολύ λίγο είναι ο Ίσά. Ο İnalcık μελέτησε τα νομίσματα αυτά από την επόχή της κυριαρχίας του Μεχμέτ Α΄. Τα νομίσματα του εμφυλίου πολέμου αποτέλεσε επίσης αντικείμενο μιας μελέτης του Cüneyt Ölçer.⁵⁰ Τα

46 Halil İnalcık, Hicri 835 Tarihli Suret-i Defter-i Sancak-i Arvanid, Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1954.

47 Başbakanlık Arşivi, Maliyeden Müdevver 231.

48 Paul Wittek, “Zu einigen frühosmanischen Urkunden,” I. WZKM 53 (1957) 300-313.-II. WZKM 54 (1958)

240-256.-III. WZKM 55 (1959) 122-41.-IV. WZKM 56 (1960) 267-284.-V. WZKM 57 (1961) 102-17.-VI.

WZKM 58 (1962) 165-197.-VII. 59-60 (1963-1964) 201-23.

49 Η επιστολή όρκου του Μεχμέτ Α΄ αποκαλύφθηκε και εκδόθηκε από τον Şinasi Tekin στο “Fatih Sultan

Mehmed Devrine Âit bir İnşâ Mecmuası” JTS 20 (1996) 267-311. Για την αγλλική μετάφραση του εγγράφου, βλ. Dimitris Kastritsis, “Çelebi Mehemmed’s Letter of Oath (Sevgendnāme) to Ya’kūb II of Germiyan: Notes and a Translation Based on Şinasi Tekin’s Edition” Şinasi Tekin’in Anısına: Uygurlardan Osmanlıya, İstanbul, Simurg, 2005. Η επικοινωνία του Μεχμέτ με τον γιό του Τιμούρ, Σαχ-ρουχ εκδόθηκε στην οθωμανική γραφή στο Feridun bey, Münşe’ātü’s-Selātīn, İstanbul, 1264-65/1848-49, I, 150-51.

50 İnalcık, “Mehemmed I,” 974.-Cüneyt Ölçer, Yıldırım Bayezid’in Oğullarına Ait Akçe ve Mangırlar, İstanbul:

Yenilik Basımevi, 1968). Ένα πρόσφατο άρθρο σχετικά με τα οθωμανικά νομίσματα της περιόδης οθωμανικού εμφυλίου πολέμου εκδόθηκε από την Ε.Α.Ζαχαριάδου, “The ‘Old Akçe’ in the First Half of the XVth Century”

νομίσματα αποδεικνύουν ότι η οθωμανική οικονομία δεν κατέρρευσε κατά τη διάρκεια την διενέξης των πριγκίπων. Εξίσου σημαντικό είναι ότι η κυκλοφορία των νομισμάτων θεωρείτο ένδειξη των πολιτικών διεκδικήσεων ή αξιώσεων των πριγκίπων. Διότι, στην ισλαμική παράδοση, η κοπή νομισμάτων και η εκφώνηση του ονόματος του ηγεμόνα (hutbe ve Sikke) κατά τη διάρκεια του κηρύγματος του ιμάμη στο τέμενο μετά την προσευχή (ναμάζι) της Παρασκευής θεωρούνταν ενδείξεις κυριαρχίας. Σε ένα νόμισμα, που κόπηκε στην Προύσα και φέρει το όνομα του Μεχμέτ Τσελεμπή σε μια όψη, στην άλλη όψη αναφέρεται επιπλέον το όνομα του Τιμούρ, κάτι που συμβολίζει ότι ο τελευταίος ήταν επικυρίαρχος του πρώτου. Τέλος, η ύπαρξη πάμπολων νομισμάτων που φέρουν ημερομηνίες και ονομασίες τόπων αποδεικνύουν την περιοχή και την διάρκεια του έλεγχου του πρίγκιπα.⁵¹ Το ίδιο ισχύει επίσης για κάποιο επιγραφικό υλικό, που φέρει το όνομα του Σουλεïμάν Τσελεμπή (ως κτίστη) στον τάφο (türbe) του Βαγιαζήτ Α΄ στην Προύσα.⁵² Παρόμοιο υλικό ανήκει στον τάφο του Τσανδαρλί Αλή Πασά και αυτό αποδεικνύει ότι ο πασάς πέθανε στις 28 Δεκεμβρίου 1406 στην Άγκυρα.⁵³

 

Μία από τις μεγαλύτερες δυσκολίες της μελέτης του εμφυλίου πολέμου είναι οι σπαραδικές και αντιτιθέμενες πληροφορίες των πηγών, δηλαδή Οθωμανικών αφηγηματικών πηγών ή οθωμανικών χρονικών. Οι πηγές του εμφυλίου πολέμου είναι πολλές και ποικίλες. Αντανακλούν πολιτική πολυπλοκότητα και κατακερματισμό της περιόδου. Αποτελούν ιστορική αξία αλλά επιβάλλεται και η αυστηρή κριτική τους. Μια άλλη δυσκολία που αντιμετωπίζει ο ερευνητής είναι ότι η έννοια κάθε λέξης εξαρτάται από την ερμηνευτή. Για την ερμηνεία των πηγών του οθωμανικού εμφυλίου πολέμου δεν αρκεί μόνο η φιλολογική δεξιότητα. Ο Cemal Kafadar θεωρεί ότι η σύνθεση των πρώτων οθωμανικών ιστορικών αφηγήσεων πρέπει να χρονολογηθεί στην περίοδο που αρχίζει το 1402 και λήγει κατά τα πρώτα χρόνια της εποχής του Μουράτ Β΄.⁵⁴ Ο φιλόδοξος Βαγιαζήτ Α΄ έμεινε πιστός στην αμφιλεγόμενη πολιτική που βασίστηκε σε αδιάκοπες κατακτήσεις. Επιδίωκε την μετατροπή του κράτους του σε αυτοκρατορία, αλλά απέτυχε άδοξα στην πεδιάδα της Άγκυρας. Στην συνέχεια, την κατάκτηση των οθωμανικών εδαφών από τους Τιμουρίδες και την κατάρρευση του κράτους του Βαγιαζήτ Α΄ ακολούθησε η παρατεταμένη πολιτική κρίση που ονομάζεται εμφύλιος πόλεμος. Όλες οι εξελίξεις ανάγκασαν τη δυναστεία του Βαγιαζήτ να σταθεροποιεί τη θέση της απέναντι στους μουσουλμάνους αντίπαλους της. Τα χρονικά που συντάχτηκαν στην οθωμανική αυλή λειτούργησαν

στο Geschehenes und Geschriebenes. Studien zu Ehren von Günther S. Henrich und Klaus-Peter Matschke, Eudora-Verlag, Leipzig (2005) 103-110.

⁵¹ İnalcık, “Mehemmed I,” 974.

⁵² Robert Mantran, “Les inscriptions Arabes de Brousse” Bulletin d’ Études Orientales 14 (1952-1954) 18- Ekrem Hakkı Ayverdi, Osmanlı Mimarisinin İlk Devri (Πρώτη περίοδος της οθωμανικής αρχιτεκτωνικής) : Ertuğrul, Osman, Orhan Gaziler, Hüdavendigar ve Yıldırım Bayezid, 630-805 (1230-1402) İstanbul, Baha Matbaası, İstanbul, 1966, 464-469.

53 Robert Mantran, “Les inscriptions Arabes de Brousse” 18.-Franz Taeschner-Paul Wittek, “Die Vizirfamilie

der Gandarlızāde (14./15. Jhdt.) und ihre Denkmäler,” Der Islam 18 (1929) 60-115.-Franz Taeschner and Paul Wittek, “Die Vizirfamilie der Gandarlızāde (14./15. Jhdt.) und ihre Denkmäler: Nachträge” Der Islam 22 (1935) 73-75.

54 Kafadar, Between Two Worlds, 95-96.

ως μέσο προπαγάνδας για να αναδείξουν πόσο παλαιές και αριστοκρατικές ρίζες είχε η δυναστεία απέναντι από άλλες του ανατολικού κόσμου.

Οι διαφορετικές ή αντικρουούμενες αφηγήσεις των οθωμανικών πηγών δυσκολεύουν τον ερευνητή, αφού αντικατοπτρίζουν αντίθετες απόψεις ως προς την ιστορία του οθωμανικού εμφυλίου πολέμου, καθεμία από τις οποίες έχει άλλο πρωταγωνιστή.

Επιπλέον ορισμένες από αυτές τις αφηγήσεις προβάλλουν ένα ιδιαίτερο πρόβλημα, γιατί δεν διασώθηκαν ως ανεξάρτητα κείμενα, αλλά μόνο ως ενσωματωμένες σε έργα μεταγενέστερων ιστορικών. Γνωστά παραδείγματα τέτοιων συγγραφών είναι το Χρονικόν του Aşıkpaşazade και το Kitāb-ı Cihān-nümā του Neşri,⁵⁵ που περιλαμβάνουν κεφάλαια που αποδίδονται στον Yahşi Fakih, ιστορικό της εποχής του Ορχάν μπέη (1324-1362) (δεύτερο ηγέτη του οθωμανικού εμιράτου) και πολλά ανώνυμα χειρόγραφα που είναι γνωστά ως Ανώνυμα Οθωμανικά Χρονικά (Tevārīh-i Al-i Osman).⁵⁶ Έτσι, πολλά από τα κείμενα που περιλαμβάνονται στα πρώτα οθωμανικά χρονικά αντικατοπτρίζουν μια διαδικασία αντιγραφής και κατάρτισης, που είναι δύσκολο να εντοπιστεί πότε και από ποιόν γράφτηκε ένα συγκεκριμένο απόσπασμα, κι σε πόσο βαθμό έχει αντιγραφεί με ακρίβεια, ή έχει αλλοιωθεί προκειμένου να εξυπηρετήσει κυρίως τους αφηγηματικούς ή ιδεολογικούς σκοπούς του συντάκτη.⁵⁷ Οι περισσότεροι ιστορικοί που μέχρι τώρα ασχολήθηκαν με τον εμφύλιο πόλεμο έπεσαν σε μια από τις δύο παγίδες όσον αφορά τα οθωμανικά χρονικά: οι ιστορικοί είτε απέρριψαν εντελώς αυτά τα κείμενα και τα θεώρησαν αναξιόπιστα,⁵⁸ είτε έλαβαν τις πληροφορίες τους στην ονομαστική τους αξία.⁵⁹ Ο μοναδικός τρόπος για την αντιμετώπιση αυτών των, οθωμανικών ή άλλων, αμφίβολων διηγήσεων του εμφυλίου πολέμου, είναι η διασταύρωση της μιας με την άλλη, και η δισταύρωση με άλλου είδους πηγές, δηλαδή με έγγραφα, νομίσματα και επιγραφικό υλικό.

Ο Aşıkpaşazade ήταν σύγχρονος των πριγκίπων του Βαγιαζήτ Α΄ και του Μουράτ Β΄ αλλά πολύ μακροβιότερος. Έζησε από κοντά αρκετά πολεμικά γεγονότα, αφού συμμετέσχε σε επιδρομές γαζήδων στη Ρούμελη, αλλά και σε μεγάλες εκστρατείες. Το έργο του Tevarih-i Âl-i Osman είναι μια

55 Ο Καστρίτσης, The Sons of Bayezid, 48-49, θεωρεί ότι, το ανώνυμο τμήμα του έργου του Neşri (Ahval) που παρουσιάζει τις δραστηριότητες του Μεχμέτ από την μάχη της Άγκυρας (1402) μέχρι την άνοδο του (1413), το Ανώνυμο Χρονικό της Οξφόρδης, καθώς και το επικό ποίημα της μάχης στο Τσαμούρλου, Halīlnāme του Abdülvasi Τσελεμπή, περιλαμβάνουν πλήρες αναφορές.

56 Για τις πλήρες αντλήσεις (citations) των χρονικών, βλ. το επόμενο τμήμα σχετικά με τις παρακάτω πηγές. Για

τον Yahşi Fakih, βλ. V. L. Ménage, “The Menakib of Yakhshi Fakih” BSOAS 26 (1963) 50-54.

57 Για μια πρωτοποριακή μελέτη των μετασχηματισμών που μερικές φορές έλαβε χώρα κατά τη διάρκεια αυτής

της διαδικασίας κατάρτισης, βλ. Paul Wittek, “The Taking of Aydos Castle: a Ghazi Legend and its Transformation,” στο Arabic and Islamic Studies in Honor of H. A. R. Gibb, έκδ. G. Makdisi, Leiden, E. J. Brill, 1965, 662-72. Βλ. επίσης Kafadar, Between Two Worlds, 90-105 κ.ε.

⁵⁸ Βλ. Colin Imber, “Canon and Apocrypha in Early Ottoman History,” Studies in Ottoman history in honour of Professor V. L. Ménage, εκδ. Colin Heywood and Colin Imber, İstanbul, Isis, 1994, 117-38.-Βλ. και Α. Σαββίδης, «Το Έργο του Τούρκου Χρονικογράφου Ασικ-Πασα-ζάδε» στο Βυζαντινοτουρκικά Μελετήματα, ανατ. άρθρων, 1981-1990, Ηρόδοτος, Αθήνα, 1992.

59 Halil İnalcık, “How to Read ‘Âshik Pasha-Zâde’s History”, Studies in Ottoman History in Honour of

Professor V. L. Ménage, έκδ. Colin Heywood and Colin Imber (Istanbul, 1994), 139-156.-και του ίδιου, The Rise of Ottoman Historiography, Historians of the Middle East, εκδ. Bernard Lewis- P.M. Holt, London, 1962, ανατύπωση Oxford University Press 1964, 152-167.

οθωμανική ιστορία που διηγείται τα γεγονότα από την ίδρυση του οθωμανικού εμιράτου (1299) μέχρι το 1485. Απευθύνεται στον απλό λαό. Ο συγγραφέας παρουσιάζει τα πρόσωπα, που έλαβαν άμεσα μέρος σε διάφορα γεγονότα, να μιλούν σε ευθύ λόγο. Μερικά γεγονότα δηλώνονται με μορφή ερωταποκρίσεων. Προορίζεται, όπως δείχνει το ύφος του, για μεγαλόφωνη ανάγνωση μπροστά σε ακροατήριο, κατά το πρότυπο των επικών έργων (gazavatname). Το χρονικό δεν είναι απαλλαγμένο προκαταλήψεων. Ασκεί όμως και κριτική σε πολιτικές και στρατιωτικές προσωπικότητες. Το πρώτο μέρος στηρίζεται στο χρονικό του Γιαχσή Φακίχ (έφτανε μέχρι και τον Βαγιαζίτ Α΄).⁶⁰ Η αφήγηση είναι αξιόπιστη, διότι αντανακλά τις προσωπικές του εμπειρίες και περιγραφές αυτοπτών μαρτύρων.⁶¹ Ως προς τα αίτια των γεγονότων και την απόδοση ευθυνών, αναπαράγει καθώς φαίνεται την επίσημη σουλτανική προπαγάνδα.⁶²

Το Cihannüma («όραµα του κόσµου»), παγκόσµια ιστορία, το χρονικό του Neşrî (π. 1520), ιστορικού εποχής των Μωάμεθ Β΄ (1451-1481) και Βαγιαζίτ Β΄ (1481-1512). Αποτελείτο από έξι τμήματα, από τα οποία σώθηκε μόνο το έκτο τμήμα, που αναφερόταν στην ιστορία των τουρκικών λαών. Αυτό το τελευταίο είχε τρία κεφάλαια: Το τρίτο αφηγείται την ιστορία των Οθωµανών από τις

 

 

 

60 O Ιαχσί Φακίχ είναι o παλιότερος ιστορικός της Οθωμανικής ιστοριογραφικής παράδοσης, αλλά δυστυχώς καμία αντίγραφο της Ιστορίας του δεν έμεινε μέχρι την εποχή μας. Ήταν ο γιος του ιμάμης του Ορχάν, δηλαδή, ερχόταν από μια υψηλή οικογένεια. Αυτή η πληροφορία μας επιτρέπει να υποθέσουμε ότι έλαβε καλή εκπαίδευση, και υπήρξε αυτόπτης μάρτυρας των γεγονότων ή οι πληροφορίες του βασίστηκαν στις μαρτυρίες των άλλων αυτόπτων μαρτύρων. Οι μεταγενέστερες οθωμανικές πηγές, αναφέρουν ότι ο Ιαχσί Φακίχ έγραψε μια πολύτιμη ιστορία που διηγείται την οθωμανική ιστορία από τις απαρχές της δυναστείας μέχρι την άνοδο του Ιλντιρίμ Βαγιαζήτ 1ου (1389). Το έργο του Ιαχσί Φακίχ εκδόθηκε στα Ελληνικά. Για το κείμενο αυτό βλ. Ε.Α.Ζαχαριάδου, Ιστορία και θρήλοι των παλαιών σουλτάνων 1300-1400, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα, 1991.-Για τον Ιαχσί Φακίχ βλ. M. Fuat Köprülü, «Aşıkpaşazade» İA, I (1965) 707. Ο Franz Babinger, GOW, 35-38, ισχυρίστηκε ότι οι μεταγενέστεροι ιστορικοί της οθωμανικής αυλής αντέγραψαν ή άντλησαν τις πληροφορίες του έργου του Ιαχσί Φακίχ. Κατά τον Babinger οι πληροφορίες αυτές μπορούν να διαχωριστούν από εκείνες των μεταγενέστερων ιστορικών (Ορούτζ μπιν Αντίλ) με την βοήθεια την φιλολογική μέθοδο κριτικής.-Για την αξιολόγηση του χρονικού του Aşıkpaşazade βλ. Halil İnalcık, “How to Read ‘Âshik Pasha-Zâde’s History”, Studies in Ottoman History in Honour of Professor V. L. Ménage, έκδ. Colin Heywood and Colin Imber (İstanbul, 1994), 139-156.-Βλ. επίσης Σαββίδης, Ασικ-Πασα-ζάδε: Α. Σαββίδης, «Το Έργο του Τούρκου Χρονικογράφου Ασικ-Πασα-ζάδε» στο Βυζαντινοτουρκικά Μελετήματα, ανατ. άρθρων, 1981-1990, Ηρόδοτος, Αθήνα, 1992.

⁶¹ Mènage, Historiography, 174-175.

62 Η νεότερη έκδοση του Aşıkpaşazade, την οποία χρησιμοποιήσαμε εδώ, είναι αυτή των Kemal Yavuz-

M.A.Yekta Saraç, İstanbul, 2003. Με το έργο του Aşıkpaşazade έχουν ασχοληθεί σε γενικά έργα ο Babinger, o Menage, και o İnalcık. Ο Kreutel δημοσίευσε γερμανική μετάφραση με ενδιαφέρουσα εισαγωγή. O Wittek με αφετηρία ένα συγκεκριμένο επεισόδιο της αφήγησης, μελετά τη σχέση του έργου του Aşıkpaşazade με το προγενέστερο έργο του Γιαχσή Φακίχ και το μεταγενέστερο του Neşri. Η παλαιότερη έκδοση του Aşıkpaşazade έιναι του Ali Beğ, Âşıkpaşazâde Tarihi, İstanbul, 1332. Η ιστορία του ιστορικού μεταφράστηκε αρκετές φορές και στα γερμανικά. Η παλαιότερη γερμανική μετάφραση ανήκει στον Friedrich Giese, Die altosmanischen anonymen Chroniken: Tawārīh-i Āl-i Usmān, Ι: Text and Variants, ΙΙ: Translation, Breslau, 1922. Friedrich Giese, Die altosmanische Chronik des Āšıḳpašazāde, Leipzig, Harrassowitz, 1929. Για την νεότερη γερμανική μετάφραση του Aşıkpaşazade βλ. Richard F. Kreutel, Vom Hirtenzelt zur Hohen Pforte. Frühzeit und Aufstieg des Osmanenreiches nach der Chronik «Denkwürdigkeiten und Zeitläufe des Hauses Osman» vom Derwisch Ahmed, genannt ‘Aşık-Paşa-Sohn, 2^η έκδ., Graz, Wien, Köln 1959. Babinger, GOW, 35-38. Menage, Historiography, 174-175. İnalcιk, Historiography, 155. Kreutel, 7-16. Wittek, Aydos, 662-664.-Για τον Aşıkpaşa-zade και το έργο του βλ. επίσης Abdülkadir Özcan, «Aşıkpaşazade» DİA IV (1991).

απαρχές του οθωμανικού κράτους, από την εποχή του Οσµάν μπέη, ιδρυτή του οθωμανικού εμηράτου έως την εποχή του Βαγιαζήτ Β^ου (1485).⁶³

Ο Neşri αντλεί τις πληροφορίες του τελευταίου κεφαλαίου σχεδόν από το έργο του Aşιkpaşazade γι’αυτό και θεωρείται αξιόπιστος.⁶⁴ Υποστηρίχτηκε ότι ο Neşri είναι αντιγαφέας ενός προγενέστερου ανώνυµου χρονικόυ, (που εμφανίζεται και στο χρονικό του Ρουχί Τσελεμπή) ενσωματώνοντας ένα συγκεκριμένο τμήμα του αυτού του χρονικού στο δικό του (Cihannüma). Αυτό το τμήμα αναφέρεται στην σταδιοδρομία του Μεχμέτ Α΄. Το χρονικό του Neşri, το οποίο διασώθηκε σε πολλά χειρόγραφα που αντανακλούν τα διαφορετικά στάδια της σύνταξης του⁶⁵ και σώθηκε και στον κώδικα της Οξφόρδης (ΟΑ). Η αφήγηση του τμήματος ανήκει σε µια λόγια παράδοση αρκετά διαφορετική από εκείνη που παρουσιάζεται από τον Aşιkpaşazade. Το τμήμα που βρίσκεται στο Neşri και στο Ανώνυμο Χρονικό της Οξφόρδης αντιπροσωπεύει ένα ξεχωριστό σύγχρονο κείμενο με τα γεγονότα που περιγράφει.⁶⁶ Εκτός από τον Aşιkpaşazade ο Νεσρί χρησιµοποίησε επίσης κάποια ημερολόγια (takvim) της αυλής, προσθέτοντας τα γεγονότα κάθε έτους του ημερολογίου στα αντίστοιχα έτη του Aşıkpaşazade. Σε µερικές λεπτοµέρειες, όπως η πλαστότητα του ανταπαιτητή Düzme Μουσταφά, γιού του Βαγιαζήτ Α΄ ο οποίος εξαφανίστηκε στην Άγκυρα, διαφωνεί µε τον Aşιkpaşazade και θεωρεί τον Οθωμανό διεκδικητή του θρόνου ως γνήσιο πρίγκιπα, όπως υποστηρίζεται στο ημερολόγιο.

Yποστηρίχθηκε επίσης ότι τα κεφάλαια του ΟΑ που αφορούν την περίοδο του 1402-1413

γράφηκαν πρώτα στα τέλη του 15^ου αιώνα και μετά τον 16^ο αι. Εκτός από τον Ménage κανένας

63 Σύμφωνα με τον Paul Wittek, η ιστορία του παραθέτει επίσης πληροφορίες σχετικά με τους μεγάλους βεζίρηδες, σεΐχηδες, πρέσβεις, επιστήμονες, και δερβίσηδες. Αν και το κείμενο γράφτηκε μετά το θάνατο του Βαγιαζήτ Β^ου (1512).

64 Ménage, Historiography, 174-175.

65 Το Ανώνυμο της Οξφόρδης (ΟΑ) και το κείμενο στο Neşri έχουν δημοσιευθεί. Το μοναδικό χειρόγραφο του

ΟΑ έχει δημοσιευθεί στην τηλεομοιοτυπία (facsimile) με μια ατελή μεταγραφή (δηλαδή ανεπαρκής διακρητική), με εσφαλμένο τίτλο «Rûhî Tarîhi». Βλ. Yaşar Yücel-Halil Erdoğan Cengiz, “Rûhî Tarîhi-Oxford Nüshası,” Belgeler, TTK 14 (1989-1992) 359-472. Όσο για τον Neşri, τόσο κριτική έκδοση και τα facsimiles των δύο από τα πιο σημαντικά χειρόγραφα είναι διαθέσιμες. Βλ. F. R. Unat και M. A. Köymen, εκδ., Kitâb-ı Cihan-nümâ: Neşrî Tarihi, 2 τόμοι, Ankara, TTK, 1987.-Franz Taeschner, εκδ., Gihānnümā: Die Altosmanische Chronik des Mevlānā Mehemmed Neschrī. Band I: Einleitung und Text des Cod. Menzel, Band II: Text des Cod. Manisa 1373, Leipzig, Harrassowitz, 1951-59. Για την περίπλοκη σύνταξη του Neşri βλ. V. L. Ménage, Neshrī’s History of the Ottomans: the Sources and Development of the Text, London and New York, Oxford University Press, 1964, που αποτελεί ουσιώδης οδηγός για ερευνητές που ασχολούνται σε χειρόγραφα και στις εκδόσεις του έργου του.

66 Βλ. Halil İnalcık, “The Rise of Ottoman Historiography,” 152-67 και V. L. Ménage, “The Beginnings of

Ottoman Historiography,” στο Historians of the Middle East, έκδ. Bernard Lewis-P. M. Holt, London, Oxford University Press, 1962, 168-79. Αργότερα δημοσιεύτηκε πιο εξευγενισμένες εκδόσεις του έργου του Neşri, όπως ο Κώδικας του Mn, αυτοί οι τίτλοι των κεφαλαίων έχουν μετατραπεί ώστε να είναι σύμφωνοι με το υπόλοιπο των τίτλων των κεφαλαίων, οι οποίοι είναι στα Αραβικά ή Περσικά. Όπως έδειξαν αυτές οι μελέτες το ΟΑ, είναι μια συνεχής, συνεπής χρονικό της οίκου του Οθμάν από την αρχή της δυναστείας μέχρι την κατάκτηση του Kilia και του Akkerman από τον Βαγιαζήτ Β΄ (1484). Βλ. Ménage Neshrī’s History, 14.-Ο Cemal Kafadar, Between Two Worlds, 90-105, έχει συγκρίσει τις αρχές των οθωμανικών χρονικών με το κεφάλι του σκόρδου, με πολλές επιμέρους γαρίφαλο που περιέχονται σε μεταγενέστερες στιβάδες. Το έργο του Neşri µελετήθηκε σε γενικά έργα από τον F. Babinger, GOW, 35-38, τον İnalcık, Historiography,155. Ο Ménage, Historiography,174- 175, ο οποίος έχει εκπονήσει ειδική µελέτη. Σηµαντικό είναι επίσης και το άρθρο του Wittek, Aydos, 662-664, σε σχέση µε τον Aşιkpaşazade. Βλ. επίσης Kreutel, 7-16.

μελετητής δεν προσπάθησε να αποδείξει την παλαιότητα αυτού του τμήματος (Ahval) ή να αξιολογήσει το περιεχόμενό του. Το έργο του είναι χρήσιµο, αφού συµπληρώνει τα κενά στο έργο του Aşιkpaşazade.⁶⁷

Ωστόσο, όταν χρησιμοποιεί ο ερευνητής το αναφερόμενο τμήμα της ιστορίας του Νεσρί, πρέπει να είναι προσεκτικός και πρέπει να διαχωρίσει την αλήθεια από νεράïδο-ιστορίες. Το ύφος του δίνει την εντύπωση ότι (όπως και άλλα έργα τέτοιου είδους), συντάχτηκε για να εκφωνηθεί δυνατά μπροστά σε ακροατήριο, το οποίο κατά πάσα πιθανότητα αποτελούνταν από διαφορετικές κοινωνικές ομάδες.⁶⁸ Αυτή η θεωρεία προκύπτει από το γεγονός ότι το εν λόγω τμήμα έχει τόσο ζωντανό αφηγηματικό ύφος και συχνά περιλαμβάνει διαλόγους σε καθομιλούμενη γλώσσα, καθώς και από το γεγονός ότι κάθε νέο τμήμα ξεκινά με μια σύντομη περίληψη του περιεχομένου. Ωστόσο μεταξύ άλλων οθωμανικών ιστοριών, το τμήμα (Ahval) αναφέρεται στην πιο πιστή εκδοχή των γεγονότων και φαίνεται ότι ο Neşri χωρίς να κάνει σημαντικές αλλαγές (ούτε στο ύφος ούτε στο περιεχόμενο του τμήματος) το ενσωμάτωσε στο έργο του.⁶⁹ Αυτές οι αλλαγές είναι άμεσα ορατές, αν συγκριθούν τα σχετικά αποσπάσματα των δύο χειρογράφων του Neşri που δημοσιεύθηκαν από τον Franz Taeschner, του κώδικα του Menzel (MZ) και του κώδικα του Manisa (της Μαγνησίας) (Mn). Ο κώδικας του MZ περιέχει το αρχικό σχέδιο του χρονικού του Neşri που πιθανότατα γράφηκε από τον ίδιο τον Neşri.⁷⁰ Άλλος σημαντικός χαρακτήρας το τμήματος (Ahval) είναι ότι οι πληροφορίες του είναι μοναδικές, διότι ενισχύονται είτε από άλλες ανεξάρτητες πηγές, όπως βυζαντινές και το χρονικό του Φιλόσοφου

 

67 Βλ. Ménage, Neshrī’s History, 14.-Για τον Neşri και το έργο του βλ. Şehabettin Tekindağ, «Neşri» İA, IX (1964), 214-216.-Ch. Woodhead, «Neshri» EI, 2^η έκδ. VIII (1995) 7-8 και Abdülkadir Özcan, «Neşri» DİA, 33 (2007) 20-22. Σύμφωνα με τον Καστρίτση, 29-30, είναι το γεγονός ότι το τμήμα (Ahval) περιλαμβάνει πολύ λεπτομερή περιγραφή της περιόδου, επίσης τα τοπογραφικά και χρονολογικά δεδομένα που παρέχει είναι εξαιρετικά ακριβή. Αυτός ο χαρακτήρας του, καθιστά το χρονικό σύγχρονο με τα γεγονότα του Οθωμανικού εμφυλίου πολέμου. Ο Καστρίτσης, διαπιστώνει ότι η πραγματική αξία των πληροφοριών του τμήματος της ιστορίας του Νεσρί (Ahval) φαίνεται από τα ονόματα των ανθρώπων και των τόπων στα οποία αναφέρεται καθώς αυτές οι πληροφορίες του επιβεβαιώνονται από άλλες πηγές.

68 Ο Halil İnalcık, “The Rise of Ottoman Historiography” στο Historians of the Middle East, έκδ. Bernard

Lewis-P. M. Holt, London, Oxford University Press, 1962, 157, τόνισε ότι τέτοια έργα συνήθως προορίζονταν να αναγνωστούν δυνατά στο δημόσιες συγκεντρώσεις, στο στρατό ή στις αγορές «σε μια κοινωνία που διαποτιζόταν με το πνεύμα του ιερού πολέμου (ghazā).

⁶⁹ H. İnalcık, “Mehemmed I,” 977, θεωρεί ότι το έργο του Neşri διακρίνεται ως πιο λεπτομερής και σημαντική μεταξύ όλων των οθωμανικών αφηγηματικών πηγών του εμφυλίου πολέμου, διότι το κεφάλαιο ονόματι «Ahval- i Sultan Mehmed bin Bayezid Han bin Murad Han Gazi bin Orhan bin Osman Gazi» (I, 367-419/II, 422-517) περιέχει την σύγχρονη αφήγηση των δραστηριοτήτων του Μεχμέτ Α΄ από τη μάχη της Άγκυρας μέχρι την ήττα του Μούσα (5 Ιουλίου 1413). Αυτό το τμήμα περιλαμβάνει μια σύγχρονη και επική αφήγηση από το στόμα του Μεχμέτ Α΄ Τσελεμπή και αφιερώθηκε στην αφήγηση των επιτυχιών (menākıb-nāme) του. Αυτή η ιδιότητα κάνει το τμήμα την πιο πιστή και σύγχρονη πηγή των γεγονότων του οθωμανικού εμφυλίου πολέμου, αλλά όχι ένα απλό μέρος του χρονικού του Νεσρί που γράφτηκε το 16^ου αι..

70 Η σημασία του MZ έχει επισημανθεί από τον V.L. Ménage, Neshrī’s History, 25, ο οποίος έχει δηλώσει ότι o

κώδικας του MZ περιέχει το αρχικό σχέδιο του χρονικού του Neşri. Κατά τον ιστορικό «πρόκειται για ένα εξαιρετικά καλό κείμενο και ότι είναι σε μια ενδιάμεση θέση μεταξύ των πηγών και των υπόλοιπων χειρόγραφων» του χρονικού του Neşri. Το κείμενο του τμήματος του MZ που καλύπτει τα γεγονότα του εμφυλίου πολέμου (Ahval, το οποίο βρίσκεται στα folia 98-141) είναι σχεδόν ίδιο με το αντίστοιχο τμήμα στην ΟΑ (folia 45a-101b). Ωστόσο, υπάρχουν ορισμένες ελάχιστες διαφορές μεταξύ των χειρογράφων ΟΑ και MZ. Βλ. Καστρίτσης, Sons of Bayezid, 30.

Κωνσταντίνου. Π.χ. ο Νεσρί αναφέρεται σε τρεις συγκρούσεις μεταξύ του Μεχμέτ και του Μούσα, όπως και Φιλόσοφος Κωνσταντίνος.

Ο Νεσρί άσκησε μεγάλη επιρροή σε μεταγενέστερους ιστορικούς. Ο Χότζα Sa’ad al-din και ο Müneccimbaşı αναφέρουν πολύ συχνά ότι χρησιμοποίησαν το έργο του Νεσρί στα έργα τους.⁷¹ Τέτοια χρονικά διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση και στη διατήρηση της ιστορικής συνείδησης εκείνης της εποχής.⁷² Εδώ έχουµε χρησιµοποιήσει την έκδοση των Faik Reşit Unat και Mehmet Köymen: Kitab-ı Cihannüma, Neşri Tarihi, Ι-ΙΙ, Ankara 1995.

Εκτός από το χρονικό του Aşıkpaşazade και του Neşri, υπάρχουν και άλλα ιστορικά κείμενα που εξιστορούν τα γεγονότα του οθωμανικού εμφυλίου πολέμου και την άμεση ύστερη περίοδο του. Περισσότερα από αυτά τα χρονικά δεν διασώθηκαν ολόκληρα αλλά μόνο εν μέρει. Αυτά επίσης σώθηκαν ενσωματωμένα σε μεταγενέστερα χρονικά. Το πιο γνωστό παράδειγμα με ιστορική αξία είναι εκείνο του Ahmedi,⁷³ το οποίο αφιερώθηκε στον Εμίρη Σουλεΐμάν (1402-1411). Το İskendernāme (Επιστολή στον Μεγάλο Αλέξανδρο)⁷⁴ θεωρείται το παλαιότερο σωζωμένο έργο της

⁷¹ F. Babinger, GOW, 35-38.

⁷² Ο Cemal Kafadar, Between Two Worlds, 95, θεωρεί ότι η ιστοριογραφική παραγωγή των Οθωμανών στο 15^ο αι. πρέπει να εξετασθεί στο ευρύτερο πλαίσιο των μετασχηματισμών στην ιστορική συνείδηση των Tουρκο- Μουσουλμάνων Μικρασιατών. Όλα αυτά πρέπει επίσης να σχετίζονται, αφενός, με τη μετάβαση από την προφορική στη γραπτή κουλτούρα σε ορισμένους κύκλους και, αφετέρου, σε μια σειρά πολύπλοκων ιδεολογικών πειραματισμών σε απάντηση στο άνευ πρωτοφανή πολιτικά προβλήματα αρχίζοντας με μια ταυτότητα και κρίση εμπιστοσύνης ακολουθώντας την πανωλεθρία των Τιμουρίδων.

73 Δεν ξέρουμε το αληθινό όνομα του Αχμεντί. Έρχεται στη δεύτερη σειρά σημαντικότητας μεταξύ των

Οθωμανών ιστοριογράφων. Σπούδασε στην Αίγυπτο και όταν γύρισε στην Ανατολία εξυπηρέτησε στον εμίρη του Γκερμιάν και μετά τον Σουλεϊμάν Τσελεμπή κατά την μικρή διάρκεια της εξουσίας του στο ευρωπαϊκό τμήμα του οθωμανικού κράτους. Αφιέρωσε το έργο του που αποτελείται μια επιστημονική εγκυκλοπαίδεια, ονόμασε Ισκεντερ-νάμε (Βιβλίο του Μέγα Αλέξανδρου) και διηγείται όχι μόνο τις μυθολογίες σχετικά με τις εκστρατείες του, αλλά και τις σημαντικότερες σκηνές της Οθωμανικής ιστορίας. Σε κάποιες αντίγραφες του ίδιου κειμένου αναφέρονται τις συνθήκες μέχρι του Θανάτου του Βαγιαζήτ (9 Οκτωβρίου 1403), στις άλλες το κείμενο συνεχίζεται μέχρι το 1410. Το περιεχόμενο της αφήγησης του Ahmedî προσέλκυσε μεγάλη προσοχή των ερευνητών. Ο πρώτος ιστορικός που ασχολήθηκε με το İskendernāme είναι ο Paul Wittek, The Rise of the Ottoman Empire, London, 1967. Ο Wittek χρησιμοποίησε την έμφαση του Ahmedî στο Γαζά (ιεροπόλεμο) ως απόδειξη ότι οι πρώτοι Οθωμανοί σουλτάνοι ήταν γαζίδες. Ο Pál Fodor, “Ahmedī’s Dasitan as a Source of Early Ottoman History,” Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae 38 (1984) 41-54, ισχυρίζεται ότι ο Ahmedî παρουσιάζει τους Οθωμανούς ηγεμόνες ως γαζίδες με ένα τρόπο που εξυπηρετεί τους πολιτικούς στόχους των Οθωμανων.».-Ο S. Asimani, όταν ανέφερε στην σειρά Νάνι που ανήκει στη βιβλιοθήκη Marciana της Βενετίας, ανέδειξε τον σημαντικό χώρο του κείμενου στην Οθωμανική ιστορία. Και ο Necib Asim Bey, στο άρθρο του έδωσε πληροφορίες για τα κεφαλαία του κειμένου σχετικά με την Οθωμανική ιστορία. Βλ. F. Babinger, GOW.-Ο Heath Lowry, The Nature of the Early Ottoman State, 15-31 (μέρος 2), αφιέρωσε ένα ολόκληρο κεφάλαιο στην κριτική σε σχέση με την χρήση του Ahmedi από τον Wittek και ακολουθεί τον ισχυρισμό του Fodor.-Για την πιο νέα έκδοση με κριτική και τη μετάφραση του İskendernāme βλ. Kemal Sılay, “Aḥmedī’s History of the Ottoman Dynasty,” JTS 16 (1992), 129-200. Για τον Ahmedî και το έργο του, βλ. επίσης Günay Kut, «Ahmedî» DİA III (1989) 165-167 και G.T.Lewis, «Ahmadî» EI I (1986) 299-300.

74 Το περιεχόμενο της αφήγησης του Ahmedi προσέλκυσε μεγάλη προσοχή των ερευνητών. Ο πρώτος ιστορικός

που ασχολήθηκε με το İskendernāme είναι ο Paul Wittek, The Rise of the Ottoman Empire, London, 1967. Ο Wittek χρησιμοποίησε την έμφαση του Ahmedi στο Γαζά (ιεροπόλεμο) ως απόδειξη ότι οι πρώτοι Οθωμανοί σουλτάνοι ήταν γαζίδες. Ο Pál Fodor, “Ahmedī’s Dasitan as a Source of Early Ottoman History,” Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae 38 (1984) 41-54, ισχυρίζεται ότι ο Ahmedi παρουσιάζει τους Οθωμανούς ηγεμόνες ως γαζίδες με ένα τρόπο που εξυπηρετεί τους πολιτικούς στόχους των Οθωμανων.».-Ο Heath Lowry, The Nature of the Early Ottoman State, 15-31 (μέρος 2), αφιέρωσε ένα ολόκληρο κεφάλαιο στην κριτική σε σχέση με την χρήση του Ahmedi από τον Wittek και ακολουθεί τον ισχυρισμό του Fodor.-Για την πιο νέα έκδοση με κριτική και τη μετάφραση του İskendernāme βλ. Κεμάλ Sılay, “Ahmedī’s History of the Ottoman

οθωμανικής ιστοριογραφικής παράδοσης. Το δεύτερο είναι το επικό ποίημα του Abdülvasi Τσελεμπή που ανακαλύφθηκε πρόσφατα. Ο ποιητής αφιέρωσε το έργο του στη αφήγηση της νίκης του Μεχμέτ Τσελεμπή απέναντι στον Μούσα στη μάχη του Τσαμούρλου (1413). Αυτό που κάνει το ποίημα του Abdülvasi Τσελεμπή μεγάλης σημασίας είναι ότι ο Abdülvasi Τσελεμπή πέρασε αρκετά χρόνια στην αυλή του Μεχμέτ στην Αμάσεια. Ο Abdülvasi συνέταξε το έργο του με την θέληση του Βαγιαζήτ Πασά, μεγάλου βεζίρη του Μεχμέτ και το παρουσίασε στον Μεχμέτ το 1414, ακριβώς ένα χρόνο μετά την μάχη του Τσαμούρλου.⁷⁵

Η Ιστορία του Ρουχί Τσελεμπή που περιλαμβάνει τις παράλληλες πληροφορίες με εκείνο του Νεσρί. Διότι όπως αποδείχθηκε ότι και οι δύο ιστορικοί αντλούν τις πληροφορίες τους από μια παλαιότερη και κοινή πηγή. Το χρονικό του Ρούχι διαχωρίζεται σε δυο τμήματα. Ο ιστορικός το πρώτο τμήμα το ονόμασε ως Έναρξη, και τα δεύτερο ονόμασε ως Σκοπός. Το πρώτο αποτελείται από δυο κεφάλαια, το δεύτερο περιλαμβάνει οχτώ κεφαλαία από τα οποία το καθένα αναφέρει την κυριαρχία ενός σουλτάνου. Τελικά, ολόκληρο έργο αποτελείται από δέκα κεφάλαια και γράφτηκε στην εποχή του Βαγιαζήτ Β^ου (1481-1512). Ο ιστορικός επηρέασε τα μετεγενέστερα χρονικά.⁷⁶ Στην μελέτη αυτή χρησιμοποιήθηκε η έκδοση των Halil E. Cengiz-Yaşar Yücel, Rûhi Tarihi-Oxford Nüshası-Değerlendirme, Metnin Yeni Harflere Çevirisi. Belgeler, XIV (1992) 359-472.

Το χρονικό του Ορούτζ-μιν-άντιλ, Tevarîh-i Âl-i Osman (Ιστορίες των διαδόχων του Οσμάν), θεωρείται μια από τις παλαιότερες οθωμανικές ιστορίες των Οθωμανών, αν και γράφηκε στην εποχή του Μωάμεθ Β^ου Πορθητή στην Αδριανούπολη. Το χρονικό του, περιλαμβάνει τα γεγονότα της περιόδου από τις απαρχές του οθωμανικού κράτους μέχρι την εποχή του Μωάμεθ Β^ου Πορθητή (1451- 1481). Όταν αναφέρει τα γεγονότα των οποίων δεν είναι αυτόπτης μάρτυρας, υποτίθεται ότι χρησιμοποίησε τις προγενέστερες πηγές και την επική συλλογή του Ιαχσί Φακίχ. Η αρμονία του κειμένου του με τα μεταγενέστερα ανώνυμα χρονικά, έγινε βάση της υπόθεσης ότι όλα αυτά τα χρονικά μπορεί να χρησιμοποίησαν μια κοινή πηγή και με μεγάλη πιθανότητα την συλλογή του Ιαχσί Φακίχ. Η Ιστορία του περιέχει πληροφορίες που δεν βρίσκονται σε άλλες πηγές. Δεν μπορούμε να πούμε οριστικά μέχρι πού ακριβώς συνεχίζει το κείμενο του, διότι στο στο χειρόγραφο της Μαγνησίας το έργο του καλύπτει τα γεγονότα από απαρχές του κράτους μέχρι το 1501, ενώ στο μόνο χειρόγραφο που βρέθηκε στη Bodlein Library του Πανεπηστιμίου Οξφόρδης το τελευταίο τμήμα λείπει, ενώ σε άλλο ένα χειρόγραφο συνεχίζεται μέχρι το 1467. Αυτό μας εμποδίζει να υποθέσουμε την

Dynasty,” JTS 16 (1992), 129-200. The Nature of the Early Ottoman State, 15-31 (μέρος 2). Για τον Ahmedi και το έργο του βλ. επίσης M. Fuat Köprülü, «Ahmedi» İA, I (1965) 216-221.

75 Abdülvasi Çelebi, Hâlilname (sic), εκδ. Ayhan Güldaş, Ankara, Kültür Bakanlığı, 1996.-Για την πληροφορία

σχετικά με τον συγγραφέα και το έργο του, βλ. εισαγωγή του συγγραφέα, σελίδες 7-10, 12-13, 19-21. Το κεφαλαίο σχετικά με την μάχη του Μεχμέτ εναντίον του Μούσα εκδώθηκε προηγουμένως από τον ίδιο συντάκτη ως “Fetret Devri’ndeki Şehzadeler Mücadelesini Anlatan İlk Manzum Vesika,” στο Türk Dünyası Araştırmaları 72 (Ιούνιος 1991) 99-110. Αυτό το μέρος μεταφράστηκε στα αγγλικά από τον Καστρίτση, Bajezid’s Sons, Παράρτημα. Για τον Abdülvasi Çelebi, και το έργο του βλ. επίσης C.Huart-H.Massé, Abd al- Wassi Djalabi, EI (1986) 94-95.

76 Για τον Ruhi Çelebi και το έργο του βλ. F. Babinger-Ch. Woodhead, «Ruhi» EI, 2^η έκδ., VIII (1995)

594.M.K.Özergin, «Ruhi» İA, IX (1964) 764-765.-F. Babinger, Ruhi, GOW, Leipzig, 1927, 42 κ.ε.

χρονολόγηση της ολοκλήρωσης του κειμένου.⁷⁷ Στην παρούσα μελέτη χρησιμοποιήθηκε η έκδοση του Franz Babinger: Oruç b. Adil, Tevarih-i Âl-i Osman (Ιστορία των Απογόνων του Οσμάν), εκδ. Hannover, 1925.

Ο Χότζα Sa’ad al-din Eφέντη (γέν. 1536-π. 1599) ήταν ένας από τους μεγαλύτερους λόγιους κα ιστορικούς της οθωμανικής αυλής του 16^ου αι. Γεννήθηκε ως γιός ενός υψιλότερου αυλικού του σουλτάνου Σελίμ Β΄ (γέν. 1524 - π. 1574). Η κοινωνική θέση του του έδωσε την ευκαιρία για μια καλή εκπαίδευση με αποτέλεσμα να διοριστεί καθηγητής του πρίγκιπα Μουράτ (μέλλοντα Μουράτ Γ΄) (1546–1595). Υπήρξε καθηγητής και υψηλότερος σύμβουλος («Hace-i Sultanî») επι του Μεχμέτ Γ΄ (1566–1603). Η δίτομη ιστορία του Χότζα Sa’ad al-din Eφεντή, το «Tacüt Tevârih» θεωρείται το πιο αξιόλογο έργο της εποχής και η σημαντικότερη ιστορική πηγή των μεταγενέστερων χρονικών. Στην ιστορία του αναφέρονται τα γεγονότα των εποχών εννέα πρώτων Οθωμανών κυβερνητών αρχίζοντας από τις απαρχές του κράτους [περίοδο του Οσμάν Γαζί (1299-1326)] μέχρι την εποχή του ίδιου.⁷⁸

Το «Tacüt Tevârih» μεταφράστηκε στην αγγλική, γερμανική, ουγγρική και ρωσική γλώσσα. Ο Sa’ad al-din εκτός από την ιστορία του έχει κάποιες μεταφράσεις που έκανε από την περσική. Το έργο αυτό εκδόθηκε πρώτη φορά το 1862 στην τουρκική γλώσσα σε παλαία γραφή.⁷⁹ Ο İsmet Parmaksızoğlu εξέδωσε την ιστορία αυτή απλοποιώντας και μεταφράζοντας στην σύγχρονη τουρκική γλώσσα σε 5 τόμους: İsmet Parmaksızoğlu, Tâcü’t-tevârih, I-V, Άγκυρα, Υπουργείο Πολιτισμού (Kültür Bakanlığı), 1970, επανεκδόσεις 1974-1979 και 1999. Στην παρούσα μελέτη χρησιμοποιήθηκαν οι πρώτοι δύο τόμοι της έκδοσης του Parmaksızoğlu. Ο πρώτος τόμος καλύπτει τα γεγονότα από εποχή του Οσμάν μπέη μέχρι εκείνη του Ιλτιρίμ Βαγιαζήτ Α΄ (1389-1403), ενώ ο δεύτερος διηγείται τα γεγονότα μέχρι του Μεχμέτ Β΄ Πορθητή (1451-1481).

Η αφήγηση του Χότζα Sa’ad al-din έχει πολλές λεπτομέρειες σε σχέση με τον Νεσρί, κάτι που, κατά τον Nedim Filipovic,⁸⁰ θεωρείτο φυσικό, διότι ο Χότζα έχει χρησιμοποιήσει παλαιότερες οθωμανικές πηγές.

Το Χρονικό του Müneccimbaşı (περ. 1631/32-π. ?), είναι το σημαντικότερο Οθωμανό ιστορικό έργο του 17^ου αι. Ο Müneccimbaşı σπούδασε ισλαμικές επιστήμες στα γενέτηρα του,

⁷⁷ Το χρονικό του Ουρούτς (Tevarih-i Al-i Osman) γράφτηκε επί Βαγιαζίτ Β΄και καλύπτει την περίοδο από την ίδρυση του οθωµανικού κράτους µέχρι το 1467. Μεταξύ άλλων και το γεγονός ότι ο Ουρούτς, όπως τα Annals και αντίθετα από τα Ανώνυµα Χρονικά, αναφέρει τα ονόµατα των βεζίρηδων αποδεικνύει ότι άντλησε πληροφορίες από το takvim. Βλ. Menage, Historiography, 172. Annals, 583. Για τον Ουρούτς και το έργο του βλ. Faik Reşit Unat, «Oruç bin Adil» İA IX (1964) 418-419.-Ch. Woodhead, «Urudj» EI, 2η έκδ, τ. Χ 908, της ίδιας, Al -Kazzaz Urudj b. Adil (15th-16th Century) Ottoman Historian, στο Encyclopaedic Historiography of the Muslim World, έκδ. N.K. Singh, NK Singh, A Samiuddin I, Delhi, 2004, 539. βλ. επίσης V.L. Ménage, «On the Recensions of Uruj’s History of the Ottomans» στο History of the Ottomans», BSOAS, XXX, 1967, 314-22 και F. Babinger, Geschichtsschreiber der Osmanen und Ihre Werke, Leipzig 1927, 40-42, τουρκ. μεταφρ. C. Üçok, 25-27.

78 Για τον Sa’ad al-din και το έργο του βλ. Şerafeddin Turan, «Sa’ad ed-Din» İA X (1966) 27-32. βλ. επίσης

Abdülkadir Karahan, «Hoca Sadeddin» İA X (1997) 27-32.

⁷⁹ Tâcü’t-tevârih, Osmanlılar'ın Zuhurundan 926 Tarihine Kadar, El yazması, TTK.

⁸⁰ Nedim Filipovic, Princ Musa, 134.

Θεσσαλονίκη. Στην Κωνσταντινούπολη διορίστηκε müneccimbaşı (αρχαστρολόγος ή αρχοιωνοσκόπος) της οθωμανικής αυλής επί Μεχμέτ Δ΄ (1648-1687). Έγραψε μια κολοσσιαία δίτομη ιστορία στην αραβική γλώσσα ονόματι Cami al-duwal (Σύνολο των κρατών) που μεταφράστηκε και στην οθωμανική γλώσσα, κάτι που τον έκανε γνωστό στον κύκλο των διανοουμένων της εποχής του. Το αυθεντικό κείμενο του έργου του δεν διασώθηκε. Τα αντίγραφα της μετάφρασής του βρίσκονται σε διάφορες βιβλιοθήκες της Τουρκίας και εξωτερικού.⁸¹ Ο πιο σημαντικός χαρακτήρας του έργου αυτού είναι ότι βασίστηκε στις πρωγενέστερες (72 πηγές) ιστορίες, οθωμανικές, περσικές και αραβικές, που φυλάσσονταν στο αρχείο του οίκου των σουλτάνων. Άλλο σημαντικό χαρακτηραστικό του είναι ότι ακολούθησε διαφορετική μέθοδο σε σχέση με άλλους ιστορικούς: δεν μετέγραψε απλά τις πληροφορίες των παλαιότερων ιστοριών, αλλά τις αξιολογούσε καθώς και σημείωνε ονόματα των πηγών του (Aşıkpaşazade, Neşri, Oruç b. Adil, Ruhi, Χότζα Sa’ad al-din κτλ.). Η ιστορία του περιλαμβάνει λεπτομερέστερες πληροφορίες σε σχέση με τις άλλες. Η ιστορία του μεταφράστηκε επίσης σε ξένες γλώσσες και στην αγγλική.⁸² Στην παρούσα μελέτη χρησιμοποιήθηκε η έκδοση του Ahmet Ağırakça με την τουρκική μετάφραση: Müneccimbaşı, Camiü’d-düvel, Osmanlı Tarihi (1299- 1481), İnsan Yayınları, İstanbul, 1995.⁸³

Το Gazavatname του Μουράτ Β΄ (Gazavat-ı Sultan Murat b. Mehemmed Han: Ιεροί πολέμοι του σουλτάν Μουράτ, γιού του Μεχμέτ), παρέμενε σε μεγάλο βαθμό αναξιοποίητο, αν και βρέθηκε αρκετά χρόνια πριν.⁸⁴ Αυτό το έργο αποτελεί ένα χρονικό, που θεωρείται από φιλολογική άποψη ως ομώνυμο είδος αφηγηματικών πηγών. Περιλαμβάνει άφθονες λεπτομέρειες για τα πολεμικά γεγονότα των ετών 1443-1444, που οδήγησαν στην γνωστή μάχη της Βάρνας. Οι πληροφορίες του Gazavat επιβεβαιώνονται από τις άλλες οθωμανικές πηγές ακόμα και χριστιανικές. Οι λεπτομέρειες που παρέχει είναι τόσο πλούσιες, όσο καμιά άλλη πηγή. Τα κάποια στοιχεία του, όπως οι δήθεν ενδόμυχες

⁸¹ Brockelman, Geschichte der Arabischen Litteratur, Zweite den Supplementbänden angepaßte Auflage. Leiden,

E.J. Brill, 1943–49. 2 v. Supplementbänden. Leiden, 1937 (GAW), II, 637.-F. Babinger, GOW, 234-235, τουρκ. μετάφρ. 259.-J. v.Hammer, GOR, VII, 545-550.-Z.V.Togan, Tarihte Usul, İstanbul, 1981, 3^η έκδ., 210.-Tayyip Gökbilgin, «Müneccimbaşı» İA, VIII (1971) 801-806.-N.Atsız, Müneccimbaşı Şeyh Ahmed Efendi, Hayatı ve Eserleri, İstanbul, 1940, 111.-Ahmet Ağırakça, Müneccimbaşı, Camiü’d-düvel, Osmanlı Tarihi (1299-1481), İnsan Yayınları, İstanbul, 1995, 9-49.

⁸² Ahmad bin Lutfullah (Münecimbaşı), Cami’ al-duwal (?-1702) (εν μέρει), έκδ., V. Minorsky, Studies in Caucasian History (London 1953) 5-25.-S. A. Hasan, A Critical Edition of a Münejjim Bashi’s History of the Saljuqids of Iran, διδακτορική διατριβή, Cambridge, 1959.-Για άλλες εκδόσεις του βλ. Ahmet Ağırakça, ό.π., 43. 83 Για την νεότερη αξιολόγηση του Müneccimbaşı και το έργο του βλ. Ahmet Ağırakça, «Müneccimbaşı Ahmet

Dede» DİA 32 (2006) 4-6.-Tayyip Gökbilgin, «Müneccimbaşı» İA, VIII (1971) 801-806.

84 Το Gazavat ανακαλήφθηκε από τον Halil İnalcık γύρω στο 1950. Ο ιστορικός αξιοποίησε το Gazavat σαν

πηγή στο H. İnalcık, Fatih devri üzerinde tetkikler ve vesikalar, I, TTK, Ankara, 1954. Το Gazavat εκδόθηκε ξεχωριστά πολύ αργότερα. Βλ. Gazawat-ı Sultan Murad bin Mehemmed Han, İzladi ve Varna Savaşları (1443- 1444) Üzerinde Anonim Gazavatname, Halil İnalcık-Mevlüd Oğuz, TTK Ankara, 1989.

Από τότε απέφυγε από την προσοχή των ιστορικών καθιστώντας δυνατό την αναπαράσταση των εξελίξεων της εποχής του Μουράτ Β΄, της οποίας η ερμηνεία δίνει την πιθανότητα να προβούμε άλλες υποθέσεις επίσης για γεγονότα του οθωμανικού εμφυλίου πολέμου. Για τα επικά έργα της οθωμανικής γραφής (Gazavatname) βλ.

A.Y. Ocak, “Gazavatnâme”, DİA, ΧΙΙΙ (1996a). Ahmet Yaşar Ocak, Kültür Tarihi Olarak Menâkıbnânıeler (Metodolojik Bir Yaklaşım), Ankara: 1992, 26.-Mustafa Erkan, «Gazavatnâme» DİA, XIII (1996) 439-440.- Ahmet Ateş, «Menâkıb», İslam Ansiklopedisi, VII (1970), 701-702.-Ahmet Yaşar Ocak, Kültür Tarihi Olarak Menâkıbnânıeler (Metodolojik Bir Yaklaşım), Ankara: 1992, 26.

σκέψεις και οι διάλογοι των προσώπων, που αντανακλούν την οθωμανική επίσημη προπαγάνδα, μπορούν να αγνοηθούν ως ένα σημείο. Αυτά δεν πρέπει να θεωρηθούν ασήμαντα στοιχεία αντιθέτως είναι πολύτιμα, αφού εκφράζουν την νοοτροπία της εποχής. Ο πιο αξιωσημείωτος χαράκτηρας της πηγής είναι ότι περιγράφει τα γεγονότα σε σωστή σειρά, διευκολύνοντας τον αναγνώστη να τα παρακολουθεί βήμα προς βήμα. Στο τέλος της παρούσας μελέτης ελπίζουμε να γίνει κατανοητό ότι η διάβαση του Μούσα και αργότερα του Μουσταφά στα Βαλκάνια έγινε δυνατή όχι μόνο με την συνεργασία των Τούρκων εμίρηδων της Ανατολίας, αλλά πολύ περισσότερο χάρη στην άγνωστη συμφωνία εμιράτου του Καραμάν και Βυζαντίου που παρέμεινε άγνωστη μέχρι να βρεθεί η πηγή μας.

Ανώνυµα Οθωμανικά Χρονικά αποτελεούν μια σειρά παραλλαγών ενός ανώνυµου χρονικού (Tevarih-i Al-i Osman), του οποίου το αρχικό κείµενο γράφτηκε στις αρχές της βασιλείας του Μουράτ Β΄. Μεταγενέστερες παραλλαγές επεξέτειναν την αφήγηση µέχρι το 1494, το 1550 ακόμα και τον 17^ο αι. Από την εποχή του Μουράτ Β΄ το περιεχόμενο του κειµένου συμπεριλαμβάνει κατάλογο γεγονότων και χρονολογιών, που δεν είναι παρά κάποιο ημερολόγιο (takvim).⁸⁵ Έχουν εκδοθεί από τον F. Giese, Die Altosmanischen Anonymen Chroniken. I, Text und Varianten Verzeichnis. II, übersetzung, Abhandlungen für die Kunde des Morgenlandes, 17, Breslau-Λειψία, 1922-1925.

Τα ανώνυμα «annals» του Μουράτ Β΄, αποτελούνται από την συνοπτική καταγραφή των βασικότερων γεγονότων της βασιλείας του Μουράτ από την αρχή της µέχρι το 1449. Ο εκδότης των annals, ο V.L. Ménage, υποστήριξε ότι ο συντάκτης άντλησε τις πληροφορίες από ένα παλαιό ημερολόγιο (takvim), δηλαδή από ένα τύπο χρονολογικού καταλόγου γεγονότων. Το συγκεκριµένο ημερολόγιο έχει ενσωµατωθεί στα Ανώνυµα Χρονικά και στον χρονικό του Ουρούτς.⁸⁶ Τα γνήσια ημερολόγια χρονολογούν ένα γεγονός αναφέροντας πόσα χρόνια πριν από τη σύνταξή τους έγινε το γεγονός αυτό.⁸⁷ Το πρωτότυπο ηερολόγιο είναι προιόν λόγιου συγγραφέα, αφού τα έργα αυτού του είδους προέρχονταν από το σουλτανικο περιβάλλον. Η διασκευή όµως που έφθασε στην εποχή μας έχει σαφώς λαϊκό χαρακτήρα. Κατά τ’άλλα, το γεγονός ότι το πρωτότυπο του ημερολογίου είχε συνταχθεί πιθανόν από ένα αστρολόγο της οθωμανικής αυλής, καθιστά το περιέχομενο του αξιόπιστη πηγή ιστορικής σημασίας. Τα γεγονότα που αναφέρονται είναι κυρίως πολεµικά ή αφορούν στην ζωή της αυλής.

Από μη-οθωμανικά χρονικά, το Kitâb-ı Karamaniyye είναι σημαντική πηγή και γράφηκε από τον Şikârî. Το χρονικό αφηγείται την ιστορία των εμίρηδων του Καραμάν.⁸⁸ Η ιστορία του Şikârî έχει

 

 

 

⁸⁵ Bλ. Mènage, Historiography, 171.

86 V.L. Ménage, «Annals of Murad II» BSOAS, 39 (1976) 570-584.-Α.Ξανθυνάκης, Μουράτ Β΄, 8-9.

⁸⁷ V.L. Ménage, «Αnnals» 573.-Α.Ξανθυνάκης, Μουράτ Β΄, 8-9.

⁸⁸ Ένα από τρια αντίγραφά του έργου, που θεωρείται πρωτότυπο και πιο παλαιό, βρίσκεται στην (εθνική) βιβλιοθήκη του Yusufağa στον Ικόνιο. Το δεύτερο φυλάγεται στην βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου της Κωσταντινούπολης και το τρίτο στην εθνική βιβλιοθήκη του Βερολίνου. Το αντίγραφο του Ικονίου εκδώθηκε με τίτλο ‘Şikârî’ από τον M. Mes’ud Koman, διευθυντή της βιβλιοθήκης, με αρχικό κείμενο, μετάρφαση (στην σύγχρονη τουρκική γλώσσα), σημειώσεις, σχέδια, φωτογραφίες, ευρετήρια και άλλα σχετικά παραρτήματα.

ιστορική αξία. Είναι μια από τις σπάνιες πηγές,⁸⁹ διότι τέτοια έργα (γραμμένα εκτός της οθωμανικής αυλής) με παρόμοιο περιέχομενο σπανίζουν.⁹⁰ Είναι ιστορία κόσμου. Το πρωτότυπο κείμενο δεν διασώθηκε. Στην αρχή εστιάζει στο να διηγείται την άφιξη των πρόγονων των εμιρήδων του Καραμάν στην Ανατολία (Σεβάστειας-Καισάρειας).⁹¹ Γράφει ότι οι πρόγονοι των εμίρηδεων έφθασαν στην Ανατολία στην εποχή του Alaeddin Keykubad Α΄ Αυτή η πληροφορία επιβεβαιώνεται και από τις οθωμανικές πηγές. Γράφηκε με επικό ύφος και σε απλή γλώσσα, και τελειώνει με την άδικη εκτέλεση του Κασίμ μπέη, τελευταίου εκπροσώπου της δυναστείας των Καραμανίδων.⁹²

Με βάση το περιεχόμενο και το ύφος της διήγησης το Kitâb-ı Karamaniyye δίνει την εντύπωση ότι γράφηκε ως ανεξάρτητο κείμενο, δηλαδή χωρίς να βασιστεί σε καμία άλλη πηγή και συντάχτηκε μάλιστα στην τουρκική της μικραασιατικής διαλέκτου, για να εκφωνηθεί δυνατά μπροστά σε κόσμο- ακροατήριο στο οποίο σκόπευε να δίνει κουράγειο και ηθικό. Παρόλο που περιλαμβάνει υπερβολικά και υπερφυσικά στοιχεία, τα γεγονότα και οι τοποθεσίες που αναφέρονται στην ιστορία του Şikârî είναι αληθινά, γι’αυτό και το περιεχόμενο της αντικατοπτρίζει την πραγματικότητα. Οι ειδήσεις της ιστορίας του Şikârî γράφτηκαν σε μια εποχή που τα εδάφη του εμηράτου του Καραμάν δεν είχαν καταληφθεί από τους Οθωμανούς και η ιστορική παράδοση των Οθωμανών δεν είχε επικρατήσει ακόμα στην Ανατολία. Εάν εξετάσει κανείς με πόσο διαφορετικό και αντίθετο τρόπο παρουσιάζονται στα οθωμανικά χρονικά τα ίδια γεγονότα, μπορεί ο μελετητής να βγάλει συμπεράσματα που διαψεύδουν την ‘επίσημη’-προπαγανδιστική οθωμανική ιστοριογραφία για την καταγωγή των Οθωμανών.⁹³

89 20 χρόνια πριν να εκδοθεί το Kitâb-ı Karamaniyye, ο Fuad Köprülü, «Hoca Dehhânî» Hayat, 1-2, το γνωστοποίησε στους επιηστημονικούς κύκλους ως ιστορία του Şikarî.- Το 1927 ο Halil Edhem, Düvel-i İslâmiye, 296, σημ. 1, ακολούθησε τον Köprülü.-Κάποια χρόνια μετά ο P. Wittek, Menteşe Beyliği (Das Fürstentum Menteshe), τουρκ. μετάφρ., 48-51, ιδιαιτερα 49, σημ. 160, άρχισε τις έρευνες του σχετικά με το εμιράτο του Μεντεσέ και έγινε από τους πρώτους ερευνητές που χρησιμοποίησε την ιστορία του Şikârî.

90 Το Düsturnâme του Ενβερί (Düsturnâme-i Enverî), έκδ. Mükrimin Halil [Yinanç], Düstûrnâme-i Enverî.

Medhal, İstanbul 1929, είναι γραμμένο σε έμμετρο λόγο και αφορά την ιστορία των εμίρηδων του Αιδινίου.-Για την νεότερη έκδοση του έργου βλ. Düstûrnâme-i Enverî; Osmanlı Tarihi Kısmı (1299-1466) έκδ. Necdet Öztürk, İstanbul 2007.-Για την γαλλική έκδοση του Düsturnâme βλ. Paul Lemerle, L’emirat D’aydın Byzance et l’Occident, Recherces Sur “La Ceste D’umur Pacha”. Paris, 1957.-Irene Melikoff-Sayar, Le Destan d'umur Pacha, (Düsturname-i Enveri) Texte. Traduction et Notes. Paris, 1954.Aziz B. Erdeşir-i Esterabadi, Bezm u rezm (γλέντι και πόλεμος), εκδ. M. Öztürk, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1990, γραμμένο στην περσική και αφηγείται την ιστορία της εποχής του Kadı Burhaneddin της Σεβάστειας είναι από προαναφερόμενες λιγοστές πηγές με ίδια αξία με το Kitâb-ı Karamaniyye.

91 Το αντίγραφο της ιστορίας του Şikârî που χρονολογείται το 1023 Εγίρας (1614) απόδεικνύει ότι το

χειρόγραφο του κειμένου αντιγράφηκε πιο πριν και το ίδιο γράφηκε πολύ πιο πριν. P. Wittek, Menteşe Beyliği (Das Fürstentum Menteshe), μετάφρ., 48-51, ιδιαιτερα 49, σημ. 160, βάση του αντιγράφου (γραμμένο επί Σελίμ Α΄) του έργου του Şikârî που βρίσκεται στην βιβλιοθήκη του Παν/μίου Κωνσταντινούπολης, διαπίστωσε ότι γράφηκε την εποχή του Σελίμ Β΄. O Metin Sözen και ο Necdet Sakaoğlu, ό.π., 69-72, ιδιαίτερα 70, θεωρούν ότι η διαπίστωση του Wittek είναι λανθασμένη, διότι ο Αυστηριακός ιστορικός δεν είχε την υπόψην του το προγενέστερο αντίγραφο (που ήταν γραμμένο 1023 Εγίρας (1614) και φυλάγεται στην εθνική βιβλιοθήκη του Ικονίου) και γι’αυτό πίστευε ότι το αντίγραφο της Κωνσταντινούπολης είναι το παλαιότερο κείμενο.

92 Kitâb-ı Karamaniyye, 73, 169-b.

93 Όλα τα ιστορικά εργα των Οθωμανών υποστηρίζουν ότι ο Σελτζούκος σουλτάνος, Alaeddin Keykubad

(1284–1302 ?), παραχώρησε στον Οσμάν, ιδρυτή του οθωμανικού εμιράτου, τα σύμβολα της ανεξαρτησίας. Giese, Tevarih, 20. Επιπλέον, το Düsturnâme-i Enverî, άλλη ανεξάρτητη πηγή από οθωμανική παράδοση, αναφέρει τον Καραμάν μπέη, ως απλό υπηρέτη του Οσμάν. Βλ. Düsturnâme, 82: «Nûre Sofî oğlu Mîr-i Karman

Το χρονικό του Şikari είναι αξιόπιστη πηγή.⁹⁴ Επιπρόσθετα, συμπεριλαμβάνει πληροφορίες, σύμφωνα με τις οποίες ο εμίρης του Καραμάν παραδέχεται την οικειότητα του με τους Βυζαντινούς αυτοκράτορες επιβεβαιώνοντας τις πληροφορίες του Gazavat.⁹⁵ Η ερώτηση πρέπει να είναι «πώς πρέπει να αξιολογηθούν όλες αυτές οι αντίθετες πληροφορίες» αντί «σε ποιόν ιστορικό πρέπει να πιστέψουμε».

Η ιστορία του Şikârî διαχωρίζεται σε δύο τμήματα. Το πρώτο τμήμα αφηγείται την εποχή των Σελτζούκων σουλτάνων, την ίδρυση του εμιράτου του Καραμάν και του Οσμανλίδων.⁹⁶ Το δεύτερο τμήμα της ιστορίας του Şikârî αφηγείται την πτώση του σελτζούκικου κράτους, την κατάσταση του εμιράτου του Καραμάν, την περίοδο των αντιπαλοτήτων των Οθωμανών με τους εμίρηδες του Καραμάν και φθάνει μέχρι την εκτέλεση του τελευταίου εμίρη, Κάσιμ.⁹⁷ Χρησιμοποιήθηκε εδώ η έκδοση του M. Koman, Şikârî’nin Karamanoğulları Tarihi, και η νεότερη έκδοση των Metin Sözen, Necdet Sakaoğlu.⁹⁸

Από σλαβικές πηγές, το χρονικό του Φιλόσοφου Κωνσταντίνου (Konstantin Kostenečki), είναι μια άλλη πηγή που έχει πρωταρχική σημασία για τη μελέτη της σταδιοδρομίας του Μούσα Τσελεμπή καθώς και άλλες πτυχές του εμφυλίου πολέμου. Συντάχτηκε ως βιογραφικό-χρονικόν του Στέφανου Λαζάρεβιτς στα παλαιά σερβικά.⁹⁹ Όπως ο Συμεών της Θεσσαλονίκης, ο Κωνσταντίνος Φιλόσοφος ήταν αυτόπτης μάρτυρας σε πολλά από τα γεγονότα που περιέγραψε. Έζησε στα χρόνια του οθωμανικού εμφυλίου πολέμου στη Βουλγαρία και τη Σερβία, παρευρισκόμενος στην αυλή του

Eyledi Osman’a hizmet zaman Almışdı ilini ânun Tatar Vardı Osman cümle kıldı cümle târ ü mâr Karman dayim gelürdi hizmete Gönderüb akına özengi tuta.» Ωστόσο, κατά τον Şikârî, 63/a, ενώ οι εμίρηδες του Καραμάν παραχώρησαν σύμβολα κυριαρχίας στον Οσμάν, ο οποίος δεν ήταν κάποιος άλλος από ένα αρχιβοσκό (!) των κοπαδών των Σελτζούκων σουλτάνων γύρω από το Ίν-ονου και Εσκίσεχιρ, κατηγορώντας τους ότι ξέχασαν όλη αυτή τη καλοσύνη και άρχισαν να συμπεριφέρονται τους ανώτερους τους με αγνωμωσύνη.

94 Ένα στοιχείο που μας επιτρέπει να θεωρήσουμε έμπιστη πηγή το Kitâb-ı Karamaniyye είναι ότι οι

υπογραμμισμένες αναφορές του στους εμίρηδες του Καραμάν με τίτλους «Σάχιδες» και «σουλτάνοι» (αν και οι οθωμανικές πηγές τους αναφέρει ως απλούς μπέηδες) επιβεβαιώνονται από τις επιγραφές του εμιράτου του Καραμάν. Βλ. Şikârî, έκδ. M. Koman, Karamannâme, 85b, 88b. Şikârî, έκδ. M. Koman, Karamannâme, 74.- Kitâb-ı Karamaniyye, έκδ. Metin Sözen-Necdet Sakaoğlu, 113/b.-Βλ. επίσης H. Edhem, “Karamanoğulları Hakkında Vesâik-i Mahkûke” TOEM, τ. 2-3, 697 κ.ε. και 821 κ.ε.

⁹⁵ Kitâb-ı Karamaniyye, έκδ. Metin Sözen-Necdet Sakaoğlu, 17b και 126b.

⁹⁶ Ο Fuad Köprülü, Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu, 17-18.διαπίστωσε ότι οι πληρφορίες του πρώτου τμήματος βασίστηκαν σε προγενέστερες πηγές, όπως το Câmi’ü’t-Tevârih του Reşîdeddin, el-Evâmirü’l-Alâ’iyye fi’l- Umuri’l-Alâ’iyye του İbn Bibi, Müsameretü’l-Ahbâr του Aksarayî, Bezm ü Rezm του Aziz bin Erdeşir-i Esterâbadî και το Düstûrnâme του Enverî.-Υποστηρίζεται επίσης ότι οι πληροφορίες όλων αυτών των πηγών βασίζονται μία στην άλλη. Ο Wittek, Menteşe Beyliği, 48. και ο İ. H. Ertaylan, Cem Sultan, 275.ακολουθούν την άποψη του Köprülü.

97 Για την αξιολόγηση της ιστορίας του Şikârî βλ. O. Turan, Selçuklular Tarihi ve Türk-İslâm Medeniyeti, 1-26.-

İ. H. Uzunçarşılı, Anadolu Beylikleri, 259-262.-M.C. Şehabeddin Tekindağ, «Karamanoğulları» İA VII, 109- 11.-M.C. Şehabeddin Tekindağ, “Karamanlılar”, İA, VI, 320-321. Şikarî’nin Karamanoğulları Tarihi, έκδ. Mesut Koman, Yeni Kitap Basımevi, Ικόνιο, 1946. Στο πρόλογο του βιβλίου του, ο Koman, 2-3, προσδιορίζει επτά “γνωστά αντίγραφα της ιστορίας του Şikârî”.

98 Zamanın kahramanı Karamanilerin Τarihi, έκδ., Metin Sözen, Necdet Sakaoğlu, Karaman, 2005. Για

λεπτομερείς πληροφορίες σχετικά με τα αντίγραφα Karamanname, βλ. ο.π., 69, ο οποίος θεωρεί αξιοσημείωτο το γεγονός ότι δεν βρίσκονται σε αρκετούς αριθμούς των χειρογράφων του Kitâb-ı Karamaniyye στις βιβλιοθήκες της οθωμανικής αυλής, όπου φυλάγονται εκατοντάδες ιστορίες σε χειρόραφα γραμμένες στην τουρκική, περισίκη και αραβική γλώσσα.

99 “Konstantin Kostenečki” ODB.

Στέφανου Λαζάρεβιτς μετά την πτώση της Φιλιππούπολης (Plovdiv) στις δυνάμεις του Μούσά Τσελεμπή το 1410. Το γεγονός αυτό περιγράφει λεπτομερώς. Για την αξία του Κωνσταντίνου ως μια ιστορική πηγή, ένα παλιό αλλά ακόμα χρήσιμο άρθρο είναι του Stanoje Stanojević.¹⁰⁰ Τα σχετικά τμήματα του έργου του Φιλοσόφου Κωνσταντίνου, έχουν εκδοθεί και έχουν μεταφραστεί στα γερμανικά από τον Maximilian Braun.¹⁰¹

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

100  Stanoje Stanojević, “Die Biographie Stefan Lazarević’s von Konstantin dem Philosophen als Geschichtsquelle,” Archiv für Slavische Philologie 18 (1896) 409-72.

101 Maximilian Braun, εκδ. Και μεταφρ., Lebensbeschreibung des Despoten Stefan Lazarević von Konstantin

dem Philosophen, The Hague, Mouton, 1956.

Χάρτης Α΄: Βαλκάνια και Ανατολία κατά την διάρκεια του οθωμανικού εμφυλίου πολέμου 1402-1423 (D. Kastritsis, The Sons of Bayezid: Empire Building and Representation in the Ottoman Civil War of 1402-1413, Brill 2007. Παράρτημα ΧΧΙ)

Χάρτης Β΄: Οι Εμφύλιοι Πόλεμοι στην Ανατολία (D. Kastritsis, The Sons of Bayezid: Empire Building and Representation in the Ottoman Civil War of 1402-1413, Brill 2007. Παράρτημα ΧΧΙΙ)

 

Χάρτης Γ΄: Οι Εμφύλιοι Πόλεμοι στην Ρούμελη (D. Kastritsis, The Sons of Bayezid: Empire Building and Representation in the Ottoman Civil War of 1402-1413, Brill 2007. Παράρτημα ΧΧΙΙΙ)

ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ

Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΡΙΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑ ΤΗ ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΑΓΚΥΡΑΣ (1399-1403)

 

1.  ΟΙ ΟΘΩΜΑΝΟΙ

 

Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Βαγιαζήτ Α΄ (1389-1403) η εμφάνιση του Τιμούρ (Ταμερλάνου)^* στα ανατολικά σύνορα του οθωμανικού κράτους, αποτέλεσε τον σημαντικότερο κίνδυνο για την κυριαρχία του πρώτου.

Ο Μογγόλος ηγεμόνας (1370-1405) της κεντρικής Ασίας και της Περσίας, πρωτοεμφανίστηκε στην πολιτική σκηνή της Τρανσοξανίας, στην δυτική μογγολική επικράτεια, που ήταν ομοσπονδία νομαδικών φυλών. Το 1369, όταν ο Τιμούρ κέρδισε την υποστήριξη της μογγολικής αριστοκρατικής τάξης, ανέλαβε τη διοίκηση των φυλών ως μονάρχης υπό τον έλεγχο όμως των αρχηγών των φυλών. Ο Τιμούρ έχοντας πρωτεύουσα τη Σαμαρκάνδη, εεπιβλήθηκε ως κυβερνήτης το 1370, με την συναίνεση των προαναφερόμενων αρχηγών. Το έτος αυτό ήταν και η αφετηρία μιας μακράς σειράς επιχειρήσεων και κατακτήσεων. Ο Τιμούρ ενσωμάτωσε στο κράτος του την χώρα των ανατολικών Μογγόλων (Κιργισία). Κατόπιν βάδισε στην Χωρεσμία, την οποία προσάρτησε στα εδάφη του και κατάφερε να υποχρεώσει την Χρυσή Ορδή σε ειρήνη. Επιπλέον, προχωρώντας σταδιακά δυτικά, κατάκτησε το Χορασάν, όπου διώχνοντας τις εντόπιες δυναστείες αναγνωρίστηκε ως κυρίαρχος όλης της περσικής χώρας. Στην δυτική Περσία συγκρούστηκε με τους νομάδες των Μαυροπροβατάδων, ενώ συμμάχησε με τους Ασπροπροβατάδες. Επίσης επεκτείνοντας τις εκστρατείες του έως και την Ινδία, υπέταξε το Δελχί. Έτσι ο Τιμούρ δημιούργησε μια μεγάλη αυτοκρατορία που συμπεριλάμβανε όλη την Μογγολία και την κεντρική Ασία.¹

Το έτος 1399 έστρεψε την προσοχή του προς τις δυτικές χώρες, στα εδάφη των Μαμελούκων της Αιγύπτου και των Οθωμανών. Εκείνο το διάστημα ο Οθωμανός συνομιλητής και μέλλων αντίπαλος του Τιμούρ ήταν ο φιλόδοξος Βαγιαζήτ Α΄, ο οποίος επίσης είχε ξεκινήσει στην Ανατολία ένα πρόγραμμα κατακτήσεων για την διεύρυνση της κυριαρχίας του και χρησιμοποιούσε ήδη τον τίτλο «σουλτάνος του Ρουμ»² διεκδικώντας την κληρονομιά των Σελτζούκων της Ανατολίας.³

Ο Βαγιαζήτ επιθυμούσε να οικοδομήσει έναν συγκεντρωτικό κρατικό μηχανισμό, αλλά για να φθάσει στον στόχο του έπρεπε να αντιμετωπίσει αρκετούς εχθρούς. Οι

^< Ταμερλάνος (Tamerlane) η απόδοση από τους Ευρωπαίους της προσωνυμίας Timur Lenk. Η λέξη timur, demür ή demir σημαίνει κυριολεκτικά στα Τουρκικά σίδηρος. Η περσική λέξη Lenk σημαίνει χωλός.

1  Βλ. Forbes Manz, Tamerlane, 1-2.-Forbes Manz, «Timur-lank» 510-513.

2  Για τον όρο και την περιοχή του Rûm βλ. C.E.Bosworth, «Rûm» 606.

3  Ο τίτλος σουλτάνος είχε χρησιμοποιηθεί προηγουμένως και από τους κυβερνήτες του κράτους των Σελτζούκων όπως και από τους προκατόχους του Βαγιαζήτ Α΄. Ο τελευταίος όμως ήταν ο πρώτος Οθωμανός κυβερνήτης που απευθύνθηκε επίσημα στον χαλίφη του Καΐρου προκειμένου να αναγνωρίσει τον εν λόγω τίτλο. Βλ. Paul Wittek, “Sultan de Rûm” 381-82.

Μουσουλμάνοι Τούρκοι εμίρηδες της Ανατολίας ήταν οι πρώτοι που βρέθηκαν αντιμέτωποι των οθωμανικών κατακτήσεων. Δεύτερον, το Βυζάντιο επίσης είχε χάσει σχεδόν όλα τα ανατολικά εδάφη του από τους Οθωμανούς. Επιπλέον η πρωτεύουσά του από το 1394 βρισκόταν κάτω από μια συνεχή οθωμανική πολιορκία. Τρίτον, οι Βαλκάνιοι υποτελείς του Βαγιαζήτ δεν έμειναν ανέπαφοι από τους πολεμοχαρείς στρατούς του.

Φυσικά στο μέτωπο των Οθωμανών, αυτές οι αστραπιαίας ταχύτητας κατακτήσεις (1390-1397)⁴ των εμιράτων από τον Βαγιαζήτ, οι οποίες στόχευαν να φέρουν όλη την Ανατολία υπό την οθωμανική κυριαρχία, προκάλεσαν μια γενική έχθρα στο πρόσωπό του. Ο Βαγιαζήτ αντίθετα προς τους προγόνους του, τόλμησε να εφαρμόσει καινούργια πολιτική επέκτασης διώχνοντας τις εντόπιες τουρκικής καταγωγής δυναστείες από τις διοικητικές θέσεις.⁵

Επί πλέον, το 1398, ο θάνατος του Μαμελούκου σουλτάνου Μπερκούκ και του ηγεμόνα της Sivas (Σεβάστειας), καδί Burhan al-Din (Μπουρχανεντίν), ο οποίος είχε σταθεί για ένα διάστημα αντιμέτωπος του Οθωμανού σουλτάνου Βαγιαζήτ,⁶ προκάλεσε την επιθυμία τόσο του Τιμούρ όσο και του Βαγιαζήτ, να επωφεληθούν από το κενό εξουσίας στον ανατολικό κόσμο. Έτσι οι μέχρι τότε καλές σχέσεις μεταξύ των δύο ηγεμόνων, εντάθηκαν. Ο καθένας θεωρούσε τον εαυτό του πρόμαχο του Ισλάμ, ενώ τον άλλο, υποδεέστερο του ίδιου.

Για να κατανοήσει κανείς τις συνθήκες που οδήγησαν δύο ισχυρούς ηγέτες σε αντίπαλα μέτωπα, πρέπει να ανατρέξει στις οθωμανικές πηγές. Αυτές οι πηγές αρχίζουν την αφήγησή τους με την περιγραφή της κατάστασης στην Ανατολία κατά τη διάρκεια των προσαρτήσεων των τουρκικών εμιράτων από τον Βαγιαζήτ Α΄ και τις συνέπειες τους.

 

 

4  Ο Βαγιαζήτ είχε επιταχύνει την εφαρμογή της οθωμανικής πολιτικής των κατακτήσεων, της οποίας η ολοκλήρωση απλωνόταν σε βάθος χρόνου. Σύμφωνα με την πολιτική αυτή, στην πρώτη φάση της κατάκτησης δεν καταργούσαν την ηγεσία του καταληφθέντος τόπου η οποία συνέχιζε να υπάρχει ως υποτελής των Οθωμανών ηγεμόνων. Οι υποτελείς αναγκάζονταν να πληρώνουν ετήσιο φόρο, να στέλνουν εφεδρικές δυνάμεις σε εκστρατεία, όταν χρειαζόταν η κεντρική διοίκηση, και σαν ένδειξη πίστης έπρεπε να στείλουν έναν πρίγκιπα ως όμηρο στην οθωμανική αυλή. Μετά από πολύ καιρό, ολοκληρωνόταν το τελικό στάδιο της οθωμανικής κατάκτησης, δηλαδή καταργούνταν η τοπική διοίκηση με την αποστολή από την πρωτεύουσα αφοσιωμένων υπηρετών του Οθωμανού σουλτάνου μετατρέποντας την περιοχή σε οθωμανική επαρχία. Οι Οθωμανοί ηγεμόνες έμειναν πιστοί σε αυτή την μέθοδο πολιτικής κατάκτησης μέχρι την άνοδο του Βαγιαζήτ. Ο τελευταίος, ο οποίος είχε κληρονομήσει από τον πατέρα του εδάφη 260.000 τ.χλμ. έσπευσε θαρραλέα να υλοποιήσει την τελευταία φάση της κατάκτησης αντικαθιστώντας τους τοπικούς κυβερνήτες των (νέων και παλαιών) κατακτημένων εδαφών, και την επικράτεια του σε 690.000 τ.χλμ. μέχρι το 1402. Η πολιτική αυτή δημιούργησε αρκετούς εχθρούς, οι οποίοι περίμεναν κάθε ευκαιρία για να κινηθούν εναντίον του ώστε να επανέλθουν στις παλαιές τους θέσεις. Η προσδοκούμενη ευκαιρία των έκπτωτων κυβερνητών υπήρξε ο Τιμούρ που άσκησε πιέσεις στην Ανατολία από το 1394 και οδήγησε τον Βαγιαζήτ στην καταστροφή. Για την αξιολόγηση της πολιτικής του Βαγιαζήτ βλ. J.Goodwin, Horizons, 31.-Για την κριτική της οθωμανικής μεθόδου κατάκτησης βλ. H. İnalcık, Methods 103-129.

5  Β.Forbes Manz, «Tīmūr Lang» 510-516.-H. İnalcık, “Bāyazīd I” 1118-1119.

6   Για την εκστρατεία του Βαγιαζήτ εναντίον του καδί Μπουρχανεντίν Βλ. E. Zachariadou, «Kadı Burhan al-Din Ahmad», 471-481.-Για το εμιράτο του Burhan al-Din Ahmad βλ. Rypka, «Burhan al- Din Kadı Ahmad» 1327-1328.

Σύμφωνα με την αφήγησή τους, ο Βαγιαζήτ πρώτα κατέλαβε την Φιλαδέλφεια (Alaşehir) (Μάρτιο-Απρίλιο 1390), την τελευταία βυζαντινή πόλη της Ανατολίας, την οποία κατέκτησε μετά από λίγων ημερών πολιορκία.⁷

Στην συνέχεια, ο εμίρης του Αϊδίνου ήλθε και του δήλωσε την πίστη του. Ο εμίρης δέχτηκε να υποταχθεί, με αντάλλαγμα να αφεθεί στην διοίκησή του κάποιο τμήμα των εδαφών του εμιράτου μέχρι το θάνατο του. Έτσι, κόπηκε νόμισμα στο όνομα του Βαγιαζήτ και αναγνώστηκε το khutbah⁸ στο όνομα του Βαγιαζήτ Α΄ σαν αναγνώριση της επικυριαρχίας του. Μετά από αυτήν την διευθέτηση ο εμίρης εγκατέλειψε την πρωτεύουσά του Ayasuluk (βυζαντινή Αγία Θεολόγο, σημερινή Selçuk) και πήγε στην Tire (Θύρα).⁹

Μετά την προσάρτηση του Αϊδινίου το 1390,¹⁰ ο Βαγιαζήτ Α΄ επικύρωσε την εμπορική συνθήκη του 1348, προς όφελος των Βενετών.¹¹ Επόμενος στόχος του Βαγιαζήτ ήταν το εμιράτο Σαρού-χαν. Το εμιράτο προσαρτήθηκε το 1390 με τον ίδιο τρόπο¹² και ο εμίρης Χιντίρ (Hıdır) Σαχ στάλθηκε στην Προύσα, όπου και πέθανε.¹³

Ύστερα, ο Βαγιαζήτ στράφηκε εναντίον του εμιράτου Μεντεσέ, του οποίου οι δύο εμίρηδες, Μεχμέτ και İlyas, με την παρότρυνση του εμίρη του Καραμάν είχαν προσχωρήσει

7  O Aşıkpaşazade, 127, γράφει ότι ο Βαγιαζήτ πριν φτάσει στην πόλη διέταξε τους στρατιώτες του να μη λεηλατήσουν τα υπάρχοντά των κατοίκων, απειλώντας ότι όποιος παραβιάσει την εντολή του θα χάσει την ζωή του. Όμως όταν οι κάτοικοι έκλεισαν τις πύλες, ο σουλτάνος ξεκίνησε τη πολιορκία και κατάργησε την παραπάνω εντολή. Ως εκ τούτου οι κάτοικοι ζήτησαν αμάν (προστασία), και παρέδωσαν την πόλη με σκοπό να μην λεηλατηθεί. Βλ. και Neşri, Ι, 312-313.-Behişti, 8.-O Oruç bin Adil, 31, οι κάτοικοι της Φιλαδέλφειας παρέδωσαν την πόλη στον Βαγιαζήτ.-Ο Χότζα Sa’ad al-din, 195-196, γράφει ότι ο κυβερνήτης (τεκφούρ) της Φιλαδέλφειας παρέδωσε τα κλειδιά της πόλης στον Βαγιαζήτ με σκοπό να σώσει την πόλη από λεηλασίες. Επιπλέον δέχτηκε να πληρώσει φόρους. Müneccimbaşı, 129. Για το όρο αμάν βλ. J.Schacht, «Aμάν» 429.-Ο Δούκας, 39.36-41-7, προσδιορίζει την πείνα ως τον λόγο της παράδοσης της πόλης: «Ὁ δὲ Παγιαζὴτ τὴν Φιλαδελφίαν ἀπάγουσας εἶχεν ὀδόν· καὶ γὰρ αὕτη ὡς ὑπερέχουσα τῷ μεγέθει καὶ πολύανδρος οὖσα ἐπεκράτει ἔγγειστά που τοῖς ρ’ ἕτεσιν. Καὶ ἡ ὑφήλιος πᾶσα ἧν ὑπόχειρος παρὰ τῶν Τούρκων, ἡ δὲ πόλις αὕτη δίκην ἀστέρος ἐν συννεφώδει μεσουρανήματι φαίνουσα ἧν. Πολιορκήσας δὲ ταύτην ... καὶ μὴ δυνάμενοι διὰ τὴν ἔνδειαν τῶν τροφῶν παρεδόθησαν.».-βλ. επίσης Χαλκοκονδύλης, 58.9-19.

8Κhutbah: εκφώνηση του ονόματος του ηγεμόνα στο ισλαμικό τέμενος ως αναγνώριση της κυριαρχίας του στη χώρα. Για τον όρο Khutbah βλ. Gaffney, Patrick D. «Khutba» 74-75.

9Βλ. Aşıkpaşazade, 127.-Ρουχί Τσελεμπή, 392.-Ο Χότζα Sa’ad al-din, 195, γράφει ότι αφέθηκε στον εμίρη η διοίκηση της Σμύρνης.-O Behiştî, 8, γράφει ότι μετά την κατάκτηση ο Βαγιαζήτ διόρισε επικεφαλής στο Αϊδίνι τον μεγαλύτερο γιό του τον Ερτουγρούλ.-Επίσης ο Behiştî, 8, γράφει ότι ο Βαγιαζήτ διόρισε τον Ερτουγρούλ στον Αïδίνι ως σαντζάκ-μπέη (επικεφαλής).-Ο Müneccimbaşı, 129, γράφει ότι ο πρίγκιπας Ερτουγρούλ διορίστηκε στην διοίκηση του τμήματος του εμιράτου που κατακτήθηκε από τον Βαγιαζήτ. Müneccimbaşı, 129.-

10 Aşıkpaşazade, 127.-Neşri, I, 312-313.-Oruç bin Adil, 26.-Ρουχί Τσελεμπή, 392.-Χότζα Sa’ad al-din, 196.

11Βλ. I.Melikoff, «Aydınοğlu» ΕΙ, 783.-Για την λεπτομερή ιστορία του εμιράτου βλ. Nimet Akın, Aydınoğulları Hakkında bir Araştırma, Ankara, 1968.

12Ο Aşıkpaşazade, 127, προσθέτει ότι μετά το θάνατο δύο εμίρηδων του Σαρου-χαν, η διοίκηση του εμιράτου ενώθηκε με εκείνη του Καρέσι, που είχε κατακτηθεί πιο πριν, και δόθηκε στον πρίγκιπα Ερτουγρούλ.-O Neşri, I, 313 ακολουθεί την αφήγηση του Aşıkpaşazade.-O Χότζα Sa’ad al-Din, 195- 196, όμως ταυτίζει τον διοικητή πρίγκιπα με τον Σουλειμάν Τσελεμπή, δευτερότοκο γιό του Βαγιαζήτ. O Müneccimbaşı, 129, ακολουθεί τον Sa’ad al-Din.-Ο Behiştî, σ. 8, γράφει ότι ο Βαγιαζήτ διόρισε τον Σουλειμάν ως σαντζάκ-μπέη (επικεφαλής) στον Σαρού-χαν.

13E.A. Zachariadou, «Saruhan» 69.

στην αντι-οθωμανική συμμαχία, που οργανώθηκε από Τούρκους εμίρηδες της Ανατολίας. Κατά τη διάρκεια της εκστρατείας του Βαγιαζήτ Α΄ εναντίον της συμμαχίας της Ανατολίας, αυτοί διέφυγαν στην Κασταμονή, αυλή του Τζαντάρ-ογλού Ισκεντέρ μπέη τον χειμώνα του 1389-1390.¹⁴ Έτσι ο Βαγιαζήτ χωρίς αντίσταση κατέκτησε το Balat (Μίλητος) και τα εδάφη του εμιράτου Μεντεσέ (Menteşe) στην Μούγλα (Muğla).¹⁵

Ενώ ο Βαγιαζήτ Α΄ ασχολούνταν με τις παραπάνω εκστρατείες, πληροφορήθηκε ότι ο εμίρης του Τζαντάρ υποκίνησε τον Βλάχο πρίγκιπα Μιρτζέα (Mircea) να επαναστατήσει εναντίον του. Ο Μιρτζέα είχε παραβιάσει τα οθωμανικά σύνορα και κατέλαβε κάποια εδάφη. Ο Βαγιαζήτ έσπευσε εναντίον του και τον νίκησε σε μια μάχη, ο Μιρτζέα ζήτησε συγχώρεση και σαν αντάλλαγμα δέχτηκε να πληρώσει διπλάσιους φόρους το 792 Εγίρας (1390).¹⁶

Το ίδιο έτος, ο Βαγιαζήτ Α΄ στράφηκε εναντίον της Κασταμονής, της πρωτεύουσας του τουρκικού εμιράτου Τζαντάρ.¹⁷ Ο εμίρης δεν τόλμησε να αντισταθεί και διέφυγε στην Σινώπη. Ο εμίρης μέσω απεσταλμένου του μπόρεσε να συνάψει συμφωνία και συνέχισε να κυβερνά στην Σινώπη, με αντάλλαγμα την παραχώρηση των υπόλοιπων εδαφών στον Βαγιαζήτ Α΄.¹⁸

Οι κάτοικοι του εμιράτου Hamit19 ζήτησαν τη βοήθεια του Βαγιαζήτ λόγω συνοριακών παρενοχλήσεων από τον εμίρη του Καραμάν (1390). Ο Βαγιαζήτ σχεδίασε να επιτεθεί στον Καραμάν από πλάγια κατεύθυνση, και διέσχισε την περιοχή του Hamit, την

14 Ο εμίρης ήταν ο Gıyaseddin Mahmud μπέης. Βλ. Uzunçarşılı, «Menteşe Oğulları» 724-731.-E. Merçil, «Menteshe-oghullari», 1018.-P.Wittek, Menteshe, 52.

15Οι οθωμανικές πηγές γράφουν ότι ο εμίρης του Μεντεσέ διέφυγε στην Κασταμονή, αυλή του εμιράτου Τζαντάρ, όταν πληροφορήθηκε για τις εξελίξεις στα ανωτέρω εμιράτα. Ο Aşıkpaşazade, σ. 128, και ο Neşri, Ι, 313, γράφουν ότι ο εμίρης του Μεντεσέ διέφυγε απευθείας στη αυλή του Τιμούρ.-O Neşri, 312-313, συμφωνεί με τον Aşıkpaşazade.-Όμως ο Χότζα Sa’ad al-din, 196, γράφει ότι ο αναφερόμενος εμίρης διέφυγε στην αυλή του Kötürüm (ανάπηρο) Βαγιαζήτ, εμίρη του Τζαντάρ.-Ο Ρούχί Τσελεμπή, σ. 392, προσθέτει ότι ο εμίρης του Αιδινίου επίσης κατέφυγε στην Κασταμονή.-Βλ. επίσης Müneccimbaşı, 129.

16Ο Aşıkpaşazade δεν αναφέρει την εκστρατεία προς την Βλαχία.-Ο Ρούχί Τσελεμπή, 392-393, γράφει ότι ο Βαγιαζήτ το 792 Εγίρας (1389/1390), ακριβώς μετά την κατάκτηση των τουρκικών εμιράτων βάδισε εναντίον του Kötürüm Βαγιαζήτ, εμίρη της Κασταμονής, όπου κατέφυγαν οι έκπτωτοι εμίρηδες. Σύμφωνα με τον χρονογράφο, ο οποίος συσχετίζει τις στάσεις του Kötürüm Βαγιαζήτ με εκείνη του Μιρτζέα (Mircea), γράφει ότι ο Μιρτζέα μόλις έμαθε την εχθρική στάση του εμίρη της Κασταμονής πήρε θάρρος να παραβιάσει τα οθωμανικά σύνορα. Γι’ αυτό ο Βαγιαζήτ εκστράτευσε προς την βλαχική χώρα.-Ο Neşri, Ι, 316, χωρίς να αποδίδει κανέναν ρόλο στον εμίρη της Κασταμονής σε σχέση με την επανάσταση του Mircea, γράφει ότι ο εμίρης του Μεντεσέ υποκίνησε εναντίον του Βαγιαζήτ τον εμίρη της Κασταμονής, όπου είχε καταφύγει κατά την διάρκεια των εκστρατειών του Βαγιαζήτ στην Ανατολία.-Ο Müneccimbaşı, 130-131, χρονολογεί την εκστρατεία στο 793 Εγίρας (1390-1391).

17Ο Aşıkpaşazade, 136, αναφέρει τον εμίρη ως İsfendiyar μπέη, ενώ ο Müneccimbaşı, σ. 130, ως

Kötürüm (ανάπηρος) Βαγιαζήτ.

18Βλ. Aşıkpaşazade, 136-137.-Βλ. επίσης Neşri, 320-323.-Oruç bin Adil, 31.-Ο Ruhi Çelebi, 394, αναφέρει ότι πριν την κατάκτηση ο εμίρης του Μεντεσέ διέφυγε από την Κασταμονή και κατέφυγε στους Μογγόλους. Ο Ruhi Çelebi χρονολογεί λανθασμένα το γεγονός στο 795 Εγίρας (1392/93).

19Το εμιράτο αυτό ιδρύθηκε στην περιοχή Uluborlu στην Πισιδία και επεκτάθηκε γρήγορα σε ολόκληρη την περιοχή των λιμνών Πισιδίας, και έπειτα στην πεδιάδα Παμφυλίας και τα ορεινά περάσματά τους. Είχε δύο κλάδους με κέντρα το Eğridir και την περιοχή Antalya (Αττάλειας) και της πεδιάδας του Korkuteli, διοικούταν από τον Yunus μπέη και μεγαλύτερο ανεψιό του. Βλ. X. De Planhol, «Hamidoğulları» 132-133.

οποία προσάρτησε στα εδάφη του. Από εκεί προχώρησε στην περιοχή του εμιράτου Τέκε,20 του οποίου ο εμίρης Μουσταφά είχε ήδη διαφύγει στην Αίγυπτο και την κατέκτησε (792 Εγίρας/1390).21 Καθ’οδόν συνάντησε τον Γιακούμπ μπέη, εμίρη του Γκερμιγάν,22 κάτι που προκάλεσε υποψίες στον Βαγιαζήτ. Αν και ο εμίρης λόγω της συγγένειάς του με τον Βαγιαζήτ ήλπιζε να κερδίσει την εύνοιά του, ο Βαγιαζήτ τον φυλάκισε μαζί με την ακολουθία του (1390).23

Μέσω του εμιράτου Τέκε ο Βαγιαζήτ βάδισε εναντίον του εμιράτου Καραμάν του Ικονίου. Ο Αλαεντίν, εμίρης του Καραμάν, εκμεταλλευόμενος την απουσία του Βαγιαζήτ, κατά τη διάρκεια της εκστρατείας του εναντίον της Βλαχίας, είχε επιτεθεί αιφνιδιαστικά στην οθωμανική πόλη Άγκυρα, την οποία κατέλαβε και φυλάκισε τον διοικητή της. Όταν όμως πληροφορήθηκε την επιστροφή του Βαγιαζήτ από την Βλαχία, διέφυγε στο Ικόνιο. Ο εμίρης του Καραμάν έστειλε πανικόβλητος απεσταλμένο του, μέσω του οποίου ζήτησε συγχώρεση. Όμως οργισμένος ο Βαγιαζήτ ήταν αποφασισμένος για πόλεμο. Κινήθηκε εναντίον του Ικονίου και αναμετρήθηκε με τον στρατό του εμίρη. Ο εμίρης του Καραμάν δεν άντεξε πολύ καιρό και τράπηκε σε φυγή. Όμως δεν κατάφερε να κρυφτεί και οδηγήθηκε αιχμάλωτος ενώπιον του Βαγιαζήτ, ο οποίος τον φυλάκισε στην Προύσα μαζί με τους δύο γιούς του. Ο Βαγιαζήτ κατέλαβε το Ικόνιο, την πρωτεύουσα του εμιράτου μαζί με την Καισάρεια και το Aksaray το 793 Εγίρας (1390/91). Με συνθήκη, η περιοχή πέρα από το ποτάμι του Çarşamba αφέθηκε στον εμίρη, ενώ της άλλης όχθης τα εδάφη περιήλθαν στα χέρια του Βαγιαζήτ.²⁴

Το 1391-1392 ο Βαγιαζήτ κινήθηκε εναντίον του Kadı Burhan al-Din (τουρκ. Burhaneddin),²⁵ ηγέτη της περιοχής που περιλάμβανε την Αμάσεια, την Τοκάτη, την Σεβάστεια, την Καισάρεια και τα περίχωρά της, με σκοπό να καταλάβει τα εδάφη του.²⁶

20 Για το εμιράτο του Τέκε βλ. G. Leiser, Teke-Oğulları, 412-413.

21O Aşıkpaşazade, 135-136, τοποθετεί την κατάκτηση του Hamit και του Τέκε μετά την πολιορκία της Κωνσταντινούπολης του 1394, ενώ ο Oruç bin Adil, 26-27 στο 791 (1389) και ο Χότζα Sa’ad al-din στο 794 Εγίρας/1392.-Βλ. G. Leiser «Teke-Oğulları», 412-413.

22Για το εμιράτο του Γκερμιγιάν Βλ. F. İz, «Germiyan-oghullari», 989-990. 23Aşıkpaşazade, 135.-Neşri, I, 314-315.-Χότζα Sa’ad al-din, 197.

24Aşıkpaşazade, 135-136.-Neşri, I, 197-198.-Oruç bin Adil, 31.-Ο Ρούχί Τσελεμπή, σ. 394, χωρίς να αναφέρει την συνθήκη ειρήνης, γράφει ότι ο Βαγιαζήτ κατέκτησε σημαντικές πόλεις του εμιράτου Καραμάν, όπως Καισάρεια, Ικόνιο και Aksaray (το 794 Εγίρας).-Müneccimbaşı, 129-131.

25Το Bezm u Rezm, που γράφηκε στα Περσικά από τον Aziz b.Erdeşir-i Esterabadi το έτος 800 Εγίρας στο όνομα του Burhan al-Din, παραμένει μια από τις σημαντικότερς πηγές της ιστορίας του εμιράτου αυτού. Βλ. Bezm u rezm, τουρκ. μετάφρ. M. Öztürk, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1990.-Για λεπτομερείς πληροφορίες σχετικά με τις σχέσεις του Kadı Burhan al-Din με τον Βαγιαζήτ βλ. Yaşar Yücel, Kadı Burhan al-Din Ahmed, 106-121.-Mirza Bala “Kadı Burhaneddin” 46-48.-Halil Edhem, Düvel-i İslamiyye, 384-388.-Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri, I, 396.

26Βλ. Χότζα Sa’ad al-din, 203-204.-Ρούχί Τσελεπμή, 394.-Ο Müneccimbaşı, 132, χρονολογεί την εκστρατεία στο 794 Εγίρας (1391-1392) και αναφέρει πολύ περιληπτικά τις σχέσεις του Burhaneddin με τον Βαγιαζήτ. Η χρονολόγηση αυτή μπορεί να συσχετιστεί με την μάχη, η οποία είχε γίνει στο Kırk Dilim, κοντά στην πόλη Çorum, όπου σκοτώθηκε ο Ερτουγρούλ, ο μεγαλύτερος πρίγκιπας του Βαγιαζήτ. Οι πρώτες επαφές μεταξύ δύο πλευρών είχαν αρχίσει τότε και ο Βαγιαζήτ μετά την μάχη αυτή δεν ασχολήθηκε ξανά με την περιοχή λόγω των επιχειρήσεων στην Ρούμελη, δηλαδή στα ευρωπαικά εδάφη των Οθωμανών. Βλ. Y.Yücel, Kadı Burhaneddin, 113.

Όμως, πριν προλάβει ο Βαγιαζήτ, ο Καρά Οσμάν, άλλος εχθρός του, είχε εξουδετερώσει τον Burhan al-Din.²⁷ Η Αμάσεια παραχωρήθηκε εκούσια στον οθωμανικό στρατό από τον προκάτοχό της. Ενώ ο Βαγιαζήτ ήταν στην Αμάσεια, δέχτηκε πρόσκληση διακεκριμένων κατοίκων της Σεβάστειας, της οποίας την διοίκηση ανέθεσε στον γιό του, εμίρη Σουλεïμάν. Από εκεί βάδισε στον Erzincan, όπου κυριαρχούσε ο Αρμένιος Μουσουλμάνος Taharten. Ο τελευταίος δήλωσε υποταγή στην οθωμανική κυριαρχία, γι ’αυτό το λόγο ο Βαγιαζήτ του άφησε την διοίκηση. Ωστόσο φρόντισε να εξασφαλίσει την αφοσίωσή του στέλνοντας την οικογένεια του ως ομήρους στην Προύσα. Ο Βαγιαζήτ αργότερα κατέλαβε την Malatya (βυζ. Μελιτηνή) και άλλες πόλεις της περιοχής και επέστρεψε στην Προύσα το 800 Εγίρας (1400).²⁸

Στο μεταξύ, ο Τιμούρ δέχτηκε στην αυλή του τους έκπτωτους ηγεμόνες των τουρκικών εμιράτων, οι οποίοι είχαν διαφύγει με διάφορους τρόπους από τον Βαγιαζήτ. Ο εμίρης του Γκερμιγιάν είχε αποδράσει από την φυλακή των İpsala (Κήπων/Κύψελα) μεταμφιεσμένος σε εκπαιδευτή πιθήκων. Ο Μεντεσέ-ογλού σαν ξυρισμένος δερβίσης, καθώς και ο Αιδίν-ογλού, κρύβοντας την ταυτότητα τους κατάφεραν να φτάσουν ενώπιον του Τιμούρ. Επίσης, ο Tahirten, διοικητής του Ερζίντζαν, είχε έλθει παριστάνοντας τον απλό στρατιώτη στην συνοδεία του απεσταλμένου του Isfendiyar μπέη της Κασταμονής. Όλοι αυτοί οι έκπτωτοι ηγεμόνες διαμαρτυρήθηκαν στον Τιμούρ για τις εχθρικές ενέργειες του Βαγιαζήτ εις βάρος τους και προσπάθησαν να πείσουν τον Τιμούρ για πόλεμο εναντίον του Βαγιαζήτ με σκοπό να εισβάλει στα εδάφη του. Ο Τιμούρ, πριν κηρύξει τον πόλεμο στον Βαγιαζήτ, αποφάσισε να του στείλει απεσταλμένο με σκοπό να διασαφηνίσει την υπόθεση.²⁹

Υπήρχε όμως και ένα άλλο κίνητρο για την αποστολή πρέσβεως, διότι ο Τιμούρ είχε πληροφορηθεί ότι ο Ahmet Celayir και ο Kara Yusuf, τους οποίους είχε φυλακίσει προηγουμένως στην Δαμασκό, κατάφεραν να δραπετεύσουν και βρήκαν καταφύγιο στην

 

27Βλ. Bezm ü Rezm, 426.

28Σύμφωνα με τον Aşıkpaşazade, 137, αυτά τα γεγονότα συνέβηκαν το 798 Εγίρας / 1395-96.-Ο Neşri, σ. 320-321, χρονολογεί ορθά το γεγονός στο έτος 800 Εγίρας /1398-1399.-Ο Ρούχί Τσελεμπή, 396-397, ακολουθεί την χρονολόγηση του Neşri.-Ο Χότζα Sa’ad al-din, 204-207, αναφέρει διάφορες χρονολογίες όπως 794 (1392), 798 (1395-1396) και 799 (1396-1397) και συσχετίζει την αναφερόμενη εκστρατεία σαν εκδίκηση λόγω της ενίσχυσης που δόθηκε από τον Kadı Burhaneddin στο εμιράτο Καραμάν και στις εχθρικές ενέργειες του ενάντια στον Βαγιαζήτ.-Ο Müneccimbaşı, 132, αναδεικνύει ότι τα γεγονότα άρχισαν το 794 Εγίρας και αναφέρει κάποιες άλλες εκδοχές, σύμφωνα με τις οποίες οι εξελίξεις με τον Kadı Burhaneddin συνεχίστηκαν μέχρι το έτος 799/800 Εγίρας (1396-97/1397-98).-Ο Aşıkpaşazade, 137, και Χότζα Sa’ad al-din, 229-230, γράφουν ότι οι τοπικοί κυρίαρχοι της Μελιτηνής και των περιχώρων της είχαν καταφύγει στην προστασία του ηγεμόνα της Αιγύπτου. Όταν εμφανίστηκε ο Τιμούρ στις ανατολικές περιοχές της Ανατολίας, αυτοί στηριζόμενοι στην δύναμη του σουλτάνου της Αιγύπτου επέστρεψαν στα εδάφη τους.

29Aşıkpaşazade, 139-140.-Neşri, 342-343.-Oruç bin Adil, 33.-Χότζα Sa’ad al-din, 208.-Müneccimbaşı, 140 Ανώνυμο ελληνικό χρονικό, 103.-Σύμφωνα με την αφήγηση του Ruhi Çelebi, 397, ο Αρμένιος Taharten δεν είχε καταφύγει στον Τιμούρ, αλλά όταν εκείνος ήλθε στην Ανατολία χωρίς να πολεμήσει εναντίον του Τιμούρ, υποτάχθηκε σ’αυτόν αμέσως, και παρέδωσε το κάστρο Erzincan.-Χότζα Sa’ad al-din, 208.

Προύσα, στην αυλή του Βαγιαζήτ.³⁰ Παρόλα αυτά, καθυστέρησε την αποστολή προκειμένου να σιγουρευτεί ότι οι ανωτέρω δεν σκόπευαν να υποκινήσουν τον Βαγιαζήτ εναντίον του.³¹ Όταν πείστηκε ο Τιμούρ για το αντίθετο έστειλε μια αποστολή, μέσω της οποίας διαμαρτυρήθηκε για την οθωμανική κατάκτηση της Malatya (Μελιτηνής) και εδαφών των Τούρκων εμίρηδων και απαίτησε την επιστροφή τους στους πρώην κατόχους τους. Η απάντηση του Βαγιαζήτ ήταν αρνητική, ο οποίος μάλιστα αντιμετώπισε πολύ άσχημα τον Μογγόλο απεσταλμένο, στέλνοντάς τον πίσω στον αφέντη του με μια υβριστική επιστολή.³²

Μόλις έφυγε ο Μογγόλος αντιπρόσωπος, ο Βαγιαζήτ ανακοίνωσε στην ακολουθία του ότι επιθυμούσε πόλεμο, κάτι όμως που δεν αντιμετωπίστηκε θετικά από τους αξιωματικούς του. Εκείνοι πρότειναν στον Βαγιαζήτ να παρακολουθήσει πρώτα τις κινήσεις του Τιμούρ προς την οθωμανική επικράτεια και αντί να ταλαιπωρεί τον οθωμανικό στρατό μάταια σε εκστρατεία να στείλει τον Τιμούρ πίσω ηττημένο, όταν έρθει η κατάλληλη στιγμή. Ο σουλτάνος αποδέχτηκε την πρότασή τους, αλλά διέταξε την συγκέντρωση των δυνάμεών του, μεταξύ των οποίων υπήρχαν και σερβικά στρατεύματα του Βούλκ-ογλού^* καθώς και οθωμανικές δυνάμεις των ευρωπαϊκών επαρχιών, για προετοιμασία πολέμου.³³

Στο μεταξύ, ο Τιμούρ συνέχισε την πορεία του, έφθασε στην Σεβάστεια, την οποία πολιόρκησε και κατέλαβε.³⁴ Στη συνέχεια βάδισε εναντίον του Erzincan. O επικεφαλής της

30  Ο Ahmet Celayir ήταν ηγέτης της Βαγδάτης και ο Kara Yusuf ηγεμόνας των Μαυροπροβατάδων. Αυτοί οι δύο δεν μπόρεσαν να αντισταθούν τον Τιμούρ και διέφυγαν στην Δαμασκό, όπου συνελήφθησαν από τον σουλτάνο της Αιγύπτου. Αφού κατάφεραν να δραπετεύσουν από τη φυλακή ζήτησαν από τον Βαγιαζήτ καταφύγιο. Ο πρώτος, πριν επιστρέψει στην θέση του, έμεινε δύο μήνες στην οθωμανική αυλή. Ο δεύτερος διέμεινε οχτώ μήνες δίπλα στον σουλτάνο, τον οποίο στο μεταξύ υποκινούν διαρκώς για εκστρατείες εναντίον των αραβικών εδαφών. Έτσι ο Βαγιαζήτ το 800 Εγίρας (1397-98) κατέλαβε την Μελιτηνή και τα περίχωρά της, επιπλέον στράφηκε στην πόλη Erzincan, της οποίας ο ηγέτης Tahirten μπέης υποτάχτηκε στην οθωμανική κυριαρχία. Βλ. Aşıkpaşazade, 141.-Neşri, 332-335.-Oruç bin Adil, 33.-Ρούχί Τσελεμπή, 397.-Χότζα Sa’ad al-din, 229-231.

31  Όπως γράφει ο Neşri, 344-345, σύμφωνα με μια εκδοχή, ο Τιμούρ πριν στείλει τον απεσταλμένο ήθελε να σιγουρευτεί πρώτα, εάν αυτοί ήταν ακόμα παρόντες στην Προύσα. Όταν έμαθε ότι είχαν γυρίσει ήδη στις χώρες τους, μόνο τότε έστειλε αντιπρόσωπο. Σύμφωνα με την άλλη εκδοχή ο Τιμούρ απαίτησε από τον Βαγιαζήτ την παράδοση των δύο ανωτέρω ηγετών. Όμως η απάντηση του Βαγιαζήτ ήταν αρνητική.-Σύμφωνα με την αφήγηση του Ruhi Çelebi, 397, «ο Μογγόλος απεσταλμένος είχε εκφράσει στον Βαγιαζήτ την δυσαρέσκεια του Τιμούρ για την κατάκτηση της Malatya και απαίτησε την παράδοση των Ahmed Celayir και Kara Yusuf. Όμως η απάντηση που πήρε ήταν πολύ προσβλητική, ώστε να γίνει αιτία της μογγολικής επίθεσης εναντίον της Σεβάστειας.»-βλ. επίσης Oruç bin Adil, 32.

32    Aşıkpaşazade 142.-Neşri, 344-345.-Oruç bin Adil, 33.-Oruç bin Adil, 33.-Ruhi Çelebi, 397.- Σύμφωνα με τη αφήγηση του Χότζα Sa’ad al-din, 250-251 και του Müneccimbaşı, 140, ο Τιμούρ έστειλε στον Βαγιαζήτ απεσταλμένο πολλές φορές, αλλά κάθε φορά έπαιρνε την ίδια αρνητική απάντηση.-Το Ανώνυμο ελληνικό χρονικό, 103, επιβεβαιώνοντας επίσης την πληροφορία του Sa’ad al- din, γράφει ότι ο Τιμούρ έστειλε στον Βαγιαζήτ δύο φορές απεσταλμένους. Την πρώτη φορά τον προειδοποίησε για τις εχθρικές ενέργειές του εναντίον των τουρκικών εμιράτων. Τη δεύτερη φορά απαίτησε να επιστρέψει τα εδάφη των Τούρκων εμίρηδων. Η αρνητική και σκληρή απάντηση του Βαγιαζήτ έγινε αιτία για την μογγολική εκστρατεία εναντίον της Ανατολίας.

^< Γιός του Βουκ.

33  Aşıkpaşazade 142.-Neşri, Ι, 344-345.-Oruç bin Adil, 39.-Χότζα Sa’ad al-din, 344-345.

34  Ο Aşıkpaşazade, σ. 143, δεν χρονολογεί την πτώση της Σεβάστειας, ενώ ο Neşri 346-349, γράφει ότι οι Μογγόλοι κατάφεραν να καταλάβουν την Σεβάστεια σκάβοντας λαγούμια, τα οποία έφθαναν μέχρι την πολιορκημένη πόλη. Ο χρονογράφος δίνει μόνο το έτος 803 Εγίρας (Ιούλιο-Αύγουστο

πόλης, Taharten, δεν πρόβαλε καμία αντίσταση και υποτάχθηκε στον Τιμούρ.³⁵ Εκείνη την περίοδο ο σουλτάνος της Αιγύπτου είχε καταλάβει την Μελιτηνή και τις γύρω πόλεις, εκμεταλλευόμενος την αναταραχή που προκλήθηκε από τους Μογγόλους. Η έφοδος των Μαμελούκων προκάλεσε την μογγολική αντίδραση. Ο Τιμούρ βάδισε προς στην Μελιτηνή, η οποία παραδόθηκε μπροστά στο φόβο λεηλασίας.³⁶ Ο Μαμελούκος σουλτάνος, όταν πληροφορήθηκε την πτώση της Σεβάστειας υποχώρησε πανικόβλητος στον Χαλέπι. Γι’ αυτόν τον λόγο ο Τιμούρ στράφηκε για λίγο καιρό προς το Χαλέπι, όπου νίκησε τον αιγυπτιακό στρατό καταλαμβάνοντας με βία τις γειτονικές πόλεις, όπως Χάμα, Χούμους και Δαμασκό.³⁷ Από εκεί γύρισε στο Karabağ του Azarbaycan, όπου πέρασε τον χειμώνα του το 803 Εγίρας (1401-1402). Την άνοιξη του ίδιου έτους κατευθύνθηκε πάλι στη Ανατολία.³⁸ Eισήλθε στην

 

1400).-Neşri, 346-347, χρονολογεί την κατάκτηση στο 803 Εγίρας (1400).-Oruç bin Adil, 32.-Ο Ρούχί Τσελεμπή, 398-399, και ο Χότζα Sa’ad al-din, 235-236, ακολουθούν την χρονολόγηση του Neşri.-Ο Oruç bin Adil, 37-38, χρονολογεί λανθασμένα την πτώση της πόλης στο 801 (1398-1399).-Το Ανώνυμο ελληνικό χρονικό, σ. 103-104, γράφει ότι ο Βαγιαζήτ κατά τη διάρκεια της πολιορκίας της Σεβάστειας απουσίαζε στην Θεσσαλία. Ο σουλτάνος μόλις το έμαθε επέστρεψε στην Ανατολία και άκουσε καθ’ οδόν ότι η πόλη έπεσε και ο γιος του ο Ερτουγρούλ, επικεφαλής της πόλης αποκεφαλίστηκε από τους Μογγόλους.-Ο Müneccimbaşı, 139, χρονολογεί το γεγονός στο 802 (1399- 1400).-Το Βραχύ Χρονικό 12, παρ. 7, σ. 111, περιγράφει την πτώση ως εξής: «...Ταμύρης ὁ Περσών καὶ Σκύθων ἀρχηγός έξέλθων έκ τοῦ αὐτοῦ τόπου Σεμαρχάνιν καλούμενων, έλθὼν επιπεσὼν παρέλαβε τὴν Σεβαστείαν νόμῳ πολέμου σφάξας τὸν έκεῖσε λαόν. έν ῷ τὰς κεφαλὰς τῶν έκεῖσε ἀποτμηθέντων συνάξας ἔκτισεν πύργους τρεῖς φόβον μέγαν ποιῆσας ἀπασι τοῖς θεωροῦσι».-Βρ.Χρ. 22, παρ.29, σ. 184, γράφει ότι «έλθὼν ὁ Περσαρχηγός [ο Τιμούρ] μετὰ δυνάμεως συνάπτει πόλεμον μετὰ τοῦ Παγιαζήτου καὶ νικᾶ αὐτὸν ἐν Σεβαστεία τῇ μεγάλῃ...».-Βρ.Χρ.12, παρ.7, σ. 111, χρονολογεί την πτώση της πόλης στο 6908 (ινδ. 8) δηλαδή 1400.-Βρ.Χρ. 22, παρ. 29, σ. 184 δίνει το έτος 6910 (ινδ. 10) δηλαδή 1402.-Σύμφωνα με την άποψη του P.Schreiner, Kleinchroniken, II, 367, το παγκόσμιο έτος 6907 (1398-99) που παραδίδεται στο βραχύ χρονικό 12 δεν είναι σωστό. Ο ιστορικός θεωρεί ότι η πόλη πολιορκήθηκε στις 10 Αυγούστου και έπεσε στις 26 Αυγούστου του 1400.

35   Ο Aşıkpaşazade και ο Neşri δεν αναφέρουν την κατάληψη της πόλης Erzincan, ενώ ο Oruç bin Adil, 37, γράφει ότι ο Βαγιαζήτ παρέλαβε την πόλη από τον Αρμένιο διοικητή της, Ταχιρτεν.-Για την κατάκτηση της Erzincan βλ. Ρούχί Τσελεμπή, σ. 397.-O Χότζα Sa’ad al-din, 231, 235 και 243, χωρίς να αναφέρει την κατάκτηση της πόλης, γράφει ότι ο Taharten υποτάχτηκε στον Τιμούρ με σκοπό να πάρει εκδίκηση για ό,τι ο Βαγιαζήτ έκανε στον ίδιο.

36   Βρ.Χρ. 12, παρ. 8, σ. 111, γράφει [ο Τιμούρ] «παρέλαβε καὶ τὴν Μελιτίαν, ἣτις παρά πάντων Μελιτίνη ὀνομάζεται».-Ο Schreiner, Kleinchroniken, II, 368, χρονολογεί την μογγολική κατάκτηση βάσει γεωγραφικης θεσης της πόλης στον Σεπτέμβριο του 1400.-O Aşıkpaşazade, o Neşri και o Müneccimbaşı δεν αναφέρουν την πτώση της Malatya (Μελιτίνης).-Ενώ ο Χότζα Sa’ad al-din, 236, γράφει ότι «όταν ο Τιμούρ βάδισε εναντίον της Malatya (Μελιτινής) και απαίτησε την υποταγή από τον Οθωμανό διοικητή της πόλης, γιό του Μουσταφά, διοικητή της Σεβάστειας. Αυτός απέρριψε την απαίτηση του Τιμούρ και φυλάκισε τους Μογγόλους απεσταλμένους, κάτι που προκάλεσε την οργή και επίθεση του Τιμούρ. Γι’ αυτό ο διοικητής αναγκάστηκε να διαφύγει και έτσι η πόλη έπεσε στα χέρια του Τιμούρ, ο οποίος την διοίκηση άφησε στον Τουρκομάνο Καρά Οσμάν.-Για την τώση της πόλης βλ. επίσης Oruç bin Adil, 37 και Ανώνυμο ελληνικό χρονικό, 103.

37  Για τις εκστρατείες του Τιμούρ εναντίον των αραβικών εδαφών βλ. Aşıkpaşazade, 142-143.-Neşri, Ι, 346-347.-Oruç bin Adil, 33.-Χότζα Sa’ad al-din, 236-238.-Το Βρ. Χρ. 12, παρ. 9, σ. 111, περιγράφει τις κατακτήσεις του Τιμούρ ως εξής : «τῷ ἔτει παρέλαβε τὴν Δαμασκὸν πόλιν, σὺν εκείνην καὶ ετέρας πόλεις αἵτινες τὴν τῶν Σαρακηνῶν διαλέκτῳ Χαλέπ, Ἔδεσσα ἤ Βερούτη ὀνομάζονται ἅμα τὴν Σαμμῳ πόλει..»

38Aşıkpaşazade, σ. 143.-Neşri, Ι, 348-349.-Oruç bin Adil, 38.-Ruhi Çelebi, 397.-Χότζα Sa’ad al-din, σ. 253-258.-Müneccimbaşı, σ. 140.

πόλη Erzincan, όπου τον συνάντησε ο İsfendiyar μπέης της Κασταμονής, ο οποίος πήρε μέρος στην συνοδεία του και τον οδήγησε εναντίον του Βαγιαζήτ,³⁹ προς την Άγκυρα.

Την ίδια περίοδο, ο Βαγιαζήτ συγκέντρωνε στρατεύματα από τα δικά του εδάφη καθώς και από περιοχές των τριών πριγκίπων του. Ο σουλτάνος ανακάλεσε επίσης κάποια τάγματα από τις δυνάμεις του που πολιορκούσαν την Κωνσταντινούπολη. Με την συμβουλή του βεζίρη Αλί Πασά μετέφερε από την Ασία και πρώτη φορά από την οθωμανική Ρούμελη⁴⁰ ειδικούς στρατιώτες ονόματι serahor.⁴¹ Επιπλέον, οι τρεις γιοί του Βαγιαζήτ πήραν μέρος στις γραμμές του οθωμανικού στρατού. Ο εμίρης Σουλεϊμάν είχε φέρει στρατιώτες του εμιράτου του Αιδινίου, Καρέσι και Σαρού-χαν, ο μικρότερος γιός του Μουσταφά Τσελεμπή με τη στρατιά των πρώην εμιράτων Χαμίτ-ιλί και Τέκε-ίλι και ο άλλος υιός Μεχμέτ (Μωάμεθ) είχε έλθει με δυνάμεις της Αμάσειας-Τοκάτης και όλα τα ασιατικά στρατεύματα. Επίσης Τάταροι και Χριστιανοί στρατιώτες συμμετείχαν στις γραμμές του οθωμανικού στρατού.⁴²

Ο Βαγιαζήτ βάδισε προς στην Άγκυρα, αφού δέχτηκε στον στρατό του την συμμετοχή των Τατάρων στρατιωτών. Οι δύο στρατοί πήραν τη θέση τους στο πεδίο μάχης και συγκρούστηκαν την Παρασκευή μετά την προσευχή. Οι οθωμανικές γραμμές διαλύθηκαν λόγω της προδοσίας των Τατάρων, οι οποίοι αυτομόλησαν στις εχθρικές γραμμές του Taharten. Οι στρατιώτες του εμιράτου Γκερμιγιάν προσχώρησαν στην πτέρυγα του εχθρικού στρατού, την οποία διοικούσε ο πρώην εμίρης τους. Τους ακολούθησαν και άλλες δυνάμεις των τουρκικών εμιράτων.⁴³

O Aşıkpaşazade γράφει ότι ο Βαγιαζήτ έκανε πολλές εφόδους εναντίον των Μογγόλων μαζί με Σέρβους στρατιώτες υπό τις διαταγές του Βουλκ-ογλού, ο οποίος έδωσε σκληρή μάχη. Βλέποντας όμως αργότερα την κατάσταση να χειροτερεύει, εγκατέλειψε και

39Ο Aşıkpaşazade, 143, και ο Neşri, Ι, 348-349, είναι οι δύο μοναδικοί ιστοριογράφοι, οι οποίοι αναφέρουν ότι ο İsfendiyar μπέης συνάντησε τον Τιμούρ κατά την άφιξή του στην Ανατολία. Σύμφωνα με τους δύο χρονικογράφους εκείνος αφού συνόδεψε τον Τιμούρ για κάποιο χρονικό διάστημα, διέφυγε κρυφά στην εστία του, στην Κασταμονή.

40  Οι Οθωμανοί χρησιμοποιούσαν τον όρο ‘Ρούμελη’ για να προσδιορίζουν τα οθωμανικά εδάφη που βρίσκονταν στα Βαλκάνια. Για τον όρο βλ. H. İnalcık, «Ρούμελη» 767-773.

41  Serahor ή Cerahor ήταν μια στρατιωτική τάξη, της οποίας τα μέλη αποτελούνταν από μισθοφόρους Χριστιανούς, οι οποίοι ήταν επιφορτισμένοι με τη φροντίδα της μετακίνησης των στρατιωτικών δυνάμεων και την επισκευή δρόμων, γι’ αυτό το λόγο απολάμβαναν απαλλαγή από υποχρεωτικούς φόρους του κράτους. Βλ. M. Z.Pakalın, Deyimler ve terimler sözlüğü, 175.-Kamil Kepeci, Lugat, 73- 74.-βλ. επίσης Aşıkpaşazade, 143. Ο Neşri, 348-349, προφέρει τον όρο ώς sere-hor.

42Οι οθωμανικές πηγές γράφουν ομόφωνα ότι στον στρατό του Βαγιαζήτ πήραν μέρος στρατεύματα των πρώην τουρκικών εμιράτων, σερβικές εφεδρικές δυνάμεις, στρατεύματα από την οθωμανική Ρούμελη και δυνάμεις που διοικούνταν από τους τρεις γιούς του. Βλ. Aşıkpaşazade, σ. 143.-Neşri, 348-353.-Oruç bin Adil, 34.-Ο Χότζα Sa’ad al-din, 262 καταγράφει ότι ο οθωμανικός στρατός εκτός από σερβικά στρατεύματα συμπεριλάμβανε επιπλέον βουλγαρικές, βλάχικες και βοσνιακές εφεδρικές δυνάμεις.-Ο N. Beldicianu, «Βataille d’Ankara», 441-449, έχει αποδείξει ότι οι Βλάχοι δεν πήραν μέρος ως υποτελείς δυνάμεις στον οθωμανικό στρατό στην μάχη της Άγκυρας.

43Aşıkpaşazade, 143-Για παρόμοια περιγραφή της μάχης βλ. και Neşri, 348-353.-Oruç bin Adil, 34.- Χότζα Sa’ad al-din, 267.-Müneccimbaşı, 140-142.-Σύμφωνα με την αφήγηση του Ruhi Çelebi, 398, αυτοί που πρόδωσαν τον Βαγιαζήτ στο πεδίο της μάχης ήταν οι δυνάμεις των Τατάρων που συμμετείχαν στην μάχη στο πλευρό του Βαγιαζήτ.

αυτός τις γραμμές και έφυγε.⁴⁴ Σύμφωνα με τον Neşri, o Βαγιαζήτ στο τέλος έμεινε μόνος με την προσωπική του φρουρά, Γενιτσάρους και Σολακλάρ. Στην προσπάθειά του να διαφύγει, έκανε μια τελευταία έφοδο προσπαθώντας να διασπάσει τη μογγολική κεντρική πτέρυγα.⁴⁵ Όμως ο εμίρης του Γκερμιγιάν τον αναγνώρισε και έπαιξε σημαντικό ρόλο στην σύλληψή του.⁴⁶

Η μάχη ανάμεσα στον Βαγιαζήτ (1389-1403) και τον Τιμούρ κατέληξε σε μια οδυνηρή οθωμανική ήττα, η οποία στοίχισε την αιχμαλωσία του Βαγιαζήτ από τον Τιμούρ (1402).⁴⁷ Σύμφωνα με τον Neşri αιχμαλωτίστηκαν επιπλέον ο Firuz μπέης, αρχιστράτηγος του Βαγιαζήτ, ο Minnet μπέης, Timurtaş Πασάς, υιός του Ali και άλλοι πιστοί αξιωματικοί, που έμειναν στο πλευρό του Βαγιαζήτ μέχρι το μοιραίο τέλος.⁴⁸ Το γεγονός αυτό χρονολογείται από οθωμανικές πηγές στο 804 έτος Εγίρας (στις 28 Ιουλίου του 1402-1403).⁴⁹

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

44Βλ. Aşıkpaşazade, 144.

45O Neşri, 350-353, προσθέτει ότι μετά την φυγή των σερβικών δυνάμεων, προς το τέλος της μάχης ο Βαγιαζήτ έμεινε με την προσωπική του φρουρά, δηλαδή Γενίτσαρους και Σολακλάρ. Σολάκ ήταν όνομα του σωματοφύλακα του σουλτάνου στην παλαιά οθωμανική στρατιωτική οργάνωση. βλ. Kramers, «Solak» 712.-Oruç bin Adil, 35.-Σύμφωνα με τον Χότζα Sa’ad al-din, 274-275, όταν διασκορπίστηκε ο οθωμανικός στρατός και ο σουλτάνος απομονώθηκε, ο Μιννέτ μπέης ζήτησε από τον Βαγιαζήτ να εγκαταλείψει το πεδίο μάχης, εκείνος όμως συνέχισε να πολεμά μέχρι που σκοτώθηκαν ή αιχμαλωτίστηκαν μέλη της συνοδείας του. -Το Ανώνυμο ελληνικό χρονικό, 104, γράφει ότι αφού ο στρατός της Ρούμελης διαλύθηκε ο σουλτάνος με μια τελευταία προσπάθεια θέλησε να διαφύγει, αλλά δεν τα κατάφερε, διότι οι Μογγόλοι ιππείς τον πρόλαβαν και τον έπιασαν όταν το άλογο του Βαγιαζήτ σταμάτησε λόγω δίψας.

46Aşıkpaşazade, 144.-Neşri 352-353.-Oruç bin Adil, 35.-O Χότζα Sa’ad al-din, Ι, 276, γράφει ότι ο Βαγιαζήτ έπεσε αιχμάλωτος όταν το άλογο του παραπάτησε.

47Aşıkpaşazade, 145.-Oruç bin Adil, 35.-Σύμφωνα με τον Χότζα Sa’ad al-din, 267-277, ο Τιμούρ μόλις αναδείχτηκε νικητής έστειλε τον Μαχμούτ-χαν Τζεγκίζ προκειμένου να φέρει τον Βαγιαζήτ. - Δούκας, 93.1-101.15.-Ο Σφραντζής, 2.10-11, γράφει λανθασμένα ότι ο Βαγιαζήτ σκοτώθηκε από τον Τιμούρ, ενώ ο Ψευδο-Φραντζής, 89.22-23, αναφέρεται στην αιχμαλωσία του Βαγιαζήτ από τον Τιμούρ. -Χαλκοκονδύλης, Ι, 145, 23-147, 22.-Βρ.Χρ. 7 παρ. 25, σ. 70.- Βρ.Χρ. 12, παρ. 10, σ. 111.-

Βρ.Χρ. 29, παρ. 4, σ. 214.-Βρ.Χρ. 36, παρ. 11, σ. 292.-Βρ.Χρ. 38, παρ. 5, σ. 304.-Βρ.Χρ. 42, παρ. 3, σ.

321.-Βρ.Χρ. 49, παρ. 10, σ. 352.-Βρ.Χρ. 53, παρ. 9, σ. 380.-Βρ.Χρ. 54. παρ. 9, σ. 389.-Βρ.Χρ. 69, παρ.

60, σ. 538.-Βρ.Χρ. 72α, παρ. 13, σ. 562.-Βρ.Χρ. 75, παρ. 1, σ. 570.-Βρ.Χρ. 94Α, παρ. 2, σ. 630.-

Βρ.Χρ. 95, παρ. 1, σ. 634.-Βρ.Χρ. 96, παρ. 1, σ. 635.-Βρ.Χρ. 114, παρ. 2, σ. 683.-Για την αξιολόγηση των βραχέων χρονικών και παραπάνω βυζαντινών πηγών βλ. Schreiner, Kleinchroniken II, 370.-Βλ. επίσης Alexandrescu-Dersca, La Campagne, 125.-K. Matschke, Ankara 9.

48 Neşri, 354-355.

49Ο Aşıkpaşazade, 146, ο Χότζα Sa’ad al-Din, 277, και ο Müneccimbaşı, 140, γράφουν ότι ο σουλτάνος οδηγήθηκε αιχμάλωτος στην σκηνή του Τιμούρ στις 20 Zilhicce 804 (21 Ιουλίου 1402) τα μεσάνυχτα του Σαββάτου.

2.  ΒΥΖΑΝΤΙΟ

Ο Μανουήλ Παλαιολόγος ήταν ο δευτερότοκος από τους τρεις γιούς του Βυζαντινoύ αυτοκράτορα Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγου (1341-1391) και της αυτοκράτειρας Ελένης Καντακουζηνής. Στην ιστορική έρευνα είναι γνωστός ως Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγος (391-1425).⁵⁰

Την εποχή που γεννήθηκε ο Μανουήλ (το 1350), η Βυζαντινή αυτοκρατορία είχε χάσει ήδη το μεγαλύτερο μέρος της Ανατολίας, η οποία αποτελούσε πάντα τον πυρήνα του ανθρώπινου δυναμικού και των φορολογικών εσόδων του κράτους. Στα Βαλκάνια, οι σταθερά συνεχιζόμενες συγκρούσεις μεταξύ της Σερβίας και της Βουλγαρίας, με σκοπό να διευρύνουν τα σύνορά τους, ενίσχυαν την πολιτική αστάθεια της περιοχής. Τα υπόλοιπα εδάφη της βυζαντινής αυτοκρατορίας στη Θράκη και τη Μακεδονία, ήταν κατεστραμμένα λόγω των επιδρομών των σερβικών και τουρκικών δυνάμεων, αλλά και από τις διαμάχες μεταξύ των διεκδικητών του βυζαντινού θρόνου το πρώτο μισό του 14^ου αι. Οι βυζαντινοί εμφύλιοι πόλεμοι επιτάχυναν την διοικητική διάλυση και την οικονομική πτώση της αυτοκρατορίας και διαδραμάτισαν άμεσο ρόλο στο να διευκολυνθεί η τουρκική και κατόπιν η οθωμανική επέκταση.⁵¹ Όπως είναι γνωστό οι Οθωμανοί αλλά και άλλοι Τούρκοι άρχισαν την

50 Ο Ιωάννης Ε΄ και η Ελένη Καντακουζηνή παντρεύτηκαν στις 24 ή 28 Μαΐου 1347. Βλ. Ν. Γρηγοράς, Ρωμαïκή Iστορία, ΙΙ 791.16-21: «Ἑβδόμη γὰρ μετὰ τὴν ἀναγόρευσιν καὶ στεφηφορίαν ἐκείνην ἡμέρα παρὴν· καὶ ὁ αὐτός ἐν Βλαχέρναις εἶχε θεῖος ναὸς μετὰ τοῦ βήματος καὶ τῶν δίφρων ἐκείνων τοὺς τε βασιλέας ὁμοῦ καὶ τὰς βασιλίδας· καὶ τὰ νόμιμα τῆς τῶν νέων βασιλέων προετελεῖτο συζυγίας, Ἰωάννου φημὶ καὶ Ἑλένης, τοῦ μὲν ἐξκαιδεκαετούς όντος, τῆς δὲ δυοῖν ὑποβεβηκυίας ἐτων ἐκείνου.».-Ιω. Καντακουζηνός, Ιστορία, έκδ. Schopen, ΙΙΙ 29.15-18: «ὀγδόη δὲ ἡμέρα ἀπ’ ἐκείνης κατὰ τὴν Κωνσταντίνου καὶ Ἑλένης μνήμην τῶν μεγάλων βασιλέων καὶ οἱ τοῦ νέου βασιλέως ἐτελούντο γάμοι ἐν τῷ τεμένει τῆς θεομήτορος τῶν Βλαχερνών.».-Δούκας, Ιστορία, σ. 63, 29-65, 6. - Βρ. Χρ, 8, παρ. 48c, σ. 85 και για σχόλια βλ. P. Schreiner, Kleinchroniken, II 271. -D.M. Nicol, Family 135-136. Για την γέννηση του Μανουήλ το καλοκαίρι του 1350 βλέπε Βραχέα Χρονικά, 22 παρ.13, σ. 181: «ὁ γοῦν Ἰωάννης ὁ Παλαιολόγος ἔχων υἱούς δ’ ἀνηγόρευσε τὸν Ἀνδρόνικο βασιλέα, τὸν δὲ Μανουὴλ ἠξίωσε δεσπότην».–P. Schreiner, Kleinchroniken, ΙΙ 276-277 επισημαίνει ότι o Ανδρόνικος ανακηρύχτηκε αντιβασιλέας στις 6 Μαρτίου 1351 και ο Μανουήλ αναφέρεται ως δεσπότης πρώτη φορά το Δεκέμβριο του 1355 σ’ ένα χρυσόβουλλο. Για το χρυσόβουλλο αυτό βλ. F. Dölger, Regesten αρ. 3052. O Schreiner που θεωρεί ότι το ανωτέρω χρονικό έχει terminus ante quem οπότε η πληροφορία του σχετικά με τον Μανουήλ μπορεί να αποδεικνύει μόνο την γέννηση και συμμετοχή του στην δυναστεία των Παλαιολόγων, οπότε ο Μανουήλ πιθανότατα γεννήθηκε 27 Ιουνίου 1350 ενώ ο πατέρας του, Ιωάννης Ε’ Παλαιολόγος βρισκόταν στην Θεσσαλονίκη μαζί με τον Ιωάννη Καντακουζηνό από το Σεπτέμβριο και έμεινε μέχρι 21 Δεκέμβριο του 1352. Βλ. Βραχύ Χρονικό 8, παρ.52, σ. 86 και P. Schreiner, Kleinchroniken, II 277-278.-Σύμφωνα με την αφήγηση του Καντακουζηνού, Ιστορία, ΙΙΙ, σ. 237-38, ο Ιωάννης Ε’ μέχρι τα τέλη του χειμώνα του 1352 δεν μπόρεσε να δει το νεογέννητο γιό του. Βλ. Α. Τh. Papadopouloς, Genealogie 55-56 για την χρονολογία της γέννησης του Μανουήλ όπου χρονολογείται εσφαλμένως στις 29 Ιουνίου 1349. Βλ. επίσης R.-J. Leonertz, «Erreur» 182. Αργότερα και ο J. W. Barker, Manuel II 1-3 ακολούθησε το συμπέρασμα του R.-J. Loenertz.

⁵¹ Για την γενική περιγραφή της κατάστασης του Βυζαντίου τον 14ο αιώνα βλ. G. Ostrogorsky, «The Palaiologoi» 331-387. -G. Ostrogorsky, Ιστορία 165-231. -D. Nicol, Last Centuries 157 κε.

εγκατάστασή τους στα ευρωπαϊκά εδάφη, αφού δέχτηκαν το αίτημα για βοήθεια του Ιωάννη ΣΤ΄ Καντακουζηνού στον εμφύλιο του 1341-1347.⁵²

Πριν στεφτεί βασιλιάς ο Μανουήλ Β΄ οι Παλαιολόγοι ήταν πάλι διχασμένοι λόγω της ενδοοικογενειακής έριδος.⁵³ Ο Ιωάννης Ε΄ Παλαιολόγος είχε επανέλθει στο θρόνο μόνο χάρη στην στρατιωτική ενίχυση των Οθωμανών και σαν αντάλλαγμα αυτός ανανέωσε την προηγούμενη σύμβαση αποδεχόμενος να πληρώνει μεγαλύτερο ετήσιο φόρο⁵⁴ και να παρέχει εφεδρικές δυνάμεις στις επιχειρήσεις του Βαγιαζήτ Α΄. Κατόπιν τούτου, ο Μανουήλ συνέδραμε στις επιχειρήσεις των Οθωμανών εναντίον των τουρκομανικών εμιράτων και έτσι πέρασε τον χειμώνα του 1390/91 στην Προύσα.⁵⁵ Ο Βαγιαζήτ,

⁵² Για τους εμφύλιους πολέμους βλ. K. P. Matschke, Fortschritt und Reaktion in Byzanz im 14. Jahrhundert. Konstantinopel in der Burgerkriegsperiode von 1341 bis 1354, Berlin 1971, και πιο συνοπτικά D. Nicol, Last Centuries 191-216. -G. Weiss, Johannes Kantakuzenos-Aristocrat, Staatsman, Kaiser und Mönch- in der Gesellschaftsenwicklung von Byzanz im 14. Jahrhundert, Wiesbaden, 1969.

⁵³ Για τους εμφύλιους πολέμους μεταξύ των Παλαιολόγων βλ. ιδιαίτερα Π. Κατσώνη, Ανδρόνικος Δ΄ Παλαιολόγος: βασιλεία και αλληλομαχία, ΚΒΕ, Θεσσαλονίκη, 2008 και της ίδιας, Μια επταετία κρίσιμων γεγονότων. Το Βυζάντιο στα έτη 1366-1373. Η διαμάχη του Ανδρονίκου και του Ιωάννη Ε΄ των Παλαιολόγων, (Διδακτορική Διατριβή), (έκδ. ΚΒΕ), Θεσσαλονίκη 2002.

⁵⁴ Μια επιστολή του Κυδώνη, Correspondance, εκδ. R.-J. Loenertz, ΙΙ, αρ. 442.34-37, σ. 407, παραδίδει ενδείξεις για βαρύτερο από τον προηγούμενο φόρο, που απαιτήθηκε από το Βαγιαζήτ.-Βλ. και P. Charanis, ‘’Strife” 308. -S. Reinert, «The Palaiologoi» 331.

55 Ο Ignatius of Smolensk 103, γράφει ότι ο Μανουήλ, μετά την καθαίρεση του Ιωάννη Ζ΄, «πήγε στον

Τούρκο σουλτάνο για να δηλώσει την αφοσίωση του.”. -Ο Δούκας, 77.1-4, συνδέει την αναχώρηση του Μανουήλ με την πρόσκληση του Βαγιαζήτ, ο οποίος ετοιμαζόταν τότε να βαδίσει ενάντια στην Παμφυλία, στο εμιράτο Τέκε. -Εκτός από την λανθασμένη χρονολογία (13) οι πληροφορίες του Χαλκοκονδύλη, (Darko) 58, δεν διαφέρουν από εκείνες του Δούκα.-Ο P. Charanis, «Strife» 305-397, χρονολογεί την εκστρατεία ανάμεσα στις 17 Σεπτεμβρίου 1390 και τις 16 Φεβρουαρίου 1391, ακριβώς την ίδια ημερομηνία που ο Μανουήλ προσπαθούσε να συγκεντρώσει στρατιωτικές δυνάμεις εναντίον του Ιωάννη Ζ΄ στην Λήμνο. Ο ιστορικός θεωρεί δεδομένο ότι δεν είναι σίγουρο αν η πολιορκία της βυζαντινής Φιλαδέλφειας, συμπίπτει χρονικά με την εκστρατεία του εμιράτου Τέκε, και βασιζόμενος στην πληροφορία του Φραντζή, χρονολογεί την εκστρατεία του Βαγιαζήτ εναντίον του Τέκε στο φθινόπωρο του 1390. Ο Βαγιαζήτ με την συνοδεία του Μανουήλ και του Ιωάννη Ζ΄ εκστράτευσε στον Τέκε, τον Αύγουστο του 1390, και έπειτα κατέληξε και την Φιλαδέλφεια (Alaşehir). -Οι άλλοι ιστορικοί τον ακολουθούν. -Βλ. G. Ostrogorsky, Ιστορία 249.-J. W. Barker, Manuel II 79, σημ. 211. -

D. Nicol, Last Centuries 303.-I.Djuric, Crepuscule, 59.-Αν και μια τέτοια χρονολόγηση της άλωσης της Φιλαδέλφειας αποδέχεται κατά κανόνα από τους ερευνητές (Ostrogorsky, Ιστορία, 249) σύμφωνα με τα συμπεράσματα του P. Wittek, Das Fürstentum Mentesche. 78 κ.ε. και του P. Charanis, Strife, 304 κ.ε., δεν συμφωνούν με όλα τα έγγραφα. Βλ. J.Barker, Manuel II, σ. 78-79, σημ. 211, 87.- Vryonis, Decline, 140.-P. Schreiner, Zur Geschichte Philadelpheias im 14. Jahrhundert, 1293-1390, OCP 35 (1969) 375-431. Η εκστρατεία εναντίον της Φιλαδέλφειας, στην οποία συμμετείχαν ο Μανουήλ Β και Ιωάννης Ζ΄, από πρώτες νίκες του Βαγιαζήτ στην Ανατολία. Ο Βαγιαζήτ, έχοντας κερδίσει πολλά εμιράτα στην δυτική Ανατολία ήλεγχε όλη την ενδοχώρα της ανατολικής ακτής του Βοσπόρου. Βλ. İnalcık, Bayazid I, El (2); Uzunçarşılı, Anadolu Selçukluları ve Anadolu beylikleri hakkında hir mukkadime ile Osmanlı Devletinin kurulusundan Istanbul'un fethine kadar, Ankara 1961, 246 κ.ε.- Nicol, Last Centuries, 303.- Σύμφωνα με τον S. Reinert, «The Palaiologoi» 330-331, στις πληροφορίες των παραπάνω πηγών επιβάλλεται προσεκτική προσέγγιση, διότι ο Βαγιαζήτ Α΄ είχε κάνει νωρίτερα την εκστρατεία με αποτέλεσμα την προσάρτηση του εμιράτου, το καλοκαίρι του 1390, δηλαδή όταν ο Μανουήλ Β΄ συνέχιζε να μάχεται με τον Ιωάννη Ζ΄. Όταν ο σουλτάνος κάλεσε τον Μανουήλ, τον Σεπτέμβριο-Οκτώβριο, βρισκόταν πιθανώς στην εκστρατεία εναντίον του εμιράτου του Καραμάν του Ικονίου. Ο ιστορικός χωρίς να αποκλείει εντελώς την αφήγηση του Δούκα πιθανολογεί ότι ο Βαγιαζήτ μπορεί να επέμενε στην εμφάνιση του Μανουήλ με τις εφεδρικές του δυνάμεις στην τελευταία φάση της εκστρατείας του, και αυτοί οι δύο μετά την επίθεση στο Ικόνιο (Konya) επέστρεψαν μαζί στην

αφού έβαλε σε τάξη τα τουρκικά εμιράτα, έστρεψε την προσοχή του προς το Βυζάντιο και διαπιστώνοντας ότι ο Ιωάννης Ε΄ έχτιζε καινούρια τείχη στη Χρυσή Πύλη, διέταξε την παραμονή του Μανουήλ στην Προύσα. Αφού η απαίτηση εκπληρώθηκε⁵⁶ ο Βαγιαζήτ έστειλε πρεσβεία στην Κωνσταντινούπολη και διέταξε τον αυτοκράτορα να κατεδαφίσει τα τείχη της Χρυσείας πύλης, απειλώντας τον ότι αν δεν υπακούσει, θα τυφλώσει τον γιό του Μανουήλ.⁵⁷

Ο Ιωάννης Ε΄ ο Παλαιολόγος απεβίωσε λίγο μετά την ειρήνη που σύναψε με τον Βαγιαζήτ Α΄ (16 Φεβρουάριου 1391).⁵⁸ Διάδοχός του στον βυζαντινό θρόνο ήταν ο Μανουήλ Β΄, ο οποίος έσπευσε στην Κωνσταντινούπολη, προτού τον προλάβει ο

Προύσα, το τέλος του Οκτωβρίου 1390. Ο ίδιος την κατάληψη του εμιράτου Τέκε και της Φιλαδέλφειας τοποθετεί στα τέλη του 1389 ή αρχές του 1390 κατά την πρώτη περίοδο των οθωμανικών κατακτήσεων στην δυτική Ανατολία και δεν δέχεται την παρουσία του Ιωάννη Ζ΄ από την εκστρατεία, διότι τότε απουσίαζε στην Ιταλία.

56 Βρ. Χρ. 10, παρ. 8, σ. 104: «τῆ η’ τοῦ ἰουνίου ἐπέρασεν ὁ βασιλεὺς ὁ ἄγιος ὁ κῦρις Μανοὴλ εἰς τὴν Ἀνατολήν, τῇ μνήμῃ τοῦ ἁγίου μεγαλομάρτυρος Θεοδώρου.». -Δούκας, 77.1-13. -Σύμφωνα με

ένα έγγραφο που στάλθηκε στην βενετική Σύγκλητο από τον Βαïλο της Κωνσταντινούπολης (4 Ιουλίου 1391), ο Βυζαντινός αυτοκράτορας μετέβη στο στρατόπεδο του Βαγιαζήτ. Βλ. Thiriet, Regestes I, αρ. 797. Κατά τον P. Schreiner, Kleinchroniken II 345-346, η επιστολή χρονολογήθηκε λανθασμένα στις 14 Ιουλίου. Για την μνεία της παρουσίας του αυτοκράτορα στον οθωμανικό στρατόπεδο βλ. επίσης Κύδωνης, (Loenertz) II, επ. 15, 443.

57 Βλ. Ignatius of Smolensk 103. -Όπως γράφει το Βρ.Χρ.7^Α, παρ. 23, σ. 69: «ὁ δε ἀοίδιμος καὶ μέγιστος βασιλεὺς κῦρ Ἰωάννης ὁ Παλαιολόγος ἐξελθὼν ἀπὸ τοῦ καστελλίου τῆς Χρυσείας, τοῦ

ἀμηρᾶ προστάξαντος χαλασθῆναι τὸ καστέλλιον, μετὰ τὸ χαλασθῆναι τοῦτο, παραυτίκα σχεδὸν αὐτῇ τῇ ἡμέρα ἐν ἧ ἔπεσεν ὁ πύργος ἐν ῷ ἣν βασιλεὺς πολιορκούμενος, ...».-Για τον αβοήθητο αυτοκράτορα Ιωάννη βλ. Βρ.Χρ. 10, παρ. 7, σ. 103-104: « ... ὁ μακαρίτης καὶ ἅγιος βασιλεὺς, μᾶλλον δὲ ὁ τρισμακάριστος, ὁ χριστομίμητος καὶ ἐλεήμων, ὁ πολύαθλος κατὰ τὸν μέγαν Ευστάθιον, ὁ πολλὰ παθὼν καὶ κοπιάσας πανταχοῦ γῆς καὶ θαλάσσης, να τὸν βοηθῇ κανεὶς αὐθέντης διὰ τοὺς ἀσεβεῖς Τούρκους, καὶ ουδὲν εὑρέθη να τὸν βοήθουν (?) ...». Ο Δούκας 77.4-7, αναφέρει την απειλή του Βαγιαζήτ να τυφλώσει τον Μανουήλ στην περίπτωση που ο Ιωάννης Ε΄ δεν εκτελούσε τις διαταγές του. -J. W. Barker, Manuel II 80, 467-468 (Παράρτημα ΣΤ΄). -Κατά την άποψη του S. Reinert, «The Palaiologoi» 330-331, ο σουλτάνος συνέδεσε τη διευθέτηση για την επαναφορά του Ιωάννη Ε΄ στον θρόνο με μια απαίτηση να εμφανιστεί ο Μανουήλ ενώπιον του στην Προύσα. Την κατεδάφιση των τειχών της Χρυσείας και την στάση του σουλτάνου δικαιολογεί με την ιδέα ότι αυτά τα τείχη αποτελούσαν εμπόδιο για τον Ιωάννη Ζ΄ και για τον Βαγιαζήτ, ώστε να μην μπορεί να ανακτήσουν τον έλεγχο της πόλης. Ο σουλτάνος με αυτό το τρόπο περιόριζε την δυνατότητα αντίστασης του αυτοκράτορα σε κατοπινές επιθέσεις του Ιωάννη Ζ΄ ή του ίδιου.

⁵⁸ Ένα λήμμα σε ένα σύντομο επαινετικό χρονικό μεταξύ αυτών που συντάχθηκαν από τον Γεδεών, Εκκλησιαστική Αλήθεια 23 (1903) 382, φ. 191. -Το ίδιο έτος και ίδια μέρα με σωστή ινδικτιώνα (προσδιορίζοντας την χρονολογία ως 15 Φεβρουαρίου) παρέχει το Βρ.Χρ. 7, παρ. 23, σ. 69: «ἐν ἔτει

,ςωלθ’, ἰνδικτιῶνος ιδ’, ἡμέρᾳ ε’ τῆς β’ ἑβδομάδος τῆς ἁγίας τεσσαρακοστῆς ἐκοιμήθη ὁ ἀοίδιμος βασιλεὺς κῦρ Ἰωάννης ὁ Παλαιολόγος καὶ ἐτάφη ἐν τῇ μονῇ τῶν Ὅδηγῶν, μηνὶ φεβρουαρίῳ ις’. .... ὁ δὲ ἀοίδιμος καὶ μέγιστος βασιλεὺς κῦρ Ἰωάννης ὁ Παλαιολόγος ... ἐκοιμήθη καὶ αυτὸς. ἣτις ἧν ις’ φεβρουαρίου τοῦ ,ςωלθ’ ἔτους. καὶ ἐτάφη ἐν τῇ μονῇ τῶν Ὅδηγῶν.» Βλ. επίσης Βρ.Χρ. 10, παρ. 7, σ. 103-104, Βρ.Χρ. 12, παρ. 4, σ. 110, Βρ.Χρ. 14, παρ. 103, σ. 154. Για την επιβεβαίωση της ημερομηνίας αυτής βλ. Ρ. Charanis, «Short Chronicle» 357-358. -Ο P. Schreiner, Kleinchroniken II 345, χρονολογεί το θάνατο του Ιωάννη Ε΄ στις 15-16 Φεβρουαρίου 1391. -Για κάποιο ανεξήγητο λόγο, ο F. Dölger, «Johannes VII» 28 σημ. 4, χρονολογεί το θάνατο στις 28 Ιουνίου 1391. Όμως ο ίδιος, Regesten, σ. 80, δέχεται ως σωστή χρονολογία τις 16 Φεβρουαρίου. -Βλ. επίσης J. W. Barker, Manuel II 80, σημ. 214.

Ιωάννης Ζ΄, και ανέλαβε την εξουσία.⁵⁹ Ο σουλτάνος παρενέβη στην συγκεκριμένη εξέλιξη, επωφελούμενος από την κατάσταση όπως συνήθιζε, και απαίτησε την προσωπική αφοσίωση του Μανουήλ Β΄ στον ίδιο και την εκπλήρωση όλων των υποχρεώσεων των Βυζαντινών, ως υποτελών στους Οθωμανούς. Ο Βαγιαζήτ ζήτησε επιπλέον από τον Μανουήλ την εγκατάσταση ενός μουσουλμάνου δικαστή στην Κωνσταντινούπολη για την επίλυση των διαφορών μεταξύ των Τούρκων εμπόρων.⁶⁰ Το 1391 ο Βαγιαζήτ ενδεχομένως να είχε απαιτήσει και την εγκαθίδρυση μιας τουρκικής συνοικίας με ισλαμικό τέμενος μέσα στην Πόλη.⁶¹ Σύμφωνα με τον

59 Βρ. Χρ. 7, παρ. 23, σ. 69: « ὁ δὲ ἀοίδιμος καὶ μέγιστος βασιλεὺς κῦρ Ἰωάννης ὁ Παλαιολόγος ... ἐκοιμήθη ... ἐβασίλευε δὲ ὁ βασιλεὺς κῦρ Μανουήλ ὁ υἱὸς αὐτοῦ.». -Σύμφωνα με τον Δούκα, 77.1- 13: «Ὁ δὲ βασιλεὺς Μανουὴλ μαθὼν τὸν θάνατον τοῦ πατρὸς αὐτοῦ διὰ νυκτὸς φυγὰς ὤχετο καὶ δὴ καταλαβὼν τὴν Πόλιν καὶ τὸ πένθος τοῦ πατρὸς αὐτοῦ ὡς ἔθος πληρώσας.» Αυτή η αφήγηση παραπλάνησε τους σύγχρονους ιστορικούς, οι οποίοι θεώρησαν ότι ο Μανουήλ υπήρξε όμηρος στην αυλή του Βαγιαζήτ για να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις του της υποτελείας και γι’αυτό έφυγε κρυφά στην βυζαντινή πρωτεύουσα. Βλ. Hammer-Purgstall, GOR Ι 307, Hellert, I 222-223, και 303-304. -N. Jorga, GOR I, 279-280. -Gibbons, Foundation 198.-Ο Γ. Kόλλιας «Ανταρσία» 53 υποστηρίζει ότι ο Μανουήλ ήταν κρατούμενος του Βαγιαζήτ Α΄ στο στρατόπεδό του. -Ο J. W. Barker, Manuel ΙΙ, σ. 82, σημ. 216, θεωρεί υπερβολική αυτήν την υπόθεση . Κατά τον J. W. Barker, Manuel II 82, σημ. 216, «η ανάγκη αυτή δεν πρέπει να έφθασε σε τέτοιο βαθμό, καθώς ο Μανουήλ στην συνοδεία του Βαγιαζήτ ήταν τόσο καλός ώστε να μην ήταν κρατούμενος του Βαγιαζήτ έτσι κι αλλιώς. Επιπλέον, ο Μανουήλ δεν πρέπει να περιορίστηκε πολύ, αλλιώς δεν θα ήταν σε θέση να ακούσει το θάνατο του πατέρα του- ειδήσεις τις οποίες ο Βαγιαζήτ πρέπει να ήθελε να μην ακουστεί από τον Μανουήλ για δικούς του λόγους - ούτε δεν θα μπορούσε να δραπετεύσει επιτυχώς.»-O I. Djuric, Crèpuscule, 59, σημ. 4, ακολουθεί την άποψη του Barker χωρίς να κρίνει την ορθότητα της εκδοχής σε σχέση της κρυφής φυγής του Μανουήλ από την Προύσα.- Ο H. İnalcık, «Methods» 103-129, που επίσης αποδέχτηκε την άποψη για την κρυφή φυγή του Μανουήλ, θεωρεί ότι η κρυφή φυγή του Μανουήλ ήταν πρόκληση για τον Βαγιαζήτ Α΄ με βάση τους όρους της υποτελείας.-Ο S. Reinert, «The Palaiologoi» 333, όμως, δεν δέχεται τις παλιότερες υποθέσεις και ισχυρίζεται ότι η αποτυχία του Ιωάννη Ζ΄ απέναντι των αντιπάλων του (το Σεπτέμβριο 1390) είχε γίνει ήδη αιτία για να αποσύρει την υποστήριξη του ο Βαγιαζήτ από τον πρώτον, και αφού ο Βαγιαζήτ πείστηκε για την πίστη των δυο Παλαιολόγων άρχισε να τους ευνοεί και γι’αυτό το λόγο δεν δυσκολεύτηκε να αναγνωρίζει την διαδοχή του Μανουήλ. Επίσης αυτή η κατάσταση συνέφερε στα οφέλη του, γιατί γινόταν αιτία να διαρκέσει η βυζαντινή δυναστική αναταραχή, η οποία φαινόταν τότε να σιγαβράζει ακόμη.-O D. Hatzopoulos, Premier Siège 19, σημ. 25, θεωρεί αδύνατο ο Μανουήλ και η ακολουθία του να είχαν δραπετεύσει, να έφτασαν στην ακτή και να έπλευσαν με τα γενουατικά σκάφη γιατί έπρεπε να διασχίσουν τα τουρκικά εδάφη από την Προύσα μέχρι την ακτή της Προποντίδας για να φθάσουν στην Κωνσταντινούπολη. Σύμφωνα με τον Hatzopoulos είναι πιθανότερο μετά την κατεδάφιση του φρουρίου της Χρυσείας από τον Ιωάννη Ε΄, που πέθανε κάποιους μήνες αργότερα, ο θυμός του Βαγιαζήτ πρέπει να είχε σβήσει. Η φυγή του Μανουήλ και οι οθωμανικές επιχειρήσεις ενάντια στο Βυζάντιο πρέπει να είχαν δευτερεύουσα σημασία για τον σουλτάνο, διότι ο ίδιος από το 1389 έως το 1392 ασχολήθηκε αποκλειστικά με τα προβλήματα στην Ανατολία. -Για οθωμανικές στρατιτικές επιχειρήσεις στην Ανατολία βλ. Α. Gibbons, Foundation 184-191.-H. İnalcık, Ottoman Empire 15. -Του ίδιου, «The Rise of the Ottoman Empire» στο A History of the Ottoman Empire, εκδ. M. A. Cook, Cambridge, 1976, σ. 24. –Ο E. Gibbon Decline 40, θεωρεί ότι ο Βαγιαζήτ έμεινε αδιάφορος στη φυγή του Μανουήλ επειδή ανησυχούσε περισσότερα για τις εκστρατείες του στην Μ. Ασία. Παρά τον ισχυρισμό του Ρώσου προσκυνητή, Ιγνατίου του Σμολένσκ, 104, 415, μετά το θάνατο του Ιωάννη Ε΄, οι Οθωμανοί δεν αποτέλεσαν εμπόδιο στον Μανουήλ να γίνει αυτοκράτορας, οπότε η αφήγηση του Δούκα (Grecu) σ. 77 δεν ευσταθεί.

⁶⁰ Δούκας, 77. 13.5. -J. W. Barker, Manuel II 82-86. -N. Necipoğlu, Byzantium, Ottomans and Latins 216.

61 Όσον αφορά τα ζητήματα του Βαγιαζήτ υπάρχει ιδιαίτερη χρονολογική σύγχυση στις πηγές. Ο

Aşıkpaşazade (Yavuz-Saraç), 130-131, γράφει ότι μετά την οθωμανική νίκη στην Νικόπολη (1396), ο

Δούκα, ο σουλτάνος απείλησε τότε τον Μανουήλ, λέγοντας, «εάν δεν επιθυμείς να κάνεις και να παραχωρήσεις όλα όσα σε διατάζω, τότε κλείσε τις πύλες της Πόλης και βασίλευε μέσα. Όλα έξω από την Πόλη είναι δικά μου.»⁶²

Αν και δεν γνωρίζουμε την βυζαντινή απάντηση στον σουλτάνο,⁶³ από την συνέχεια των γεγονότων δεν είναι δύσκολο να υποθέσουμε ότι ο Μανουήλ Β΄ υπέκυψε στις απαιτήσεις του Βαγιαζήτ Α΄. Εξάλλου, ο Μανουήλ Β΄ επέστρεψε στην Ανατολία τρεις μήνες μετά την στέψη του για να ενταχθεί στον στρατό του Βαγιαζήτ ως υποτελής του.⁶⁴ Έτσι όσον αφορά τις στρατιωτικές υποχρεώσεις της υποτέλειας,⁶⁵

 

Βαγιαζήτ απαίτησε αρχικά τη παράδοση της Κωνσταντινούπολης, αλλά έπειτα έκανε την ειρήνη όταν ο αυτοκράτορας δέχτηκε την κατασκευή ενός ισλαμικού τεμένους και την εγκατάσταση ενός kadi στην πόλη, εκτός από την πληρωμή ετήσιου φόρου 10.000 χρυσών λιρών. Μετά την συμφωνία, o Βαγιαζήτ εγκατέστησε στην Κωνσταντινούπολη τους κατοίκους των τουρκικών φρουρίων Göynük και Tarakçı Yenicesi μέσα σε ειδική συνοικία που είχε παραχωρηθεί σ’αυτούς. Σύμφωνα με τον Aşıkpaşazade, 131, μετά τη μάχη της Άγκυρας, ο Βυζαντινός αυτοκράτορας έδιωξε τους Τούρκους κατοίκους και κατεδάφισε το τέμενός τους. -Η N. Necipoğlu, Byzantium, Ottomans and Latins 217, σημ. 79, συνδέοντας πρωτίστως την αφήγηση του Aşıkpaşazade με μια εγγραφή στο Annales ecclesiastici, εκδ.

O. Raynaldus - C.Baronius, τ.26, Barri-Ducis, 1878, με ημερομηνία 1393, συμπεραίνει ότι τα σχετικά με την τουρκική συνοικία και το ισλαμικό τέμενος συνέβησαν το 1391.

⁶² Δούκας, 77.26-28: «Εἷ οὐ βουλεῖ ποιῆσαι καὶ δοῦναι μοι, ὄσα σοι πράττω, κλεῖσον τὰς θύρας τῆς πόλεως καὶ βασίλευε ἐν μέσῳ αὐτῆς. Τὰ δὲ ἐκτὀς αὐτῆς ἐμὰ πάντα εἰσίν.»-Στην επιστολή του γράφει ο Κυδώνης (Loenertz), II, αρ. 442, σ. 407.30-37: «Όμως ἐπανήκων εἰς τοῦτο τύχης εὗρον τἀ τῆς Πόλεως πράγματα, ὡς σοφίας μἐν ἀνθρωπίνης ἣκιστα, μόνης δὲ δεῖθαι τῆς θείας ἐπικουρίας· οὕτω πάντα τετάρακται, καὶ χαλεπὸν εὑρεῖν ἐν τῷ βίῳ τῆς ἐνταῦθα ἀτοπίας παράδειγμα, τῶν μὲν βαρβάρων ἔξωθεν πάντα προειληφότων, καὶ δι’ ἑαυτῶν ποιησαμένων πᾶσαν τὴν τῆς Πόλεως εὑπορίαν, φόρους δὲ τοσούτους αὐτῇ ταξαμένων, πρὸς ὅσους οὐδ’ ἄπαντα συντιθέμενα τἀ παρἀ τῶν κοινῶν προσόδων ἀρκεῖν, καὶ διὰ τοῦτο δεῖν καὶ τοὺς πένητας ἀργυρολογεῖσθαι, εἰ μέλλοιμεν τὴν τῶν πολεμίων ἀπληστίαν μέχρι γοῦντινος ἐπισχήσειν ...».

⁶³ Σύμφωνα με τον Δούκα, η στάση των κατοίκων της βυζαντινής πρωτεύουσας απέναντι από τον Μανουήλ ήταν προφανής: «Ἰωάννης εἰσαχθήτω καὶ ἀρθήτω τὰ σκάνταλα».-βλ. Π.Κατσώνη, «Δύο Ταξίδια» 229.

64 G. Dennis, Letters, αρ. 14-12, σ. 36-63.-Βρ.Χρ.10, παρ.8, σ. 104: στις 8 Ιουνίου (χωρίς ένδειξη του

έτους) “τῇ η΄ τοῦ ἱουνίου ἐπέρασεν ὁ βασιλεὺς ὁ ἅγιος ὁ κῦρις Μανουήλ εἰς τὴν Ἀνατολήν, τῇ μνήμῃ τοῦ Άγιου μεγαλομάρτυρος Θεοδώρου.». Χρησιμοποιώντας τις πληροφορίες που παρέχονται από τις συζητήσεις στη βενετική Σύγκλητο, που σημειώνουν ήδη την παρουσία του Μανουήλ στο τουρκικό στρατόπεδο αρχές Ιουλίου του 1391, μπορούμε να συμπεραίνουμε ότι η ημερομηνία της αναχώρησης του αυτοκράτορα ήταν η 8η Ιουνίου 1391.-Τα βενετικά έγγραφα αποδεικνύουν την παρουσία του Μανουήλ στο τουρκικό στρατόπεδο στην αρχή τον Ιουλίου του 1391. -Βλ. Κυδώνης (R.-J. Loenertz), ΙΙ, αρ. 15, σημ.1. -J. W. Barker, Manuel ΙΙ 87, σημ.3. -Ο Μανουήλ Β΄ «διατάχτηκε» από το σουλτάνο να επιστρέψει στο οθωμανικό στρατόπεδο. Βλ. Κυδώνης (R.-J. Loenertz) ΙΙ 407.48. -D. Nicol, Last Centuries 1261-1453, London, 1972, σ. 311. –Ο D. Hatzopoulos, Premier Siège σημ.26, εξακολουθεί την άποψη του R.-J. Loenertz και δέχεται τη 8 Ιουνίου, 1391 ως ημερομηνία της αναχώρησης του αυτοκράτορα από την πρωτεύουσά του.

65 Μια επιστολή του Δημητρίου Κυδώνη (R.-J. Loenertz) ΙΙ, σ. 406 και 442, γραμμένη το φθινόπωρο ή

το χειμώνα του 1391 απευθυνόμενη στον Θεόδωρο Παλαιολόγο, αδελφό του Μανουήλ Β΄, γράφει ότι ο τελευταίος και ο Ιωάννης Ζ΄ ήταν τότε στο στρατόπεδο του σουλτάνου λόγω των υποχρεώσεών τους ως υποτελείς.-Ο P. Charanis, "Strife" 308, σημ. 74, θεωρεί ότι το φθινόπωρο του 1391 απεστάλη η επιστολή. -Ο R.-J. Loenertz, "Manuel Paleologue“ 282, δέχεται αυτήν την ημερομηνία βασιζόμενος σε μια πρόταση στην επιστολή του Κυδώνη (R.-J. Loenertz) ΙΙ, σ. 407, 47-49. –Ο P. Schreiner, Kleinchroniken, ΙΙ, σ. 615-57, θεωρεί ότι όταν πέθανε ο Ιωάννης Ε΄, ο Μανουήλ και Ιωάννης Ζ΄ βρίσκονταν στο στρατόπεδο του Βαγιαζήτ. -Η E. Zachariadou, «Ḳādī Burhān al-Dīn Ahmad» 472-473,

ο αυτοκράτορας Μανουήλ Β΄ πρόθυμα τις εκπλήρωσε, όπως είχε κάνει και ο πατέρας του Ιωάννης Ε΄. Προκειμένου να πληρώσει τα απαιτούμενα χρήματα στον σουλτάνο το 1391, ο αυτοκράτορας αναγκάστηκε να αυξήσει την φορολογία.⁶⁶ Όσον αφορά την εγκατάσταση μουσουλμάνου δικαστή (kadı) στην Κωνσταντινούπολη δεν έχουμε σχετικές μαρτυρίες. Μερικές αναφορές στις γενουατικές εγγραφές δαπανών αποκαλύπτουν ότι οι Γενουάτες του Πέραν ανέλαβαν τα έξοδα για την μετάβαση του δικαστή στην Κωνσταντινούπολη κατά τη διάρκεια του 1391 και του 1392.⁶⁷ Για τον Βαγιαζήτ η εκπλήρωση των απαιτήσεών του ήταν πολύ σημαντική. Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του Μανουήλ Β΄ στη Δύση (1399-1403), όταν αντιβασιλέας στην Κωνσταντινούπολη ήταν ο Ιωάννης Ζ΄, ο σουλτάνος υπενθύμισε ότι πρέπει να τηρείται η προϋπάρχουσα συμφωνία για την στέγαση του μουσουλμάνου δικαστή (kadı) στην πρωτεύουσα.⁶⁸

Ο Μανουήλ Β΄ συνέχισε να τηρεί το καθεστώς υποτέλειας προς τον Βαγιαζήτ Α΄, όπως είχε γίνει δεκτό από τον πατέρα του. Ο Μανουήλ Β΄ και ο Ιωάννης Ζ΄ προσπαθώντας να αποκτήσουν την εξουσία, ανταγωνίστηκαν μεταξύ τους για την υποστήριξη του σουλτάνου, γιατί και οι δύο ήξεραν πολύ καλά ότι η μοίρα τους εξαρτώνταν από αυτόν. Όταν ο Μανουήλ ξεκίνησε για το στρατόπεδο του Βαγιαζήτ, πήρε μαζί του ένα μέρος της φρουράς της πόλης. Ο αυτοκράτορας έγραψε στους φίλους του επιστολές, στις οποίες περιγράφει τα πραγματικά συναισθήματα για την ταπείνωσή του στον στρατό του σουλτάνου.⁶⁹

προσθέτει ότι ο Μανουήλ συμμετείχε και στη οθωμανική επιχείρηση ενάντια στον εμίρη της Κασταμονής, Σουλεϊμάν Πασά.

⁶⁶ Κυδώνης (R.-J. Loenertz), II, αρ. 442, 407.34-37. -Βλ. και N. Necipoğlu, Byzantium, Ottomans and Latins 198-199 και σημ. 33.

⁶⁷ N. Jorga, «Notes et extraits» 47 (στις 16 Οκτωβρίου 1391), 52 (στις 17 Οκτωβρίου 1391): Belgrano,

«Prima serie» no. 38 (στις 24 Μαΐου 1392), 171-172 :…. “Pro zucharo pro recipiendo Cadi turchorum in Palacio.” -Βλ. και J. W. Barker, Manuel ΙΙ, σ. 86, σημ. 2. -Κατά την πειστική άποψη της N. Necipoğlu, Byzantium, Ottomans and Latins 216, το επαναλαμβανόμενο αίτημα του Βαγιαζήτ του 1391 υποδεικνύει δύο πιθανότητες, α) ο Οθωμανός δικαστής (kadı) πριν από την βασιλεία του Μανουήλ εκτελούσε ήδη τα καθήκοντά του στην Κωνσταντινούπολη και αυτή η πρακτική διακόπηκε στο ενδιάμεσο χρονικό διάστημα από τον θάνατο του Ιωάννη Ε’ μέχρι την ενθρόνιση του Μανουήλ, ή β) η προηγούμενη συμφωνία (του 1390) επέτρεπε μόνο σποραδικές επισκέψεις του δικαστή και όχι τη μόνιμη παραμονή του στην Πόλη.

68 Δούκας, 87.1-4: «...ὁ δὲ βασιλεὺς Ἰωάννης εἰσελθὼν ἐν τῇ Πόλει καὶ στεφθεῖς βασιλεὺς εἰσήξε πρῶτον κατά τὸ αἴτημα τοῦ Βαγιαζήτ κριτὴν Τοῦρκον ὃς τὰς ἀμφιβολίας τὰς ἀναμεταξὺ

συμβαινούσας Ρωμαίοις καὶ Τούρκοις αὐτὸς διέκρινε κατὰ τὸν Ἀραβικόν νόμον.». –Ο F. Dölger, “Johannes VII” 31, και ο J. W. Barker, Manuel ΙΙ 86, σημ. 2, θεωρούν την αφήγηση του Δούκα ως ένδειξη ότι η απαίτηση του Βαγιαζήτ για την εγκατάσταση του kadi δεν εκπληρώθηκε από τον Μανουήλ το 1391, αλλά από τον Ιωάννης Ζ΄, πρωτίστως μετά το 1399, αντιθέτως προς την θεωρία της

N. Necipoğlu, Byzantium, Ottomans and Latins 218.

⁶⁹ Βλ. Κυδώνης, (Loenertz), ΙΙ, αρ. 442. -Δούκας 77. –G. Ostrogorsky, «État tributaire» 52-53.-Για τα κείμενα των επιστολών του Μανουήλ που γράφηκαν από τον στρατόπεδο του Βαγιαζήτ Α’ βλ. G. Manuel II 87-98 και E. Zachariadou, Kadı Burhan al-din, 471-481.-Για την γενική θεώρηση της

Κατά την διάρκεια της απουσίας του Μανουήλ, οι κάτοικοι της βυζαντινής πρωτεύουσας υπέστησαν διάφορα δεινά. Οι οπαδοί του Ιωάννη Ζ΄, φοβούμενοι πιθανά αντίποινα, προκάλεσαν πολιτικές ταραχές.⁷⁰ Παρατηρήθηκαν επίσης δυσχέρειες στον εφοδιασμό,⁷¹ ενώ η πανούκλα διήρκεσε από το καλοκαίρι έως τον χειμώνα του 1391 προκαλώντας απώλειες στον πληθυσμό.⁷² Όλα αυτά επέδρασαν αρνητικά στο ηθικό των κατοίκων μπροστά στον οθωμανικό κίνδυνο.⁷³

Ο Μανουήλ μέσω μιας στρατιωτικής επιχείρησης του Ούγγρου βασιλέα Σιγισμούνδου, απαλλάχθηκε από την πιθανή και οδυνηρή συμμετοχή του σε μια ακόμη στρατιωτική επιχείρηση του Βαγιαζήτ Α΄. Αυτή την φορά ο σουλτάνος ετοίμαζε στόλο κοντά στην Κωνσταντινούπολη και την Θεσσαλονίκη, για να στραφεί κατά της Σινώπης, η οποία ανήκε σε έναν Tούρκο εμίρη, και ήθελε να αναθέσει στον Μανουήλ την διοίκηση του στόλου.⁷⁴ Επειδή όμως ο Σιγισμούνδος πραγματοποίησε εκστρατεία στην Βουλγαρία και πολιόρκησε τη μικρή πόλη Νικόπολη επί του Δούναβη, ο Βαγιαζήτ αναγκάσθηκε να ακυρώσει την εκστρατεία κατά της Σινώπης. Στην αναμέτρηση με τον χριστιανικό στρατό (1396) ο Βαγιαζήτ Α΄ αναδείχτηκε

 

 

 

 

πολιτικής του προς τους Οθωμανούς βλ. Τ. Κιουσοπούλου, Βασιλεύς ή Οικονόμος, Πολιτική Εξουσία και Ιδεολογία πριν την Άλωση, 2^η έκδ. Πόλις, Αθήνα, 2007.

⁷⁰ MM, II, αρ. 582, σ. 401, αρ. 652, σ. 502. -Πβλ. F. Dölger, «Johannes VII» 28.-J. W. Barker, «John VII» 223.-D. Hatzopoulos, Premier Siège 20.

⁷¹ Οι επιστολές του Κυδώνη (R.-J. Loenertz), (επιστολή 431 και 432), του χειμώνα του 1391 απευθυνόμενες στον Μανουήλ, που ήταν ακόμη στην Ανατολία, απεικονίζουν την κατάσταση της πρωτεύουσας. -Ο Βαγιαζήτ αφού κατάκτησε τα εμιράτα του Αϊδινίου και του Menteşe, δηλαδή τα κέντρα παραγωγής και του εμπορείου δημητριακών (το φθινόπωρο-χειμώνα του 1390) απαγόρευσε το εμπόριο των δημητριακών. Το γεγονός αυτό επιδείνωσε την κατάσταση στην Κωνσταντινούπολη. Βλ. Δούκας, σ. 47.11-13: «τὴν δὲ σιτοπομπίαν ἐκώλυσεν τὴν κατ’ ἔτος λαμβανομένην ἐξ’ Ασίας εἰς τὰς νήσους, Λέσβον λέγω, Χίον, Λήμνον, Ρόδον καὶ τὰς ἐξής”. -Noiret, σ. 36, 48, 1109-111.-Hammer, Histoire, I, σ. 303.-İnalcık, Rise of the Ottoman Empire 24.-E. Zachariadou, «Price» 298. -Tης ίδιας, Trade 76. -Από την άλλη πλευρά το γεγονός ότι οι Μογγόλοι κατέκτησαν την περιοχή της Tana στην Μαύρη Θάλασσα το 1391, με την τελική κατάκτηση της πόλης Tana, το 1395, είχε αποκλείσει όλες τις διαβάσεις της ροής του εφοδιασμού των δημητριακών. Αυτές οι εξελίξεις χειροτέρεψαν όλο και περισσότερο την κατάσταση στην Κωνσταντινούπολη. Βλ. Gibbons, Decline and Fall, VII 49-50, W. Heyd, Commerce 373-377. -H. Hookham, Tamburlaine 158-159.-M. Nystazopoulou, «Μer Noire» 566, 570.-E. Zachariadou, «Marchés» 299.

⁷² Κυδώνης (R.-J. Loenertz,) II, αρ. 431, σ. 386-387, το χειμώνα του 1391, κάνει μια σύντομη περιγραφή της επιδημίας στον Μανουήλ, που ήταν ακόμα στην Ανατολία.

⁷³ Κυδώνης (R.-J. Loenertz,) II, αρ. 432, σ. 390.72-80. -Α. Βακαλόπουλος, Ιστορία του νέου ελληνισμού, Ι, Αρχές και διαμόρφωση του, Θεσσαλονίκη, 1969, σ. 117.-Σύμφωνα με τον Κυδώνη, (R.- J. Loenertz), αρ. 442, σ. 407, η τουρκική παρουσία προ των πυλών και ο βαρύς φόρος, που επρόκειτο να πληρωθεί στον σουλτάνο αύξανε την αποθάρρυνση των κατοίκων, διότι τα δημόσια έσοδα δεν κάλυπταν τον φόρο.

⁷⁴ Κυδώνης (R.-J. Loenertz) II, Παραρτήματα 18-19, σ. 446-448.-F. Thiriet, Régestes, I, αρ. 813-814. -

D. Nicol, Byzantium and Venice, 331.-S. Reinert, «Müderris» 46.-D. Hatzopoulos, Premier Siège 22.

νικητής και προσάρτησε τα σερβικά εδάφη του πρίγκιπα Λαζάρου, με αποτέλεσμα να τα μετατρέψει σε υποτελή σ’ αυτόν.⁷⁵

Κατά την διάρκεια αυτών των εξελίξεων ο Μανουήλ, που παρέμεινε όλο το 1392 στην Κωνσταντινούπολη,⁷⁶ βρήκε την ευκαιρία να ασχοληθεί με τις εσωτερικές υποθέσεις. Στις 10 Φεβρουαρίου του 1392 νυμφεύτηκε την κόρη του Σέρβου πρίγκηπα Κωνσταντίνου Dejanovic ή Δραγάτση, η οποία ονομαζόταν Ελένη. Το αυτοκρατορικό ζεύγος στέφτηκε την επόμενη ημέρα στην Αγία Σοφία από τον πατριάρχη Αντώνιο.⁷⁷

Κατά την υπόλοιπη όμως περίοδο του 1392, δεν γνωρίζουμε τίποτε σχετικά με την πολιτική του Μανουήλ Β΄.⁷⁸ Στα τέλη του 1393 ο αυτοκράτορας έκανε ένα βήμα για την επίλυση της αντιπαράθεσης ερχόμενος σε επαφή με τον ανεψιό του Ιωάννη Ζ΄, ώστε να επιτευχθεί κάποιος αμοιβαίος συμβιβασμός. Όπως μας πληροφορεί ο ίδιος ο Μανουήλ Β΄, διά μέσου των Γενουατών του Πέραν πρότεινε να υιοθετήσει τον Ιωάννη Ζ΄, τον οποίο θα καθιστούσε κληρονόμο του θρόνου, και κατόπιν, ο τελευταίος θα υιοθετούσε τον πρωτότοκο υιό του Μανουήλ Β΄, δηλαδή τον μέλλοντα Ιωάννη Η΄. Στην αρχή οι συζητήσεις, κρατήθηκαν μυστικές μεταξύ των δύο Παλαιολόγων και των απεσταλμένων Γενουατών του Πέραν. Ο Μανουήλ Β΄ συμφώνησε να προσφέρει στον Ιωάννη Ζ΄ ομήρους ως ένδειξη καλής προθέσεως, αλλά ο αυτοκράτορας απέτυχε στην προσπάθεια του, γιατί ο Ιωάννης Ζ΄ κατήγγειλε τα πάντα στον σουλτάνο με την ελπίδα να ανατρέψει τον θείο του. Ο Βαγιαζήτ ενδιαφερόμενος  πάντα  για  την  διατήρηση  της  διχόνοιας  μεταξύ  των  δύο

⁷⁵ Hammer, GOR, I, σ. 306-307.-Gibbons, Foundation, σ. 193-194.-N. N. Jorga, Histoire des Roumains, σ. 360.-L. Brehier, Le monde, σ. 381.- C. Imber, Ottoman Empire 42.-Βλ. D. Hatzopoulos, Premier Siège 23, σημ. 45.

76 Τα γενουατικά έγγραφα αποδεικνύουν ότι ο Μανουήλ στις 7 Ιανουαρίου 1392 ήταν στην

πρωτεύουσα, όπου δέχτηκε τους Γενουάτες απεσταλμένους του Πέραν. Βλ. L.T. Belgrano, σ. 169. Άλλο ένα γενουατικό έγγραφο του Ιουλίου 1392 επιβεβαιώνει την παρουσία του Μανουήλ. Του ίδιου 173.- J. W. Barker, Manuel ΙΙ 99. –Η μαρτυρία αυτή αποτελεί ένδειξη ότι ο Μανουήλ δεν συμμετείχε στην εκστρατεία του σουλτάνου ενάντια στην Κασταμονή και στην Σινώπη, μετά το καλοκαίρι 1392. - Σύμφωνα με τον D. Hatzopoulos, Premier Siège 22-23, αυτό το γεγονός δείχνει την εμπιστοσύνη του σουλτάνου προς τον Μανουήλ και ίσως, το γεγονός ότι οι βυζαντινό-βενετικές διπλωματικές σχέσεις είχαν χαλαρώσει.

77 L.T. Belgrano, σ. 169, 38: 10 Φεβρουάριου 1392: «Pro avariis barcarum que portaverunt dominum

Potestatem et comitivam ad festum nupciarum domini Imperatoris».-Balard, La romanie, I, σ. 96.- Κυδώνης (Tinnefeld), αρ. 158, σ. 46.-To Βρ.Χρ.10, παρ. 9, σ. 104, Βρ.Χρ.10, παρ. 9, σ. 104, δίνει ως ημερομηνία για τη στέψη την 11η Φεβρουαρίου. Υπάρχει επίσης η περιγραφή της τελετής από τον αυτόπτη μάρτυρα, Ρώσο μοναχό Ιγνάτιο του Σμολένσκ 104-112.-Βλ. και Γ. Κόλιας, «Ανταρσία» 53. - Για την αξιολόγηση των πηγών βλ. P. Schreiner, «Hochzeit» 70-85. -J. W. Barker, Manuel II 99, 102- 104, σημ. 27. -D. Nicol, Last Centuries 312.-Του ίδιου, Venice 331. -I. Djuric, Crepuscule 49, σημ. 1.

78 J. W. Barker, Manuel ΙΙ 110. -S. Reinert, «Müderris» 46. -Κατά την γνώμη της Zachariadou, “Ḳādī

Burhān al-Dīn Ahmad” 472, δεν υπάρχουν ενδείξεις για την παρουσία του αυτοκράτορα στην εκστρατεία του Βαγιαζήτ όλο το έτος 1392.

Παλαιολόγων, έδειξε ενοχλημένος, και σύμφωνα με τον Μανουήλ αυτό έγινε αιτία όλων των συμφορών, που θα αντιμετώπιζε στο μέλλον.⁷⁹

Μια πιθανή συνδιαλλαγή μεταξύ των Παλαιολόγων θα ήταν ενάντια στα σχέδια του σουλτάνου για τους υποτελείς του και γι'αυτό η προσπάθεια του Μανουήλ Β΄ να συμβιβαστεί με τον Ιωάννη Ζ΄ εξόργισε τον Βαγιαζήτ. Ο Βαγιαζήτ, αντίθετα με τον πατέρα του ετοιμαζόταν να σταματήσει την πολιτική της βαθμιαίας κατάκτησης, δηλαδή την παλαιά πολιτική των προηγουμένων σουλτάνων. Έτσι αποφάσισε να εφαρμόσει μια νέα πολιτική με τελικό στόχο να φέρει τις χώρες των υποτελών σε άμεσο οθωμανικό έλεγχο. Αυτή η διαδικασία συνίστατο στην απομάκρυνση των τοπικών ηγεμόνων και στην τοποθέτηση αφοσιωμένων σ΄αυτόν υπηρετών στην διοίκηση.⁸⁰

Ο Βαγιαζήτ, για να πετύχει το σχέδιό του, χρησιμοποίησε ως όπλο τις διχόνοιες μεταξύ των ηγεμόνων των Βαλκανίων και της Ανατολίας, χωρίς να κάνει διάκριση θρησκείας. Για την εφαρμογή του σχεδίου του αποφάσισε να καλέσει όλους τους υποτελείς του στις Σέρρες της Μακεδονίας, για να αποδείξουν την πίστη τους σ΄αυτόν. Η συνάντηση αυτή έγινε το φθινόπωρο του 1393 ή κατά τη διάρκεια του χειμώνα 1393-1394.⁸¹

79 «Ηθικός διάλογος περί γάμου» που γράφτηκε από τον Μανουήλ βοηθάει να βγάλουμε συμπεράσματα, για τα γεγονότα την παραμονή της ρήξης μεταξύ του Μανουήλ και του σουλτάνου. Ο Μανουήλ Β΄ στον διάλογο συζητεί με τη μητέρα του Ελένη Καντακουζηνή για τα πλεονεκτήματα και άπρεπα του γάμου και από το στόμα της μητέρας του παρατηρεί ότι με ένα γάμο θα είχε πλεονέκτημα απέναντι στον αντίπαλό του Ιωάννη Ζ΄, ο οποίος είχε ήδη νόμιμους κληρονόμους. Ο «Ηθικός διάλογος περί γάμου» είναι μια πηγή ιδιαίτερης αξίας, της οποίας ένα απόσπασμα δημοσιεύτηκε πρώτα από τον R.-J. Loenertz, «Εrreur» 183-184 και χρονολογείται στο χειμώνα του 1397-1398. –Για την πρόσφατη έκδοση του Ηθικού Διαλόγου βλ. A.Angelou, Dialogue, 110.921. Βλ. επίσης J. W. Barker, “John VII”

223. -J. W. Barker, Manuel II 111. –βλ. Για τις συζητήσεις χρονολογίας του διαλόγου βλ. D. Hatzopoulos, Premier Siège 24, σημ. 47.

⁸⁰ H. İnalcık, “Methods of Conquest” 104. -R. Anhegger, “Anadolu Hisarı”, El, I, νέα εκδ, σ.

494. -H. İnalcık, “Bayazid I”, El, I, σ. 1152. -A. Gabriel, “Chateaux turcs”, 24. -H. İnalcık,

«Οutline» 85. -P. Wittek, «Défaite» 7. -D. Hatzopoulos, Premier Siège 27.

81 Το γεγονός αναφέρεται από δύο πηγές. Τον Επιτάφιο που συντάχτηκε από τον αυτοκράτορα

Μανουήλ Β΄ για τον θάνατο του αδελφού του Θεοδώρου Παλαιολόγου, έκδ. Χρυσοστομίδου, Επιτάφιος, Ι., σ. 67-259, και από τον ο Χαλκοκονδύλη (Darko) II, σ. 74-75. Όμως καμία πηγή δεν δίνει την χρονολογία της συνάντησης. Μια επιστολή που στάλθηκε από τον Δούκα των Αθηνών Nerio Acciaciaiuoli στον αδερφό του Donato στις 20 Φεβρουαρίου 1394, και η λεγόμενη πτώση της κομητείας των Σαλώνων (Sola) στους Τούρκους, παρέχουν την χρονολόγηση της συνεδρίασης των Σερρών. Βλ. R. Loenertz, «Peloponnese» 172 (=Byzantina et Franco-Graeca, σ. 246).-V. Laurent,

«Αcte inédit» 180. -G. Ostrogorsky, Ιστορία ΙΙΙ 571. -J. W. Barker, Manuel ΙΙ 114. -C. Stathopoulou- Asdracha, «Kαταλήψεις της Βεροίας» 332. -D. Nicol, Last Centuries 314. -Του ίδιου, Byzantium and Venice 332. -K. M. K.M. Setton, Catalans 254. -C. Imber, The Ottoman Empire, 1300-1481 48-49. - Djuric, Crepuscule 437. -D. D. Hatzopoulos, “Premiere Siège” 25-27. -Όσον αφορά τον τόπο της συνάντησης ο H. İnalcık, «Critica» 276, ακολουθεί την θεωρία του K. Hopf, Geschichte Griechenlands vom Beginn des Mittelalters bis auf unsere Zeit (Leipzig, 1867-68) και του M.Silberschmidt, Das Orientalische Problem zur Zeit der Enstehung der Türkischen Reiches nach Venezianischen Quellen, Lipsie, 1923, και ισχυρίζεται ότι η συνάντηση έγινε στην Βέροια (Verrai) ή

Ο Σουλτάνος για να προσκαλέσει τον Μανουήλ στη συνεδρίαση, εκτός από τα άλλα μέλη της βυζαντινής δυναστείας, κάλεσε και τον αδερφό του αυτοκράτορα Θεόδωρο Α΄, δεσπότη της Πελοποννήσου, και τον ανεψιό του Ιωάννη Ζ΄, ενώ επίσης παρόντες ήταν και oı Σέρβοı πρίγκηπες Στέφανος Λαζάρεβιτς και Κωνσταντίνος Δραγάτσης, πεθερός του αυτοκράτορα. Ο Βαγιαζήτ δεν παρέλειψε να καλέσει και τον Πάολο Μαμονά. Ο Μαμονάς ήταν εχθρός του Θεοδώρου και ενώπιον του σουλτάνου τον κατηγόρησε για την αρπαγή της Μονεμβασιάς. Στη συνέχεια, οι δύο αδελφοί Παλαιολόγοι αλληλοκατηγορήθηκαν, ότι επιδίωκαν να διασπάσουν τη δυναστική ισορροπία με τον Ιωάννη Ζ΄. Ο Θεόδωρος ωστόσο, αντιμετώπισε και την εναντίωση των ανυπάκουων αρχόντων της Πελοποννήσου, οι οποίοι σύμφωνα με τον Μανουήλ, υποκινούνταν από δολοπλοκίες του Βαγιαζήτ.⁸² Το κλίμα ήταν αρκετά ευνοϊκό για την εφαρμογή του σχεδίου του Σουλτάνου, καθώς θα μπορούσε να επιβάλει τον άμεσο έλεγχό του στα εδάφη των προσκεκλημένων.

Από ό,τι φαίνεται από τα λόγια του Μανουήλ στον «Επιτάφιο» του αδελφού του, κατά τη διάρκεια της συνεδρίασης ο Βαγιαζήτ Α΄ αποφάσισε εξοργισμένος την εκτέλεση των δύο Παλαιολόγων, αλλά ο μεγάλος βεζίρης του Τσανδαρλή Αλή παρενέβη πείθοντας τον σουλτάνο να αλλάξει γνώμη. Έτσι ο Αλή τους έσωσε τη ζωή

 

 

 

Kara Ferye των Οθωμανών και όχι στις Σέρρες, που αναφέρουν οι βυζαντινές πηγές ως Βέρροια (Verrai). Βλ. H. İnalcık, «Crusades» 248-249.-Όμως, μετά από τη συνάντηση των Σερρών, ο Βαγιαζήτ Α΄ προχώρησε στην κεντρική Ελλάδα (Θετταλία και Πελοπόννησον) με τον στρατό του, συνοδευόμενος από τον δεσπότη Θεόδωρο Α΄. Βλ. «Επιτάφιος» 143.6-7.-Χαλκοκονδύλης (Darko) ΙΙ, σ. 61.10-64.1. -Όταν ο οθωμανικός στρατός στρατοπέδευσε κοντά στον ποταμό Σπερχειό, στην κεντρική Ελλάδα, ο δεσπότης δραπέτευσε και ανέκτησε τα εδάφη του στην Πελοπόννησο, όπου ξαναπήρε αμέσως τον έλεγχο και αρνήθηκε κάθε εδαφική παραχώρηση στον σουλτάνο βλ.

«Επιτάφιος» 143.6-151.29.- Χαλκοκονδύλης (Darko) ΙΙ, σ. 63. Σύμφωνα με τον Χαλκοκονδύλη (Darko) ΙΙ, σ. 62, κατά τη διάρκεια αυτής της εκστρατείας ο Βαγιαζήτ κατέλαβε τα Σάλωνα (Άμφισσα) και έστειλε στο χαρέμι την χήρα του κόμη Ελένη (εγγονή του Ιωάννη ΣΤ΄ Καντακουζηνού), μαζί με την κόρη της κόμισσας Μαρία. -Βλ. και “Theodoro Spandugnino, patritio constantinopolitano. De la origine deli imperatori ottomani, ordini de la corte, forma del guerreggiare, loro religione, rito et costume de la natione”, (Theodoro Spandugnino, patritio constantinopolitano, εκδ. K.N. Σάθας, Documents inédits relatifs à l’Histoire de la Grèce au moyen-âge, IX, Paris, 1890, σ. 147.-Βλ. και F. du Cange, Histoire de l’empire de Constantinople, II 314-315.-W. Miller, Latins 347.- R.-J. Loenertz,

«Peloponnese»245-246.-Του ίδιου «Erreur», 183-184, σ. 387 και σημ. 1.-D. Nicol, Family 160-162. - İnalcık, Critica 277. -Βλ. του ίδιου, Crusades 249. -J. V. A. Fine, Balkans 430. Η πληροφορία αυτή παρέχεται από την επιστολή που εκδόθηκε από τον R.-J. Loenertz, «Peloponnese» 246: «lo gran turk.... a preso per moglie la figlia dalla donna Sola, et apresso a preso tutto lo suo paese.» Η επιστολή εκδόθηκε και από τον A. Rubio i Lluch, Diplomatari, σ. 673 (644). Έτσι, η συνεδρίαση των Σερρών, που έγινε πριν από την εκστρατεία του Βαγιαζήτ Α΄ στο ελλαδικό χώρο, τοποθετείται ανάμεσα στον Αύγουστο του 1393 και την άνοιξη του 1394. -Ο N. Jorga, Dargestellt 585-586, υπέθεσε ότι η συνάντηση των υποτελών ηγεμόνων με το σουλτάνο πραγματοποιήθηκε κατά τη διάρκεια του χειμώνα του 1393-1394.

⁸² «Επιτάφιος» 127-140.

και ο σουλτάνος έδειξε ευχαριστημένος με την νέα του απόφαση και επέτρεψε την αποχώρηση του Μανουήλ προσφέροντας σ' αυτόν ακόμη και δώρα.⁸³

Προς ανακούφιση του Βαγιαζήτ, ο Μανουήλ υποσχέθηκε αναγκαστικά να εγκαταστήσει έναν Τούρκο δικαστή στην Κωνσταντινούπολη και να επιτρέψει την κατασκευή ενός ισλαμικού τεμένους, όμως αυτές τις υποσχέσεις δεν τις τήρησε ποτέ. Το επόμενο βήμα του Βαγιαζήτ ήταν να αρχίσει μια σειρά από στρατιωτικές εκστρατείες κατά των υποτελών του, πρωτίστως στον ελλαδικό χώρο, με απώτερο σκοπό να φέρει τα εδάφη του δεσπότη Θεοδώρου στην Πελοπόννησο υπό άμεσο οθωμανικό έλέγχο, εξουδετερώνοντας τις τοπικές δυναστείες, ακολουθώντας δηλαδή ακριβώς την πολιτική που εφάρμοσε και στις τοπικές τουρκικές δυναστείες της Ανατολίας.⁸⁴ Όπως μας πληροφορεί ο Μανουήλ στον «Επιτάφιό» του, ο Βαγιαζήτ κράτησε τον δεσπότη Θεόδωρο Α΄ μαζί του στην εκστρατεία ως υποτελή, αλλά στην πραγματικότητα ως όμηρο, για να κατακτήσει τα εδάφη του. Ο Θεόδωρος, κατάφερε κατά τύχη αργότερα να δραπετεύσει από το οθωμανικό στρατόπεδο. Ο Βαγιαζήτ ήταν τόσο εξοργισμένος με τον Θεόδωρο Α΄, ώστε αποφάσισε να οδηγήσει το στρατό του πρώτα στην Πελοπόννησο.⁸⁵

Η συνεδρίαση των Σερρών αποτέλεσε καμπή στις σχέσεις των Παλαιολόγων με τον Βαγιαζήτ Α΄. Οι δύο Παλαιολόγοι δεν είχαν άλλη επιλογή από το να στραφούν ενάντια στους Οθωμανούς. Πριν από την πολιτική αποσύνδεσή του από τους Οθωμανούς, ο αυτοκράτορας δέχτηκε μια νέα κλήση στην αυλή του κυριάρχου του, αλλά, αυτή τη φορά δεν ανταποκρίθηκε στην θέληση του σουλτάνου. Ο

83 Χαλκοκονδύλης (Darko), II, 74-75. -«Επιτάφιος» 140. -Ο Αλί Πασάς (θάν. 1407) ήταν υιός του Τσανταρλί Χαïρ αλ-Ντίν, δηλαδή του μεγάλου Βεζίρη του Μουράτ Α΄ (1362-1389). Ίσως, αφού πέθανε ο πατέρας του το 1387, ο Αλή έγινε μεγάλος βεζίρης. Ο Αλή συνόδεψε τον Βαγιαζήτ Α΄ κατά τη διάρκεια της εκστρατείας του στην Ελλάδα και την Βοσνία. Μετά την μάχη της Άγκυρας (1402), διέφυγε για την Προύσα παίρνοντας μαζί του διάδοχο πρίγκιπα Σουλεϊμάν, και οι δύο έφτασαν στην Αδριανούπολη. Μέχρι το θάνατό του, Ιανουάριο 1497, ο Αλή Πασάς παρέμεινε μεγάλος βεζίρης του Σουλεϊμάν. Το δημιούργημα του στρατιωτικού σώματος «itch-oglan», που παρείχε πολλούς πολιτικούς υπηρέτες στο οθωμανικό κράτος ανήκει σ’αυτόν. Στην ακολουθία του Βαγιαζήτ Α΄, υποστήριξε την παραδοσιακή μέθοδο σταδιακής κατάκτησης, αντιθέτως την μέθοδο του σουλτάνου. Ο Αλή άσκησε επιρροή και στον Σουλεϊμάν μετά το 1402, ώστε ο τελευταίος παρέμεινε πιστός στην πολιτική φιλίας και ειρήνης προς τους Βυζαντινούς. Βλ. R. Mantran, “Ali Pasha Candarlizade”, El, I, νέα εκδ, 405. -V.

L. Ménage, “Djandarli”, El, I, σ. 456. –H. İnalcık, «Methods» 104-105. -Wittek, “Défaite” 12-13. -M.

H. Yinanç, «Bayezid», İA, II, σ. 374. -Για την οικογένεια Djandarli βλ. F. Taeschner και Wittek,

«Vezirfamilie» 60-115. -E. Werner, Geburt 162.

⁸⁴ Ο Βαγιαζήτ όπου εφάρμοσε αυτή την πολιτική στάση αντικατέστησε τις τοπικές δυναστείες με τους δικούς του διοικητές, που εξαρτιόνταν άμεσα από αυτόν. Αυτή η κίνηση όμως προκάλεσε την δυσαρέσκεια της τουρκικής αριστοκρατίας. -H. İnalcık, “Methods” 104.

-İnalcık, “Bayazid I”, EΙ, I, 1152. -H. İnalcık, «Οutline» 85.-Wittek, «Défaite» 7. -D. Hatzopoulos, Premier Siège 26.

⁸⁵ «Επιτάφιος» 143-151.

Βαγιαζήτ είχε στείλει στην βυζαντινή πρωτεύουσα ως αγγελιοφόρο του τον μεγάλο του βεζίρη Αλή Πασά, για να δηλώσει την επιθυμία του. Ο Τσανδαρλή Αλή διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στη στάση του Μανουήλ, τον οποίο έπεισε να μη παρουσιαστεί στην Αδριανούπολη. Όπως εξιστορεί ο Χαλκοκονδύλης, ο Αλή έπεισε τον Μανουήλ Β΄ προειδοποιώντας τον για τον κίνδυνο που διέτρεχε η ζωή του. Φαίνεται ξεκάθαρα ότι ο Αλή ακολουθούσε αντίθετη από τον Βαγιαζήτ πολιτική, όπως φάνηκε και με τη στάση του στις Σέρρες. Η αποστολή του Τσανδαρλή Αλή Πασά, σύμφωνα με τον Χαλκοκονδύλη, μπορεί να χρονολογείται το καλοκαίρι του 1394, δηλαδή τη χρονιά που ο Μανουήλ Β΄ αποφάσισε να διαρρήξει κάθε δεσμό με τον σουλτάνο και είχε έρθει σε επαφή για αυτό το θέμα με τους Βενετούς.⁸⁶

Στις 21 Μαΐου του 1394, η βενετική σύγκλητος αποφάσισε να στείλει δύο σκάφη για την προστασία της βυζαντινής πρωτεύουσας και βεβαίως κατ’ επέκταση των βενετικών συμφερόντων. Οι Βενετοί δια μέσου των αντιπροσώπων τους ενθάρρυναν τον Μανουήλ Β΄ να παραμείνει στην πρωτεύουσα ιδιαίτερα σε εκείνη την κρίσιμη κατάσταση, που προκάλεσε η επιθετική στάση του σουλτάνου. Οι Βενετοί επιπλέον παρακίνησαν τον Μανουήλ Β΄ να γράψει στον Πάπα, στον Γερμανό αυτοκράτορα και στους βασιλείς της Γαλλίας και της Αγγλίας, για να ζητήσει τη βοήθειά τους, αλλά η πολιτική κατάσταση δεν ήταν ακόμα σταθερή. Αναφορικά με την επόμενη κίνηση του σουλτάνου, η αποστολή των γαλερών αναβλήθηκε μέχρι την άφιξη νέων ειδήσεων από την Ανατολή.⁸⁷

Τελικά η άρνηση του Μανουήλ να συναντήσει τον επικυρίαρχο του το καλοκαίρι του 1394, προκάλεσε τη ρήξη μεταξύ των δύο πλευρών και άλλαξε την πορεία της εξωτερικής πολιτικής του ως προς τις σχέσεις του με τον Βαγιαζήτ. Από την άλλη πλευρά ο τελευταίος, έθεσε μέσα στο πλαίσιο της νέας επιθετικής οθωμανικής εξωτερικής πολιτικής και την Κωνσταντινούπολη ως στρατιωτικό στόχο,

 

 

 

⁸⁶ Χαλκοκονδύλης (Darko), II, σ. 75-77.- R.-J. Loenertz, «Peloponnese» 249.

87 Στις 21 Μαΐου του 1394 η βενετική σύγκλητος αποφάσισε να στείλει δύο γαλέρες στην

Κωνσταντινούπολη για την προστασία της Κωνσταντινούπολης. Αλλά η σύγκλητος ανέβαλε την αποστολή των γαλέρων με την δικαιολογία ότι ήταν άγνωστη η επόμενη κίνηση του σουλτάνου. Για το κείμενο της απόφασης της βενετικής συγκλήτου βλ. Jorga, "Politique venitienne" 326-327. –F. Thiriet, Régestes, I, αρ. 825 (21 Μαΐου 1394). -Gibbons, Foundation 206. -M. Silberschmidt, Orientalische 85-

87. -S. S. Stanojević, «Die Biographie” 421.- J. W. Barker, Manuel II 123-124. -D. Zakythinos,

«Attitude» 68. –D. Nicol, Last Centuries 316.-C. Imber, Ottoman Empire 44. -Η έκκληση του Μανουήλ Β΄, «πρὸς πάπαν, πρὸς ρήγαν Φραγγίας, πρὸς τὸν κράλην Οὑγγρίας, μηνύων τὸν ἀποκλεισμόν καὶ τὴν στενοχωρείαν τῆς πόλεως», αναφέρεται επίσης από τον Δούκα 79.16-17.

της οποίας η γεωγραφική θέση είχε ζωτική σημασία τόσο για τον έλεγχο των Στενών όσο και για να κρατήσει το κράτος του ενωμένο .⁸⁸

Υπάρχουν ενδείξεις ότι στις αρχές του καλοκαιριού του 1394, πιθανόν μετά την αποστολή του Τσανδαρλή Αλή, η σχέση του Μανουήλ με τον Βαγιαζήτ είχε μπει σε τέτοια κρίσιμη φάση, ώστε η κατάσταση ώθησε τον Μανουήλ να ζητήσει βενετική βοήθεια, για να φύγει από την πόλη.⁸⁹ Η Βενετία πληροφόρησε τον Μανουήλ ότι αν η κατάσταση στην πόλη επιβαρυνόταν, τα βενετικά σκάφη θα τον μετέφεραν εφόσον ήθελε, στη Βενετία ή στην Λήμνο. Ο Μανουήλ με τη σειρά του προσφέρθηκε να πουλήσει το νησί στους Βενετούς, αλλά η Σύγκλητος αρνήθηκε την πρόταση του, γιατί δεν θέλησε να αναμειχτεί σε μια νέα περιπέτεια. ⁹⁰

Οι Βενετοί αναφέρουν επίσης, ότι ο Βαγιαζήτ αντιμετώπιζε προβλήματα λόγω της μογγολικής παρουσίας στην Αν. Ανατολία και η πληροφορία αυτή επιβεβαιώνεται από τον Επιτάφιο. Εκείνη την περίοδο ο Σουλτάνος βρισκόταν στην Ελλάδα και δεχόταν επιστολές του Μαμελούκου σουλτάνου, ο οποίος ζήτησε την βοήθεια του Βαγιαζήτ ενάντια στις δυνάμεις του Τιμούρ (Ταμερλάνου), που είχε κατακτήσει ήδη το Ιράκ, και απειλούσε τους Μαμελούκους της Συρίας, καθώς επίσης και τα τουρκικά εδάφη της Ανατολίας. Η μογγολική απειλή εναντίον του Σουλτάνου χρονολογικά εντοπίζεται στο καλοκαίρι του 1394.⁹¹

Οι πρώτες βενετικές πληροφορίες δεν δίνουν την εντύπωση ότι ο Μανουήλ σχεδίαζε να φύγει από την πρωτεύουσα, τουλάχιστον στην πρώτη φάση εκείνης της κρίσιμης κατάστασης. Το σκεπτικό του Μανουήλ εκείνη την περίοδο σχετικά με τον σουλτάνο απεικονίζεται χαρακτηριστικά στον Επιτάφιο του. Κατά την άποψη του Μανουήλ ο σουλτάνος ήταν «υπηρέτης του Σατανά που δεν είχε άλλη απασχόληση παρά να επινοεί σχέδια εναντίον των πιστών».⁹²

⁸⁸ Ο Βαγιαζήτ με αυτό το σκεπτικό αργότερα το 1395 βελτίωσε τις λιμενικές εγκαταστάσεις της Καλλίπολης και έχτισε το οχύρωμα Anadoluhisarı (το 1395) στην ανατολική ακτή του Βοσπόρου. Βλ. İnalcık, “Methods” 104. -R. Anhegger, “Anadolu Hisarı”, EΙ, I, νέα έκδ., σ. 494.-H. İnalcık, “Bayazid I”, EI I, 1152. -A. Gabriel, “Chateaux turcs” 24. -H. İnalcık, «Οutline» 85. -Wittek, «Défaite» 7.- D. Hatzopoulos, Premier Siège 26.

⁸⁹ Ο αυτοκράτορας έστειλε άλλη μια πρεσβεία στη Βενετία προκειμένου να περιγράψει την ανασφαλή κατάσταση του βασιλείου. Βλ. F. Dölger, Regesten, αρ. 3246a. -Επίσης ένα αγγλικό χρονικό εξιστορεί τις τουρκικές στρατιωτικές επιχειρήσεις ενάντια στην βυζαντινή πρωτεύουσα το έτος 1394 το πρώτο μισό του 15^ου αι. Για την αξιολόγηση του χρονικού Βλ. D. Hatzopoulos, Premier Siège 24, σημ. 60.

⁹⁰ Για την περίληψη του βλ. F. Thiriet, Régestes, I, αρ. 860 (24 Ιουλίου 1394).-Silberschmidt 87. -J. W. Barker, Manuel ΙΙ 124. -D. Nicol, Byzantium and Venice 333.

⁹¹ Επιτάφιος, σ. 157. -Chrysostomides, 156 σημ. 77. -N. N. Jorga, Dargestellt 313.-Loenertz, “Peloponesse” 247. -Hookham, Tamburlane 153. -S. Stanojević, “Biographie” 421-422. -Zakythinos, “Attitude” 68.- Werner, Geburt 173.

⁹² Επιτάφιος, σ. 135.5 “ὁ τῷ Σατάν ὐπηρετούμενος”, σ. 141.15 “Αἰθίοψ τὴν ψυχήν”.

Προς το τέλος του καλοκαιριού του 1394 και στην αρχή του φθινοπώρου του ίδιου έτους ξανάρχισαν οι οθωμανικές επιχειρήσεις για τον αποκλεισμό της Κωνσταντινούπολης. Ο Μανουήλ Β΄ έστειλε μια νέα αποστολή στη Βενετία. Ζήτησε από τους Βενετούς να στείλουν εφόδια και πρότεινε επιπλέον τη σύμπτυξη μιας αντι- τουρκικής συμμαχίας. Η Βενετία όμως απέρριψε το δεύτερο αίτημα, ενώ ταυτόχρονα ο Μανουήλ περίμενε την επιστροφή του πρεσβευτή που είχε σταλεί στη Γαλλία, την Βουργούνδια, την Αγγλία και την Ουγγαρία.⁹³

Όπως αποδείχτηκε, οι Βυζαντινοί είχαν δίκιο όσον αφορά την ανησυχία τους σχετικά με την πιθανή έλλειψη εφοδιασμού και σύμφωνα με τον Δούκα, ο στρατός του σουλτάνου άρχισε τις επιχειρήσεις του κατεδαφίζοντας τα πάντα γύρω από την Πόλη και αναγκάζοντας τον πληθυσμό των περιχώρων⁹⁴ να καταφύγει μέσα σ’αυτήν, ενώ η παρουσία του στρατού εκτός των τειχών εμπόδιζε την πρόσβαση στην πολιορκημένη περιοχή.⁹⁵

Αργότερα όμως μετά τον αρχικό κλυδωνισμό, η κατάσταση στην πολιορκημένη πρωτεύουσα από στρατιωτική άποψη σταθεροποιήθηκε. Ο Σουλτάνος αρκέστηκε στη παρούσα φάση να περιορίσει την επιχείρηση του στο βαθμό ενός αποκλεισμού και να δηλώσει την απειλητική του παρουσία οδηγώντας τον στρατό του σε άλλους στόχους. Στα τέλη του 1394 ή στις αρχές του 1395 ένας από τους σημαντικότερους αξιωματικούς του, ο Evrenos μπέης, εισέβαλε στην Πελοπόννησο και συνέτριψε τον στρατό του δεσπότη Θεοδώρου, κάτω από τα τείχη της Κορίνθου. Στις 28 Φεβρουαρίου επιτέθηκε στο φρούριο Akhova. Λίγο αργότερα όμως, ο

⁹³ Ο F. Dölger, Regesten, αρ. 3248, τοποθετεί την αποστολή της πρεσβείας στην Βενετία τον Αύγουστο 1394. –F. Thiriet, Régestes, I, αρ. 868 (23 Δεκεμβρίου 1394). -C. Diehl, L. Oeconomos, R. Guilland, L'Europe orientale, σ. 348. -Khoury, «Manuel II Paleologue» 139. -K. M. K.M. Setton, Papacy 343. -Φαίνεται ότι στις αρχές της άνοιξης του 1395 μια βυζαντινή αποστολή έφθασε στην Γαλλία, αλλά πιθανόν δεν πέτυχε τον σκοπό της γιατί ο αποσταλμένος μιλούσε μόνο ελληνικά. Βλ. D. Hatzopoulos, Premier Siège 26, σημ. 66.

⁹⁴ Δούκας, σ. 79.7-14: «Ἡ δὲ Πόλις οὐκ εἶχεν οὔτε τὸν θερίζοντα οὔτε τὸν ἁλοῶντα, ἁλλὰ τῷ μεγέθει τοῦ λιμοῦ ἐστενοχωρεῖτο καὶ ἀπεβάλλετο τὴν ψηχήν. Οὐ γὰρ ἁπολέμει ταυτήν ὁ τυράννος, οὐδὲ ριψεπάλψεις οὐδὲ τειχεπάλψεις οὐδ’ ἁκροβολισμοὺς οὐδ’ ἄλλο τι τῶν μηχανικῶν ἁντεπήγαγεν, ἁλλὰ μόνον ἁνθρώπους ὑπὲρ μυρίους καθημένους κύκλω μακρόθεν καὶ προσέχοντας τὰς διεξόδους τοῦ μὴ ἐξέρχεσθαι ἢ εἰσέρχεσθαί τι ἐν αὐτῇ. Ἐγένετο οὖν λιμὸς ἰσχυρὸς ἔνδον τῆς Πόλεως ἁπὸ τε σίτου, οἶνου, ἐλαίου καὶ ἑτέρων εἰδῶν. Προς δὲ χρείαν ἄρτου καὶ πάσης ἄλλης κατασκευῆς, ἣν ὑπουργοῦσι μαγείρων παῖδες, ἐνδείας οὔσης ξύλων, κατέρῥιπτον τοὺς ἐξαισίους ο οἴκους καὶ τὰς δοκοὺς κατέκαιον.».-Χαλκοκονδύλης (Darko) II, 77.13.-Βρ.Χρ. 70, παρ. 8, σ. 544: «ἐπολέμησεν τὴν Κωνσταντινούπολιν ὁ σουλτἀν Παγιαζήτης, υἱός τοῦ σουλτἀν Μουράτη, εἰς τὰ ,ατלε’, εἰς τὰς κθ’ σεμτεμβρίου, καὶ ἐχάλασεν ὄλα τὰ ἔξω κτίσματα, περιβόλια καὶ δένδρη. καὶ πάλιν έστρεψεν εἰς τὴν Ἀνατολήν, εἰς τὴν Μπροῦσαν. ἔζησεν χρόνους ς’.». -H. Hunger, «Testament» 299.-MM, II, αρ. 570, σ. 386.-“Θρήνος περί Ταμερλάγγου΄ 28, 15-17: “...καὶ κατενέκλεισεν αὐτόν εντός τῆς νέας Ρώμης τὰς πέριξ δὲ τῆς πόλεως χώρας τε τῶν Ρωμαίων ἐκ βάθμων γὰρ ἐξέτιλεν καὶ μετεκίνησεν τὰς”.

⁹⁵ Δούκας 79.7-11.

στρατός χρειάστηκε να γυρίσει στον Βορρά, για να ενταχτεί στα στρατεύματα του Βαγιαζήτ Α΄, ο οποίος προετοιμαζόταν για μια μεγάλη εκστρατεία εναντίον του πρίγκιπα Μιρτζέα της Βλαχίας.⁹⁶ Στις 17 Μαΐου 1395 ο Βαγιαζήτ μαζί με τους υποτελείς του,⁹⁷ συγκρούστηκε με τον στρατό του Μιρτζέα στην πεδιάδα Rovine της Βουλγαρίας, και ανάγκασε τον Μιρτζέα να υποκύψει.

Ο Βαγιαζήτ με αυτές τις επιχειρήσεις κατόρθωσε να εξουδετερώσει δύο χριστιανικές δυνάμεις που βρίσκονταν στο πλευρό της Κωνσταντινούπολης, δηλαδή την βυζαντινή Πελοπόννησο και την Βλαχία, και έτσι άφησε την βυζαντινή πρωτεύουσα εντελώς απομονωμένη. Κατά την διάρκεια της μάχης στη Rovine η Πόλη δέχτηκε μεγάλη στρατιωτική πίεση, αλλά η κατάσταση άλλαξε μετά τη μάχη. O οθωμανικός στρατός τον Ιούνιο του 1395 άρχισε την πολιορκία της Πόλης και η πρώτη ισχυρή επίθεση καταγράφεται τον Ιούνιο του 1395, ενώ όταν ο Βαγιαζήτ επιστρέφει από τον Δούναβη,⁹⁸ στις 29 Σεπτεμβρίου του 1395, αναλαμβάνει ο ίδιος την οργάνωση της πολιορκίας.⁹⁹

Ο Ιωάννης Ζ΄ Παλαιολόγος, που βρισκόταν στο στρατό του σουλτάνου, διηύθυνε μια από τις τρεις επιχειρήσεις του Βαγιαζήτ και μάλλον την τρίτη επίθεση (πιθανόν στις 26 Αυγούστου). Ο Ιωάννης Ζ΄, μάλλον ήλπιζε ότι οι οπαδοί του στην Πόλη θα του άνοιγαν τις πύλες, αλλά δεν έγινε κάτι τέτοιο. Έτσι ο Βαγιαζήτ

96 D. Zakythinos, Le despotat grec de Morée, I 155. -Loenertz, «Pépolonnesse» 253-254.-G. Ostrogorsky, Ιστορία 250-251. -J. Chrysostomides, «Corinth» 90. -Fine, Balkans 431.-C. Imber, Ottoman Empire 49.

97 Ο Κωνσταντίνος Δραγάτσης, πεθερός του αυτοκράτορα Μανουήλ Β΄, έλαβε μέρος στη μάχη στο πλευρό του επικυρίαρχου του Βαγιαζήτ, όπως οι άλλοι Σέρβοι υποτελείς Στέφανος Λαζάρεβιτς και Μάρκος Kraljevich. Ο Κωνσταντίνος και ο Μάρκος σκοτώθηκαν στο πεδίο της μάχης. Τον Οκτώβριο 1395 η κόρη του μακαρίτη Δραγάτση, η Ελένη Παλαιολογίνα μαζί με τον σύζυγο της Μανουήλ Β΄ έκανε δωρεά στο γυναικείο μοναστήρι Αγίου Ιωάννη Βαπτιστή στην Πέτρα στην μνήμη του Σέρβου πρίγκιπα. Βλ. MM, II, 260-264.-F. Dölger, Regesten, αρ. 3257. -J. W. Barker, Manuel ΙΙ 128. -D. Nicol, Last Centuries 316.

98 Βρ.Χρ. 7, παρ. 25, σ. 70 «κατὰ δὲ τὸ ,ς>γ’ ἔτος, ἰουνίῳ, ἐκίνησε κατ’ αὐτοῦ ὁ ἀσεβὴς τῶν

Τούρκων, ὁ προρρθεἰς Παγιαζίτης, μάχην βαρυτάτην.». -Για την πολιορκία της Κωνσταντινούπολης από τον Βαγιαζήτ βλ. επίσης Βρ.Χρ. 12, παρ. 6, σ. 111. -Βρ.Χρ. 22, παρ. 26, σ. 184. -Βρ.Χρ. 70, παρ. 8, σ. 544. -P. Schreiner, Kleinchroniken, II, 352.-Σύμφωνα με τον D. Hatzopoulos, Premier Siège 32, εάν αυτή η πληροφορία είναι σωστή, η επίθεση πρέπει να χρονολογηθεί στο τέλος Ιουνίου, γιατί ο βασιλιάς της Βουλγαρίας Σισμάν, αιχμαλωτίστηκε από τον Βαγιαζήτ στην Νικόπολη, στις 3 Ιουνίου 1395, σύμφωνα με μια τουρκική πηγή του 15^ου αι. βλ. H. İnalcık, «Bayezid I's expedition» 220-222. -P. Schreiner, Kleinchroniken II 359.

99 Η ίδια πληροφορία για την ημερομηνία 3 Ιουνίου 1395, όσον αφορά της εκτέλεσης του Βουλγάρου τσάρου Σισμάν, συμπεριλαμβάνεται στο «Βουλγαρικό Χρονικό» των ετών 1296-1413, 539. Συνεπώς, είναι απαραίτητο να ληφθεί υπόψην ο χρόνος που ο Βαγιαζήτ χρειαζόταν να επιστρέψει από την Νικόπολη στην Κωνσταντινούπολη. Βλ. και C. Imber, Ottoman Empire, 1300-1481, 45. Μετά την εκτέλεση του Σισμάν σήμαινε τέλος της βουλγαρικής βασιλείας η χώρα του μετατράπηκε σε οθωμανική επαρχία, γιατί ο Βαγιαζήτ Α΄ μέσα στο πλαίσιο του ανταγωνισμού του με τον Σιγισμούνδο βρήκε αναγκαίο τον άμεσο οθωμανικό έλεγχο στην περιοχή του Δούναβη. Γι’αυτό δεν δίστασε να εκτελέσει τον Βούλγαρο τσάρο.

αντιμετώπισε μια επιτυχημένη βυζαντινή αντίσταση και γνώρισε την πρώτη οθωμανική αποτυχία.¹⁰⁰

Στη στρατηγική που ακολούθησε ο σουλτάνος το 1395, κατέστρεψε κτίσματα και καλλιέργειες έξω από την Πόλη όσο και στρατιωτικές εγκαταστάσεις. Ο Μανουήλ Β΄ έστειλε έναν πρέσβη, τον Μανουήλ Φιλαθρωπηνό στην Βενετία.¹⁰¹ Ο Μανουήλ εντωμεταξύ, στάθηκε αρκετά πιο συγκρατημένος απέναντι στην οθωμανική απειλή και προσηλώθηκε στις προετοιμασίες της σταυροφορίας.¹⁰²

Την άνοιξη και το καλοκαίρι του 1396 η οθωμανική πολιορκία γύρω από την Κωνσταντινούπολη έγινε πιεστικότερη, ενώ τον Φεβρουάριο οι Βενετοί αγνοούσαν εάν ο σουλτάνος βρισκόταν στην Ευρώπη ή στην Ασία. Πάντως γίνεται φανερό από τις τουρκικές πηγές, ότι από την άνοιξη και κατά τη διάρκεια όλου του καλοκαιριού ο Βαγιαζήτ Α΄ ασχολήθηκε με την πολιορκία της βυζαντινής πρωτεύουσας.¹⁰³

Στις 25 Σεπτεμβρίου 1396 ο χριστιανικός στρατός συνετρίβη από τον στρατό του Βαγιαζήτ και των χριστιανών υποτελών του.¹⁰⁴ Κατά την ενδιάμεση περίοδο, μεταξύ της επιστροφής του Βαγιαζήτ Α΄ από την Νικόπολη στην Αδριανούπολη

100 Δύο αποσπάσματα των Ρωσικών χρονικών περιέχουν αναφορές, μια για το 6903 (1, 1394-31 Σεπτεμβρίου) και η άλλη για τις 29 Αύγουστο 1395), για μια τουρκική επίθεση στην Κωνσταντινούπολη, που πραγματοποιήθηκε με την εντολή του «Τούρκου τσάρου» «Καλογιάννη, γιού του Ανδρονίκου», τον οποίο ο Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγος «με τους Έλληνες και Φράγκους» απώθησε. Η παρουσία του Ιωάννη Ζ΄΄ στο οθωμανικό στρατό μαρτυρείται επίσης από βυζαντινές πηγές. Βλ. Σφραντζής, 202,1-12.-Ψευδο-Φραντζής, 149-591.-Συμεών, 45.14-30.-Δούκας, 83.7-9, 56-57.- Μανουήλ Παλαιολόγου, Διάλογος περί γάμου, 110.921-925.-Βλ. D. Hatzopoulos, Premier Siège 33, σημ. 74. -J. W. Barker, Manuel II 128, σημ. 10. -Tου ίδιου, «John VII in Genoa» 224.

101 N. Jorga, Ρolitique vénitienne 329. -F. Thiriet, Régestes, Ι, αρ. 892 (9^η Δεκεμβρίου 1395).-Dölger,

Regesten, αρ. 3256. -J. W. Barker, Manuel ΙΙ 130. -G. T. Dennis, "Official Documents of Manuel II Palaeologus" 46. -D. Zakythinos, «Attitude» 88. -C. Imber, Ottoman Empire, 1300-1481, 45. Όσον αφορά τον χιτώνα του Χριστού μερικά κομμάτια του οποίου ο Μανουήλ είχε προσφέρει στους Δυτικούς ηγεμόνες, βλ. G. T. Dennis, «Unknown» 397-404. -S. Cirac Estopanan, «Chrysobullos» 89-

93. -C. Marinesco, «Du nouveau» 427.-Werner, Geburt 164.

102 F. Thiriet, Régestes, Ι, αρ. 892 (9η Δεκεμβρίου 1395). -Βλ. και D. Hatzopoulos, Premier Siège 34.

103 Οι τουρκικές πηγές συμφωνούν ότι ο σουλτάνος ήταν απασχολημένος με την πολιορκία της

Κωνσταντινούπολης μέχρι την παραμονή της μάχης της Νικόπολης (25 Σεπτεμβρίου 1396). Βλ. Aşıkpaşazade, 128-129.-Ο Sa’ad al-Din, Ι, 216-217, το απόσπασμα σχετικά με την πολιορκία της Κωνσταντινούπολης και τη μάχη της Νικόπολης σ. 456. -Neşri 324-327.-Ruhi Çelebi, 395.-Σχετικά με την φύση και σημασία του χρονικού του Sa’ad al-Din βλ. H. İnalcιk, «Historiography» 152-167, βλ. και ιδιαίτερα V.L. Menage, «Historiography» 175-179. Για την παρουσία του Βαγιαζήτ Α΄ γύρω από την Κωνσταντινούπολη από την άνοιξη του 1396. Βλ. Yinanç, «Bayezid I», 375. Επιπλέον, τον Φεβρουάριο του 1396 ο Βαγιαζήτ κήρυξε πόλεμο στον Σιγισμούνδο και Τούρκοι απεσταλμένοι ανήγγειλαν στο βασιλιά ότι ο σουλτάνος θα επιτίθονταν στην Ουγγαρία τον Μάιο. Ο Βαγιαζήτ όμως καθυστέρησε λόγω της πολιορκία της Κωνσταντινούπολης. -A.S. Atiya, Nicopolis, 56, 63.

104 Για την βιβλιογραφία σχετικά με αυτήν την Σταυροφορία και τη μάχη βλ. A.S. Atiya, Nicopolis 50-

97. Του ίδιου, The Crusade 435-462. -G. Kling, Die Schlacht bei Nikopolis im Jahre 1396, Berlin 1906. -Hammer, Ι Histoire 325-338. -N. Jorga, GOR, Ι, 291-296. -A. Μομφερράτος, Διπλωματικαί ενέργειαι 16-17.-Ε. Gibbons, Foundation 201-221.-Bratianu, Μer Noire. -G. Moravcsik, Hungary 590.

-S. Runciman, Crusades 455-462. -J. W. Barker, Manuel ΙΙ,133. -K.M. Setton, Nicopolis 356. -Η. İnalcik, Crusades 252-253. -C. Imber, Ottoman Empire 46-47.-K.M. Setton, Nicopolis 356, σημ. 137. - Βλ. επίσης D. Hatzopoulos, Premier Siège 41, 115.

(αρχές Δεκεμβρίου 1396) και της αναχώρησής του για την Προύσα (τέλη του χειμώνα 1397), ο Βαγιαζήτ αντί του αποκλεισμού, επιχείρησε κανονική πολιορκία της Κωνσταντινούπολης. Για να φθάσει τον στόχο του, γνώριζε ότι έπρεπε να ελέγξει τα Στενά και γι’αυτό διέταξε την κατασκευή ενός παραθαλάσσιου κάστρου, του Anadoluhisarı, το Güzelhisar, το οποίο βρισκόταν στο στενότερο σημείο του Βοσπόρου, στην ασιατική ακτή, περίπου 9 χλμ. μακριά από την βυζαντινή πρωτεύουσα. Από ό,τι φαίνεται από τις ενδείξεις των οθωμανικών πηγών το κάστρο χτίστηκε προτού ο σουλτάνος ξεκινήσει την πολιορκία της Πόλης.¹⁰⁵

Ο Βαγιαζήτ Α΄ στην Αδριανούπολη συγκάλεσε συμβούλιο με τους αξιωματούχους του και συζήτησε μαζί τους την επιχείρηση πολιορκίας.¹⁰⁶ Στόχος του σουλτάνου δεν ήταν πια η αντικατάσταση του Μανουήλ Β΄ και η κατάληψη της Πόλης από τον πιστό υποτελή του Ιωάννη Ζ΄ αλλά η άλωση της βυζαντινής πρωτεύουσας. Οι οθωμανικές πηγές δεν αναφέρουν πάντως αν ο Τσανδαρλή Αλή αντέδρασε στην θέληση του σουλτάνου. Χάρη στο κύρος που απέκτησε στην Νικόπολη ο Βαγιαζήτ εξασφάλισε την αποδοχή της πρότασής του από τους αξιωματούχους του και η επίθεση κατά της Βασιλεύουσας αποφασίστηκε. Ο σουλτάνος έστειλε πρεσβευτές στον Μανουήλ Β΄ και απαίτησε την παράδοση της Πόλης και σύμφωνα με τον Δούκα, έκανε επιπροσθέτως λόγο και για τα δικαιώματα του Ιωάννη Ζ΄, αλλά δεν πήρε καμία απάντηση.¹⁰⁷

Ο Μανουήλ Β΄ ενδεχομένως στήριξε τις ελπίδες του στη νέα σταυροφορία, που του υποσχέθηκε ο Ούγγρος βασιλιάς Σιγισμούνδος την άνοιξη του 1397, αλλά οι οθωμανικές πηγές αναφέρουν ότι μια βυζαντινή πρεσβεία στάλθηκε στον σουλτάνο και ζήτησε να δεχτεί την πληρωμή του φόρου, όπως στο παρελθόν. Ο Βαγιαζήτ πρέπει να απέρριψε την βυζαντινή πρόταση, γιατί δεν θα δεχόταν τίποτε λιγότερο από την παράδοση της Πόλης.¹⁰⁸

Παρ’όλες τις προσπάθειές του στο τέλος του χειμώνα ή στην αρχή της άνοιξης του 1397, ο Βαγιαζήτ γνώρισε δεύτερη αποτυχία μπροστά στην βυζαντινή αντίσταση.

¹⁰⁵ Neşri, 329. -E. Pears, Destruction, σ. 136.-A. Gabriel, Châteaux turcs, σ. 24.-Anhegger, “Anadolu Hisarı” 484.-Yinanç, “Bayezid I” 377. -Alexandrescu-Dersca 9. -C. Diehl, L’Europe orientale 349. –H. İnalcık, “Methods” 104. -D. Nicol, Last Centuries 320.

¹⁰⁶ “Chronique bulgare”, σ. 540: «Constantinopolis expugnandae consilium cepit»: D. Hatzopoulos, Prèmier Siège 54, σημ. 162

¹⁰⁷ Δούκας, σ. 81.27-29. -Σύμφωνα με το «Βουλγαρικό Χρονικό» 540, εκείνη την περίοδο ο Μανουήλ Β΄ και η σύγκλητος της Κωνσταντινούπολης ήλπιζαν μόνο στη θεία βοήθεια.

¹⁰⁸ “Chronique bulgare”, σ. 541.-Ο F. Dölger, Regesten, V, αρ. 3263, 3264, βασίζεται στις οθωμανικές πηγές και πιθανολογεί την ύπαρξη μιας βυζαντινής αποστολής, που εστάλη στο σουλτάνο προς το φθινόπωρο 1396, για την ειρήνη χωρίς να αποκλείει τη δυνατότητα αυτό να ήταν το περιεχόμενο της πρεσβείας του 1397.

Όμως, προτού φτάσει ο χριστιανικός στόλος, ο Βαγιαζήτ, αντιλαμβανόμενος ότι δεν ήταν δυνατό να καταλάβει την πρωτεύουσα με τη βία, επανέφερε στο προσκήνιο το ζήτημα των δικαιωμάτων του Ιωάννη Ζ΄.¹⁰⁹ Ο σουλτάνος για ακόμη μια φορά, σχεδίαζε να εκμεταλλευτεί την σημαντική υποστήριξη που διέθετε ο Ιωάννης Ζ΄ στην πρωτεύουσα, και δια μέσου των αντιπροσώπων του απαίτησε από τον Μανουήλ Β΄ να φύγει από την εξουσία και να την αφήσει στον ανηψιό του Ιωάννη Ζ΄.¹¹⁰ Οι οπαδοί του Ιωάννη Ζ΄ επωφελήθηκαν, για να ενσπείρουν τη διχόνοια, ισχυριζόμενοι ότι εάν εισερχόταν ο Ιωάννης στην πόλη, όλα τα κακά θα εξαφανίζονταν. Όπως γράφει ο Δούκας, η πείνα και οι δυσκολίες που προκλήθηκαν από την πολιορκία ενέτειναν την δυσαρέσκεια των κατοίκων. Σύμφωνα με τον ιστορικό, οι πολίτες θα είχαν παραδώσει την πόλη στον σουλτάνο, αλλά θυμούνταν πάντοτε τις κακοτυχίες των παραδομένων βυζαντινών πόλεων της Ανατολίας.¹¹¹

Τότε ο Μανουήλ Β΄, κάτω από την πίεση των γεγονότων, πρέπει να κατάλαβε ότι η Σταυροφορία που ανέμενε τον Μάρτιο, δεν θα έφθανε. Η βενετική σύγκλητος θέλοντας να διευκρινίσει το ζήτημα, ήρθε πάλι σε επαφή με τον Σιγισμούνδο.¹¹² Στο τέλος του χειμώνα 1397 ο Μανουήλ Β΄ μελετούσε δύο πιθανότητες : α) να προτείνει όπως το 1394 να παραχωρήσει την Κωνσταντινούπολη στους Βενετούς και να φύγει και β) να προτείνει στους Βενετούς την Ίμβρο και την Λήμνο ως αντάλλαγμα για την πρωτεύουσα. Αλλά οι Βενετοί δεν δέχτηκαν καμία εδαφική παραχώρηση και τον συμβούλεψαν να παραμείνει στην θέση του, μέχρι να φτάσει η δυτική βοήθεια καθώς

 

 

109 Δούκας, σ. 83.13-17.-Dölger, “Johannes VII”, σ. 29.- Alexandrescu-Dersca, σ. 9-10.

110 Δούκας, σ. 15-16: «... ὁ Βαγιαζήτ ... λέγων ... ‘Εξελθε, σὺ Μανουήλ, ἐκ τῆς Πόλεως· εἰσαχθήτω ὁ

Ἰωάννης ὡς φύσει κληρονόμος τῆς βασιλείς καὶ ἐγὼ παντοίαν γαλήνην ἔξω καὶ εἰρηναίαν κατάστασιν σὺν τοῖς Πολίταις’.».-F. Dölger, «Johannes VII», σ. 29.-Ο D. Hatzopoulos, Premier Siège 59, υποθέτει ότι πίσω από αυτήν την κίνηση βρισκόταν ο μεγάλος βεζίρης Τσανδαρλί. βλ. επίσης M. Alexandrescu- Dersca, Champagne 9-10. -Για την χρονολογία αυτού του σχεδίου ο D. Hatzopoulos, Premier Siège 54, επισημαίνει ότι δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι ο Βαγιαζήτ Α΄ προσπάθησε να χρησιμοποιήσει τα δυναστικά δικαιώματα του Ιωάννη Ζ΄ για λογαριασμό του έως την δεύτερη αποτυχημένη επίθεση του στην Κωνσταντινούπολη (το 1396/97).

¹¹¹ Δούκας 81.31-33: “τὴν φθοράν τῶν πόλεων, τὴν ἐρήμωσιν τῶν ἱερών τεμενών, τοὺς καθ’ ἐκάστην ώραν πειρασμούς καὶ συκοφαντείας τοῦ ἐξομόσασθαι τὴν εὐσεβείαν.”. –K. Βακαλόπουλος, Iστορία, Ι 126.-Για την πολιτική του Βαγιαζήτ Α΄ για την Κωνσταντινούπολη μετά την Νικόπολη βλ. και H. İnalcık, «Critica» AO III (1971), (βιβλιοκρισία της μελέτης του J. W. Barker, Manuel II). Σύμφωνα με τον İnalcık από την οπτική γωνία του σουλτάνου το ζήτημα της κατάκτησης της Κωνσταντινούπολης, ιδιαίτερα μετά την περίοδο υποτέλειας, ήταν το βραβείο της νίκης στην Νικόπολη (σ. 278-279).

¹¹² Η βενετική Σύγκλητος διέταξε στην αποστολή της, που ήταν τότε στην ουγγρική αυλή να απαιτήσει την επιτάχυνση των προετοιμασιών σταυροφορίας, επειδή η Βενετία δεν ήταν σε θέση να παρέχει περισσότερη υποστήριξη και να αναλάβει όλο το βάρος της στρατιωτικής προσπάθειας ενάντια στον σουλτάνο. Βλ. F. Thiriet, Régestes, I, αρ. 931 (7 Απριλίου 1397). -J. W. Barker, Manuel II 146, σημ.38.

και να μην κάνει καμία επιχείρηση, όπως για παράδειγμα να διαπραγματευτεί με τον σουλτάνο, χωρίς να λάβει την βενετική συναίνεση.¹¹³

Κάτω από αυτές τις συνθήκες ο Μανουήλ Β΄ σκέφτηκε να συνάψει μια συνθήκη με τον σουλτάνο απορρίπτοντας εντελώς τη λύση των προβλημάτων με την μεσολάβηση του Ιωάννη Ζ΄.¹¹⁴ Απ’ό,τι φαίνεται από μια επιστολή του αυτοκράτορα, ο Μανουήλ δεν σκόπευε να αποσυρθεί από τον θρόνο υπέρ του Ιωάννη Ζ΄ για δύο συγκεκριμένους λόγους. Καταρχήν γιατί είχε αποκτήσει ήδη έναν διάδοχο, τον μέλλοντα Ιωάννη Η΄, ο οποίος γεννήθηκε τον Δεκέμβριο του 1392,¹¹⁵ και κατ’ επέκταση γιατί είχε αντιληφθεί τον σκοπό του σουλτάνου πίσω από τις επιδιώξεις του ανηψιού του. Έτσι ο Μανουήλ Β΄ τον Μάρτιο 1397, προσπάθησε να έλθει σε συμβιβασμό με τον Βαγιαζήτ Α΄.¹¹⁶ Ο Βαγιαζήτ όμως απουσίαζε στην Ανατολία και προετοίμαζε μια εκστρατεία εναντίον του εμίρη του Καραμάν. Από την άλλη πλευρά οι στρατηγοί του, ο Evrenos Μπέης και Yakup Πασάς επικεφαλής ενός ισχυρού στρατού, εμφανίστηκαν την άνοιξη 1397 στον ισθμό της Κορίνθου και κατέστρεψαν το εγκαταλειμμένο από τους υπερασπιστές του οχύρωμα του Εξαμιλίου. Αμέσως μετά, εισέβαλαν στην Πελοπόννησο και όλο το καλοκαίρι του 1397 τα τουρκικά στρατεύματα συνέχισαν τις στρατιωτικές τους επιχειρήσεις στην χερσόνησο σβήνοντας κάθε ελπίδα για βυζαντινο-οθωμανική ειρήνη.¹¹⁷

¹¹³ Οι Βενετοί απεσταλμένοι θα αναλάμβαναν την μεσολάβηση ανάμεσα στον Μανουήλ και τον Βαγιαζήτ. Η Σύγκλητος είχε ήδη ετοιμάσει τα αιτήματά της προς τον σουλτάνο για την εξασφάλιση οθωμανικής αναγνώρισης των βενετικών κτήσεων στην Ανατολή. Βλ. F. Thiriet, Régestes, I, αρ.932 (7 Απριλίου 1397).-Barker, Manuel II 146. -D. Hatzopoulos, Premier Siège 60 σημ. 183.

¹¹⁴ Οι πληροφορίες προέρχονται από μια επιστολή του αυτοκράτορα Μανουήλ προς στον Μανουήλ Χρυσολωρά, τον απεσταλμένο του Ιωάννη Ζ΄ στην Κωνσταντινούπολη. Για την επιστολή βλ G. Dennis, Letters αρ. 33, 91-93, ο οποίος την χρονολογεί στο 1390. -Βλ. και D. Hatzopoulos, Premier Siège 61 σημ. 184.

¹¹⁵R.-J. Loenertz, “Author” 273-311 (=Byzantina et franco-graeca, σ. 17).- J. W. Barker, Manuel II, σ. 104, σημ. 28. Για το επιχείρημα του Μανουήλ Β΄, ότι έχει ήδη αποκτήσει έναν διάδοχο, τον Ιωάννη Η΄το καλοκαίρι 1397 βλ. G. Dennis, «Unknown» 176-177, και N. Oikonomides, «Ivory Pyxis» 332. Του ιδίου, «Σημείωμα» 23-31. -Ε. Zachariadou, «John VII» 341.

116 Σε ένα πιττάκιον (του Μαρτίου του 1397) απευθυνόμενος στην εκκλησία της Θεσσαλονίκης ο

πατριάρχης Αντώνιος ΣΤ΄ εκφράζει την ελπίδα για το τέλος της πολιορκίας και για την ελευθερία των Κωνσταντινοπολιτών. Βλ. MM, II, 512, σ. 276 : «καὶ ἐπειδή ἐλπίζομεν εἰς κύριον τὸν Θεὸν συντόμως διαλυθῆναι τὴν μάχην τότε μέλλομεν ποιήσειν ἔχοντες τὴν ἐλευθερίαν ἡμῶν». Για το πιττάκιον βλ. και J. Darrouzès, Registre, σ. 129, αρ. 123.-Υπάρχουν και άλλες ενδείξεις ότι τον Απρίλιο του 1397, οι διαπραγματεύσεις ειρήνης δεν θα άρχιζαν. Εκτός από τις διαταγές της βενετικής συγκλήτου στον απεσταλμένο της Benedetto Soranzo, σχετικά με τη πιθανή σύμβαση με τον Βαγιαζήτ, και οι Γενουάτες, διόρισαν στις 18 Απριλίου 1397 τον νέο podesta του Πέραν Luchino de Bonavey, που εκλέχθηκε στις 31 Αυγούστου 1396 να αντικαταστήσει τον Giacomo de Cambio, και να έλθει σε επαφή με τον σουλτάνο, προκειμένου να συνάψει την ειρήνη. Εντωμεταξύ, στις 28 Απριλίου 1397 τέσσερις γενουατικές γαλέρες άνοιξαν τα πανιά τους προς το Πέραν. Βλ. L.T.Belgrano, “Studi e documenti su la colonia genovese di Pera” 175.

117 Ο Μανουήλ στον «Επιτάφιο», 161.30-163-2, γράφει ότι ο "βάρβαρος" αρνήθηκε κάθε προσφορά

ειρήνης, ενώ οι δυσκολίες αυξήθηκαν και ο αυτοκράτορας ήταν ανίκανος να βοηθήσει τον αδελφό του,

Παρόλο που δεν γνωρίζουμε από πηγές τον τρόπο που πραγματοποιήθηκαν οι διαπραγματεύσεις ειρήνης, είναι αναμφισβήτητο ότι ο Μανουήλ και ο Βαγιαζήτ βρέθηκαν σε διαφορετικές θέσεις από ό,τι στο παρελθόν. Ο Βαγιαζήτ δεν μπόρεσε να υλοποιήσει τις επιθυμίες του, δηλαδή να κατακτήσει με τη βία την Κωνσταντινούπολη, και να εγκαταστήσει τον Ιωάννη Ζ΄ στο βυζαντινό θρόνο. Ο Μανουήλ αρνήθηκε από την άλλη κατηγορηματικά την ενθρόνιση του Ιωάννη Ζ΄ και οι οπαδοί του τελευταίου στην πόλη δεν μπόρεσαν να στρέψουν την πολιτική κατάσταση υπέρ του Ιωάννη Ζ΄. Ο Μανουήλ Β΄ είχε την υποστήριξη της Δύσης, όπου η ιδέα της σταυροφορίας δεν είχε ακόμα σβήσει.¹¹⁸

Η αποχώρηση του σουλτάνου και του μεγάλου στρατού του μείωσε την πίεση της πολιορκίας της Κωνσταντινούπολης στο μέτρο ενός αποκλεισμού, αλλά η κατάσταση στην πόλη επιβαρύνθηκε. Την άνοιξη του 1397 ξέσπασε πάλι πανούκλα στο Πέραν, απ' όπου εξαπλώθηκε στην Γένουα στα τέλη του Ιουνίου.¹¹⁹ Οι συνθήκες διαβίωσης και η έλλειψη τροφίμων άλλωστε ανάγκασαν χιλιάδες ανθρώπους να εγκαταλείψουν την πρωτεύουσα, με αποτέλεσμα o Μανουήλ Καλέκας να την αποκαλέσει χήρα, καθώς τέθηκε σε απομόνωση.¹²⁰

Μετά από τα χρόνια του οθωμανικού αποκλεισμού το 1399 σημαδεύτηκε από τις στρατιωτικές επιχειρήσεις του Γάλλου στρατάρχη Jean le Meingre, δηλαδή του Μπουσικό (Boucicaut) στην Κωνσταντινούπολη. Ο βασιλιάς Κάρολος ΣΤ΄ είχε αναθέσει σ’αυτόν την απαλλαγή της Κωνσταντινούπολης και του Πέραν από την τουρκική πίεση. Πρώτες ενδείξεις αυτής της εκστρατείας εμφανίζονται το καλοκαίρι του 1398, όταν ο Κάρολος ΣΤ΄ εξέφρασε στους Βενετούς την ελπίδα για την διοργάνωση μιας αποστολής βοήθειας το επόμενο έτος.¹²¹

που αντιμετώπισε μεγάλη πίεση των τουρκικών δυνάμεων την άνοιξη και το καλοκαίρι 1397. Μέσα στο πλαίσιο αυτών των επιχειρήσεων το Άργος έπεσε στις 2 ή τις 3 Ιουνίου 1397. Οι τριάντα χιλιάδες επιζώντες της πόλης, σύμφωνα με τον Χαλκοκονδύλη, μεταφέρθηκαν στην Ανατολία. Τα τουρκικά στρατεύματα προχώρησαν και λεηλάτησαν τη χώρα μέχρι τις βενετικές κτήσεις, την Κορώνη και την Μεθώνη, πριν αποσυρθούν στην Θεσσαλία, νικώντας το στρατό του δεσπότη Θεοδώρου, τον Ιούνιο, κοντά στο Λεοντάριο. Βλ. Χαλκοκονδύλης (Darko), II, σ. 90-93 : ο τουρκικός στρατός, που εισέβαλε στην Πελοπόννησο, ήταν μια δύναμη πενήντα χιλιάδων στρατιωτών (σ. 90.20).-Zoras, Χρονικόν, 36-

37. –D. Zakythinos, Despotat, I 156-157. -Loenertz, “Peloponnese,” 253-264.-C. Diehl, L’Europe orientale 349. -K. Amantos, Σχέσεις, σ. 84.-A. Angelov, «Certain» 252. -P.Toping, Morea 159. -K.M. Setton, Catalans 319.-Luttrell, Hospitallers 307. -D. Nicol, Last Centuries 319. –J. Fine, Balkans 431. -

C. Imber, Ottoman Empire 49-50.

¹¹⁸ M. Manfroni, Relazioni 724. -E. Dallegio d' Alessio, «Listes»154.

¹¹⁹ Βλ. D. Hatzopoulos, Premier Siège 64, σημ. 193.

¹²⁰ Ο Μανουήλ Καλέκας, 189-190, επιστολή 17, γράφει από το Πέραν στον Δημήτριο Κυδώνη, ο οποίος ήταν στην Ιταλία την άνοιξη 1397 για τις συνθήκες στην Κωνσταντινούπολη και στο Πέραν. Βλ. D. Hatzopoulos, Premier Siège 64, σημ. 194.

¹²¹ Diplomatarium, II, σ. 261, αρ. 49.-D. Hatzopoulos, Premier Siège, 83-84.

Ο χριστιανικός στόλος πέρασε από τα Στενά και έφθασε στην Κωνσταντινούπολη, χωρίς να εμποδιστεί από τους Τούρκους.¹²² Ο συμμαχικός στρατός¹²³ κατέγραψε μάλιστα κάποιες μικρές επιτυχίες εναντίον των Τούρκων, λεηλατώντας παραθαλάσσια μέρη της Μαύρης Θάλασσας, τα χωριά της Νικομήδειας,¹²⁴ καταστρέφοντας τα προάστια της πόλης και σφάζοντας τους Μουσουλμάνους, που συναντούσαν.¹²⁵

Η χαρά λοιπόν που προκάλεσαν οι χριστιανικές επιτυχίες δεν κράτησε πολύ,¹²⁶ γιατί οι δυνατότητες του στρατού του Μπουσικό ήταν περιορισμένες. Όσο ο Βαγιαζήτ Α΄ και το μεγαλύτερο μέρος του στρατού του απουσίαζαν στην Ανατολία οι

^{122 «}Livre des Faits», XXXI, σ. 485.-Πανηγυρικός, ΠΠ, III, σ. 162.1-2: «στόλῳ παμπληθεί, ὅν ἐκόμισεν αὐτῷ Γαλάτης ἀνήρ τῶν τῶν εὖ γεγονότων Μανεσκάλος ἐκεινος καὶ τὰ μέγιστα δυνάμενος παρὰ βασιλεῖ τῷν Γαλατῶν, ...». -Delaville le Roulx, France en Oriente 367-368.-Tου ίδιου, Les Hospitaliers à Rhodes, σ. 276.E. Gibbon, History, 1900, VII 41. -N. Jorga, GOR, Ι, σ. 299.-Berger de Xivrey, Mémoire 88-90. -Heyd, Commerce IΙ 265. –A. Μομφερράτος, Διπλωματικαί ενέργειαι 30-32.

-E. Gibbons, Foundation 236-237. –G. Schlumberger, Châteaumorand 303. -G. Ostrogorsky, Ιστορία 256-257. -V. Vasiliev, History, IΙ 632.-Barker, Manuel ΙΙ 162. -K.M. Setton, Manuel II 371. -Lalande, Boucicaut 87.-D. Hatzopoulos, Premier Siège, 86-87.

123 Για τον αριθμό των χριστιανικών δυνάμεων Βλ. Livre des Faits, XXXII, σ. 486.-Delaville le Roulx,

France en Orient, Ι, σ. 369-370.-Berger de Xivrey, 89. E. Gibbon, History 41. -A. Μομφερράτος, Διπλωματικαί ενέργειαι 33. –G. Schlumberger, Châteaumorand 300-301.- Του ίδιου, "Un empereur de Byzance à Paris et à Londres", Byzance et Croisades. Pages médiévales, Paris 1927, 94.-G. Walter, Ruine 294.-D. Hatzopoulos, Premier Siège, 87.

124 Κατά τον D. Hatzopoulos, Premier Siège, 87-88, ένα μέρος που λεηλατήθηκε από το χριστιανικό

στρατό ήταν το Diaschili, που είναι πιθανώς το παλαιό Δασκύλειον της Βιθυνίας, όχι μακριά από την Προποντίδα. Ο W. Ramsay, Geography 181, δεν το τοποθετεί στον κόλπο της Νικομήδειας (σημ. Ίζμιτ), αλλά στην μεριά του σημερινού İncir Liman (Ιντζίρ Λιμάν). Βλ. και Delaville Roulx, France en Orient, Ι, σ. 370-371. Το Livre des Faits, XXXII, σ. 487, τοποθετεί το χωριό στο κατώτατο σημείο του κόλπου της Νικομήδειας, πολύ κοντά στην πόλη. Η πηγή λέει ότι μετά από την καταστροφή του χωριού, «προχώρησαν όλη την νύχτα» στα σκάφη, «την επόμενη ημέρα κατέβηκαν και πήραν το μέρος μπροστά από μια πόλη που λέγεται Νικομήδεια». -Στις συζητήσεις σε σχέση με την ακριβή θέση του Δασκυλείου που άρχισαν με τις έρευνες του F.W.Hasluck, Cyzicus: Being Some Account Of The History And Antiquities Of That City And Of The District Adjacent To It, Cambridge, 1910, προωθήτηκαν απόψεις για δύο τοπία της περιοχής της Προποντίδας. Το πρώτο τοπίο ήταν το σημερινό χωριό Eşkel των Μουδανιών, το οποίο βρίσκεται στις εκβολές του ποταμού Ρυνδάκου (Nilüfer Çayı) στην ακτή της Προποντίδας. Το δεύτερο ήταν το σημερινό χωριό Hisartepe (Χισάρ- τεπέ) των Μουδανιών που βρίσκεται στην ΝΑ της λίμνης Δασκυλείου (σημ. Kuşgölü). Το 1952 ο Kurt Bittel, ο οποίος έκανε έρευνες στην περιοχή, αξιολογώντας τα ευρήματα των αρχαιολογικών ανασκαφών ισχυρίστηκε ότι το κέντρο σατραπίου που αναφέρεται από τον Ηρόδοτο πρέπει να βρίσκεται στο Hisartepe (Καστρόλοφος). Στις ανασκαφές της αρχαιολογικής ομάδας που άρχισαν το 1954 υπό αρχηγείο του Τούρκου καθηγητή Ekrem Akurgal βρέθηκαν άλλα ευρήματα μεταξύ των οποίων υπήρχαν περίπου 500 βούλλα που ενίσχυσαν την ανωτέρω άποψη ότι το Δασκύκελιον πρέπει να τοποθετηθεί στο Hisartepe. Αυτές οι ανασκαφές απέδειξαν ότι τα ανάκτωρα των Αχαιμενίδων και το αρχείο τους που αναφέρονται από αρχαίους συγγραφείς ήταν στο Hisartepe, που υψώνεται πάνω σε έναν βραχώδη λόφο και βρίσκεται 30 χλμ. Ν. του σημερινού Bandırma. Σχετικά με το ιστορικό των ερευνών στην περιοχή βλ. ιστοσελίδα των ανασκαφών στο Δασκυλείου (Daskyleion Kazıları- Ausgrabungen in Daskyleion) http://daskyleion.tripod.com/.

125 «Livre des Faits», XXXII, σ. 487-488.-Delaville le Roulx, La France en Orient, Ι, σ. 371-372.-

Berger de Xivrey, σ. 91.-Α. Moμφερράτος, Διπλωματικαί ενέργειαι 33. -E. Gibbons, Ottoman Empire

237. -G. Schlumberger, Châteaumorand 304.-G. Walter, Ruine de Byzance 294-295. -J.W. Barker, Manuel ΙΙ, σ. 163.-K.M. Setton, Manuel ΙΙ, Marshal Boucicaut, σ. 371.-D. Hatzopoulos, Premier Siège, 88.

¹²⁶ «Livre des Faits», XXXIV, 494.-D. Hatzopoulos, Premier Siège, 90.- I.Djuric, Crepuscule, 81.

μετακινήσεις του μικρού χριστιανικού στρατού ήταν εύκολες. Σε μια ανοικτή μάχη όμως ενάντια σ’ όλο τον οθωμανικό στρατό το χριστιανικό στράτευμα δεν θα είχε καμία τύχη. Ο Μπουσικό συνειδητοποίησε ότι η σωτηρία του Βυζαντίου ήταν συνδεδεμένη με μια μεγάλης κλίμακας σταυροφορία. Πρέπει ακόμη να αντιλήφθηκε και την δύσκολη κατάσταση στην Πόλη και ότι οι προμήθειες ήταν εντελώς ανεπαρκείς για έναν μεγάλο στρατό.¹²⁷ Το αδιέξοδο υποχρέωσε τον Μπουσικό να προτείνει στον Μανουήλ Β΄ να φύγει από την Κωνσταντινούπολη προς την Δύση, προκειμένου να αναζητήσει προσωπικά τη βοήθεια του Καρόλου ΣΤ΄. Ο Μπουσικώ επίσης είχε καταλάβει ότι, προτού συνοδεύσει τον Μανουήλ Β΄, έπρεπε να βρεθεί μια επείγουσα λύση στη δυναστική έριδα των Παλαιολόγων, διότι ο αυτοκράτορας δεν θα μπορούσε να αφήσει την πόλη για μακρό χρονικό διάστημα, όσο ο Ιωάννης Ζ΄ ήταν εχθρός του, και επηρεαζόταν από τον σουλτάνο. Γι’ αυτό ο Μπουσικό ανέλαβε την ευθύνη να τακτοποιήσει την υπόθεση πηγαίνοντας προσωπικά στην Συλήμβρια για να διαπραγματευτεί με τον Ιωάννη Ζ΄, και κατάφερε να τον επαναφέρει στην Κωνσταντινούπολη στις 4 Δεκεμβρίου 1399. Οι δύο Παλαιολόγοι συμφιλιώθηκαν με τον όρο να υιοθετηθεί ο Ιωάννης Ζ΄ από τον Μανουήλ Β΄.¹²⁸ Το περιεχόμενο της συμφωνίας μεταξύ των δύο Παλαιολόγων θυμίζει το ανεπιτυχές σχέδιο του 1393.¹²⁹ Όπως φαίνεται το μέλλον του μεγαλύτερου γιου του Μανουήλ Β΄ διακινδύνευε σε αυτήν την συμφιλίωση. Το 1399, ο Ιωάννης Ζ΄ δεν είχε κληρονόμο, διότι ο μοναδικός του γιός. Ανδρόνικος Ε΄, είχε πεθάνει το 1393. Ενώ, ο Μανουήλ Β΄ είχε ήδη τρεις γιους: τον Ιωάννη Η΄, Κωνσταντίνο (μεγαλύτερο) και τον Θεόδωρο. ¹³⁰ Σύμφωνα με

¹²⁷ «Livre des Faits», XXXIV, σ. 495.-Delaville le Roulx, France en Orient, σ. 376-377.-M.Jugic,

«Voyage» 325.-G. Schlumberger, Empereur 94. -Tου ίδιου Châteaumorand 304. -V. Vasiliev, History, IΙ 632.-G. Walter, Ruine 295.-J.W. Barker, Manuel 163.-D. Nicol, «A Byzantine Emperor in England» 210.- D. Hatzopoulos, Premier Siège, 91.-I.Djuric, Crèpuscule, 81.

¹²⁸ MM, II, σ. 359-360: «εἰρήνευσαν οἱ βασιλεῖς οἱ άγιοι ἀλλήλους, καὶ ἡνώθησαν ὥσπερ πατὴρ καὶ υἱός, καὶ ἐγνώρισεν ἡ φύσις ἑαυτήν, καὶ πλέον ἐν αὐτοῖς οὐκ ἐστὶ διάστασις, οὐδέ φιλονεικία, οὐδέ μάχη,...».-Ο Ιωάννης Ζ΄ αποκάλεσε τον Μανουήλ Β΄ πατέρα. Στην επιστολή της 1^ης Ιουνίου 1402 προς τον Ερρίκο της Αγγλίας, «pater meus», βλ. Hingeston, Royal and Historical Letters, σ. 101, σημ. 42. Βλ. επίσης: N. Oikonomidès, Dionysiou, σ. 90.-του ίδιου, «Ivory Pyxis» 331.-Φιλόσοφος Κωνσταντίνος, σ. 22. .-D. Hatzopoulos, Premier Siège, 81.-Κατά τον I.Djuric, Crepuscule, 81-82, το ερώτημα εάν η υιοθέτηση υπήρχε ή όχι δεν προκύπτει από ανωτέρω αναφορά. Η υιοθέτηση επιβεβαιώνεται από τον Συμεών, αρχιεπίσκοπο της Θεσσαλονίκης, έκδ. Balfour, 45: «διαμηνύει ὥς πατὴρ οὕτος (Μανουήλ) τῷ υιῷ (Ιωάννη Ζ΄)». Για την έριδα μεταξύ Μανουήλ και Ιωάννη Ζ΄ και την ανωτέρω συμφυλίωση βλ. επίσης Π. Κατσώνη, «Δύο ταξίδια» 215-229, και της ίδιας «Δεύτερη στέψη» 141-150.-

¹²⁹ Ν. Oikonomides, «Ivory Pyxis» 335.- D. Hatzopoulos, Premier Siège, 81. -Ο I.Djuric, Crepuscule, 82, πιστεύει ότι ο Μανουήλ Β΄ είχε κάνει στον Ιωάννη Ζ΄ την πρόταση υιοθέτησης και προηγουμένως, δηλαδή το 1393, αλλά ο Ιωάννης Ζ΄ αντί να συμφυλιωθεί γνωστοποίησε το σχέδιο του θείου του στον Βαγιαζήτ.

¹³⁰ Για τον Ανδρόνικο Ε΄, βλ. I.Djuric, Crepuscule, 73 σημ. 1, και 82-83. Η υιοθέτηση του Ιωάννη Ζ΄ το 1399 άλλαξε τη θέση του Ιωάννη Η΄ επομένως σε κάθε περίπτωση. Ο Ιωάννης Ζ΄ ήταν μόνο «γιος»

τους όρους της συμφωνίας ο Μανουήλ Β΄ θα έφευγε στη Δύση με τον Γάλλο στρατάρχη, ενώ ο Ιωάννης Ζ΄ θα αναλάμβανε το θρόνο.¹³¹ Αν και το ακριβές περιεχόμενο των παραχωρήσεων είναι άγνωστο σ’ εμάς, ο Ιωάννης Ζ΄ υποσχέθηκε να μη δεχτεί καμία συμφωνία, η οποία θα έθετε σε κίνδυνο την ασφάλεια της Πόλης.¹³² Ο Μπουσικό, που συμμερίστηκε την ανησυχία του Ιωάννη Ζ΄ για μια πιθανή επίθεση του Βαγιαζήτ Α΄ με όλο του στρατό, αποφάσισε να αφήσει μια μικρή ομάδα εξειδικευμένων και οπλισμένων ανδρών του. Τελικά ο Μανουήλ Β΄ με την συνοδεία του Μπουσικό αποχώρησε από την Κωνσταντινούπολη στις 10 Δεκεμβρίου 1399,¹³³ αφήνοντας πίσω τον πληθυσμό της πρωτεύουσας ιδιαίτερα ανήσυχο.¹³⁴

για τον Μανουήλ Β΄, αλλά για τους γιους του τελευταίου, είχε γίνει «αδελφός» ή εξάδελφος. Σχετικό με το τρόπο που ακολουθήθηκε οι διορατικές παρατηρήσεις εκφράστηκαν από τον Ν. Οικονομίδης αποδείχθηκαν πολύ χρήσιμες. Βλ. Actes de Dionysiou, Paris 1968, 90. Βλ. Χριστοφιλοπούλου, ό.π., 199-203.

¹³¹ J.W. Barker, Manuel ΙΙ, παράρτημα 14, 490-493.- I.Djuric, Crepuscule, 83.

132 Οι βυζαντινές πηγές είναι επιφυλακτικές σχετικά με αυτήν την συμφιλίωση.-Chronologische

Einzelnotizen, P.Schreiner, Kleinchroniken, II, 616.-Δούκας, 83-85.-Χαλκοκονδύλη, Ι, 78.-Όπως γράφει το Βρ.Χρ. 35, παρ. 4, σ. 285: «ἔν έτει ,ς>η΄, ἰνδικτιῶνος η΄, μηνὶ δεκεμβρίῳ δ΄, ἦλθεν ὁ μακαρίτης βασιλεὺς, ὁ κῦρ Ἰωάννης, ὁ υἱὸς κυροῦ Ἀνδρονίκου τοῦ βασιλέως, ἔν Κωνσταντινουπόλει εἰρηνικῶς προγεγονότων ὥρκων μετὰ συμφωνιὥν.». Επίσης ενδιαφέρον είναι η αφήγηση του Συμεών Αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης, έκδ. Balfour, 45, ο οποίος μιλά για την συμφιλίωση χωρίς όμως να αναφέρεται στο ρόλο του Μπουσικό. Στην πραγματικότητα, οι κύριες πληροφορίες παρέχονται από τον Clavijo, 27-28. βλ. Dölger, Johannes VII. 31.-Barker, Manuel II, 491-492. Κάποιοι ιστορικοί εξέφρασαν αφιβολίες σχετικά με την κατοικία του Ιωάννη Ζ΄ στην Σηλυβρία αυτά τα χρόνια . Ο Wirth, Zum Geschichtsbild, 593-594, πιστεύει ότι έμεινε με τους γονείς εξ αγχιστείας του (Gattilusio) στη Λέσβο. Ο Barker έχει δείξει ότι αυτή η υπόθεση δεν ταιριάζει με αυτό που διηγείται le Livre des faits και ο Clavijo, ή ακόμη και η επιστολή του Πατριάρχη Ματθαίου. Ο Συμεών, Αρχιεπίσκοπος της Θεσσαλονίκης, έκδ. Balfοur, 45-46, επιβεβαιώνει ότι ο Μανουήλ γνώριζε πριν από την αναχώρηση ότι ο Ιωάννης Ζ΄ ήταν στην Συλημβρία.-βλ. την ερμηνεία του Balfοur, 116.-I.Djuric, Crepuscule, 83.

¹³³ Η ακριβής ημερομηνία αναχώρησης του αυτοκράτορα δίνεται από Bρ. Χρ. 35, παρ. 5, σ. 285: 6908 (ινδ. 8) δηλαδή 10 Δεκεμβρίου 1399. Βλ. επίσης Βρ.Χρ. 22, παρ. 27, σ. 184, που έχει πολλές ανακρίβειες. Για το σχόλιο του χρονικού βλ. P. Schreiner, Chronologische Einzelnotizen (Kommentar), 616.-Balfour, Symeon of Thessalonica, 45-46.-Δούκας, 83.-Χαλκοκονδύλης, I. 78. Βλ. Vasiliev, Putesestvie, 55-56.-Barker, Manuel II, 167-168.

¹³⁴ «Livre des Faits», XXXIV, σ. 496-497.-«Religieux de Saint Denis», IΙ, σ. 692.-Πανηγυρικός, ΠΠ, III, σ. 162.1-5: «Καὶ τοίνυν άρας ἐκεῖθεν στόλω παμπληθεί, ὃν ἐκόμισεν αὐτῷ Γαλάτης ἀνὴρ τῶν εὖ γεγονότων Μανεσκάλος ἐκεῖνος καὶ τὰ μέγιστα δυνάμενος παρὰ βασιλεῖ τῶν Γαλατῶν, ηκεν εἰς Πελοποννησον, ηκεν εἰς Μονεμβασίαν, πόλιν τῆς Πελοποννήσου τὴν ἐρυμνοτάτην  ».-Δύο βραχέα

χρονικά αναφέρονται στο διπλωματικό ταξίδι του αυτοκράτορα Μανουήλ. Πρώτον, το Βρ.Χρ. 22, παρ. 27, σ. 184, αναφέρει εσφαλμένα ότι ο Μανουήλ Β΄ άφησε την διοίκηση της Πόλης στον Ανδρόνικο Δ΄:

«ὁ οὖν βασιλεὺς ἀπορήσας, λαβὼν τὴν δέσποιναν καὶ μέρος τῶν ἀρχόντων καὶ τοὺς βίους αὐτῶν καὶ ἐμβὰς εἰς τριήρας ἐπὶ Φραγκίαν ἐπορεύθη (μη) τοῦ ἐνωθῆναι, μόνον βοηθῆναι τὴν Πόλιν, καταλείψας τὸ ἀδελφὸν αὐτοῦ εἰς τὴν Πόλιν βασιλεύειν, τὸν κῦρ Ἀνδρόνικον.».-Το δεύτερο χρονικό δίνει την ημερομηνία της αποχώρησης του αυτοκράτορα προς την Δύση. Βλ. Βρ.Χρ. 35, παρ. 5, σ. 285: «τῇ δεκάτη δὲ τοῦ αὐτοῦ δεκεμβρίου <6908 ινδ. 8> ἐξήλθεν ὁ βασιλεὺς κῦρ Μανουὴλ ἀναβὰς εἰς τὰ κάτεργα τῶν Βενετίκων καὶ ἀπεδήμησεν εἰς τὴν Φραγγίαν ἕνεκεν βοηθείας τῆς εἰρημένης Κωνσταντινουπόλεως καὶ τῶν ἀνατολικῶν μερῶν.».-Για τα σχόλια των χρονικών βλ. P. Schreiner, Kleinchroniken, IΙ, 365.-Δούκας, 85.16.20.-Χαλκοκονδύλη (Darko), II, σ. 78.19-22. -F. Dölger, Regesten, V, αρ. 3279. Τον Φεβρουάριο του 1400, ο Μανουήλ, η οικογένειά του και η ακολουθία του, βρίσκονταν στην Μεθώνη. Βλ. F. Thiriet, Regestes, IΙ, αρ. 978 (27 Φεβρουαρίου του 1400).-Noiret, σ. 105.-J.W. Barker, Manuel ΙΙ 170. -K.M. Setton, Manuel II, Marshal Boucicaut 371.-Dennis, «Official Documents» 49. -D. Nicol, «Manuel II’s visit» 210. -Tου ίδιου, Last Centuries 322.

Τα πλοία που μετέρεραν τον Μπουσικό μαζί με την αυτοκρατορική οικογένεια κατευθύνονταν καταρχήν προς την Μοριά,¹³⁵ όπου ο αδελφός του αυτοκράτορα, δεσπότης Θεοδωρος Α΄, δεχόταν την οθωμανική απειλή. Έτσι ο Μανουήλ Β΄ κατέδειξε τη δυσπιστία του προς τον Ιωάννη Ζ΄ παίρνοντας μαζί του όλη την οικογένειά του.¹³⁶ Ενώ ο Μανουήλ Β΄ πήγε στην Δύση να αναζητήσει βοήθεια για την σωτηρία της Κωνσταντινούπολης, ο αδελφός του ο δεσπότης το Μιστρά έδινε διπλωματική μάχη εναντίον Ιωαννίτων ιπποτών της Ρόδου για την ασφάλεια του βυζαντινού Μορεώς αναγκαζόμενος να αποσυρθεί και ίδιος στην Μονεμβασιά, η οποία προστατευόταν από τους Βενετούς.¹³⁷

Ύστερα από την αναχώρηση του Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου για την Δύση και τη διευθέτηση της διαδοχής του, ο ανεψιός του Ιωάννης Ζ΄ εισήλθε στην Κωνσταντινούπολη μαζί με την οικογένειά του¹³⁸ και τους οπαδούς του και ανέλαβε την εξουσία (1399).¹³⁹

135 Ο Μανουήλ είχε αποφασίσει να αφήσει την οικογένεια του στον Μοριά και να συνεχίσει μόνος του το δρόμο. Μια απόφαση της βενετικής Συγκλήτου, που χρονολογείται από τις 27 Φεβρουαρίου 1400, αναφέρει ότι ο βασιλεύς βεβαιώθηκε από τη Δημοκρατία ότι σε περίπτωση τουρκικής κατάληψης στον Μοριά, τα μέλη της οικογένειάς του (συμπεριλαμβανομένου του αδελφού του αυτοκράτορα Θεόδωρο Α΄) θα μπορούσε να βρεί καταφύγιο στο βενετικό φρούριο της Κορώνης και της Μεθώνης. Η Σύγκλητος απάντησε στο αίτημά του θετικά και επέτρεψε τη μεταφορά τους ακόμη και στη Βενετία σε περίπτωση ανάγκης. Βλ. Iorga, Notes et extraits, Ι, 96-97.-Thiriet, Regestes, II, 978.-Όπως φαίνεται από την αναφορά του Δούκα, 83-85, η αυτοκράτειρα Ελένη, ο μεγαλύτερος γιος του Ιωάννη και ο νεώτερος γιος του Θεοδώρου συνόδευαν τον Μανουήλ Β΄ μέχρι την Μονεμβασιά. Άλλες πηγές δεν ονομάζουν συγκεκριμένα από το όνομα όλα τα μέλη της οικογένειας. Κατά τον Ι.Djuric, Crepuscule, 55 κ.ε. και 85, μεταξύ των παιδιών του Μανουήλ ήταν ο Ιωάννης (Η΄) και ο Κωνσταντίνος και δύο κόρες με άγνωστα ονόματα. Αυτά τα τελευταία τρία παιδιά πέθαναν στην Μονεμνασιά πριν από τον Φεβρουάριο και τον Σεπτέμβριο του 1405. Από την πανούκλα που σάρωνε την χερσόνησο επιβίωναν ο Ιωάννης Η΄ και Κωνσταντίνος, ενώ άλλα παιδιά πέθαναν και θάφτηκαν εκεί. Ι.Djuric, Crepuscule, 86, ο ιστορικός εξετάζοντας τις μετακινήσεις του Μανουήλ Β΄ και της οικογένειάς του, υποστήριξε ότι εκτός από το ταξίδι του Δεκεμβρίου 1399-Ιανουαρίου του 1400, καμία πηγή μέχρι το έτος του 1405, που είναι αναμφίβολο terminus ante quem του θανάτου των παιδιών, δεν αναφέρει ένα δεύτερο παρόμοιο ταξίδι. Όπως είναι γνωστό, η πανούκλα που είχε αρχίσει στην Νότια της Πελοποννήσου αμέσως πριν από την άφιξη του Μανουήλ Β΄, είχε επιδεινωθεί κατά τη διάρκεια του 1399. Βλ. Noiret, Documents, 101: Βρ.Χρ. 33, παρ. 21, σ. 245: «ἔτους ,ς>ζ’ ἐγέγονεν τὸ ἕκτον θανατικόν.».-O P. Schreiner, Kleinchroniken, I, 245, χρονολογεί του χτηπήματος της πανούκλας στο Σεπτέμβριο 1398. Μια επιδημία έχει εξαπλωθεί από τις βενετικές κτήσεις σε όλες τις κατευθύνσεις, ακόμα και στην ίδια τη Βενετία, αυτό αντανακλάται, μεταξύ άλλων, στον Βενετό χρονικογράφο, Zoni Dolfin (265). Ομοίως, όταν ο Μανουήλ ήθελε να επιστρέφει από τη Δύση για την άδεια να σταματήσει στη Μεθώνη, η Σύγκλητος απέτρεψε, διότι η πανούκλα είχε φτάσει εκεί και τον συμβούλευσε να προσγειωθεί στην Κέρκυρα. Η απάντηση αυτή εκδόθηκε στις 8 Μαΐου 1402 στο αυτοκρατορικό απεσταλμένο. Βλ. Iorga, Notes et extraits, Ι, 118: Thiriet, Regestes, II, 1055.

136 βλ. Thiriet, Regestes, II, 981.-I.Djuric, Crepuscule, 83.

¹³⁷ Ο απεσταλμένος του δεσπότη Θεοδώρου έφθασε στη Βενετία στις 30 Δεκεμβρίου 1399 και ζήτησε από τη Δημοκρατία να προσφέρει άσυλο στο δεσπότη και την οικογένειά του, λόγω της τουρκικής απειλής που δεχόταν η βυζαντινή επικράτεια του Μορεώς. Βλ. Silberschmidt, Das Orientalische Problem, 197.-Thiriet, Regestes, Ι, 972.-Σχετικά με τις βυζαντινές συνομιλίες με τους Ιωαννίτες, βλ. Delaville le Roulx, Hospitaliers, 77-80.-Βλ, και Ζακυθυνό, Despotat, Ι, 156-159. Βλ. Barker, Manuel II, 146,232-233.-Bon, Morée, 272. Βλ. I.Djuric, Crepuscule, 24, σημ 5, 86.

138Ο Ιωάννης Ζ΄ συνοδευόταν από την μητέρα του, Μαρία (Κυρατζά), η οποία ήταν κόρη του βασιλιά της Βουλγαρίας Ιωάννη Αλεξάνδρου Ασάν, και είχε συμφωνηθεί να παντρευτεί με τον Ανδρόνικο Δ΄ το Αύγουστο 1355, βλ. F. Dölger, Regesten, αρ. 3047.

Εκείνη την περίοδο η βυζαντινή πρωτεύουσα αντιμετώπιζε την τρίτη φάση της οθωμανικής πολιορκίας που συνεχιζόταν από το 1394. Ο Ιωάννης ξεκίνησε τις πολιτικές του δραστηριότητες επικοινωνώντας με τον Βαγιαζήτ Α΄ με σκοπό να τον ενημερώσει σχετικά με την αλλαγή του καθεστώτος στην Κωνσταντινούπολη. Πράγματι, όπως επιβεβαιώνουν οι αφηγήσεις των οθωμανικών πηγών, η πολιτική κατάσταση στις αρχές Δεκεμβρίου 1399 ήταν τόσo επιβαρυμένη, ώστε ο σουλτάνος - που βρισκόταν συνέχεια στην Ανατολία - δεν μπορoύσε να παρακολουθήσει τις εξελίξεις στην Πόλη.¹⁴⁰ Ωστόσο, ο Ιωάννης έστειλε απεσταλμένους στον σουλτάνο για συνομιλίες.¹⁴¹ Το περιεχόμενο των προσφορών του Ιωάννη Ζ΄ προς τον σουλτάνο είναι άγνωστo. Σε αυτό το σημείο ο Δούκας γράφει ότι ο Ιωάννης όταν έλαβε την εξουσία, επέτρεψε την είσοδο ενός Τούρκου δικαστή στην Πόλη (kadı), μια κίνηση που πιθανότατα σκόπευε στον κατευνασμό του Βαγιαζήτ Α΄.¹⁴²

139Ο νέος αυτοκράτορας εισήλθε στην Πόλη με την συνοδεία των οπαδών του που είχαν εγκαταλείψει την πρωτεύουσα για την Σηλυβρία μετά την 17 Σεπτεμβρίου 1390 φοβούμενοι τα αντίποινα. MM, II, σ. 360: “και των αρχόντων αυτών πάντων.”.-MM, ΙΙ, 329, αναφέρονται τα αντίποινα που πιθανότατα θα αντιμετώπιζαν οι οπαδοί του Ιωάννη Ζ΄, ο οποίος τους είχε ωθήσει στην φυγή από την Πόλη το 1390.

140Για τις επιχειρήσεις του Βαγιαζήτ Α΄ στη διάρκεια των ετών 1399-1400 βλ. Alexandrescu-Dersca, La campagne 34-38.-Yinanç, “Bayezid I” 379.-İnalcık, “Bayezid I” 1152.

141MM, II, 327, 328.-Darrouzès, Registre, 131, Δεκέμβριος του 1399.-Σύμφωνα με τον Hatzopoulos, Le Premier Siège, 93, η αναχώρηση του Μανουήλ Β΄, και η είσοδος του Ιωάννη Ζ΄ στην πρωτεύουσα, δημιούργησε κλίμα αναμονής στην Πόλη. Ο ιστορικός βασιζόμενος στο γεγονός ότι οι Βυζαντινοί είχαν ζητήσει από τον Βαγιαζήτ την άνοιξη του 1397, να τερματίσει την πίεση που ασκούσε στην πόλη (βλ. MM, II, σ. 341 και Darrouzès, Registre, 131, σημ. 27), θεωρεί ότι ανήσυχοι οι κάτοικοι της Πόλης τον Φεβρουάριο του 1400 ήλπιζαν να γίνει κάποιος συμβιβασμός με τον σουλτάνο, αφού ο Ιωάννης που είχε καλές σχέσεις με τον Βαγιαζήτ, είχε αντικαταστήσει το θείο του.

142Δούκας, 87.1-4. O kadı ήταν ιερο-δικαστής, ο οποίος σύμφωνα με τους κανόνες του ισλαμικού δικαίου, έπρεπε να λύσει τα προβλήματα που συσχετίζονταν με τον αστικό νόμο και ποινικό δίκαιο. Ήταν Μουσουλμάνος λόγιος που γνώριζε καλά τους κανονισμούς του ιερού νόμου. Βλ. E.Tyab,

«kadı», 373-374.-J.Pedersen, «Masdjid», 670-671.-Για την έδρα του Kadı, βλ. R.J.H.Gottheil, «Cadi», 385-395. Για τη μουσουλμανική κοινότητα η εφαρμογή της δικαιοσύνης θεωρούταν θρησκευτικό καθήκον. Ο καδί μπορούσε να καθοδηγήσει την ισλαμική κοινότητα στην προσευχή. Γι'αυτό είναι πολύ πιθανό ότι την είσοδο του kadı στην Πόλη ακολούθησε η εγκαθίδρυση ενός ισλαμικού τεμένους. Σύμφωνα με τον R. Janin, Constantinople byzantine, 259, η περιοχή που αναφέρεται από τους Τούρκους χρονογράφους, καθώς επίσης και το μουσουλμανικό τέμενος, ήταν στην δωδέκατη συνοικία της Πόλης. Όμως οι Οθωμανοί χρονογράφοι αποδίδουν την εγκατάσταση του καδί στην Πόλη στον Μανουήλ. Σύμφωνα με τον Χατζόπουλο, 93-94, σημ.314, αυτη η εγκατάσταση πρέπει να συζητήθηκε στο πλαίσιο μιας συμφωνίας μεταξύ του Βαγιαζήτ Α΄ και Μανουήλ Β΄, μετά τη μάχη της Νικόπολης (1396). βλ. Neşri, I, 331.-Σύμφωνα με τον D.Cantemir, History, Ι, 52, όμως, μετά την Νικόπολη οι τρομοκρατημένοι Βυζαντινοί αναγκάστηκαν να ολοκληρώσουν την συμφωνία με τον σουλτάνο αποδεχόμενοι να πληρώσουν φόρο 20.000 λιρών, να επιτρέψουν την εγκαθίδρυση ενός ισλαμικού τεμένους στην Πόλη και την είσοδο του kadı. Στο χρονικό του Χότζα Sa’ad al-Din, 226-228, αναφέρεται ότι «ο αυτοκράτορας πρότεινε να πληρώνει ετήσιο φόρο 12.000 φλοριά.» Ο Sa’ad al-Din αποδίδει σημαντικό ρόλο στην ακολουθία του Βαγιαζήτ στο να πείσουν τον τελευταίο να δεχτεί την βυζαντινή προσφορά και τους κατηγορεί για δωροδοκίες που δέχτηκαν από τον αυτοκράτορα. Όπως γράφει ο Sa’ad al-Din, ο αυτοκράτορας αποδέχτηκε την ίδρυση μιας μουσουλμανικής συνοικίας και ισλαμικού τεμένους μέσα στην Πόλη, και συνεχίζει ότι μετά τη μάχη της Άγκυρας, «οι άπιστοι (Βυζαντινοί) κατέστρεψαν το μουσουλμανικό τέμενος, έδιωξαν τους Μουσουλμάνους και αυτοί επέστρεψαν στην Ρούμελη». Σύμφωνα τον Hatzopoulos, Premier Siège, 93, σημ. 314, ο ισχυρισμός των Οθωμανών χρονογράφων δεν ευσταθεί και δεν δείχνει την πραγματικότητα επειδή, μεταξύ του Βαγιαζήτ Α΄ και του Μανουήλ Β΄ δεν συνήφθη καμία συμφωνία. Επιπλέον, η Aleksandrescu-Dersca, La campagne 17, αποδίδει στον Ιωάννη Ζ΄ την πληρωμή του φόρου (10 000 λιρών) στον Βαγιαζήτ, την

Το 1400 η Σηλυβρία παραχωρήθηκε στους Οθωμανούς Τούρκους, και ένα σημαντικό μέρος του τουρκικού πληθυσμού εγκαταστάθηκε στην Πόλη.¹⁴³ Όπως συνάγεται από την αφήγηση του Δούκα, ο οποίος είναι ο μοναδικός Βυζαντινός ιστορικός που δίνει τις πληροφορίες σχετικά με την βασιλεία του Ιωάννη Ζ΄, φαίνεται ότι ενώ αυτός βρισκόταν ακόμη στην Σηλυβρία, πρέπει να είχε υποσχεθεί στον σουλτάνο πολύ περισσότερα από την εγκατάσταση ενός kadı στην Πόλη, ή να πληρώσει εκ νέου χαράτζι στον σουλτάνο, και να επιτρέψει την ανοικοδόμηση ισλαμικού τεμένους. Σύμφωνα με τον Βυζαντινό ιστορικό, πρέπει να είχε υποσχεθεί στον σουλτάνο να παραδώσει την Κωνσταντινούπολη με αντάλλαγμα την Πελοπόννησο.¹⁴⁴ Η ύπαρξη μιας τέτοιας συμφωνίας δεν αμφισβητείται, διότι υπάρχει υπαινιγμός σε βενετικά έγγραφα. Οι βενετικές αρχές, μόλις πληροφορήθηκαν τις κινήσεις του Ιωάννη Ζ΄, έδωσαν στον αντιπρόσωπό τους οδηγίες. Ο Ιωάννης Ζ΄ προειδοποιήθηκε δια μέσου του Βενετού βαΐλου στην Κωνσταντινούπολη, για το βενετικό ενδιαφέρον για την προστασία της βυζαντινής πρωτεύουσας. Οι απεσταλμένοι είχαν λάβει εντολές να καταστήσουν στον Ιωάννη σαφές, ότι η Βενετία περίμενε να σεβαστεί τις συμφωνίες που συνάφθηκαν με τον Μανουήλ, ότι θα αγωνιζόταν για την προστασία και την ανεξαρτησία της Πόλης, και ότι θα έπρεπε να προσέχει τις ψεύτικες οθωμανικές υποσχέσεις, που σκόπευαν μόνο στην υποταγή της Πόλης.¹⁴⁵ Ωστόσο οι εξελίξεις απέδειξαν ότι οι βενετικές ανησυχίες ήταν υπερβολικές, όπως διαφαίνεται στην απάντηση του Βαγιαζήτ. Σύμφωνα με τον Δούκα, ο σουλτάνος βρισκόταν στην Προύσα όταν ανέλαβε την εξουσία ο Ιωάννης Ζ΄¹⁴⁶ και δεν απάντησε άμεσα στη βυζαντινή πρεσβεία. Πρώτα επέστρεψε στην Αδριανούπολη,¹⁴⁷ όπου επόπτευσε τις προετοιμασίες μιας νέας επίθεσης ενάντια στην

κατασκευή του ισλαμικού τεμένους και τη δημιουργία της μουσουλμανικής συνοικίας. Πράγματι, εάν υπήρξαν παραχωρήσεις εξ ονόματος του Ιωάννη Ζ΄, κατά τη διάρκεια της διοίκησής του, αυτές δεν συμπεριλάμβαναν τον φόρο επειδή, τον Αύγουστο του 1401 άλλη μια βυζαντινή αποστολή πρότεινε στους Τούρκους την πληρωμή ενός ετησίου φόρου. Η αποτυχία αυτής της αποστολής θα ανέβάλε το θέμα. Το ίδιο θέμα προέκυψε εκ νέου αργότερα, αυτή τη φορά ως προσφορά του φόρου στον Τιμούρ.- Ωστόσο ο Matschke, 63, ισχυρίστηκε ότι πλήρης αποβολή των τουρκικών στοιχείων δεν έγινε απολύτως από την βυζαντινή πρωτεύουσα, αλλά επίσης μετά αυξήθηκαν πάλι.

143Ο Δούκας, 87.1-5 γράφει : «Ὁ δὲ βασιλεὺς Ἰωάννης εἰσελθὼν ἐν τῇ Πόλει καὶ στεφθεῖς βασιλεὺς εἰσῆξε πρῶτον κατὰ τὸ αἴτημα τοῦ Παγιαζὴτ κριτὴν Τοῦρκον, ὅς τὰς ἀμφιβολίας τὰς ἀναμεταξὺ συμβαινούσας Ῥωμαίοις καὶ Τούρκοις αὐτὸς διέκρινε κατὰ τὸν Αραβικὸν νόμον. Καὶ πάντα ὅσα εἶχον Ῥωμαῖοι μέχρι Σηλυβρίας καὶ αὐτὴ Σηλυβρία τοῦ Παγιαζὴτ ἐγένοντο καὶ ὁ Ἰωάννης ἧν βασιλεύων μόνον ἐντὸς τῆς Πόλεως.». Η πληροφορία του Δούκα για τον έλεγχο των Οθωμανών στην Σηλυβρία και στην περιοχή επιβεβαιώνεται επίσης από M.M., ΙΙ, 401.-Ο Darrouzès, Registre, 133, χρονολογεί το γεγονός στον Ιούνιο του 1400.-M.Μ., ΙΙ, 503.-Darrouzès, Registre, 137, τον Ιούνιο του 1401.

144Δούκας, 85.1-5.-Dölger, «Johannes VII». 32.-Barker, Manuel ΙΙ, 201. Δεν έχουμε καμία πληροφορία για την ημερομηνία αυτής της συμφωνίας μεταξύ του Ιωάννη Ζ΄ και του σουλτάνου.

145Thiriet, Régestes, ΙΙ, 981, στις 26 Μαρτίου 1400, ο Ιωάννης Ζ΄ ενημερώθηκε τον ίδιο χρόνο ότι οι διαπραγματεύσεις, που γίνονταν μεταξύ του Μανουήλ Β΄, των Ιωαννιτών ιπποτών και της Γένοβας, είχαν στόχο την προστασία της Κωνσταντινούπολης. Βλ. Silberschmidt, Orientalische 197.-Dölger,

«Johannes VII», 32.-Aleksandrescu-Dersca, La campagne 17.-Barker, Manuel II, 204.-Zakythinos, “Attitude“, 69.

146Δούκας, 87.1-7: «Ὁ δὲ βασιλεὺς Ἰωάννης εἰσελθὼν ἐν τῇ Πόλει καὶ στεφθεῖς βασιλεὺς............. Ὁ δὲ

Παγιαζὴτ καθήμενος ἐν Προύση...-G.T.Dennis, «Three Reports» 261. 147Δούκας, 89.9-10.

Πελοπόννησο και τις βενετικές κτήσεις.¹⁴⁸ Στην απάντησή του, ο σουλτάνος ανακοίνωσε στον Ιωάννη Ζ΄ «Ἐγὼ μέν, εἰ καὶ τὸν βασιλέα Μανουὴλ ἐξέωσα τῆς Πόλεως, οὐ διἀ σέ, ἀλλὰ δι’ ἐμὲ τοῦτο πεποίηκα. Καὶ εἰ μὲν βούλει τοῦ εἶναί σέ ἡμέτερον φίλον, μετάστηθι τῶν ἐκεῖ καὶ δώσω σοι ἐπαρχίαν, ἣν ἄν βούλη· εἰ δὲ μὴ γε, μάρτυς μοι Θεὸς καὶ ὁ μέγας προφήτης, οὐ φείσομαί τινὸς, ἀλλὰ πάντας ἄρδην ὀλέσω.»¹⁴⁹ Η βυζαντινή απάντηση στα μηνύματά του σουλτάνου αντικατοπτρίζει την αδυναμία των Βυζαντινών, όμως ταυτόχρονα και την προθυμία τους να συνεχίσουν την αντίσταση: «'Υπάγετε, ἀναγγείλατε τῷ κυρίῳ ὑμῶν· ἡμεῖς ἐν ἀδυναμίᾳ ὄντες καὶ δυναστίᾳ πολλῇ, οὐκ ἔχομεν ποῦ καταφυγεῖν, εἰ μὴ εἰς Θεὸν τὸν βοηθοῦντα τοὺς ἀδυνάτους καὶ καταδυναστεύοντα τοὺς δυνάστας. Καὶ εἴ τι βούλει, ποίει.»¹⁵⁰ Ο Βαγιαζήτ δεν περίμενε ασφαλώς τέτοια αλλαγή στην συμπεριφορά του Ιωάννη Ζ΄, όπως δείχνει το πιττάκιο που στάλθηκε από τον πατριάρχη Ματθαίο Α΄ στον Μητροπολίτη του Κιέβου Κυπριανό.¹⁵¹ Αυτό το έγγραφο δείχνει επιπλέον, ότι μετά την φυγή του Μανουήλ ο αποκλεισμός της Πόλης ξανάρχισε. Ο Ματθαίος υπογραμμίζοντας τη συμφιλίωση μεταξύ του Μανουήλ και του Ιωάννη Ζ΄ στοχεύει να ζητήσει την χρηματοδοτική ενίσχυση των Ρώσων. Προσπαθεί να θέσει τέρμα στις φήμες κατά του Ιωάννη Ζ΄ περιγράφοντας τις προσπάθειές του να υπερασπιστεί την Πόλη ενάντια στους Τούρκους. Αυτή θεωρείται μια λογική εξήγηση, αν σκεφτούμε τα προβλήματα που ο Ιωάννης Ζ΄ είχε δημιουργήσει στο παρελθόν, λόγω των στενών επαφών του με τον σουλτάνο, και λόγω της δυσπιστίας που δημιουργούσε μεταξύ των Ρώσων η παρουσία του στον βυζαντινό θρόνο. Στην επιστολή, γράφεται: « ο εχθρός μας (Βαγιαζήτ Α΄), που αντιτάσσεται σε μας,όταν έμαθε την ένωση των ιερών αυτοκρατόρων και ότι ο

 

 

 

148Jorga, «Notes et extraits», IV, 229, στις 18 Μαΐου 1400, οι άρχοντες του φέουδου της Μεθώνης και Κορώνης αναφέρουν την εμφάνιση του τουρκικού στόλου στα ύδατα του αρχιπελάγους και τις κακές προθέσεις του Βαγιαζήτ Α΄ ενάντια στην Εύβοια και τις άλλες κτήσεις της Ρωμανίας.-Επίσης Thiriet, Regestes, 983/ στις 18 Μαΐου του 1400. Ο Noiret, Documents, 107, αναφέρει ότι στις 14 Μαΐου 1400 στάλθηκαν στον Κόλπο τρία πλοία προκειμένου να παρακολουθήσουν τη μετακίνηση του οθωμανικού στόλου, ενώπιον της απειλής που δέχονταν η βενετική Εύβοια και Κρήτη. Βλ. Dennis, «Three Reports», 262. Η έξοδος του οθωμανικού στόλου πέτυχε τη σύλληψη δύο πλοίων της Κρήτης, η νίκη των τουρκικών πληρωμάτων αύξησε την ανησυχία των Βενετών, που φοβούνταν για μια επίθεση ενάντια στην Εύβοια. Βλ. Noiret, 111, στις 19 Αυγούστου 1400.-Ιorga, «Notes et Extraits», IV, 234.- βλ. και Thiriet, Régestes, ΙΙ, αρ. 989 (19 Αυγούστου 1400).

149 Δούκας, σ. 89.11-15.-Barker, Manuel II, 205.

150 Δούκας, 89.17-20.-Barker, Manuel II, 206.-Nicol, Byzantium and Venice, 341-342.

151   Μ.Μ., ΙΙ, αρ. 556, σ. 359-361.-Tachiaos, «Κυπριανός Τσάμπλαι», 238.-Obolensky, Byzantine Commonwealth, 261.-Ο Obolensky, «Byzantium and Russia», 249. Το έγγραφο δεν φέρει ημερομηνία. O D.Obolensky, «Grand Embassy», 213, θεωρεί ότι αυτό το πιττάκιον γράφτηκε τις τελευταίες τρεις εβδομάδες του Δεκεμβρίου του 1399, αλλά πιθανότερα το 1400", ενώ ο Darrouzes, Registre, 132, 41, τοποθετεί αυτό μέχρι τον Μάρτιο του 1400. Ο Hatzopoulos, Premier Siège, 96, πιστεύει ότι η τελευταία χρονολογία είναι πιο κοντά στην πραγματικότητα. Πράγματι, το Φεβρουάριο του 1400, οι απεσταλμένοι του Ιωάννη Ζ΄ που στάλθηκαν στον σουλτάνο, δεν είχαν επιστρέψει ακόμα στην Κωνσταντινούπολη. Ήλπιζαν ακόμη ότι ολοκληρωνόταν η σύμβαση ειρήνης. Για το πιττάκιον βλ. επίσης Darrouzès, Registre, 172-181.

ισχυρός και ιερός αυτοκράτορας Μανουήλ ζητούσε ενισχύσεις στις περιοχές της Γαλλίας για να προστατεύσει την Πόλη, έπεσε σε οργή και ήλθε πάνω μας.»¹⁵²

Τα πολιτικά σχέδια των Βυζαντινών όμως σχετικά με τον Βαγιαζήτ απέτυχαν, διότι μολονότι η μογγολική παρουσία έγινε αισθητή στα ανατολικά σύνορα του οθωμανικού κράτους με την πτώση της Σεβαστείας,¹⁵³ ο Βαγιαζήτ Α΄ εξαγριωμένος από την αλλαγή της στάσης του Ιωάννη Ζ΄ άσκησε περισσότερη πίεση που δεν μειώθηκε διόλου, κατά τη διάρκεια του φθινοπώρου και του χειμώνα 1400.¹⁵⁴ Η πίεση στην βυζαντινή πρωτεύουσα και τον Γαλατά αυξήθηκε. Πράγματι, την αναχώρηση του αυτοκράτορα και του Γάλλου Μπουσικό, ακολούθησε η επανάληψη του αποκλεισμού, που ενισχύθηκε μετά την αρνητική απάντηση του Ιωάννη στην απαίτηση του σουλτάνου σχετικά με την παράδοση της πόλης.¹⁵⁵

στάλθηκαν νέοι απεσταλμένοι στον σουλτάνο.156 Τον Φεβρουάριο, Μάρτιο και Απρίλιο του 1401 παρά τον αποκλεισμό, πέρασαν στην αναμονή της ειρήνης.157 Αυτή την περίοδο, η

Παρόλη την δύσκολη θέση, οι Βυζαντινοί στις αρχές του 1401 έκαναν νέες προσπάθειες για την ειρήνη. Από τον Ιανουάριο του 1401, όταν ο αποκλεισμός είχε γίνει βαρύτερος και οι κάτοικοι αισθάνονταν πολύ έντονα την στέρηση των βασικών προϊόντων,

βενετική Σύγκλητος αντιλαμβάνεται ότι απέναντι στη δύναμη του Βαγιαζήτ Α΄, ένας πόλεμος με σκοπό την φύλαξη άλλων ήταν άχρηστος, δεδομένου ότι κανένας δεν μπορούσε να του προκαλέσει σημαντική ζημία. Αποφασίζει τον Μάρτιο του 1401 και αναθέτει στο Francesco Foscarini, νέο βάιλό της στην Κωνσταντινούπολη, τις διαπραγματεύσεις μιας συνθήκης μεταξύ του Ιωάννη Ζ΄, της Βενετίας και των Γενουατών, και να αναγγείλει στον Ιωάννη Ζ΄ την σημασία μιας συμφωνίας μεταξύ αυτών των τριών δυνάμεων για την βυζαντινή αντίσταση.¹⁵⁸

Από την άλλη πλευρά, τα βενετικά έγγραφα παραθέτουν πληροφορίες για την κατάσταση του Μανουήλ στην Δύση. Την άνοιξη του 1401 οι Βενετοί ίσως και ο Μανουήλ αποφάσισαν, στις 6 τον Μαΐου του 1401, να επικοινωνήσουν με τους αγγελιοφόρους για τις

152  MM, II, αρ. 556, σ. 360.-Ο Barker, Manuel II, 202-204 δίνει τη αγγλική μετάφραση του κειμένου.- Obolensky, «Grand Embassy», 126.

153  Για τις μογγολικές επιχειρήσεις του Τιμούρ στην Αν. Ανατολία, κατά τη διάρκεια του 1400 και την πτώση της Σεβάστειας, βλ. Alexandrescu-Dersca, La campagne 41-53. Για την πτώση της Σεβάστειας βλ. και τελευταίο κεφάλαιο.

154  Μ.Μ. ΙΙ, αρ. 609, σ. 441-442.-Darrouzès, Registre, 135, σημ. 94, τον Οκτώβριο του 1400.-Μ.Μ., II, αρ. 610, σ. 443-444.-Μ.Μ., II, αρ. 613, σ. 447-448.-Darrouzès, Registre, 135, σημ. 98, τον Νοέμβριο του 1400.

155  P. Gautier, Récit, 106, 107.-«Livre des Faits» XXXV, 497.-Για την αυξανόμενη οθωμανική πίεση στην Πόλη βλ. M.M., II, αρ. 564, σ. 375 : «Ἔξω τῆς πόλεως εὑρισκομένων καὶ μὴ δυναμένων εἰσελθεῖν διὰ τὸν ἐκ τῆς μάχης ἀποκλεισμόν”.-Darrouzès, Registre, σ. 132, 49 (Μάρτιος του 1400).

156 Μ.Μ., II, 461-462.-Darrouzès, Registre, 36, σημ. 109 (Ιανουάριος του 1401).

157  Μ.Μ., II, 467-468.-Darrouzès, Registre, 136, σημ. 113, Φεβρουάριος ή Μάρτιος του 1401.-Μ.Μ., II, 481-483.-Darrouzès, Registre, 136, σημ. 121, Φεβρουάριος ή Μάρτιος του 1401.-Μ.Μ., II, 469- 472.-Darrouzès, Registre, 136, σημ. 115, Φεβρουάριος ή Μάρτιος 1401.

158  Jorga, «Notes et Extraits», IV, 237-238, 22 Μαρτίου 1401.-Thiriet, Régestes, II, 1007/22 Μαρτίου 1401.-του ίδιου αρ. 1004 (22 Φεβρουαρίου 1401).-Silberschmidt, Orientalische 184.-Dennis, «Three Reports», σ. 250.

τελευταίες ειδήσεις της Ρωμανίας. Το γεγονός αυτό αντικατοπτρίζει την ανάγκη ευρωπαϊκής επέμβασης για την ενίσχυση της Κωνσταντινούπολης.¹⁵⁹ Συνειδητοποίησαν ότι καμία βοήθεια δεν επρόκειτο να εμφανιστεί και ότι η βυζαντινή πρωτεύουσα είχε εγκαταλειφθεί στη τύχη της. Τουλάχιστον από τους δύο Βυζαντινούς αυτοκράτορες ο Μανουήλ πρέπει να είχε ήδη αντιληφθεί αυτή την πραγματικότητα από πολύ καιρό, όμως είναι άγνωστο πότε ο Μανουήλ συνειδητοποίησε ότι η βοήθεια δεν επρόκειτο να έρθει. Το γεγονός ότι ο Μπουσικό διορίστηκε στην Γένοβα ως κυβερνήτης της Γαλλίας πρέπει να επηρέασε αρνητικά τον αυτοκράτορα στα τέλη του καλοκαιριού - αρχές φθινοπώρου 1401.¹⁶⁰ Το ίδιο έτος, η παραμονή του στην Δύση θεωρήθηκε παρατεταμένη, τουλάχιστον από τους οπαδούς του στην Κωνσταντινούπολη, οι οποίοι τον προέτρεψαν να επιστρέψει στην πρωτεύουσα. Ο αυτοκράτορας σε μια επιστολή του, όπου υπαινίσσεται μια πιθανή δυτική βοήθεια, εκφράζει την έντονη επιθυμία του να επιστρέψει στην Κωνσταντινούπολη.¹⁶¹

Ενώ οι βυζαντινές επαφές με την Δύση δεν έφεραν τίποτε σημαντικό, στις αρχές του 1401 στάλθηκε μια νέα χριστιανική αποστολή προς τον σουλτάνο. Mια αναφορά του Γενουάτη ναύτη Giacomo de Orado από τόν βενετικό Χάνδακα (Candie) της 10ης Σεπτεμβρίου 1401,¹⁶² γράφει ότι στις 6 Αυγούστου, οι απεσταλμένοι του Ιωάννη Ζ΄, των Βενετών και των Γενουατών είχαν φύγει από την Πόλη, για να συναντήσουν στην Προύσα τη μητέρα του Τούρκου πρίγκηπα Zalabi.¹⁶³ Ο αυτοκράτορας εκπροσωπευόταν από τον επίσκοπο Γοτθίας της Κριμαίας¹⁶⁴ και από ένα μέλος της οικογένειας των Μελισσηνών,¹⁶⁵ οι

159  Jorga, «Notes et Extraits», IV, σ. 242 (6 Μαΐου 1401).-Thiriet, Régestes, II, αρ. 1016 (6 Μαΐου

1401).

160  Delaville le Roulx, France en Orient, I, 404-405.-Barker, Manuel ΙΙ, 189.-Nicol, Last Centuries, 325.-Hatzopoulos, Premier Siège, 101.

161  Ο Hatzopoulos, ό.π., 100, πιθανολογεί ότι αυτή η επιστολή γράφτηκε μεταξύ της επιστροφής του από την Αγγλία τον Φεβρουάριο του 1401, και του διορισμού του Μπουσικό ως κυβερνήτη στην Γένοβα. Βλ. Dennis, Letters, Επ. 42 στον Μανουήλ Πόθο, 111-113. Για την αγγλική μετάφραση και το σχόλιο βλ. Barker, Manuel ΙΙ, 190-191. Για την παραμονή του Μανουήλ Β΄ στην Αγγλία, βλ. επίσης Nicol, «A Byzantine Emperor in England», 213-225.-H.C.Luke, «Visitors» 768-769.-Nicol, Last Centuries, 324.

162Ν.Jorga, Notes et extraits, IV, 244 (10 Σεπτεμβρίου 1401).-Επιπλέον ο Dennis, “Three reports” σ. 244-246, παραδίδει την αγγλική μετάφραση και σχολιάζει την επιστολή.-Βλ. Dölger, Regesten, αρ. V, 3196.-Alexandrescu-Dersca, La campagne 18-19.-P. Wirth, «Johannes VII Palaiologos», 598-599, 600.-Barker, Manuel II, 212.

163 Τον τουρκικό τίτλο Zalapi είχαν οι επτά γιοί του Βαγιαζήτ Α'. Βλ. Zachariadou, «Ertogrul», 156. Γι’αυτό το λόγο δεν είναι δυνατό να γνωρίζουμε ποιος γιός του εννοείται εδώ. Ο Barker, Manuel ΙΙ, 212, σημ. 16 θεωρεί ότι πρόκειται για τον μεγαλύτερο γιο του Βαγιαζήτ Α΄, Σουλεϊμάν. Ο Dennis,

«Three reports» 251 και ο Balard, Lα Romanie, Ι, 100, σημ. 347 υποστηρίζουν την ίδια άποψη.

164Σε πατριαχική πράξη του Οκτωβρίου του 1399, ο Ολόβολος αναφέρεται ως μητροπολίτης Γοτθίας. Βλ. ΜΜ, ΙΙ, αρ. 528, 304-312.-Darrouzès, Registre, 131, σημ. 9.-Dennis, «Three Reports», 250.-του ίδιου «The Deposition and Restoration» 100-107. Ο Ιωάννης Ολόβολος, παλαιός χαρτοφύλαξ που προήχθη από τον Ματθαίο στη θέση του επισκόπου της Γοτθίας, είχε υποστηρίξει αποτελεσματικά την εκλογή του Ματθαίου στον πατριαρχικό θρόνο. Στράφηκε στη συνέχεια εναντίον του και δήλωσε ακόμη και μπροστά στην σύνοδο ότι ο πατριάρχης ήταν δημιούργημα του διαβόλου. Πριν από τον θάνατό του, μετάνιωσε. βλ. Laurent, Trisepiscopat, 25-26.-Hatzopoulos, Premier Siège, 101.

165βλ. ΜΜ, ΙΙ, αρ. 686, 566-570.-Darrouzès, Registre, 139, σημ. 173 (Δεκέμβριος 1401). Λίγο αργότερα συμμετείχε στην αποστολή και το 1406 υπογράφει ως μάρτυρας στη συνθήκη μεταξύ Βενετίας και Βυζαντίου, βλ. M.M. ΙΙΙ σ. 144-153.-Dölger, Regesten, V, 3311. Ο παραπάνω

Γενουάτες του Πέραν από τον Quilico Taddei,¹⁶⁶ και οι Βενετοί από τον βαΐλο Φραγκίσκο Foscarini.¹⁶⁷ Κατά την άφιξή της στην Προύσα, η αποστολή έγινε δεχτεί από τη μητέρα του πρίγκιπα και έλαβαν ό,τι ζήτησαν σε σχέση με την ολοκλήρωση της σύμβασης ειρήνης. Έτσι, η κοινότητα του Πέραν αποδέχτηκε να πληρώνει στους Τούρκους πέντε χιλιάδες λίρες ετησίως αλλά υπό μορφή δώρου. Ο αυτοκράτορας Κωνσταντινουπόλεως έπρεπε να δίνει κάθε έτος τον συνηθισμένο φόρο, και θα λάμβανε σαν αντάλλαγμα όλα τα παράλια φρούρια και τις θέσεις, που κατείχε πριν από τον πόλεμο. Μετά την έγκριση της μητέρας του πρίγκιπα για την ολοκλήρωση της ειρήνης οι απεσταλμένοι επρόκειτο να συναντήσουν τον Βαγιαζήτ Α΄, που βρισκόταν κοντά στην Σεβάστεια, προκειμένου να επικυρωθούν οι όροι της συνθήκης. Η χριστιανική αποστολή πρέπει να έφυγε από την Προύσα την 1^η Σεπτεμβρίου, προκειμένου να συνομιλήσει με τον σουλτάνο. Είναι δύσκολο να προσδιορίσει κανείς τον τρόπο, με τον οποίο έγιναν οι συζητήσεις της ειρήνης μεταξύ «της μητέρας του Τούρκου πρίγκηπα» και της μικτής χριστιανικής αποστολής.¹⁶⁸ Εάν οι απεσταλμένοι απευθύνθηκαν σε αυτήν, το έκαναν επειδή ασκούσε μια ιδιαίτερη επιρροή στον Βαγιαζήτ Α΄. Επιπλέον, υποθέτουν ότι πίσω από αυτήν την γυναίκα υπήρχε κάποιος που είχε σχέση με τα μέλη της άμεσης ακολουθίας του σουλτάνου, ο οποίος είχε αντιταχθεί πάντα στην βίαιη πολιτική και την εσπευσμένη προσάρτησή των εδαφών. Συνεπώς, αυτός ήταν εναντίον της πολιτικής του Βαγιαζήτ προς το Βυζάντιο και ήταν ο πιο σημαντικός εκπρόσωπος της φιλοβυζαντινής στάσης. Δεν γνωρίζουμε τίποτε για τις κινήσεις του Τσανδαρλί Πασά, μεγάλου βεζίρη του Βαγιαζήτ, εκείνη την περίοδο, αλλά μπορεί κανείς να υποθέσει ότι υπήρχαν άνθρωποι στην οθωμανική αυλή, που ανησυχούσαν σοβαρά για τις εξελίξεις στην Ανατολία, και προέβλεπαν τις συνέπειες μιας σύγκρουσης με τους Μογγόλους. Για εκείνους οι τεταμένες σχέσεις με τους Βυζαντινούς και η επίμονη εχθρική στάση του σουλτάνου προς το Βυζάντιο, περιλάμβαναν κινδύνους. Επιπλέον, η παρουσία του Μανουήλ στην Δύση, και οι προσπάθειές του για μια νέα σταυροφορία, ανησυχούσε τους Τούρκους για τις πιθανές εξελίξεις στα ευρωπαϊκά τους εδάφη.

Για τον ίδιο κύκλο αξιωματούχων του Βαγιαζήτ, το οθωμανικό κράτος πιθανότατα θα αναγκαζόταν να δώσει σκληρό πόλεμο σε δύο μέτωπα ταυτόχρονα.¹⁶⁹ Για αυτόν τον λόγο πρέπει να κριθεί με επιφύλαξη η πληροφορία του Γενουάτη Orado, ότι οι σύμμαχοι έλαβαν

συγκλητικός συμμετείχε επίσης στη σύνοδο του 1409, βλ. Hunger, Chortasmenos, 118.-V.Laurent, Trisepiscopat, 158, σημ. 108.-Dennis, «Three Reports», 251.-Ο Hatzopoulos, Le Premier Siège, 101, σημ. 349, πιθανολογεί ότι επρόκειτο για τον συγκλητικό Απόκαυκο-Μελισσηνό, ο οποίος βοήθησε τον πατριάρχη στην καταλογογράφηση των σκευών του ιερού ναού της Αγίας Σοφίας.

166Ο ίδιος που εξουσιοδοτήθηκε στις 27 Μαΐου 1403, για τις συναλλαγές μεταξύ του Ιωάννη Ζ΄ και κάποιου «massarii». Βλ. Jorga, «Notes et extraits» IV, 91. Το 1411 αυτός έγινε podesta του Πέραν, βλ.

E. Rossi, «Le lapidi Genovesi» 166.-Dennis, «Three Reρorts», 251.-Balard, Romanie génois, Ι, 100,

σημ. 347.- Hatzopoulos, Premier Siège, 102.

167Ο Foscarini έγινε βαΐλος στην Κωνσταντινούπολη μεταξύ των ετών 1414 και 1416, βλ. Maltezou,

Βαΐλος, 127.-Dennis, «Three Reports», 251.-βλ. Hatzopoulos, Premier Siège, 102, σημ. 351. 168Dennis, «Three Reports» 251.

169 İnalcık, Methods, 104.

ό,τι ζήτησαν. Σύμφωνα με την «διήγηση» της βυζαντινής πολιορκίας, η βυζαντινή αποστολή είχε την διάθεση να υπακούσει στον σουλτάνο, δηλαδή να του παρέχει στρατιωτικές δυνάμεις, αλλά όχι να συμφωνήσει την παράδοση της Πόλης. Η επαφή με τον σουλτάνο βασίστηκε στην αντίληψη ότι αυτός ήταν δυνατό να κατευναστεί, λόγω της αβεβαιότητας που προκάλεσε η εμφάνιση των Μογγόλων. Ωστόσο, πάντα σύμφωνα με την «διήγηση της» πολιορκίας, οι απεσταλμένοι παραπλανήθηκαν, επειδή ο Βαγιαζήτ τους θεώρησε ως μελλοντικούς φυλακισμένους, και αισθάνθηκε προσβεβλημένος, από τη συμπεριφορά τους ως νικητών¹⁷⁰.

Σύμφωνα με την αναφορά του Orado, στις 19 Αυγούστου 1401 δύο απεσταλμένοι του Τιμούρ έφθασαν στον Πέραν με ένα πλοίο εξοπλισμένο από τους Γενουάτες της Τραπεζούντας: Ένας Δομινικανός μοναχός ονόματι Φραγκίσκος και ένας «Σαρακηνός» με αποστολή να πείσουν τον Βυζαντινό αυτοκράτορα και τους Γενουάτες του Πέραν να μη συνάψουν σύμβαση ειρήνης με τους Οθωμανούς, διότι ο Τιμούρ ύστερα από την συγκομιδή των δημητριακών σχεδίαζε να επιτεθεί εναντίον του Βαγιαζήτ Α΄ και ήταν ήδη έτοιμος για μάχη. Η αφήγηση του Orado δεν παραδίδει καμία πληροφορία για το περιεχόμενο της απάντησης των Χριστιανών, αλλά γράφει μόνο ότι η αποστολή ετοιμάστηκε να φύγει από το Πέραν για την Τραπεζούντα.¹⁷¹

Με βάση την επιστολή του Τιμούρ¹⁷² ο Hatzopoulos συμπεραίνει ότι πιθανότατα συζητήθηκε το θέμα χριστιανικής πληρωμής φόρου στον Μογγόλο ηγεμόνα και σαν δεύτερο θέμα έγινε διαπραγμάτευτη για τη συμμετοχή των πολιορκημένων στις μογγολικές επιχειρήσεις εναντίον των Οθωμανών. Σύμφωνα με κοινή απόφαση των δύο πλευρών, οι πολιορκημένοι Χριστιανοί της βυζαντινής πρωτεύουσας και του Πέραν έπρεπε να αποκλείσουν τα Στενά, για να εμποδίσουν τα οθωμανικά στρατεύματα της Ευρώπης να περάσουν στην Ανατολία.¹⁷³ Γι’αυτό το λόγο, οι πολιορκημένοι κάτοικοι του Πέραν σήκωσαν την μογγολική σημαία στους πύργους της γενουάτικης παροικίας.¹⁷⁴ Υπάρχουν

170 P. Gautier, «Recit» 108.36-110.10«τὰ νικώντων αὐτῷ προτείνουσιν»..

171 D.Hatzopoulos, Le Premier Siège, 103.

¹⁷² Επιστολή του Ταμερλάνου της 15 Μαιού 1402 εκδόθηκε από την Alexandrescu-Dersca, La campagne, 124.- K. Matschke, Ankara, 110-111.

173 Σύμφωνα με τον Clavijo, έκδ. Le Strange, 135, οι απεσταλμένοι του Βυζαντινού συμβασιλιά και

των Γενουατών του Πέρα που στον Ταμερλάνο το 1401 προσφέρουν υποστήριξη στο Μογγολό ηγεμόνα για την μαχη ενάντια στους Τούρκους υποστηριξη με στρατιώτες και γαλέρες. Θέλουν να εξοπλίσουν αμέσως ή σε σύντομο χρονικό διάστημα 3 θωρηκτά και να κλείσουν το στενό του Δαρδανελίου. σύμφωνα με αυτήν την σύμβαση ο Ταμερλάνος απαιτεί μεσω ενος απεσταλμένου προς το Ιωάννη Ζ΄ να θεσουν οι Βυζαντινοι ετοιμες 20 γαλέρες και να τις στείλουν στην Τραπεζουντα για να τις διαταζει ο Μογγολος ηγεμόνας. Βλ. K. Matschke, Ankara, 110-111, σημ. 391.- D. Hatzopoulos, Le Premier Siège, 103.

174 Για την μογγολική σημαία στους γενουατικούς πύργους του Πέραν βλ. Heyd, Commerce, II, 267.- Barker, Manuel ΙΙ, 505.-Dennis, «Three Reports», 253.-Ο Balard, Romanie génoise, I, 101, σημ. 362, αμφισβητεί την ακρίβεια των πληροφοριών που παρέχονται από τον Γενουάτη χρονογράφο. Για την συζήτηση σχετικά με το θέμα και την παλαιοτέρη σχετική βιβλιογραφία βλ. D.Hatzopoulos, Le Premier Siège, 103, σημ. 356.

ενδείξεις ότι οι Γενουάτες επίσης έστειλαν απεσταλμένο στον Τιμούρ στις 22 Μαρτίου 1401,

αλλά ο ακριβής σκοπός της αποστολής παραμένει άγνωστος.¹⁷⁵

Το καλοκαίρι του 1401 οι πολιορκημένοι επιχείρησαν να συνάψουν σύμβαση ειρήνης με τον Βαγιαζήτ. Ανάμεσα στις διάφορες πληροφορίες σχετικά με τις μετακινήσεις των Μογγόλων στην Αν. Ανατολία, ο Orado αναφέρει ότι όταν μετέβαινε ο ίδιος την Καλλίπολη, δεν είδε οθωμανικά σκάφη.¹⁷⁶ Επιπλέον γράφει ότι παρατήρησε μερικά οθωμανικά πλοία που είχαν φύγει για άγνωστο λόγο προς την οθωμανική Θεσσαλονίκη.¹⁷⁷ Τελικά, οι προσδοκίες της νέας αποστολής των Κωνσταντινοπολιτών στον σουλτάνο δεν ευοδώθηκαν.¹⁷⁸ Η κατάσταση στην Πόλη ολοένα χειροτέρευε και η πείνα προκάλεσε μεγάλες απώλειες.¹⁷⁹ Το χειμώνα 1401-1402, ο αποκλεισμός συνεχιζόταν,¹⁸⁰ και ο οθωμανικός στόλος ήλεγχε τα Στενά.¹⁸¹ Στο μεταξύ, ο Βαγιαζήτ επέστρεψε στην Προύσα, άρχισε τις προετοιμασίες για μια μεγαλύτερη επίθεση ενάντια στην Κωνσταντινούπολη και συγκέντρωσε τον στρατό του.¹⁸² Ίσως η οδυνηρή κατάσταση των Κωνσταντινοπολιτών και τη μεγάλη αποθάρρυνσή τους επιτάχυνε τις οθωμανικές προετοιμασίες. Αυτή η εξέλιξη κινητοποίησε τους Βενετούς. Στις 29 Ιανουαρίου 1402, η Σύγκλητος επικοινώνησε με τον Μανουήλ, για να τον ενημερώσει για τις τελευταίες ειδήσεις της Κωνσταντινούπολης και να τον παροτρύνει να επιστρέψει όσο γρήγoρο γινόταν μετά την παραλαβή της βοήθειας από τους Δυτικούς ηγεμόνες.¹⁸³ Όπως φαίνεται από βενετικά έγγραφα, οι Βενετοί ήταν πεπεισμένοι ότι ο Ιωάννης δεν θα μπορούσε να αντιμετωπίσει την κρίση που πλησίαζε. Ο Μανουήλ Β΄, άνησυχος για την πρωτεύουσά του ενημέρωσε τη βενετική Σύγκλητο ότι ήθελε να επιστρέψει στην Πόλη. Ο αυτοκράτορας ζήτησε έξι βενετικά πλοία να συνοδέψουν εκείνα που παρέχονταν από τη Γένοβα. Επίσης ζήτησε από την Βενετία και τη Γένοβα να πιέσουν τους βασιλείς της Γαλλίας και της Αγγλίας, και να τεθεί το θέμα της δυτικής βοήθειας που

175Βλ. Jorga, “Notes et Extraits”, IV, 238.-Alexandrescu-Dersca, La campagne 52.

176Thiriet, Regestes, II, αρ. 1023 (10 Αυγούστου 1401).-Barker, Manuel II, 206.-Dennis, «Three Reports», 255.-Zakythinos, «Attitude» 69.-Ο Hatzopoulos, Premier Siège, 103-104, θεωρεί ότι μια από τις αιτίες της απουσίας του τουρκικού στόλου της Καλλίπολης μπορεί να ήταν το γεγονός ότι τα πληρώματα, εκτός από εκείνα που κατευθύνονταν προς την Θεσσαλονίκη, είχαν κληθεί από τον σουλτάνο για να μεταφέρουν πολεμικούς εξοπλισμούς στην Ανατολία.

177 Άλλη μια αναφορά από το Χάνδακα (Candie) της 11 Απριλίου 1402 «de Gallipoli dicibatur quod non est amplius tantus exercitus ibi quantus solebat esse quia gens vadit cum Turcho in exercitu contra Taberlanum» παρέχει ίδιες πληροφορίες, αλλά ακριβέστερες.-Ο Hatzopoulos, Le Premier Siège, 104, σημ. 359, αμφισβητεί την ορθότητα των παραπάνω πληροφοριών ισχυριζόμενος ότι αναφέρονται σε μεταγενέστερα γεγονότα, των αρχών του 1402.-Ο G. Dennis, «Three Reports» 248, σημ. 4, σχολιάζει το παραπάνω κείμενο παρέχοντας την αγγλική μετάφραση.

178 P. Gautier, «Recit» 110, 4, 9-10. Μετά την συνάντηση με τον Βαγιαζήτ οι απεσταλμένοι, έφυγαν άπρακτοι.

179Βλ. Μ.Μ, αρ. 678, 557-558.-Darrouzès, Registre, 138, σημ. 165 (Νοέμβριος του 1401).

180H. Hunger, «Zu den Restlichen lnedita», 60.-Darrouzès, Registre, 139, σημ. 176 (Ιανουάριος του

1402).

181 Βλ. Jorga, «Notes et extraits», IV, 247.-Thiriet, Régestes II, αρ. 1038 (28 Ιανουαρίου 1402).- Dennis, «Three Reports» 247, 248.-Jorga, «Notes et extraits» IV, 248.249.-Για την κατάσταση στα Στενά και τις ενέργειες του οθωμανικού στόλου βλ. Hatzopoulos, Premier Siège, 104, σημ. 363.

182Hatzopoulos, 105, σημ. 364.

183Βλ. Thiriet, Régestes, II, αρ. 1039 (29 Ιανουαρίου 1402).-Barker, Manuel ΙΙ, 193.

χρειαζόταν το Βυζάντιο. Στις 8 Μαΐου του 1402 η βενετική απάντηση ήταν αρκετά αόριστη και ανακοίνωνε στον Μανουήλ ότι ο κίνδυνος που διέτρεχε η Κωνσταντινούπολη πέρασε, διότι ο σουλτάνος ήταν απασχολημένος με τις προετοιμασίες για την σύγκρουση με τους Μογγόλους.¹⁸⁴ Η βενετική Σύγκλητος αποφάσισε στις 16 Φεβρουαρίου 1402 να αρχίσει τις διαπραγματεύσεις προκειμένου να διαμορφωθεί μια νέα αντι-οθωμανική ένωση. Αυτό που ώθησε τους Βενετούς να πάρουν μέτρα ήταν ότι ο έλεγχος των Στενών ήταν ακόμη στα χέρια των Οθωμανών.¹⁸⁵

Οι ειδήσεις που έφθαναν από την Ανατολή στην Βενετία ανέφεραν μια μεγάλη οθωμανική ήττα στην Σεβάστεια και γι’ αυτό το λόγο ο σουλτάνος αναγκάτηκε να σταματήσει κάθε προσπάθεια σε σχέση με τη Κωνσταντινούπολη. Σύμφωνα με ένα βενετικό έγγραφο της 3^ης Μαρτίου 1402, όταν ο σουλτάνος πληροφορήθηκε τη νέα μογγολική προέλαση στα ανατολικά σύνορα του κράτους του και την ήττα του στρατού του στην Σεβάστεια, διέταξε τη διάλυση του στόλου της Καλλίπολης, έτσι ώστε τα πληρώματα να χρησιμοποιηθούν εναντίον των Μογγόλων.¹⁸⁶

Περίπου την ίδια περίοδο, στις 15 Μαΐου 1402, ο Τιμούρ ήλθε σε επαφή με τον Ιωάννη Ζ΄ Παλαιολόγο στέλνοντάς του μια επιστολή. Η επιστολή του Μογγόλου ηγεμόνα έφθασε στον αυτοκράτορα με κάποιον Εβραίο Ισαάκιο, ο οποίος ήταν στην μογγολική υπηρεσία.¹⁸⁷ Όσον αφορά το περιεχόμενο της επιστολής, ο Τιμούρ ζήτησε από τους πολιορκημένους να λάβουν μέρος με είκοσι γαλέρες στις επιχειρήσεις εναντίον του Βαγιαζήτ.¹⁸⁸ Τούτο επιβεβαιώνεται από την αφήγηση του Clavijo, σύμφωνα με τον οποίο ο αυτοκράτορας της Κωνσταντινούπολης και οι Γενουάτες του Πέραν ενημέρωσαν τον Τιμούρ ότι σε περίπτωση που γινόταν πόλεμος με τον Τούρκο (Βαγιαζήτ), αυτοί θα βοηθούσαν τους

184 Βλ. Jorga, «Notes et extraits», IV, 250 (8 Μαΐου 1402).-Thiriet, Régestes, II, αρ. 1055 (8 Μαΐου

1402).-Dölger, Regesten, V, αρ. 3288.-Barker, Manuel ΙΙ, 193.

185Το βενετικό έγγραφο της 5ης Μαρτίου 1402 αποδεικνύει ότι ο οθωμανικός έλεγχος ήταν τόσο ασφυκτικός ώστε ο νέος Βενετός βαΐλος της Κωνσταντινούπολης δεν είχε καταφέρει να φθάσει ακόμη στην έδρα του. Βλ. Thiriet, Régestes, II, αρ. 1045 (5 Μαρτίου 1402). Επιπλέον, κάποιοι Βενετοί που σχεδίαζαν να φύγουν για τις βενετικές κτήσεις στην Ανατολή καθυστέρησαν αναγκαστικά την αναχώρησή τους. Βλ. Jorga, «Notes et extraits», IV, 248 (18 Μαρτίου 1402).-βλ. επίσης Hatzopoulos, Premier Siège, 105.

186Μια αναφορά που γράφτηκε στις 3 Μαρτίου 1402 στον Χάνδακα επιβεβαιώνει ότι υπήρχε χαλάρωση στα Στενά πριν από αυτή την ημερομηνία. Ο σουλτάνος είχε αφήσει μόνο εννέα γαλέρες και κάποια μικρά σκάφη για την υπεράσπιση της Καλλίπολης και είχε πληρώσει στα πληρώματα εκ των προτέρων τις αμοιβές τριών μηνών. Βλ.Jorga, "Notes et Extraits", IV, σ. 248-249.-Dennis, "Three Reρorts", 247, 248.-Άλλη μια αναφορά που έφθασε από το Χάνδακα στην Βενετία (στις 11 Απριλίου 1402) ανέφερε ότι ο σουλτάνος λόγω της μογγολικής πρόκλησης δεν άφησε έκεινες τις εννέα γαλέρες στην Καλλίπολη. Βλ. Dennis, «Three Reports» 247-248.-Jorga, «Notes et extraits», IV, 248-249.- Hatzopoulos, Premier Siège, 107.

187Βλ. Alexandrescu-Dersca, La campagne 51 και «Επιστολή του Τιμούρ».-Ο Hatzopoulos, Premier Siège, 107, σημ. 375, πιθανολογεί ότι αυτή η επιστολή ήταν απάντηση στις βυζαντινές προτάσεις που έγιναν μέσω της αποστολής του Τιμούρ τον Αύγουστο του 1401, δηλαδή υπήρξε βυζαντινή επαφή με τον Τιμούρ, της οποίας η ημερομηνία παραμένει άγνωστη.

188Για την «επιστολή του Τιμούρ» βλ. Alexandrescu-Dersca, La campagne 52.-Fallmerayer, Geschichte, 223.-Delaville le Roulx, France en Orient, I, 390.-Hookham, Tamburlaine, 243.- D.M.Νicol, Last Centuries, 328.- Hatzopoulos, Premier Siège, 107.

Μογγόλους οπλίζοντας μικρές γαλέρες, για να αποτρέψουν την διαπεραίωση των Τούρκων από την Ευρώπη στην Ανατολία έτσι ώστε να διευκολύνουν τον Τιμούρ.¹⁸⁹ Ο Μογγόλος ηγεμόνας δέχτηκε επίσης την πληρωμή του φόρου από τους Χριστιανούς της Πόλης και του Πέραν, που πλήρωναν πριν στον Βαγιαζήτ.¹⁹⁰ Πληροφόρησε τον Ιωάννη Ζ΄ ότι ο Δομινικανός μοναχός Φραγκίσκος θα έμενε στο στρατόπεδό του, και ότι δέχτηκε τους απεσταλμένους του Βαγιαζήτ και τους ανήγγειλε σχετικά με την επιθυμία των Χριστιανών για τον φόρο.¹⁹¹ Από την επιστολή του Τιμούρ φαίνεται ότι οι Βυζαντινοί, τον Αύγουστο του 1401, είχαν ζητήσει από τους Οθωμανούς να επιστρέψουν όλα τα παράλια κάστρα που κατείχαν πριν από τον πόλεμο, καθώς ο Τιμούρ τους ρωτούσε εάν ο Βαγιαζήτ θα αποζημίωνε τους Χριστιανούς επιστρέφοντας τα σχετικά εδάφη, τα κάστρα.¹⁹² Η επιστολή παραδίδει επίσης ότι ο Τιμούρ είχε εμφανιστεί ήδη στα βουνά της Τραπεζούντας και ο κυρίος της περιοχής, ο Μανουήλ Μέγας Κομνηνός, του δήλωσε την πίστη του. O αυτοκράτορας της Τραπεζούντας τάχτηκε στο αντι-οθωμανικό μέτωπο με είκοσι πλοία και με την υπόσχεση να παρουσιαστεί με τα στρατεύματά του στο πλευρό του Μογγόλου ηγεμόνα. Δεν υπάρχει όμως καμία απόδειξη για την παρουσία του Κομνηνού στη μάχη της Άγκυρας. Μόνο ο Οθωμανός χρονογράφος Sa’ad al-Din δίνει τα ονόματα των πριγκήπων που συμμετείχαν στη μάχη στο πλευρό του Τιμούρ, δεν αναφέρει όμως το όνομα του Μεγάλου Κομνηνού.¹⁹³

Τον ίδιο καιρό, ο αυτοκράτορας της Βασιλεύουσας «χριστιανικώτατος ὤν καὶ μεμνημένος τὰ θεῖα καὶ ἐν φρονήσει μεστός, ὁρῶν τὸ ὑπήκοον ἅπαν ταλαιπωρούμενον ὑπὸ ἐνδείας,

μόδιος γὰρ σίτου ὑπὲρ τὰ εἴκοσι νομίσματα· και ποῦ νόμισμα; οἴνου τὸ ὁμοίως· καὶ ἄλλων

ἀναγκαίων τροφῶν λείψις· ἐξ ἀνάγκης ὁ κοινὸς λαὸς εἰς ἀπιστίαν καὶ προδοσίαν πατρίδος ἐώρα· -- καὶ αὐτὸς ἐξωμολογεῖτο καθ’ ἑκάστην ὥραν τε καὶ ἡμέραν τῷ Θεῷ, λέγων· ‘Μή μοι γένοιτο, Χριστὲ βασιλεῦ, μηδὲ ἀκουσθήτω ἑν τοῖς ἀπείροις ἕθνεσι τῶν χριστιανῶν, ὅτι ἑν ἡμέραις Μανουήλ τοῦ βασιλέως παρεδόθη ἡ Πόλις καὶ τὰ ἑν αὐτῇ ἅγια καὶ τίμια σκεύη τοῖς ἀσεβέσι καὶ χριστομάχοις·».¹⁹⁴ Παρά τις χριστιανικές επαφές με τον Μογγόλο ηγεμόνα και τις υποσχέσεις που δόθηκαν από αυτόν, οι Πολίτες πίστευαν ότι ο Βαγιαζήτ θα θριάμβευε όπως πριν, και μετά τη νίκη θα επανερχόταν εναντίον της Κωνσταντινούπολης. Καθώς δεν περίμεναν βοήθεια από

189 Clavijo, σ. 93.-Heyd, Commerce, II, 266-267.-Delaville le Roulx, La France en Orίent, Ι, 390.- Barker, Μanuel ΙΙ, 505.- Hatzopoulos, Premier Siège, 107.

190Για την «Επιστολή του Τιμούρ» βλ. Alexandrescu-Dersca, La Campagne 51.-Spandugnino, εκδ. Σάθα, ΜΒ, ΙΧ, 147.22-23. W. Miller, Last Greek Empire, 71-72.-Delaville le Roulx, France en Οrient, Ι, 390 Heyd, Commerce, ΙΙ, 266.-Hookham, Tamburlaine, 243.-Ε. Zachariadou, «Trebizond and the Turks (1352-1402)» 354.- Hatzopoulos, Premier Siège, 107.

191Βλ. «Επιστολή του Τιμούρ» Alexandrescu-Dersca, La campagne 51.

192«Επιστολή του Τιμούρ» Alexandrescu-Dersca, La campagne 50-51.-Jorga, «Notes et Extraits», IV, 244-246.-Dennis, «Three Reports» 244-246.- Hatzopoulos,, Premier Siège, 108.

193Για την «Επιστολή του Τιμούρ» βλ. Alexandrescu-Dersca, La campagne 50-51.-Ο Fallmerayer, Geschichte, 229, πιστεύει ότι ο Μανουήλ Γ΄ Κομνηνός επρόκειτο να ήταν μεταξύ είκοσι ηγετών, των οποίων τα ονόματα δεν αναφέρει ο Sa’ad al-Din.- Hatzopoulos,, Premier Siège, 108.

194Δούκας, 85.5-15.-P.Gautier, «Αction des grâces», 348-356.-Gautier, «Récίt», 110.11-12.- Hatzopoulos, Premier Siège, 108.

πουθενά, συνειδητοποίησαν την ματαιότητα κάθε αντίστασης εναντίον του σουλτάνου ύστερα από ενδεχομένη νίκη του εναντίον του Τιμούρ.¹⁹⁵ Πίστευαν επίσης ότι εάν παραδίνονταν πριν από την μάχη στον σουλτάνο θα διασώζονταν. Γι’ αυτό το λόγο, αποφάσισαν να παραδώσουν την Πόλη στον σουλτάνο, ο οποίος δέχτηκε να δώσει στον Ιωάννη Ζ' μια άλλη κτήση.¹⁹⁶ Μια βυζαντινή αντιπροσωπεία, που αποτελούνταν από ευγενείς φέρνοντας μαζί της τα κλειδιά της βυζαντινής πρωτεύουσας, κατευθύνθηκε στην Kütahya (Κοτυάϊο), όπου ήλπιζε να συναντήσει τον σουλτάνο.¹⁹⁷ Όμως, η ήττα και η αιχμαλωσία του Βαγιαζήτ Α΄ στην μάχη της Άγκυρας στις 28 Ιουλίου 1402 τα ανέτρεψαν όλα.¹⁹⁸ Εάν το αποτέλεσμα της μάχης στην Άγκυρα ήταν εκείνο που περίμεναν οι Βυζαντινοί, ο Βαγιαζήτ Α΄ μπορεί να έφθανε στον στόχο του, δηλαδή στη κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης. Στις 28 Ιουλίου 1402, ο μογγολικός στρατός κατέγραψε μεγάλη νίκη απέναντι στον οθωμανικό στρατό κοντά στην Άγκυρα. Ο Βαγιαζήτ έδωσε σκληρή μάχη έως ότου πιάστηκε αιχμάλωτος. Έτσι η οθωμανική δύναμη διαλύθηκε και η Κωνσταντινούπολη σώθηκε. Ο σουλτάνος πέθανε στις 9 Μαρτίου 1403 στην αιχμαλωσία αφήνοντας το κράτος του στην αναρχία. Οι δυναστικές διαμάχες μεταξύ των διαδόχων του διήρκεσαν έως το 1423 και το Βυζάντιο μπόρεσε να ανακτήσει τα χαμένα εδάφη συμπεριλαμβανομένης και της Θεσσαλονίκης. Η διάρκεια της ζωής του Βυζαντίου παρατάθηκε μισό αιώνα ακόμα.¹⁹⁹

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

195 Gautier, «Récit», 110.- Hatzopoulos, Premier Siège, 108.- Matschke, Ankara, 11, σημ. 16, υποστηρίζει ότι ακόμα πριν από την αναχώρησή του για τη Δύση, ο αυτοκράτορας Μανουήλ είχε στείλει μια αντιπροσωπεία στον Τιμούρ περοκειμένου να τον υποκινήσει ενάντια στον Βαγιαζήτ.

196 Gautier, «Récit», 110.-Clavijo, 28.-Barker, Manuel ΙΙ, 215.- Hatzopoulos, Premier Siège, 108.

197 Βρ.Χρ. 22, παρ. 28, σ. 184: «οἱ δὲ ἐν τῇ Πόλει λιμοκτονηθέντες, ὁ λαός ἔφυγεν, ἔλαβον δὲ τὰς κλεῖδας τῆς Πόλεως τινὲς τῶν ἀρχόντων καὶ ἐπορεύοντο ἐν τῷ Κοτυαείῳ πρὸς τὸν σουλτάνον (τοῦ) παραδοθῆναι τὴν Πόλιν.» Βρ.Χρ. 22, παρ. 30, σ. 185: «Οἱ δὲ τὰς κλεῖδας λαβόντες τῆς Πόλεως ἄρχοντες ὑπέστρεψάν χαροποί. μηνύσαντες δὲ τὸν βασιλέα κῦρ Μανουὴλ ἧλθεν ἐκ τῆς Φραγκίας καὶ ἔλαβε τὴν Πόλιν βασιλεύων. τὸν δὲ κῦρ Ἄνδρόνικον (!) ἔστειλεν ἐν Θεσσαλονίκη δεσπόζειν αὐτήν. κἀκεῖ τέθνηκεν ἄπαις.» Αυτή η βυζαντινή αποστολή χρονολογείται στο 1402. Για την αξιολόγηση του χρονικού βλ. P. Schreiner, Κleinchroniken, ΙΙ, 368-369.-Barker, Manuel ΙΙ, 215. Για τo Κοτυάϊο, βλ. Ramsay, Historical Geography, 144.-Belke-Mersich, Phrygien TIB 7, 312-315.- Hatzopoulos, Premier Siège, 108-109.

198 Ο Δούκας, Grecu, 95, μιλάει αργότερα για το γεγονός ότι ο Θεός μέσω ενός τελείως ιδιαίτερου

θαύματος νίκησε ένα Φαραό μέσω ενός άλλου φαραού τον έριξε στην άβυσσο.-Μια ανώνημη αναφορά σχετικά με την πολιορκία της Κωνσταντινούπολης αποδίδει την καταστροφή του Βαγιαζήτ στην επίκαιρη επέμβαση του Θεοτόκου. βλ. Recit, Gautier, 112-114.-Matschke, Ankara, 15, σημ. 38.

199 Barker, Manuel II, 246.-Werner, Geburt, 181.-A.E.Bakalopulos, Origins, 138.-Matschke, Ankara,

33-34.

ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ: Ο ΕΜΦΥΛΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΩΝ ΟΘΩΜΑΝΩΝ ΠΡΙΓΚΙΠΩΝ. ΠΡΩΤΗ ΦΑΣΗ 1403

1.  Η κυριαρχία του Σουλεϊμάν και η συνθήκη της Καλλίπολης

(Φεβρουάριος 1403)

 

H μάχη της Άγκυρας και η καταστροφή του οθωμανικού στρατού έγιναν αιτία για τα κύματα των προσφύγων, αστικής και στρατιωτικής τάξης, που επιθυμούσαν με κάθε τρόπο να διασχίσουν τα Στενά και να φθάσουν στην Ευρώπη. Οι χριστιανικές δυνάμεις προσπάθησαν να εκμεταλλευτούν την ήττα των Οθωμανών και οι Βενετοί έβλεπαν ότι ήταν σε θέση να αποκλείσουν την διαπεραίωση των Τούρκων και να καταλάβουν οι ίδιοι την Καλλίπολη.²⁰⁰ Ωστόσο βρέθηκαν ξαφνικά να μεταφέρουν τους Τούρκους πρόσφυγες στην Ευρώπη. Όντως η φιλοδοξία και η αναζήτηση του προσωπικού και άμεσου κέρδους, αντίθετα ακόμη και στα χριστιανικά συμφέροντα, ώθησε τους Χριστιανούς πλοιοκτήτες να μεταφέρουν τους Τούρκους από τα Στενά. Τους Γενουάτες πρωταγωνιστές αυτής της μεταφοράς, ακολούθησαν σύντομα και οι Βυζαντινοί²⁰¹ και τελικά οι Βενετοί.²⁰²

Μεταξύ των προσφύγων ήταν και ένας από τους γιούς του Βαγιαζήτ Α΄, ο Σουλεϊμάν Τσελεμπή. O Σουλεϊμάν κατάφερε να διαφύγει από το πεδίο μάχης της Άγκυρας με την βοήθεια του Τσανδαρλί Αλή Πασά και του βεζίρη του πατέρα του και άλλων ανδρών και κατευθύνθηκε προς στην Προύσα. Πριν τον προλάβουν οι άνδρες του Τιμούρ, πήρε τον μικρότερο αδελφό της οικογένειας, τον Κάσιμ Τσελεμπή, την αδερφή του Φατμά Χάτουν και ένα μέρος του οθωμανικού θησαυρού και έσπευσε να εγκατασταθεί στο ευρωπαϊκό τμήμα του οθωμανικού κράτους και να επιβάλει την κυριαρχία του. Πέρασε στην Ευρώπη δια μέσου της Καλλίπολης στις 29 Αυγούστου 1402.²⁰³ Σύμφωνα με ένα βραχύ χρονικό, στην συνοδεία του Σουλεϊμάν ήταν επίσης ο αδελφός του, Ίσά Τσελεμπή.²⁰⁴

200Thiriet, Régestes, II, αρ. 1056 (8 Μαΐου 1402), αρ. 1070 (22 Σεπτεμβρίου 1402), αρ. 1071 (23 Σεπτεμβρίου 1402), αρ. 1078 (23 Σεπτεμβρίου 1402).-Alexandrescu-Dersca, La Campagne 83.-Barker, Manuel II, 217.

201 Για τον αριθμό και για την ακριβή προέλευσή των προσφύγων δεν γνωρίζουμε πολλά. Βλ. Leben

und Taten der türkischen Kaiser, 46.-N. Jorga, Notes I, 140.-K.Matschke, 111, σημ. 393.

202Delaville le Roulx, France en Orient, I, 390.-Alexandrescu-Dersca, La Campagne 83-84.-Barker, Manuel II, 218.

203G.T.Dennis, Treaty, 72-88.-Βρ.Χρ. 95, παρ. 3, σ. 634, δίνει την χρονολογία του γεγονότος ως 29 Αυγούστου 1402. Προσδιορίζει επίσης ως την Καλλίπολη όπου πέρασε ο Σουλεϊμάν στην Ρούμελη, δηλαδή στο ευρωπαϊκό τμήμα του οθωμανικού κράτους.- Επίσης σύμφωνα με την μαρτυρία του Gerardo Sagredo, ο Σουλεϊμάν επικεφαλής ενός πολυάριθμου στρατού κατέφυγε στην Καλλίπολη με την βοήθεια γενουατικών πλοίων. Βλ. Alexandrescu-Dersca, La Campagne, 147 και 130.-Οι οθωμανικές πηγές δεν δίνουν καμία ημερομηνία.-P. Schreiner, II, 373-374, δέχεται την χρονολόγηση του βραχέους χρονικού, αλλά αμφιβάλλει εάν ο Σουλεϊμάν όντως είχε περάσει στην Ευρώπη δια μέσου της Καλλίπολης.- Ο C. Imber, The Ottoman Empire, 56, υποστηρίζει ότι ο Σουλεϊμάν πέρασε στην Ευρώπη δια μέσου του Βοσπόρου κοντά στην Κωνσταντινούπολη.- Σύμφωνα με την αφήγηση του Gerardo Sagredo, ο οποίος διέφυγε από την Προύσα στις 3 Αυγούστου και έφθασε στην Κωνσταντινούπολη στις 22 του ίδιου μηνός, δηλαδή την ίδια εποχή με τον Σουλεϊμάν, ο πρίγκηπας πέρασε στην Ρούμελη σε μια περιοχή ονόματι Mierete: Η Alexandrescu-Dersca, La campagne 130,

Για να σταθεροποιήσει την αρχή του ο Σουλεϊμάν προσπάθησε να διατηρήσει καλές σχέσεις τόσο με τους αδελφούς του, όσο και με τους γείτονές του, φυσικά και με το Βυζάντιο. Ο κύριος σύμβουλός του, ο Τσανδαρλί Αλή Πασάς, διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο σε κάθε κίνησή του. Ο Σουλεϊμάν εκδήλωσε την ανάγκη για συμμαχία με τα χριστιανικά κράτη της ανατολικής Μεσογείου συμπεριλαμβάνοντας ιδιαίτερα και το Βυζάντιο. Έτσι ο Σουλεϊμάν πριν από τις 4 Σεπτεμβρίου εξέφρασε στους Βυζαντινούς την επιθυμία για μια σύμβαση ειρήνης, και πρότεινε να παραδώσει τον οθωμανικό στόλο, την Καλλίπολη και μεγάλη έκταση παραλιακής λωρίδας στην Ρούμελη.²⁰⁵ Γύρω στις 20 Σεπτεμβρίου 1402 ο Σουλεϊμάν πρέπει να ήταν παρών στην Κωνσταντινούπολη και το Πέραν, εκλιπαρώντας για ειρήνη και επαναλαμβάνοντας την πρότασή του.²⁰⁶

Οι εξελίξεις όμως στην Ανατολή γίνονταν περίπλοκες και ο Σουλεϊμάν δεν είχε αρκετό καιρό στην διάθεσή του, γιατί έπρεπε να ενισχύσει τη θέση του. Ωστόσο οι διαπραγματεύσεις επρόκειτο να διαρκέσουν κάποιους μήνες, λόγω της απουσίας του αυτοκράτορα Μανουήλ Β΄ στην Ευρώπη, και λόγω της έντασης μεταξύ Βενετών και Γενουατών. Επιπλέον, η συνήθης ευνοϊκή στάση του αντιβασιλέα Ιωάννη Ζ΄ προς τους Γενουάτες, δημιούργησε αμφιβολίες στους Βενετούς προς το πρόσωπό του. Όλα αυτά κρατούσαν τις προσπάθειες του Σουλεϊμάν σε εκκρεμότητα.²⁰⁷ Επιπρόσθετα, ο Ιωάννης Ζ΄ δίσταζε να ξεκινήσει τις διαπραγματεύσεις.²⁰⁸ Ίσως θεώρησε ότι με την καθυστέρηση των διαπραγματεύσεων θα μπορούσε να εκμεταλλευτεί περισσότερο την κατάσταση.²⁰⁹ Όμως ο Σουλεϊμάν δεν είχε πολύ χρόνο στην διάθεσή του και γι’ αυτό στράφηκε προς την Βενετία.

είχε υποθέσει ότι η ανωτέρω περιοχή συμπίπτει με το σημερινό Maltepe, ασιατικής παράλιας περιοχής της βυζαντινής πρωτεύουσας.-Η E.H. Zachariadou,«Süleyman Çelebi» 269-270, αποκλείει την παραπάνω υπόθεση, βάσει του ότι ο Sagredo αναφέρει ότι το Mierete ήταν μια περιοχή στην Ρούμελη. Η ιστορικός πιθανολογεί ότι ο Σουλεϊμάν κινήθηκε προς το καλά οχυρωμένο κάστρο της Καλλίπολης από αυτό το άγνωστο Mierete.-Ο T. Gökbilgin, «Süleyman Çelebi» 179-180, υποστηρίζει ότι ο Σουλεϊμάν είχε προσφύγει στο κάστρο (Anadolu Hisarı) που ήταν στην ανατολική ακτή της βυζαντινής πρωτεύουσας.-Ο C.E. Bosworth, «Süleyman Çelebi» 843, υποστηρίζει ότι ο Σουλεϊμάν πέρασε στην Ευρώπη δια μέσου του Βοσπόρου με την βοήθεια των Γενουατών.- Ο Hammer, GOR, I, 341, και ο Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, Ι, 316 υποθέτουν ότι ενώ ο Σουλεϊμάν διαπεραιωνόταν στην Ευρώπη, άφησε το χαρέμι του πατέρα του στο Yenişehir. Προσθέτουν επίσης ότι τα μέλη του χαρεμιού αιχμαλωτίστηκαν από Μογγόλους διώκτες και μεταφέρθηκαν στην Κιουτάχεια (Κοτυαïο) στην αυλή του Τιμούρ.

204«Τῇ κ΄ τοῦ αὐγούστου, τῆς ἰνδικτιῶνος ι΄, τοῦ ,ς>ι΄ ἔτους, ἐπέρασεν ὁ υἱὸς τοῦ Παγιαζήτη, ὁ Μουσουλμὰν τζαλαπής, μετὰ τοῦ ἀδελφοῦ αὐτοῦ Ἐσαμπεïς εἰς τὴν Καλλίπολη.» Βλ. Βρ.Χρ.95, παρ. 3, σ. 634.

205Επιστολή του Giovanni Cornaro της 4 Σεπτεμβρίου 1402: Alexandrescu-Dersca, La Campagne 127.-Σύμφωνα με τον K. Matschke, Ankara, 107, σημ. 374 και 108, υποστηρίζει ότι «όταν ο Σουλεïμάν πρότεινε να παραδώσει την Καλλίπολη και το στόλο του σίγουρα ήξερε τότε με ποιο μπέϊκον να πιάσει τα βυζαντινά ποντίκια και να τους κινήσει προς μια σύμβαση.» Ο ιστορικός εφιστεί την προσοχή στο γεγονός ότι «ο οθωμανικός στόλος ήταν αποδιοργανωμενος μετά την ήττα στην Αγκυρα, αλλά δεν πλήχτηκε σημαντικά στην ουσία του.»

206Σύμφωνα με την επιστολή του Tommasso da Molino (24 Σεπτεμβρίου 1402) ο Σουλεϊμάν ήταν στην Κωνσταντινούπολη και το Πέρα. Βλ. Alexandrescu-Dersca, La Campagne 138-140.

207K.M.Setton, The Papacy 370-400.

208 Alexandrescu-Dersca, La Champagne, 127, 146.

209 Dennis, Τreaty, 82-85.

Στις αρχές του Δεκεμβρίου του 1402 ένας Οθωμανός απεσταλμένος εμφανίστηκε ενώπιον της βενετικής Συγκλήτου με σκοπό να παρουσιάσει την πρόταση ειρήνης εκ μέρους του Σουλεϊμάν. Ο πρίγκηπας επιδίωκε την μεσολάβηση της Βενετίας προς τον Βυζαντινό αυτοκράτορα Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγο, και ως αντάλλαγμα προσέφερε στους Βενετούς εμπορικά προνόμια. Επιπλέον, τους ζήτησε να επισπεύσουν την επιστροφή του Μανουήλ Β΄ από την δυτική Ευρώπη γιατί ήθελε να συμμαχήσει μαζί του.²¹⁰ Οι Βενετοί πληροφόρησαν τον πρίγκηπα ότι ο Μανουήλ Β΄ ήταν καθ' οδόν προς τη Βενετία. Η Σύγκλητος υποσχέθηκε να τον ενημερώσει άμεσα για τις εξελίξεις, μόλις φθάσει στην Βενετία. Η απάντηση της βενετικής συγκλήτου στις 7 Δεκεμβρίου 1402, φανερώνει ότι η επιθυμία του Σουλεϊμάν έφθανε σε σημείο να δηλώνει πως αποδέχεται να αποκαλεί τον εαυτό του γιό του Μανουήλ, υποσχόμενος ότι δεν θα παρεκκλίνει από την θέλησή του, διότι επιθυμούσε να διευθετήσει ο Μανουήλ τα εδάφη του, ακριβώς όπως διευθετεί τα δικά του.»²¹¹

Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο, η αποστολή αποτελούσε το πρώτο βήμα στις διαπραγματεύσεις, οι οποίες κατέληξαν σε μια συνθήκη, η οποία συνάφθηκε από τον Σουλεϊμάν τον Ιανουάριο-Φεβρουάριο του 1403 με τον αντιβασιλέα Ιωάννη Ζ΄, τη Βενετία και τη Γένοβα και με τους ιππότες της Ρόδου.²¹² Έτσι, γύρω στις 20 Φεβρουαρίου 1403, ένα μήνα πριν από την άφιξη του αυτοκράτορα Μανουήλ στη Βενετία, ο Σουλεϊμάν και οι Χριστιανοί της περιοχής υπέγραψαν στην Καλλίπολη μια συνθήκη: ο Ιωάννης, οι Βενετοί, οι Γενουάτες της Χίου, ο δούκας της Νάξου Ιάκωβος Α΄ Κρίσπος και οι Ιωαννίτες ιππότες της Ρόδου. Στη συνθήκη αναφέρεται το όνομα του Στέφανου Λαζάρεβιτς της Σερβίας, ο οποίος όμως δεν πήρε μέρος ως συμβαλλόμενο μέρος. Όσον αφορά τους Βυζαντινούς, οι όροι που τους προσέφερε ο Οθωμανός πρίγκηπας ήταν ευνοϊκοί, εάν λάβει κανείς υπόψη την κατάσταση του βυζαντινού κράτους εκείνη την περίοδο. Επιπλέον, κατάργησε τον φόρο,²¹³

210 Jorga, «Notes et Extraits» IV, 257-258, 7 Δεκεμβρίου 1402.-Thiriet, Régestes, IΙ, 1038/7 Δεκεμβρίου 1402.-Barker, Manuel II, 223.-G.T.Dennis, «Treaty» 73.-Η Ε. Zachariadou «Süleyman Çelebi» 271, σημ. 14, με βάση τις παραπάνω ημερομηνίες συμπεραίνει ότι η οθωμανική αποστολή επρόκειτο να φτάσει στην Βενετία στις αρχές του ίδιου μηνός. Η ιστορικός θεωρεί ανακριβή την χρονολόγηση του Barker, Manuel II, 223, ο οποίος γράφει ότι ο Σουλεϊμάν είχε έλθει σε επαφή με την Βενετία από την εποχή που ήταν επικεφαλής της Εφέσου, δηλαδή 1396-98, διότι έχει αποδειχτεί ότι εκείνη την εποχή ο Ερτουγρούλ, ο άλλος γιός του Βαγιαζήτ, ήταν επικεφαλής στην Έφεσο και εκείνος πρέπει να είχε επαφές με βενετικές αρχές της Κρήτης. Προσθέτει ότι ο Σουλεϊμάν εκείνη την περίοδο ήταν επικεφαλής στην Κασταμονή.

211 Βλ. N. Jorga, «Notes et Extraits» I, 125-126.-O C. Imber, Ottoman Empire, 57, θεωρεί ότι ο

Σουλεϊμάν με αυτήν την πρόταση εξέφρασε επίσης την επιθυμία του να γίνει υποτελής του Μανουήλ Β΄.-Η βενετική σύγκλητος έδωσε την απάντησή της στις 7 Δεκεμβρίου 1402 Valentini, AAV, III, 349-

350. E.H. Zachariadou, «Süleyman Çelebi» 271, σημ. 14.

212 Για το περιεχόμενο και την ανάλυση της συνθήκης της Καλλίπολης και για το κείμενο της

αναφοράς του Βενετού διαπραγματευτή Pietro Zeno, σε σχέση με τις συζητήσεις προς την βενετική κυβέρνηση βλ. G.T.Dennis, «Treaty» 72-88.-Για την εκτενή ανάλυση της συνθήκης βλ. επίσης K.Matschke, Ankara, 40-47 και 56-68.

213 Οι Βυζαντινοί αυτοκράτορες μετά την συνθήκη του 1403 δεν επέστρεψαν άμεσα στο προ-τουρκικό

καθεστώς στα εδάφη που παρέλαβαν από τους Οθωμανούς. Παράδειγμα συνέχισαν να εισπράξουν κύριο φόρο (χαράτζι) από τα μονάστηρια του Αγίου Όρους και Θεσσαλονίκης. Ο Ν. Οικονομίδες, Le

που οι Βυζαντινοί πλήρωναν στην οθωμανική αυλή και εξασφάλισε την απελευθέρωση των Βυζαντινών αιχμαλώτων χωρίς κανένα περιορισμό.²¹⁴ Ο πρίγκηπας υποσχέθηκε να βοηθήσει τους Κωνσταντινοπολίτες στην περίπτωση που ο Τιμούρ επιτεθεί στην Πόλη, προσέφερε εμπορικά προνόμια στους Βυζαντινούς εμπόρους²¹⁵ και δέχτηκε να ζητεί την άδεια του αυτοκράτορα και της χριστιανικής συμμαχίας πριν οθωμανικά πλοία εισέλθουν στα Δαρδανέλια ή στον Βόσπορο.²¹⁶ Η συνθήκη της Καλλίπολης προέβλεπε την επιστροφή της Θεσσαλονίκης και των περιχώρων της, της Καλαμαριάς,²¹⁷ της περιοχής από τον ποταμό Γαλλικό μέχρι την πεδιάδα του Βαρδάρη (παρά Βάρδαρον)²¹⁸ και μέχρι την παραλία της ίδιας περιοχής.²¹⁹ Επιπλέον, η συνθήκη εξασφάλισε στους Βυζαντινούς εκτός από τα ανωτέρω

haradj, S. 687, ισχυρίστηκε ότι αυτός ο φόρος εισπράχθηκε μέχρι το 1409. Κατά τον G.Ostrogorsky, Etat tributaire, 243, εισπράχθηκε μέχρι το 1415. Για το φόρο αυτό βλ. επίσης Ε.Werner, Geburt, 268.- K.Matschke, Ankara, 68, σημ. 161.

214Οι Βυζαντινοί απαλλάσσονταν από την πληρωμή φόρων σε όλα τα εδάφη, τα οποία τους

επιστράφηκαν και στην περιοχή «da la Parapolia fina al Panido (Panidos)»: G.Dennis, «Treaty» 78.- Matschke, Ankara, 64.-Η E.Zachariadou, «Süleyman Çelebi» 274-279, σημ. 46, υποθέτει ότι με τη περιοχή «Parapolia» εννοείται η ελληνική λέξη περιπόλια, πιθανόν τα περίχωρα της Κωνσταντινούπολης.-Βλ. επίσης Barker, Manuel ΙΙ, 225.-Ο Kastritsis, Sons of Bayezid 54-55, ακολουθεί την άποψη της Ζαχαριάδου.

215Ο Dennis, «Treaty» 78-79, υποθέτει ότι στο κείμενο της συνθήκης οι «commerchieri» αναφέρονται στους εμπόρους, που ασχολούνταν με την εξαγωγή δημητριακών από οθωμανικά εδάφη.- Η E. Zachariadou, «Süleyman Çelebi» 283, σημ. 63, όμως υποστηρίζει ότι αυτοί ήταν Οθωμανοί κομμερκιάριοι, δηλαδή τελωνειακοί αξιωματούχοι. -Ο K.Matschke, Ankara, 108, σημ. 379, 109, προσθέτει επίσης ότι σε περίπτωση μιας μογγολικης επιθεσης στην Κωνσταντινούπολη υποσχέθηκε για την παραχώρηση πλοίων του για την υπερασπιση της πόλης. Σύμφωνα με τον ιστορικό, όμως αυτό δεν σήμαινε μια υποχρέωση σε υπηρεσίες υποτελείας

216Dennis, «Treaty» 79: «che algun mio navilio, che vuoga remi, non possa insir fuora de le Boche, ni de sora ni de soto, senza parola de lo imperador e de tuta la liga».-Η Zachariadou, «Süleyman Çelebi» 283, σημ. 65, βασιζόμενη στην αναφορά του Clavijo, ο οποίος πέρασε τα Δαρδανέλια τον Οκτώβριο του 1403, και γράφει ότι ο Σουλεϊμάν είχε στόλο στην Καλλίπολη, συμπεραίνει ότι ο Σουλεϊμάν δεσμεύτηκε ότι δεν θα χρησιμοποιήσει το στόλο του, αλλά θα τον κρατήσει αγκυροβολημένο, πιθανότατα στο λιμάνι της Καλλίπολης. Heyd, Commerce II, 265.-O K.Matschke, Ankara, 89, σημ. 278, 90, επισημαίνει ότι ο οθωμανικός στόλος πιθαότητα μπορούσε να κινηθεί ελεύθερα μόνο μέσα στα θαλάσσια Στενά. Προσθέτει επίσης ότι «παραδόξως η Καλλίπολη λείπει από την λίστα των μερών και περιοχών τα οποία επεστράφηκαν στο βυζαντινό κράτος.»

-Barker, Manuel ΙΙ, 225 και Καστρίτση, Bajezid’s Sons, 53.

217 Η E.H. Zachariadou, «Süleyman Çelebi» 277-278, υποστηρίζει ότι μολονότι η Χαλκιδική δεν αναφέρεται στην συνθήκη της Καλλίπολης, πρέπει να παραδόθηκε στην Βυζαντινή διοίκηση μετά το 1403. Επειδή στα οθωμανικά έγγραφα του 15ου αιώνα, η διοικητική περιφέρεια της Καλαμαριάς περιελάμβανε όλη την χερσόνησο της Χαλκιδικής, αυτό αποκλείει το γεγονός να μην συμπεριλαμβανόταν στη συνθήκη. Για αυτό το λόγο, η ιστορικός συμπεραίνει ότι ο παραθαλάσσιος τόπος που απλώνεται πάνω από τον Πάνιδο και ανατολικά από τον Στρυμόνα, παρέμεινε στην Οθωμανική διοίκηση, ενώ οι Βυζαντινοί παρέλαβαν μόνο την Θεσσαλονίκη και τα νοτιοδυτικά περίχωρα της πόλης εκτός από τον Βαρδάρη.-Επίσης ο Matschke, Ankara, 56 και 58-59, επισημαίνει ότι στην συνθήκη της Καλλίπολης δεν υπάρχει καμία αναφορά για τη παράδοση της χερσονήσου της Κασσάνδριας και της Χαλκιδικής εκτός από την Θεσσαλονίκη και τα περίχωρα της συμπεριλαμβανόμενης και της Καλαμαριάς. Βλ. επίσης Setton, 309-310 και Jorga, GOR, I, 328.

218Η E.Ζαχαριάδου, υποθέτει ότι η περιοχή «Παραβάρδαρον» ήταν όνομα βυζαντινού καπετανικίου ανατολικά από το ποταμό Άξιο (Βαρδάρη). Για την σχετική βιβλιογραφία βλ. της ίδιας «Süleyman Çelebi», 277, σημ. 34.-βλ. Matschke, Ankara, 56-57.-Setton, 309-310.

219.O Α. Βακαλόπουλος, «Les limites» 56-65, στηριζόμενος κάποια στοιχεία του Δούκα, 127.23:

«...τὸν Στρυμόνα χωρία πάντα .... πλήν Ζειτουνίου...» θεωρεί ότι οι Βυζαντινοί εξάπλωσαν την επικράτεια τους μέχρι το Ζητούνιο (Λαμία).»-Η υπόθεση του Βακαλόπουλου έγινε αποδεκτή από τον

εδάφη, την παράδοση (από τους Οθωμανούς) των κάστρων²²⁰ που βρίσκονταν στη γραμμή Προποντίδας-Μεσημβρίας στην ακτή του Ευξείνου μέχρι του Πανιωνίου.²²¹ Επιπρόσθετα οι Βυζαντινοί θα ήταν και πάλι οι κυρίαρχοι της Παλατιόριας, των κάστρων²²² και των αλυκών που απλώνονταν μέχρι την Θράκη.²²³ Σαν τελευταίο όρο παραχώρησης εδαφών, θα επιστρέφονταν στην κατοχή του Βυζαντίου οι Σποράδες, δηλαδή τα νησιά Σκιάθος, Σκόπελος και Σκύρος όπως και κάποιες μη αναφερόμενες τοποθεσίες της Ανατολίας.²²⁴ Ο Σουλεϊμάν κατάργησε την απαγόρευση εξαγωγής δημητριακών από τη χώρα του, κάτι που είχε

 

G.Dennis “Treaty” σ. 77 και σημ. 2, 81, σημ. 1, και τον Barker, Manuel ΙΙ, 225, σημ.43.- Κατά την

E.H. Zachariadou, «Süleyman Çelebi», 279, σημ. 45, η άποψη του Βακαλόπουλο είναι πολύ αμφισβητήσιμη, διότι ούτε το κείμενο της συνθήκης ή άλλη πηγή δεν περιέχει καμία νύξη ότι οι Βυζαντινοί απόκτησαν τα εδάφη μεταξύ Θεσσαλονίκης και Ζειτουνίου, αντιθέτως το νοτιότερο μέρος των παράλιων μεταξύ αυτών των δύο πόλεων είχε περιέλθει στους Βενετούς. Η ίδια ερμηνεύει επίσης την σχετική αφήγηση του Δούκα ότι ο Βυζαντινός ιστορικός εννοούσε το Zειτούνιν άλλη τοποθεσία της περιοχής του Στρυμόνα.-Επίσης ο Matschke, 58-59, αμφισβητεί την μαρτυρία του Δούκα και την άποψη ανωτέρω ιστορικών που αποδέχονται την μαρτυρία του Βυζαντινού ιστορικού επισημαίνει ότι η περιοχή που παρέλαβαν οι Βυζαντινοί είναι ουσιαστικά μικρότερη σύμφωνα με το κείμενο σύμβασης. Ο ιστορικός επισημαίνει επίσης ότι υπάρχει μεγάλη διαφορά μεταξύ της μαρτυρίας του κειμένου της σύμβασης και του ιστορικού Δούκα που δεν έχει εξηγηθεί ακόμα. Ο Δούκας, 127.23: «... τὸν Στρύμονα χωρία πάντα .... πλήν Ζειτουνίου...». Βλ. και του ίδιου, σ. 245.26 «τὸ Ζητούνιον σὺν ταῖς λοιπαῖς χωραῖς τοῦ Στρυμόνος».-Για την ανάλυση παραπάνω αποσπασμάτων από την ιστορία του Δούκα βλ. I.Koder-F.Hild, TIB I, Hellas und Thessalia I, 283-284.-H E.Ζαχαριάδου, ό.π., δεν βρίσκει ικανοποιητική την ανάλυση από τους I.Koder-F.Hild σχετικών αποσπασμάτων. Η ίδια βάσει αδημοσίευτων εγγράφων (του 1047) της μονής Ιβήρων διαπιστώνει ότι η συγκεκριμένη τοποθεσία βρισκόταν κοντά στην όχθη του Στρυμόνα, κοντά στον τουρκικό Ezova αλλά το Ζειτούνιο (Λαμίας) ανήκε εκείνα τα χρόνια στην κομητεία των Σαλόνων.

220 Ο K. Matschke, Ankara, 83, σημ. 243 επισημαίνει ότι μετά το 1403 ο εξωτερικός κυκλος άμυνας

της Θεσσαλονίκης, που αποτελούνταν πιθανώς από τα φρούρια (Χρυστούπολης, Δράμας, Ρεντίνας, Γυναικόκαστρον, Αγίου Βασιλείου, Γαλάτιστων, Βέρροιας, Κίτρου, Πλατάμωνα και Κασσανδρειας), παρέμειναν στα χέρια των Τούρκων. Κατά τον ιστορικό, ουσιαστικά ό,τι έμεινε στους Βυζαντινούς, για μια αποτελεσματική υπεράσπιση της Θεσσαλονίκης, ήταν μερικά σταθερά σημείαα στην άμεση περιοχή της πόλης, μεταξύ αυτών το βουνό Χωρτιάτη και το φρούριο μαζί τη χερσονήσος. Κασσάνδρειας.

221 Ο Α. Βακαλόπουλος, «Les limites» 56-65, διαπιστώνει ότι αυτές οι περιοχές παρέμειναν χωρίς πρόβλημα στα βυζαντινά χέρια μέχρι τα τελευταία χρόνια της βυζαντινής Αυτοκρατορίας.- Η E.H. Zachariadou, «Süleyman Çelebi», 277, θεωρεί ότι η παράδοση στους Βυζαντινούς, των εδαφών από την Πάνιδο μέχρι την Μεσημβρία, είναι υπό αμφισβήτηση. Αυτό διότι οι πηγές δηλώνουν ότι η Μεσημβρία ανήκε πάντα στο Βυζάντιο μέχρι και την Άλωση (1453).-Matschke, Ankara, 56.-Barker, Manuel ΙΙ, 225.-Jirecek, Geschichte, II, 140.

222 Ο Matschke, 77-79, επισημαίνει ότι με τη συνθήνκη της Καλλιπόλεως οι Βυζαντινοί κέρδισαν

επίσης το δικαίωμα κατασκευής πύργων και φρουρίων σε οτιδήποτε σημείο.

223 Η Ε. Zachariadou, «Süleyman Çelebi», 277-278, επισημαίνει ότι η ακριβής θέση της Παλατιορίας παραμένει άγνωστή. Η ιστορικός υποθέτει ότι η Παλατιορία πρέπει να ήταν κοντά στην παραλία επειδή στην συγκεκριμένη περιοχή υπήρχαν αλυκές και καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η Παλατιορια ενδεχομένως να ήταν το Περιθέριον, που αποτελούσε σημαντικό πολυπληθές εμπορικό κέντρο με έντονη οικονομική δραστηριότητα στα μέσα του 14ου αιώνα και η πόλη ανήκε πάντα στο Βυζάντιο, αλλά είχε αυτονομία. Η ιστορικός βασιζόμενη σε ένα πατριαρχικό έγγραφο του 1381, αποδεικνύει ότι αυτή η πόλη δεν άνηκε ουδέποτε στο Βυζάντιο αλλά ούτε και στο Οθωμανικό κράτος. Ένα χωριό που προφέρεται στα Τουρκικά «Bοuri» κοντά στην Κομοτηνή (βυζαντινή Κουμουτζίνα, οθωμανική Gümülcine) και αναφέρεται στα οθωμανικά έγγραφα στα τέλη του 14ου αιώνα και τις αρχές του 15ου αιώνα, ήταν φημισμένο για τις αλυκές του. Η Ζαχαριάδου, στηριζόμενη στα ανωτέρω τεκμήρια υποστηρίζει ότι η Παλατιόρια πρέπει να ήταν το Περιθέριον, βλ. και Barker, Manuel ΙΙ, 225.- Matschke, Ankara, 56-57.- Βλ. επίσης Peter Soustal, Thrakien.

224Dennis, Treaty, 78.-E.H. Zachariadou, «Süleyman Çelebi» 277.- Matschke, Ankara, 57.

επιβληθεί από τον Βαγιαζήτ Α΄, αλλά η φορολόγηση στο σιτάρι παρέμεινε στο προηγούμενο επίπεδο.²²⁵

O Σουλεϊμάν με σκοπό να δείξει την πίστη του στον αυτοκράτορα έστειλε τα αδέρφια του ως ομήρους στην Κωνσταντινούπολη, τον μικρό Κασίμ Τσελεμπή και την αδελφή του Φατμά Χάτούν.²²⁶

Οι Βενετοί , πήραν πίσω όλα τα εδάφη που είχαν χάσει από τους Οθωμανούς. Ο Σουλεϊμάν υποσχέθηκε να επιστρέψει την Αθήνα²²⁷ και την παραθαλάσσια περιοχή απέναντι από την Εύβοια (τουρκ. Eğriboz= λατ. Negreponte) σε βάθος 5 χιλιόμετρων από την ακτογραμμή. Μια αναφορά του Βενετού αντιπροσώπου Petro Zeno προς την βενετική σύγκλητο δείχνει τους όρους της συνθήκης, σχετικά με τους Βενετούς. Εκεί αναφέρεται και η Στυλίδα, πράγμα που δείχνει ότι η Βενετία πήρε τον έλεγχο του κόλπου της Λαμίας (Ζητούνι), επίσης και τον Πτελεό νότια της Στυλίδας που άνηκε από παλαιά στους Βένετους, αν και δεν αναφέρεται ρητά στην συνθήκη. Το Ζητούνι παρά την θέληση της συγκλήτου παραχωρήθηκε έναντι χρημάτων στον Βενετό Dragetzes, ο οποίος υποσχέθηκε να μη κτίσει εκεί κάστρο χωρίς την συγκατάθεση της Βενετίας.²²⁸ Οι φόροι των αλυκών και λιμένων της περιοχής παρέμειναν όπως και παλαιότερα στους Οθωμανούς.²²⁹ Οι Βενετοί όμως θα έπρεπε να απελευθερώσουν όλους τους αιχμαλώτους, ενώ αντίστοιχα οι Οθωμανοί θα απελευθέρωναν μόνο 500 Βενετούς.²³⁰

225 Ένα υπέρπυρο για κάθε μόδιο (σιταριού) της Κωνσταντινούπολης ήταν το ποσό του φόρου. Βλ. Η. Zachariadou, ο.π., σ. 283.-Για την κατάσταση λόγω έλλειψης σιταριού στην βυζαντινή πρωτεύουσα βλ. Matschke, Ankara, 133-135, 137.

226 Για την ιταλική έκδοση της συνθήκης βλ. Diplomatarium, II, αρ. 159, 290-293. G.Dennis,

«Treaty» 72-82, ανατύπωσε το ιταλικό κείμενο και δίνει έναν πλήρη κατάλογο των παλαιών εκδόσεων της συνθήκης. Giuseppe Valentini, Acta Albaniae Veneta (AAV), ΙΙΙ, 355-58. Το θέμα της επιστροφής των παραλιακών περιοχών αναφέρεται επίσης από τον Χαλκοκονδύλη, I, 163.-Για την συνθήκη βλ. Heyd, Commerce, II, 267-269. Ostrogorsky, Ιστορία, 259.-Alexandrescu-Dersca, La Campagne 105- 107.-Barker, Manuel II, 224-227.-Nicol, Last Centuries, 335-336.-Nicol, Βyzantium and Venice, 347.- Oikonomides, «Ivory Pyxis» 331.-Balard, Romanie, 102.-Imber, The Ottοman Empire, 1300-1481, 56- 59.-O İnalcık, «Critica», 279, αναφέρει τα ονόματα των ομήρων.-Ο Wittek, «Défaite» 17, αναφέρει επίσης την αποστολή ομήρων και τις ξαφνικές οθωμανικές επιθέσεις στην Κωνσταντινούπολη.

227Είναι άγνωστο για πoιό λόγο ο Σουλεϊμάν υποσχέθηκε ότι θα παραχωρήσει στους Βενετούς την Αθήνα, διότι εκείνη την εποχή η πόλη ανήκε στον υποτελή του Σουλεϊμάν, τον άρχοντα της Θήβας, δηλαδή τον Φλωρεντίνο Antonio Acciaiuoli, ο οποίος είχε κατακτήσει την πόλη το Μάιο του 1402 και την ακρόπολή της το 1403. Βλ.Dennis, Treaty, 80.- E.H. Zachariadou, «Süleyman Çelebi» 280, σημ. 51, 52, 53, 54.

228Dennis, «Treaty» 84.- Matschke, Ankara, 72.- Η E.H. Zachariadou, «Süleyman Çelebi» 281, σημ. 56, πιθανολογεί ότι ο Δραγάτζης, όπως υποδεικνύει το επίθετό του, ήταν σερβικής καταγωγής άρχοντας της Θεσσαλίας και με βενετική υπηκοότητα.-Βλ. Matschke, Ankara, 58, 60, ο οποίος ισχυρίστηκε επίσης ότι αργότερα η Στυλίδα και το Ζειτούνι γύρισαν στην βυζαντινή κατοχή (1408).

229Dennis, «Treaty» 80.-Κατά τη άποψη της Ζαχαριάδου, αυτό το σημείο της συνθήκης είναι περίπλοκο. Η ιστορικός υποστηρίζει ότι οι Οθωμανοί συνέχισαν να κατέχουν το δικαίωμα χρήσης των λιμένων απέναντι από την Εύβοια και επισημαίνει ότι δεν υπάρχει αναφορά στην συνθήκη σχετικά με τους φόρους των άλλων βενετικών αποικιών.

230E.H. Zachariadou, «Süleyman Çelebi» 281.-Imber, Ottoman Empire 58.-N. Jorga, GOR, I, 328- 332.

Οι όροι της συνθήκης της Καλλίπολης (1403) δεν παρείχαν τόσες μεγάλες απαλλαγές στους Σέρβους, όσες στους Βενετούς. Συγκεκριμένα, η συνθήκη δεν προέβλεπε εδαφικές παραχωρήσεις στους Σέρβους. Ο Στέφανος Λαζάρεβιτς, αναγκάστηκε να αρκεστεί στον όρο, ότι θα παρέμεινε κύριος των σερβικών εδαφών, θα πλήρωνε πάλι φόρους στους Οθωμανούς και αν χρειαζόταν ο Σουλεϊμάν θα του έδινε στρατιωτική βοήθεια, όπως και κατά την περίοδο του Βαγιαζήτ Α΄. Ο Στέφανος εξαιτίας των εσωτερικών ταραχών στην Σερβία, δεν μπόρεσε να συμμετάσχει στο σύνολο των συνεδριάσεων στην Καλλίπολη και αναγκάστηκε να γυρίσει στην χώρα του.²³¹ Έτσι, οι Σέρβοι ήταν η μοναδική χριστιανική δύναμη που δεν μπόρεσε να εκμεταλλευτεί την δύσκολη κατάσταση στην οποία βρέθηκαν οι Οθωμανοί.²³² Παρόλα αυτά, ο Στέφανος κατάφερε να κρατήσει τα εδάφη του, αλλά παράλληλα μεγάλωσε το μίσος που έτρεφε απέναντι στον Σουλεϊμάν, με τον οποίον οι σχέσεις ήταν ήδη τεταμένες. Τελικά αυτή η κατάσταση έγινε αιτία ο Στέφανος να γίνει υποτελής του Ούγγρου βασιλέα Σιγισμούνδου, υπογράφοντας μια συνθήκη, σύμφωνα με την οποία, θα κρατούσε ισόβια το Βελιγράδι και την περιοχή που ήταν ανάμεσα στον Σάβα και τον Δρίνα. Εν τω μεταξύ, ο Βουκ, ο αδελφός του Στέφανου, είχε ήδη αρχίσει να δραστηριοποιείται με στόχο να αποκτήσει την μισή Σερβία με τη βοήθεια και την καθοδήγηση του Σουλεϊμάν.²³³

Οι Γενουάτες, ιδιαίτερα οι αποικίες τους στην Μαύρη θάλασσα, απαλλάχτηκαν από τους φόρους που πλήρωναν στους Οθωμανούς. Το άρθρο αφορούσε τους Γενουάτες της Χίου, οι οποίοι πλήρωναν φόρο στον εμίρη του Αϊδινίου (Θεολόγο) και στους Οθωμανούς μετά την προσάρτηση του εμιράτου. Ο φόρος που πλήρωναν οι Γενουάτες της Νέας Φώκαιας (τουρκ. Yeni Foça = λατ. Nova Phocaea) μειώθηκε σε 500 δουκάτα, όμως θα έπαιρναν πίσω μόνο 25 από τους αιχμαλώτους που ήταν στα χέρια των Οθωμανών. Επίσης και η Νάξος απαλλάχτηκε από τους φόρους τους οποίους πλήρωναν στον εμίρη του Μεντεσέ του Θεολόγου και Palatia μετά την προσάρτηση του εμιράτου στους Οθωμανούς.²³⁴

Ο Μαρκήσιος της Bodonitza (Μενδενίτσας) διατήρησε το καθεστώς όπως ήταν πριν από τη μάχη της Άγκυρας. Συνέχισε να πληρώνει στους Οθωμανούς φόρους. Σύμφωνα με την αναφορά του Petro Zeno, ο μαρκήσιος είχε κάνει συμμαχία με τον άρχοντα του Ζητουνίου για κονή υπεράσπιση από τις επιθέσεις του οθωμανικού στρατού. Γι’ αυτό το λόγο ο Evrenos μπέης είχε πολιορκήσει το κάστρο της Μενδενίτσας. Τελικά, με την μεσολάβηση του Zeno, ο οποίος πιθανόν δωροδόκησε τρίτους, ο μαρκήσιος συγχωρήθηκε και εντάχτηκε στη συνθήκη. Ο Zeno δεν ονομάζει το δεύτερο συμβαλλόμενο μέρος της συνθήκης που προκάλεσε τη βίαιη αντίδραση των Τούρκων αλλά πιθανότατα ήταν Χριστιανός, ίσως ο

 

231 Stanojevic, Biographie, 431.- E.H. Zachariadou, «Süleyman Çelebi» 279, σημ. 47. 232Jirecek, Geschichte, 140.- E.H. Zachariadou, «Süleyman Çelebi», 279.

233 Jirecek, Geschichte II, 140-145.-Imber, The Ottoman Empire, 57-58.

234Βλ. E.H. Zachariadou, Süleyman Çelebi 279-280, σημ. 50.-Imber, The Ottoman Empire, 58.

Έλληνας δεσπότης του Μορέως Θεόδωρος. Αυτό όμως είναι περισσότερο υπόθεση και ολόκληρο το επεισόδιο παραμένει σκοτεινό.₂₃₅

Οι ιππότες της Ρόδου έλαβαν τα Σάλωνα και όλα τα εδάφη που ανήκαν στην κόμισσα Ελένη Καντακουζηνού, σύζυγο του Luis Fadrique της Αραγονίας. Το Ζητούνι (İzdin) ανήκε παλιά στην κόμισσα και πιθανόν να συμμετείχε και αυτή στις συνεδριάσεις, αν και δεν αναφέρεται το όνομά της. Οι δε ιππότες, δεν θα ήταν υποχρεωμένοι να πληρώνουν φόρους στους Οθωμανούς για τα υπόψη εδάφη. Το Ζητούνι και τα Σάλωνα, ενώ ήταν Οθωμανικά εδάφη από το 1393/94, ύστερα από την μάχη της Άγκυρας τα πήρε ο δεσπότης Θεόδωρος με την βοήθεια των εν λόγω ιπποτών. Ο Σουλεϊμάν δεν δέχτηκε κάτι τέτοιο και τα έδωσε στους ιππότες. Αργότερα και οι ιππότες θα εγκατέλειπαν τον Μορέα.²³⁶