11.2

 

Beyoğlu (Pera) Yatılı Kız Đlahiyat Okulu Dönemi (1845-1850): Tasarıya göre okulun başına Msy. Van Lennep ile karısı getirilecekti. Kadın eğitimi alanında misyonerlere yardımcı olsun diye Miss Lovell de Đstanbul’a gönderildi. Ancak Msy.bn. Van Lennep’in vakitsiz ölümü planın aksamasına yol açtı.¹⁹⁷ Hazırlıkların tamamlanmasıyla okul nihayet Eylül 1845’te Beyoğlu’nda açıldı.¹⁹⁸ Ekim 1845’te sekiz Ermeni kız öğrenciyle derslere

 

 

 

karyola görmemişlerdi. [Bunların olduğu yerleri gördükten sonra] hemşehrilerinin bu basit hayat tarzına kesinlikle uyum sağlayamadılar. O nedenle amacımız yerli pastörleri, halklarıyla birarada eğitmek, standartları ise yıldan yıla yükseltmek olacaktır.” Moses P. Parmelee, s. 146.

¹⁹³ Judson Smith,“Sketch of Anatolia College”, The Missionary Herald, May 1899, Vol. 95, s. 184; Cyrus Hamlin, “Missionary Work in Turkey and in Syria”, The Missionary Herald, December 1894, Vol. 90, s. 519.

¹⁹⁴ The Missionary Herald, “Mission to Western Turkey”, September 1862, Vol. 58, s. 271.

¹⁹⁵ Judson Smith,“Sketch of Anatolia College”, The Missionary Herald, May 1899, Vol. 95, s. 184.

¹⁹⁶ The Missionary Herald, “The Female Boarding School”, December 1848, Vol. 44, s. 409.

¹⁹⁷ The Missionary Herald, “Letters from Mr. Goodell (17 November 1845)”, March 1846, Vol. 43, s. 74.

¹⁹⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1846) “Armenians”, Boston 1846, s. 101; Reports of The A.B.C.F.M.

(1862) “Western Turkey, Education”, Boston 1862, s. 80.

başlandı.¹⁹⁹ Bunlardan ikisi daha evvel Goodell ailesiyle görüşüyordu. Yenileri 11-13 yaşları arasındaydı. Hepsi yatılı kalıyordu.²⁰⁰ Kızlar Protestan ailelerin kızları olduğundan, okula girecek kadar Đncil okumayı biliyorlardı. Zaten çoğunun ismi Patrik’in aforoz listesindeydi ve neredeyse tamamı aforoz edilmiş ailelerdendi.²⁰¹ Okul mekanı olarak Goodell’ın evi düzenlendi.²⁰² Goodell ailesi de Msy. Dwight’ın alt katına taşındı.²⁰³

 

Yönetim anlayışı

(a)      Başlangıçta dokuz yaş altı öğrenci kabul edilmeyeceği kuralı konmuştu. Ancak ortamın şartları bu kurala sıkı sıkıya uymayı engelledi.

(b)     Yatılı parasını karşılayabilecek olsalar da, “üst sınıftan ailelerin kızlarını eğitmek yerine, büyük Protestan ailesinin gelecekteki yeni nesline hanım eğitimciler, anneler, eşler olsunlar diye Protestan cemaatinin fakir zengin tüm kızlarını eğitmeyi”²⁰⁴ tercih ettiler.

(c)     Kendi işini kendin yap anlayışı: Buna göre kızlar çamaşır ve yemek dışında ütü, masa kurma, toplama, bulaşık, su taşıma işlerini kendileri yapıyor kandillerini kendileri dolduryordu.²⁰⁵

 

Öğretmen Kadrosu

Miss Harriet Martha Lovell: Kız Yatılı Okulu’nun idareciliğini üstlenmek üzere Đstanbul’a 1845’te geldi. Msy. Hamlin’le evleninceye kadar bu görevde kaldı. 6 Kasım 1857’de öldü.²⁰⁶

Msy.bn. Goodell: Kızların kıyafetlerden sorumluydu.²⁰⁷

Seraphina Haynes Everett: Miss Lovell’in rahatsızlanması üzerine ona yardım için Đstanul’a çağrıldı. Daha evvelden kocasıyla birlikte Đzmir’de görevliydiler.²⁰⁸ 27 Aralık 1854’te öldü.²⁰⁹

¹⁹⁹ Mary Gladding Benjamin, The Missionary Sisters, A Memorial of Mrs. Seraphina Haynes Everett and Mrs. Harriet Martha Hamlin, Boston: American Tract Society, 1860, s. 100.

²⁰⁰ Edward G. Prime, s. 305.

²⁰¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1846) “Armenians”, Boston 1846, s. 101.

²⁰² Edward G. Prime, s. 305.

²⁰³ The Missionary Herald, “Letters from Mr. Goodell (17 November 1845)”, March 1846, Vol. 43, s. 74.

²⁰⁴ The Missionary Herald, “The Female Boarding School”, December 1848, Vol. 44, s. 409.

²⁰⁵ The Missionary Herald, “Letters from Mr. Goodell (17 November 1845)”, March 1846, Vol. 43, s. 74. Bu uygulama 1851’de de aynıyla devam ediyordu. Bkz. Everett, Joel S, “Annual Meeting”, The Missionary Herald, September 1851, Vol. 47, s. 287.

²⁰⁶ Maria A. West, Romance of Missions, or inside Views of Life and Labor in the Land of Ararat. New York: Anson D. F. Randolph Company, 1875, s. 828-829.

²⁰⁷ Mary G. Benjamin, s. 294.

²⁰⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1846) “Armenians”, Boston 1846, s. 102.

²⁰⁹ Mary G. Benjamin, s. 294.

Armaveni: Msy. Goodell ailesinin yanında yetişen bu Ermeni kızı okulun ilk öğrencisiydi. Miss Lovell okulu açmak için geldiğinde Ermeniceyi Armaveni’den öğrendi. O da ona coğrafya, aritmetik, okuma ve yazma öğretiyordu. Armaveni, Đsa hakkındaki her şeyi kadınların da okuyabilecekleri günün bir gün geleceğine inanıyordu.²¹⁰ Okulda öğretmen yardımcılığı yaptı. Aynı zamanda okul derslerine girerek eğitimini de ilerletiyordu.²¹¹ 1851’de Pastör Mugurdiç’le evlenerek, onun görevli olduğu Tekirdağ’a gitti.²¹²

 

Öğretim Müfredatı: Müfredatın dört yıldan az olmaması kararlaştırıldı. Ancak zaman zaman bunun dışına da çıkılıyordu.²¹³

Biçki-dikiş dersleri: Çarşamba öğleden sonraları Miss Lovell dikiş öğretiyordu.²¹⁴ 1846’da iki büyük kız, kıyafetlerin biçkilerini yapıyor, diğerleri onları dikiyordu.²¹⁵

Đngilizce: 1845 sınıfından sadece bir öğrenci bu dersi alıyordu.²¹⁶ Müfredatta yer alan Đngilizce derslerini 1847’de “mümkün olduğu kadar rafa kaldırmaya gayret ettiler.” Bu dersin üç öğrencisi artık Ermenice öğrenmeye başladı.²¹⁷

Eski ve Yeni Ahit okuma: Đlki Goodell’ın, ikincisi Dwight’ın vazifesiydi.²¹⁸ Diğer dersler ise 1848 tarihli bir raporda şu şekilde yer almaktadır:

Klasik Ermenice: Her günün ilk iki saatinde (1847) yerli bir öğretmen veriyordu.

Modern Tarih: Modern Ermenice hazırlanmış ve Venedik Matbaası’nda basılmış genel tarih hakkındaki bir eser okutuldu.

Ahlak: Yazar Wayland’ın Ahlak Bilimi adlı kitabı takip edildi.

Aritmetik: Bebek Đlahiyat Okulu’nda hazırlanan yeni aritmetik kitabı okutuldu. Coğrafya: Amerika’daki misyoner dostlarının yolladığı haritalar eşliğinde işlendi.

Yazı: Her öğleden sonrasının ilk saati yazı dersine ayrılıyordu. Her hafta üst sınıflardaki kızlardan, eski Ermenice yazdıkları bir yazı vermeleri isteniyordu.

El işleri: Nakışlı ya da nakışsız el işlerine eskisinden daha ziyade önem vermeleri gerektiğini düşünen misyoner hanımlar ders saatlerini artırdılar (1848). Bu öğretim sonunda kendi elbiselerini dikemeyecek olan çok az kız kaldı. Öğrencilerin boş vakitlerinin çoğu dikiş ve örgüyle geçiyordu. Bu şekilde onlar kısmen kendi elbiselerini dikmek, kısmen de hayır için

²¹⁰ Mary G. Benjamin, s. 80 ve 82.

²¹¹ Mary G. Benjamin, s. 100.

²¹² Mary G. Benjamin, s. 231.

²¹³ The Missionary Herald, “The Female Boarding School”, December 1848, Vol. 54, s. 409.

²¹⁴ Mary G. Benjamin, s. 100.

²¹⁵ Mary G. Benjamin, s. 132.

²¹⁶ Mary G. Benjamin, s. 100.

²¹⁷ The Missionary Herald, “The Female Boarding School. December 1848, Vol. 44, s. 409.

²¹⁸ The Missionary Herald, “Letters from Mr. Goodell (17 November 1845)”, March 1846, Vol. 43, s. 75.

bir şeyler yapmak konusunda donatılmış oldular. Aynı zamanda kendi kiliselerinin pastörlerini maddi açıdan desteklemek üzere bir cemiyet kurdular. Yılda on dolar katkıda bulunmaya söz verdiler.

Đlmihal dersi: Yazar Jones’in Kateşizm’i öğretiliyordu. Büyük kızların sınıfı ise, ispat metinleri eşliğinde Msy. Everett gözetiminde Assembly’nin Kateşizm’ine başladılar. Ayrıca dinî musiki dersi de görüyorlardı.²¹⁹

 

Öğrencileri ve Mezunları

1845: Eğitime ilk başlayan altı öğrencinin isimleri Arusyag, Maryam (I) Surpuhi, Takuhi, Senim, Maryam (II) idi.²²⁰

1846: Bu yılki yeni öğrencilerin isimleri ise şöyleydi: Armaveni (20 yaşında), Ermonia (19), Sinem (11), Surpuhi (13), Mariatn (Peralı, 12), Takuhi (12), Arusyah (13), Maryam (Hasköylü, 6), Deuruki (14), Takuhi (Arakyel’in kızı, 14), Takuhi (15).²²¹ Yılsonuna kadar bunlara iki öğrenci daha eklendi. Aslında sırada bekleyen daha pek çok kız vardı, ama yer darlığı nedeniyle gelemiyorlardı.²²² Ruhban sınıfının baskılarına rağmen kız okulunun mevcudu 31’i aştı.²²³

1847: Öğrenci mevcudu 16’ydı.²²⁴

1848: 25 öğrenciye sahipti. Yıl içerisinde sağlık nedeniyle biri ayrıldı, diğeri öldü.²²⁵ Đki kız öğrenci Bursa’da görevli yerli yardımcılarla evlendiler.²²⁶

1850: Đki Rum kızı girdi.²²⁷ Daha sonra bu kızlar, Katolik olan anneleri tarafından okuldan alındı.

Halbuki babaları okumalarını istiyordu.²²⁸

1850: 22 öğrenci vardı. Gündüzcü olarak da iki Đtalyan kız geliyordu. Đznikli bir öğrenci evlenip okuldan ayrıldı.²²⁹

1851: 26 öğrenci bulunmaktaydı. Bunların üçü Rum, ikisi gündüzlü öğrenciydi.²³⁰

 

 

²¹⁹ The Missionary Herald, “The Female Boarding School”, December 1848, Vol. 44, s. 409-410.

²²⁰ Mary G. Benjamin, s. 100.

²²¹ Mary G. Benjamin, s. 119.

²²² Mary G. Benjamin, 138.

²²³ The Missionary Herald, “Letter from Mr. Goodell (17 April1846)”, July1846, Vol. 42, s. 229.

²²⁴ The Missionary Herald, “Annual Report of the Mission: The Seminaries at Bebek and Pera”, February 1848, Vol. 44, s. 48. 1862’deki bir yazıda ise bu yıl 15 yatılı öğrencinin kayıtlı olduğu belirtilmektedir. Bkz. Rerports of The A.B.C.F.M. (1862) “Western Turkey, Education”, Boston 1862, s. 80.

²²⁵ Edward G. Prime, s. 332.

²²⁶ The Missionary Herald, “Trebizond, Annual Report”, December 1848, Vol. 44, s. 414; The Missionary Herald, “The Female Boarding School”, December 1848, Vol. 44, s. 411; The Missionary Herald, “Trebizond, Semi-Annual Report (1 January 1848) May 1848, Vol. 44, s. 164.

²²⁷ Mary G. Benjamin, s. 204.

²²⁸ Mary G. Benjamin, s. 215.

²²⁹ Mary G. Benjamin, s. 215.

²³⁰ The Missionary Herald, “Annual Meeting”, September 1851, Vol. 47, s. 287.

Öğrenci Modelleri

Öğrencilerin manevi dünyaları zenginleşmeye, hatta coşmaya başlamıştı. Birkaç kız Miss Lovell’e gelerek (22 Kasım 1846), yeni kalplerini nasıl elde edebileceklerini gözyaşları içerisinde sordular ve kalplerinin yenilenmesi için haftalardır dua ettiklerini söylediler. Üstelik bütün okulda ciddiyet ve ağırbaşlılık kendini iyiden iyiye hissettiriyordu. Derslerinden ve sınıflarından ayrılan kızlar, kısa ya da uzun bir süre kendilerini duaya veriyorlardı. Gün boyunca irili ufaklı pek çok dua halakası oluşturuluyordu. Her akşam bütün okul kendi aralarında dua toplantıları gerçekleştiriyordu.²³¹

Beş öğrenci: Goodell gözlemlediği bu beş kıza dair edebi ifadelerle şunları yazmıştı:

“Bir haftadan daha az bir sürede değerli öğrencilerimizin tamamı, en parlak gün kadar bir nur ortaya koydular. ‘Tanrı benim babamdır ve ne mutlu bana’ diyordu fakir bir yetim kız. Onun kardeşi de, ‘bütün okulu bir araya getirin, onlara Tanrı’nın benim için yaptıklarını anlatayım’ dedi. Bir kızımız da, ‘evet, evet, biliyorum, Kurtarıcımız Đsa beni seviyor’ dedi el ilmihalini öğrenmiş. Bir başkası ‘dünya benim sevincime bir şey katamadığı gibi onu alıp götüremez de’ deyince, ‘dua ne hoş bir şey, ondan bir an bile ayrılmaya katlanamıyorum’ diye karşılık verdi beşincisi. Görüp hissettiğimiz ne büyük bir değişim! Dağlar, Efendimiz Đsa’nın huzurunda bir mum gibi eridi. Öğrencilerin her biri sakin ve anlayışlı. Her ses hafif ve kibar. Her sima tatlı ve latif. Okulun tüm manzarası Cennet gibi. Kış soğukları geçti ve güzel bahar geldi. Bülbül, o hoş nağmelerine henüz başladı bahçelerimizde. Tarladaki bütün ağaçlar yeşerdi ve meyveye durdu. Üveyik sesleri yeniden işitildi topraklarımızda. Şafağın ilk vaktinden geceye kadar mutlu dua sesleri ve şükürler dolduruyor kulaklarımızı. Yaptığımız düzenlemelerle günlerdir hiç ara verilmeden dua toplantılarımız gerçekleştiriliyor.”²³²

 

Baron Mugurdiç’in karısı: Okumak için Trabzon’dan gelmişti. Oradaki kilisenin pastörü olan Bebek Đlahiyat mezunu Baron Mugurdiç’le evlendi (1848). Zaten bir pastörün, misyonerlere göre, “kendine layık bir eşi olmadan pastör olabilmesi mümkün değildi.” Bu genç kız, ayrıca hem Goodell’ın ve hem Dwight’ın ailelerinin yanında özel ev eğitimi de almıştı. Gelin olup gittikten sonra orada sergilediği tavırlar o derece etkileyiciydi ki, Trabzon misyoneri Powers onun hakkında şunları yazdı:

“Bizim pastör en iyisini yaptı. O gerçek bir misyoner yardımcısı. Eşi de onun yardımcısı. Bu hanım ateşli bir dindar, sağduyu sahibi ve Amerikan eğitimi almış bir hanım. Öncelikle bir Hıristiyan ve bir pastör eşi olması yönünü kastediyorum. Dindarlığı ve aldığı eğitimle Ermeni kadınlarına asil bir numune teşkil edecek, eğitim gördüğü müesseseye şeref

²³¹ The Missionary Herald, “Letter from Mr. Goodell (7 December 1846)”, March 1847, Vol. 43, s. 80.

²³² The Missionary Herald, “Letter from Mr. Goodell (5 April1849)”, July 1849, Vol. 45, s. 239.

katacaktır. Öğretmenler ve tüm idareciler, o kızın diğer kadınları karanlıktan çıkarıp yetiştirme faaliyetleri sayesinde, kazandıklarından daha fazlasıyla ödüllendirilecekler. Biz onu takvası, sağduyusu, pratik hünerleri, gayret ve tutumluluğu, cemaatimizin kadınları üzerindeki iyi nüfuzu olduğu için seviyoruz. Bir iki kişiden onun hakkında şu konuşmaları işittim: ‘Hizmetçisi olmadan çalışması çok sevindirici. Kadın ve çocuklarla şimdi o meşgul olacak. Kendi işleriyle o kadar uğraşmayıp vaktini cemaate adayacak. Onun ruhuna ve prensiplerine hayranım. Tasarruf ve çalışkanlığında Amerikanlılaşmış (Americanized) ve kendini gerçekten işine adamış biri. Her yerde iyi bir izlenim bırakıyor. Onu çok seviyorum.’”²³³

 

Bir Rum kızı: Takvalı bir hayat sergilediğinden Protestan Kilisesi’ne üye oldu. Ancak anne babası ve kardeşleri onu, “Rum Kilisesi’nin hurafelerine dönmesi için okuldan uzaklaştırdı”²³⁴

Pastör Simon’un kız kardeşi: Ailesi Đstanbul’un ileri gelen ailelerinden biriydi. Üç oğul değişik kiliselerde önemli mevkilere geldiler. Ailenin bu tek kızı ise okulun dindar bir üyesi, nakış işlerinin de en parlak öğrencilerindendi.²³⁵

 

Etkinlikler

Sebt günü programları: Hasköy mahalle okulundan öğrencilerle birlikte Armaveni’nin yönettiği Pazar okuluna katılıyorlardı. Yine Armaveni herkesin ezber derslerini dinliyor ve Ermenice Ahit’ten ezberledikleri pasajları onlara açıklıyordu. Saat bir buçukta bitişik odada oturarak şapeldeki Ermenice ayine katılıyorlardı.²³⁶ Saat üçte Miss Lovell’e, Đzmir Matbaası basımı Assembly’nin El Đlmihali’ni ezbere, yüksek sesle okuyorlardı. Miss Lovell akşamları da Mary Lothrop, Ruh Hakkında Çocuk Kitabı, Hacıların Đlerlemesi gibi kitaplardan ve Đzmir yayınlarından bazılarını okuyordu.²³⁷

Aylık dua toplantısı: Kızlar bunlara tam sayı olarak katılıyordu.

Cuma toplantıları: Dwight’ın Ermeni kadınlarla gerçekleştirdiği Cuma toplantılarına kız öğrenciler de katılıyorlardı.²³⁸

 

 

²³³ The Missionary Herald, “Trebizond. Annual Report”, December 1848, Vol. 44, s. 414; The Missionary Herald, “The Female Boarding School”, December 1848, Vol. 44, s. 411; The Missionary Herald, “Trebizond, Semi-Annual Report (1 January 1848)”, May 1848, Vol. 44, s. 164.

²³⁴ The Missionary Herald, “Station Reports”, September 1853, Vol. 49, s. 262.

²³⁵ The Missionary Herald, “Letter from Mr. Wood (11 July 1849)”, November 1849, Vol. 45, s. 402.

²³⁶ Çünkü o zamanın geleneklerine göre erkeklerle hanımların birarada oturmaları hoş karşılanmıyordu. Bkz. Mary G. Benjamin, s. 100.

²³⁷ The Missionary Herald, “Letters from Mr. Goodell (17 November 1845)”, March 1846, Vol. 43, s. 75.

²³⁸ The Missionary Herald, “Letters from Mr. Goodell (17 November 1845)”, March 1846, Vol. 43, s. 75.

Sabah ve akşam duaları: Her sabah hep birlikte dua ediliyordu. Sabahları Goodell Türkçe dua, akşamları ise Dwight Ermenice dua ediyordu.²³⁹

Dinî ayinler: Halka açık olarak düzenleniyordu.²⁴⁰

[Beyoğlu] Mahalle Okulu: Kuruma bağlı olarak öğrenim veriyordu. Burada Pastör Simon ve Pastör Stepan’ın kız kardeşleri öğretmenlik yapıyordu.²⁴¹

 

Bebek’e Taşınması: Goodell, kız ilahiyatın daha ferah bir mekana kavuşması için uzun süredir çalışmalar yapıyordu. Bu meyanda Galata’da büyük bir ev kiraladı. Taşınmak için her şeyi toparladı. Lakin Ermeni Katolik Patriği, kilise mensupları ve Bab-ı Âli’den izin çıkmadığı için okul bir süre daha eski yerinde kaldı.²⁴² Arayışlar devam ettirildi. Nihayet eskiden bir dönem Bebek’te Msy. Wood ile Homes’in ikametgahı olan bir ev, altı yıllığına kiralandı. Kira sözleşmesini Msy. Everett imzaladı. Kurum Beyoğlu Kız Đlahiyat Okulu olarak son imtihanlarını 15 Temmuz 1850’de gerçekleştirdi.²⁴³

 

Bebek Yatılı Kız Đlahiyat Okulu Dönemi (1850-1853): Bu dönemde kadroya eklenen öğretmenler şunlardı:

Miss West: Miss Lovell’in, Msy. Hamlin’le evlendikten sonra müdirelikten ayrılması üzerine okulun başına Miss West’in getirilmesi kararlaştırıldı.²⁴⁴ Ocak 1853’te Đstanbul’a gelerek okul faaliyetlerine başladı.²⁴⁵ 1862’ye kadar bu görevde kaldı.²⁴⁶

Miss Haynes: Msy.bn. Everett’in kız kardeşiydi.²⁴⁷ Okula, Miss West ile birlikte 1853’te geldi.²⁴⁸

 

 

 

 

 

 

²³⁹ Mary Gladding Benjamin, s. 100.

²⁴⁰ The Missionary Herald, “The Female Boarding School”, December 1848, Vol. 44, s. 410.

²⁴¹ The Missionary Herald, “Station Reports: Pera”, September 1853, Vol. 49, s. 259. Kız Đlahiyat Okulu Bebek’e taşındıktan (1850) sonra da öğretimine devam etti. Bebek’te kuruma bağlı olarak ayrı bir mahalle okulu daha kuruldu.

²⁴² The Missionary Herald, “Letter from Mr. Goodell (7 December 1846)”, March 1847, Vol. 43, s. 83.

²⁴³ Mary G. Benjamin, s. 207.

²⁴⁴ Rufus Anderson, c.2, s. 14.

²⁴⁵ Mary G. Benjamin, s. 241.

²⁴⁶ Frank Andrews Stone, “Mt. Holyoke Impact on the Land of Mt. Ararat”, The Muslim World, Vol. 66, January 1976, s. 49. [Türkçesi: “Holyoke Dağı’nın Ağrı Dağı Topraklarına Etkisi”, Ayşe Aksu, (çev.). Kutadgubilig, Ekim 2009, S. 16, s. 301-315.

²⁴⁷ Rufus Anderson, c.2, s. 14.

²⁴⁸ Mary G. Benjamin, s. 241.

Öğrencileri ve Mezunları

1852: Toplam 24 öğrencinin dördü Rumdu. Bu tarihe kadar kurumdan toplam 27 öğrenci mezun oldu. Misyonerlerin “yeniden doğdular” dedikleri bu kızlardan 16’sı pastörlerin, dindar gençlerin, öğretmenlerin eşleri oldular.²⁴⁹

1853: 35 yatılı kız okudu.²⁵⁰

 

 

Etkinlikler

Hayır Cemiyeti: Kızlar dikiş dikerek kazandıkları paradan bir önceki yıl aylık dua toplantısında 167 kuruş bağışlamışlardı. Kendi pastörlerinin maaşı olan 15 kuruşu da ödediler. Bir başka yarım gün, bir yardım cemiyeti sıfatıyla çalışarak 700 kuruş kazandılar”²⁵¹ 1852 yılında kızlar yaklaşık 37 dolar toparladılar. Paranın bir bölümü Urfa’daki bir kitap çerçisine yardım amacıyla gönderildi. Diğer bölümü American Board’a ödendi. Bir miktar da Samatya yangınındaki mağdurlara verildi. Öğrencilerin boş zamanlarını değerlendirmeleri mükemmeldi. Çünkü yıl içerisinde el emeğiyle yapılan işlerden kazandıkları kırk dolardan fazla para az değildi. 150 kuruşla aylık dua toplantısına katkıda bulunmuşlardı. Denk bir miktar da ertesi yıl toplanması bekleniyordu.²⁵²

 

Hasköy’e taşınması: Taşınma sebeplerinden biri Ruhban sınıfının şiddetli muhalefetiydi. Bir başkası, belki de daha önemlisi, Bebek’e kıyasla Hasköy’de daha fazla ve daha zengin Ermeni ailenin yaşaması, buna mukabil okula öğrenci bulmanın, aile ziyaretlerinin daha başarılı olmasıydı.²⁵³ Şubat 1853’te Hasköy’de okula uygun bir bina bulundu. 1 Nisan 1853’te okul oraya taşındı.²⁵⁴ Bu taşınmayı engellemek adına eski kilise mensupları her yolu denediler, ancak başarılı olamadılar.²⁵⁵

 

Hasköy Yatılı Kız Okulu Dönemi (1853-1862): 1855 öğrenim yılının sonunda yapılan düzenlemeler neticesinde Yatılı Kız Đlahiyat Okulu tüzel kişilik kazandı. On yıldır bir misyoner aileyle bağlantılı olarak faaliyetteydi. On birinci yılına müstakil bir kurum olarak

 

 

 

²⁴⁹ The Missionary Herald, “Station Reports”, July 1852, Vol.48, s. 194.

²⁵⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1862) “Western Turkey, Education”, Boston 1862, s. 80.

²⁵¹ The Missionary Herald, “Annual Meeting”, September 1851, Vol. 47, s. 287.

²⁵² The Missionary Herald, “Station Reports”, September 1853, Vol. 49, s. 262.

²⁵³ Mary G. Benjamin, s. 239.

²⁵⁴ Mary G. Benjamin, s. 241.

²⁵⁵ The Missionary Herald, “Station Reports: Pera”, September 1853, Vol. 49, s. 259.

girdi. Đdaresi ve sorumluluğu bir müdüre tevdi edildi. Ona yerli bir kadın asistan yardım ediyordu.²⁵⁶

 

Öğretmen Kadrosu

Mrs. Everett: Dikiş dikme, nakış işleme, onları pazarlama gibi faaliyetlerin yer aldığı Evsel Bölüm’ün idaresini yürütüyordu.

Miss Hayness: Mrs. Evertt’in yardımcısıydı.

Miss Maria A. West: Mrs. Everett’in 1854’te ölümü üzerine okulun bütün yükü büyük ölçüde Miss West’in üstüne kaldı.²⁵⁷

Miss Sarah E. West: Müdire Maria West’in kız kardeşiydi. Okul kadrosuna Ocak 1856’da katıldı. Derhal Ermenice öğrenmeye başladı.²⁵⁸ Müdire West sağlık nedenleriyle 1857’de Amerika’ya gidince geçici olarak müdireliği devraldı.²⁵⁹

Miss Riggs: Sarah West’in yardımcılığını yaptı. 1859’da öldü.²⁶⁰

Baron Krikor: Günde ortalama üç saat öğretmenlik yapıyordu.²⁶¹

Baron Abraham: Ağustos 1857’de başladığı öğretmenliğini Eylül 1858’de hâlâ sürdürüyordu. Günde üç saat derse giriyordu.²⁶²

 

Öğretim Müfredatı: “Ermeni kadınları için önemli bir iş gerçekleştirdiği ortadadır” diye bahsedilen bu okulun derslerinde, Hasköy’e taşındıktan sonra ciddi gelişmeler kaydedildi. Bir sınıf Kuzey Amerika Aritmetiği’ni (North American Arithmetic) bitirdi. Bir sınıf, Viyana’da basılan Doğal Bilim Sistemi (System of Natural Science) kitabı eşliğinde doğal bilim çalıştı. Yazar Upham’ın Zihin Felsefesi (Intellectual Philosophy) eşliğinde zihin felsefesi işlendi. Bütün sınıflar coğrafya ve Đngilizce gördü.²⁶³ Biçki-dikiş, nakış gibi el işi dersleri Evsel Bölüm ismi altında toplandı. Yıllar geçtikçe aileler bu bölüme daha fazla ilgi göstermeye başladılar. 1856’da sadece dikişe yönelen kızlar yalnızca hayırseverlik cemiyeti için değil, boş vakitlerinde eski öğretmenleri ve yetim çocuklar için de okulda pek çok elbise diktiler. Bu bölümde günlük dersler verildi. Elbiselerini dikmenin yanında biçki ve prova da

²⁵⁶ The Missionary Herald, “Armenians, Annual Reports: Female Boarding School”, September 1856, Vol. 52, s. 260.

²⁵⁷ The Missionary Herald, “Armenians, Stations Reports”, September 1855, Vol. 51, s. 265 ve 269.

²⁵⁸ The Missionary Herald, “Armenians, Annual Reports: Female Boarding School”, September 1856, Vol. 52, s. 261.

²⁵⁹ The Missionary Herald, “Station Reports”, September 1858, Vol. 54, s. 272.

²⁶⁰ The Missionary Herald, “Station Reports, Constantinople”, September 1859, Vol. 55, s. 270.

²⁶¹ The Missionary Herald, “Armenians, Annual Reports: Female Boarding School”, September 1856, Vol. 52, s. 260.

²⁶² The Missionary Herald, “Station Reports: Female Boarding School”, September 1858, Vol. 54, s. 272.

²⁶³ The Missionary Herald, “Station Reports: Female Boarding School”, September 1853, Vol. 49, s. 262.

öğretildi.²⁶⁴ Her sabah Đncil okunuyordu.²⁶⁵ 1860’ta sabahları ilk yarım saat Msy. Riggs’in nezaretinde Đncil okunuyordu.²⁶⁶ Sabahları bir saat Assembly’nin Kateşizm’i okutuluyordu.²⁶⁷ Her öğrenciden iki haftada bir kompozisyon yazması isteniyordu. Ayrıca vokal müzik dersi de veriliyordu.²⁶⁸

 

Etkinlikler

Hayır Cemiyeti: Yarım gün ayırdıkları dikişten hayır işleri için 800-900 kuruş kazandılar (1854). Kızlar ayrıca 300 kuruş olan pastör maaşını da ödüyordu.²⁶⁹ Kızlar Pazartesi akşamlarını cemiyet faaliyetine ayırıyorlardı.²⁷⁰

Mahalle okulu: Kuruma bağlı olarak faaliyet gösteren ve 50 öğrencinin okuduğu mahalle okulunun başına 1856’da Đlahiyat öğrencilerinden biri getirildi.²⁷¹

Akşam ibadetleri: William Goodell tarafından idare edilmekteydi.²⁷²

 

 

Öğrencileri ve Mezunları

1853: 30 öğrencinin yatılı kaldığı 6 öğrencinin gündüzcü okuduğu okuldaki kızlardan bazılarının isimleri Annah (Tokatlı), Horopsima (Tokatlı), Mahteki, Ebrakse (Mahteki’nin ablası) idi.²⁷³

1854: Öğrenci sayısı 35’e çıktı. Yılsonuna kadar 10 öğrenci daha eklendi.²⁷⁴ Okulun başöğretmeninin ihanetine, köyün papazlarının misyonerlere baskı yapmasına rağmen insanlar buna aldırmıyor, kızlarını göndermeye devam ediyordu.²⁷⁵ Bu yıl ayrıca 12 gündüzcü öğrenci devam etti.²⁷⁶

1855: 25 öğrenci kayıtlıydı.²⁷⁷

1856: Mevcudu 25’ti. Bunlardan 6’sı kiliseye kaydoldu.²⁷⁸

1857: Trabzon, Diyarbakır, Tekirdağ, Hasköy, Üsküdar ve Bahçecik’ten gelen altı tane yeni öğrenci kabul edildi.²⁷⁹ Böylece mevcudu 25 oldu.²⁸⁰

²⁶⁴ The Missionary Herald, “Armenians, Annual Reports: Female Boarding School”, September 1856, Vol. 52, s. 261.

²⁶⁵ The Missionary Herald, “Station Reports: Female Boarding School”, September 1857, Vol. 53, s. 285.

²⁶⁶ The Missionary Herald, “Southern Armenians, Station Reports”, September 1860, Vol. 56, s. 269.

²⁶⁷ The Missionary Herald, “Station Reports: Female Boarding School”, September 1857, Vol. 53, s. 285.

²⁶⁸ The Missionary Herald, “Station Reports: Female Boarding School”, September 1857, Vol. 53, s. 285.

²⁶⁹ The Missionary Herald, “Armenians, Annual Meeting”, September 1854, Vol. 50, s. 265.

²⁷⁰ The Missionary Herald, “Station Reports: Female Boarding School”, September 1857, Vol. 53, s. 285.

²⁷¹ The Missionary Herald, “Armenians, Annual Reports: Female Boarding School”, September 1856, Vol. 52, s. 261.

²⁷² The Missionary Herald, “Station Reports: Female Boarding School”, September 1857, Vol. 53, s. 285.

²⁷³ Mary G. Benjamin, s. 257 ve 269.

²⁷⁴ The Missionary Herald, “Armenians, Annual Meeting”, September 1854, Vol. 50, s. 265.

²⁷⁵ The Missionary Herald, “Letter from Mr. Everett (11 January 1854)”, April1854, Vol. 50 s. 109.

²⁷⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1862) “Western Turkey, Education”, Boston 1862, s. 80.

²⁷⁷ The Missionary Herald, “Armenians, Annual Reports: Female Boarding School”, September 1856, Vol. 52, s. 260.

²⁷⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1856) “Armenians, Schools, Churches, Native Helpers”, Boston 1856, s. 93.

1858: Öğrenim görenler 34 kişiydi. Bugüne kadar mezun olan toplam 100 kızın 16’sı yerli yardımcı ve pastörlerle evlendi. 17’si kendi milletinden yerli yardımcı ve pastörlerin eşleri oldular. 10’u (Đzmir, Trabzon, Erzurum ve Hınıs gibi yerlere dağılarak) öğretmenlik yaptılar.²⁸¹ 16’sı yerli pastörlerle veya yardımcılarla evlendi. 17’si kendi milletlerinden takvalı gençlerle evlilik yaptı. 10’u öğretmenlikle meşguldü.²⁸²

1859: 21 öğrenciyle açıldı. Bunlardan 8’i ilk defa bu okula geliyordu.²⁸³ Dönem sonunda 22 öğrenci mezun edildi.²⁸⁴

1860: 24 öğrencisi bulunuyordu.²⁸⁵ Bunlardan 2’sinin ayrılması bekleniyordu. Biri Harput’taki bir okulun sorumluluğunu alacaktı. Diğeri Edirne’deki bir pastörün karısı olacaktı. Belki biri daha bir yatılı okulda öğretmen muavinliğine tayin edilecekti.²⁸⁶

1861: 22 öğrenci kayıtlıydı.²⁸⁷

1862: 12 öğrenci öğrenim gördü²⁸⁸ ve mezun oldu.²⁸⁹

Sekiz genç kız: Biri mezuniyet sonrası Bursalı bir Hıristiyanla evlendi. Diğeri okulu bitirince Trabzon’a öğretmenlik yapmaya gitti. Diğer beşi de değişik yerlerde öğretmenlik mesleğine girdi.²⁹⁰

Üç genç kız: Mezun olduktan sonra biri öğretmen muavini olarak istihdam edildi. Diğeri Diyarbakır pastörü Tomas’ın eşi olarak çevresinde iyi bir izlenim bıraktı. Sonuncusu ise Đzmir’de bir okul açtı.²⁹¹

Đznikli bir kız: Kendi kendini destekleyen bir okul kurdu.²⁹² Okulu o kadar başarılı oldu ki, yer yokluğundan gelen öğrenci taleplerini reddetmeye başladı. Sonunda orada oturan eski öğrencilerden biri başka bir okul açtı da talepler karşılanmış oldu.²⁹³

Bir genç kız: Mezuniyet sonrası memleketi Trabzon’a geri döndü.²⁹⁴

Đki genç kız: Mezun olduktan sonra Merzifon’daki iki mahalle okulunun başına geçtiler ve öğretmenliğe başladılar.²⁹⁵

²⁷⁹ The Missionary Herald, “Station Reports: Female Boarding School”, September 1857, Vol. 53, s. 285.

²⁸⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1857) “Western Asia, Nothern Armenians”, Boston 1857, s. 59.

²⁸¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1858) “Nothern Armenians”, Boston 1858, s. 40.

²⁸² The Missionary Herald, “Station Reports: Female Boarding School”, September 1858, Vol. 54, s. 272.

²⁸³ The Missionary Herald, “Station Reports, Constantinople”, September 1859, Vol. 55, s. 270.

²⁸⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1859) “Nothern Armenians”, Boston 1859, s. 51.

²⁸⁵ The Missionary Herald, “Southern Armenians, Station Reports”, September 1860, Vol. 56, s. 269.

²⁸⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1860) “Nothern Armenians”, Boston 1860, s. 52.

²⁸⁷ The Missionary Herald, “Station Reports, Constantinople”, September 1861, Vol. 57, s. 269.

²⁸⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1862) “Western Turkey Mission, Education”, Boston 1862, s. 77.

²⁸⁹ Maria A. West, s. 259.

²⁹⁰ The Missionary Herald, “Armenians, Annual Meeting”, September 1854, Vol. 50, s. 265.

²⁹¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1858) “Nothern Armenians”, Boston 1858, s. 40.

²⁹² Reports of The A.B.C.F.M. (1862) “Nothern Armenians”, Boston 1858, s. 40.

²⁹³ The Missionary Herald, “Station Reports: Female Boarding School”, September 1858, Vol. 54, s. 272.

²⁹⁴ The Missionary Herald, “Letter from Mr. Dwight (22 May 1861)”, October 1861, Vol. 57, s. 308.

²⁹⁵ The Missionary Herald, “Station Reports, Marsovan”, September 1864, Vol. 60, s. 267.

Diyarbakır vaizinin karısı: Okulun son dönem mezunlarındandı. Yöredeki etkisi hakkında her zaman doğru yönde şeyler söyleniyordu. Ancak kudretli olmaya ihtiyacı vardı. Tabiatı gereği utangaç ve sıkılgan biriydi. Fakat samimiyetiyle kendisini herkese sevdirmişti.²⁹⁶

Bir genç kız: Bahçecik’teki 40 öğrencili bir okulda öğretmenlik yapıyordu. Msy. Parsons bu tarlada onun gibi bir işçi grubuna sahip olmayı çok istediğini ifade etmişti.²⁹⁷

Bir genç kız: Bahçecik’teki bir okulda bir dönem öğretmenlik yapmak istedi. Ancak bu arzusu dünyaperest ve aç gözlü babası tarafından engellendi. O da evden eve giderek hanımlara öğreticilik yapmaya ve onlarla anneler toplantısı düzenlemeye başladı.²⁹⁸

Đki genç kız: Adapazarı’ndaki bir gündüz okulunda, Pazar okulunda ve kadınlar arasında yararlı ve faal bir şekilde görev yapıyorlardı. Her ikisi de Đncil vaizleriyle evliydiler.²⁹⁹

Dört genç kız: Biri, Đstanbul’un Balat semtinde kendi kendini geçindiren ufak bir okulda öğretmenliğe başladı. Bundan başka Pazar okulu eğitimi için her hafta çocukları topluyordu. Đkincisi Pera’da yaşıyordu. Her Pazar çocukları kendi evine toplayıp onlara Đncil öğretiyordu. Rum asıllı olan üçüncü kız Miss Walsh’ın Pera’daki Đngiliz Yatılı Okulu’nda öğretmen muavini oldu. Bursalı olan sonuncusu, memleketinde bir gündüz okulu açtı. Buraya değişik milletlerden çocuklar geliyordu ve aileleri okul ücreti olarak ayda 11-14 kuruş ödüyorlardı.³⁰⁰ Đki genç kız: Đzmir’deki Alman Kilisesi mensubu kadınların açtığı geniş ve önemli bir okulda öğretmen muaviniydiler.³⁰¹

Bir genç kız: Bebek Đlahiyat mezunu bir gençle evlendi. Birlikte Adapazarı’nda hizmet etmeye gittiler.³⁰²

 

Öğrenci Modelleri

Eva: Diyarbakırlı Shemmas adlı bir kişinin kızıydı. Hasköy Đlahiyat’ı bitirdikten sonra memleketine döndü ve orada bir okul açtı.³⁰³ Đncil, temel ders kitabıydı. Çoğu öğrencisi kendi annelerine öğretmenlik yapıyordu.³⁰⁴ Dwight, bu şehre yaptığı 1861 gezisinde öğretmen Eva ile tanıştı. 10’u Protestan, diğerleri Katolik ve Ortodoks olmak üzere toplam 40 kişilik bu kız okulunda Eva son derece başarılıydı. Üstelik bununla da yetinmeyip, şehirdeki kadınlar

²⁹⁶ Maria A. West, s. 249.

²⁹⁷ Maria A. West, s. 250. Bu kızdan yılsonu raporunda da bahsedilmektedir. Reports of The A.B.C.F.M.

(1862) “Western Turkey, Education”, Boston 1862, s. 80.

²⁹⁸ Maria A. West, s. 250.

²⁹⁹ Maria A. West, s. 250.

³⁰⁰ Maria A. West, s. 250.

³⁰¹ Maria A. West, s. 250.

³⁰² Reports of The A.B.C.F.M. (1862) “Western Turkey, Education”, Boston 1862, s. 80.

³⁰³ The Missionary Herald, “Letter from Mr. Walker (Diarbekir, 8 December 1859)”, March 1860, Vol. 52, s. 71.

³⁰⁴ Maria A. West, s. 248.

arasında da aktifti. Onların toplantılarına katılıyor, Đncil’in tefsirini yapıyor ve birlikte dua ediyordu.³⁰⁵

Iskoohi: Okuldayken bir ara hastalanmıştı. Evine gönderildikten iki ay kadar sonra tekrar okula dönünce Miss West niçin geri döndüğünü sordu. O da “Đznik civarında o kadar çok kör cahil kadın var ki, ben bir şeyler öğrenip onlara öğretmenlik yapmaya gitmek istiyorum” cevabını verdi. Dört yıllık eğitimini tamamlayınca bu okulda bir yıl öğretmen muavini olarak çalıştı. Sonra Đznik vaizi Hohannes ile evlendi. 1861’de öldü.³⁰⁶

Kayseri vaizinin karısı: Okulu bitirip evlendikten sonra Kayseri’de ileri yaşlardaki kızlara büyük bir okul açtı. Bu okulun 1863 yılı itibariyle öğrenci sayısı 11’di. Msy. Farnsworth’a göre bu bir tecrübe işiydi. Ancak öğretmen marifetli ve gayretli olursa başarıya ulaşılırdı. Nitekim bu hanım başarmıştı. Üstelik çoğu Ermeni aile çocuğunu göndermek istiyordu, fakat yüksek ücretler buna engel oluyordu.³⁰⁷

Maryam: Bilecik’ten gelmişti. Babası fakir bir kundura tamircisiydi. Okulun ikinci senesinde hastalandı ve hayatını kaybetti.³⁰⁸

Harput pastörünün karısı: Alışılagelmiş kabiliyetlerden fazlasına sahip olan bu hanım kendi halkı için önemli bir eserin yanı sıra, yazar Todd’un, Yaratılış Kitabı hakkında kaleme aldığı Soru Kitabı (Question Book) adlı eserini Ermeniceye çevirdi.³⁰⁹

Bir genç kız: Memleketi Merzifon’a döndükten sonra kendi çabalarıyla bir kız okulu açtı.³¹⁰ Burayı ziyaret eden Dwight çok şaşırmıştı:

“Đlk önce çok sayıda Protestan kardeşimiz at üzerinde bizi karşıladı. Protestan gündüz okulundan bir grup delikanlı da karşılayanlar arasındaydı. Birçok Ermenice ilahi söylediler. Çok geçmeden kız okuluna geldik. Bir ağaç gölgesinde oturmuş bizim gelmemizi bekliyorlardı. Öğretmenleri, Hasköy Yatılı Kız Okulu’ndandı. Bu öğrencimizin, misyonun hiçbir yardımı olmaksızın açtığı okulu görünce çok sevindim. 20- 30 kadar öğrencisi vardı. 50-60 öğrencili bir başka Protestan kız okulu daha faaldi. Hepsi eski kiliseye bağlı Ermenilerin kızlarıydı.”³¹¹

 

Müdire West’in ifadesiyle “henüz 16 yaşındaki bu kız belki de okulu bitirip doğrudan bir misyoner öğretmen olarak görevlendirilen ilk kişiydi.”³¹²

³⁰⁵ The Missionary Herald, “Letter from Mr. Dwight (22 May 1861)”, October 1861, Vol. 57, s. 308.

³⁰⁶ Maria A. West, s. 227.

³⁰⁷ The Missionary Herald, “Letter from Mr. Farnsworth (12 January 1863)”, May 1863, Vol. 59, s. 142.

³⁰⁸ Maria A. West, s. 229.

³⁰⁹ Maria A. West, s. 249.

³¹⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1862) “Western Turkey, Education”, Boston 1862, s. 80.

³¹¹ The Missionary Herald, “Letters from Mr. Dwight”, January 1862, Vol. 58, s. 21.

³¹² Maria A. West, s. 249.

Sadiye: Mezun olduktan sonra memleketi Diyarbakır’a döndü. Kendi evinde 20 öğrencili bir gündüz okulu açtı. Oraya bir destek ziyareti sırasında öğretmenlerinden Miss Maria A. West onun evine uğradı. O gün orada mutat dua toplantısı vardı. Miss West, gördüklerini ve hissettiklerini şöyle nakletmektedir:

“Zihnim, Hasköy okulumuzdaki asla unutulmayacak olan o Pazar akşamına kayıp gitti. O akşam Sadiye ‘altı kızdan’ birincisi olarak ayağa kalkmış ve Đsa’yı takip etme kararını ifade etmişti. Şimdi ise bu odaya girdiğimizde, açıkçası beni hiç beklemeyen Sadiye, usulca minderli koltuğunu işaret etti ve Đncil’den seçtiği bölümü okumaya başladı. Keyifle etrafa göz gezdirdim; temizliğe, düzene ve her yerde göze çarpan zarafete şaşırdım kaldım. Beyaz badanalı duvarlar, muntazam çerçeveli birkaç resimle süslenmişti. Bunların çoğu misyoner arkadaşların resimleriydi. Bir duvardaki oyukta tik tak çalışan hoş bir saat, yerde şık bir halı, bir duvarın bitiminde davetkâr bir divan bulunuyordu. Yuvarlak masanın üzerinde çiçeklerle dolu bir vazo, bir gaz lambası, bir iki elişi örneğinden minderler, sepetler vs. vardı. Bunların yanı sıra güzel ciltleri olan Ermenice ve Süryanice iki de aile Đncil’i ve Harput’tan yeni mezun olmuş küçük kız kardeşinin diploması bulunuyordu. Pencerelerde beyaz muslinden perdeler asılıydı. (....) Sadiye’nin iki küçük çocuğu da tıpkı kendisi gibi tertemiz giyinmişti. Kendisi ise hanımefendice, mütevazı ve alçakgönüllü bir tavır takınmıştı. Fakat serinkanlı, sakince konuşan biriydi.”³¹³

 

Sadiye’nin bu olumlu hayat tarzı, birinci bölümde anlattığımız, Ermenilerin perişan bir hayat sürmeleri konusuyla birarada düşünüldüğünde, misyonerlerin ulaşmak istedikleri bir neticeyi göstermektedir. Böylece Protestanlığın insanlara çok şeyler kattığını sergileyecek, öte yandan Müslümanların da dikkati çekilecekti.

 

Merzifon’a taşınması: Mission Training School for Armenian Girls olarak da bilinen bu okul 1862’de Merzifon’a taşındı.³¹⁴ Kurulduğu Ekim 1845 tarihinden Merzifon’a taşınıncaya kadar okula toplam 128 kız kaydoldu. Bunların 83’ü Đstanbul’dan ve dış mahallelerinden gelmişti. Đç bölgelerden gelen 45 öğrencinin dağılımı ise şöyleydi: Đzmir’den 5; Bursa’dan 2; Tekirdağ’dan 2; Đznik’ten 13; Bahçecik’ten 3; Adapazarı’ndan 2; Bilecik’ten

1; Trabzon’dan 6; Merzifon’dan 3; Tokat’tan 2; Erzurum’dan 1; Diyarbakır’dan 3; Atina’dan

1. 128 öğrencinin 37’si dört yıllık eğitimi tamamladılar. 60’ı iki yıldan az bir eğitimle kaldılar. Toplam sayının yarısı okulla bağlantılı oldukları süre zarfında Đsa’nın gözle görülebilir Kilisesi’ne üyeydi. 18’i vaizlerle evlendi; 12’si bekar öğretmen olarak görev

 

³¹³ Maria A. West, s. 498.

³¹⁴ Florence A. Fensham, s. 38.

yapıyordu. Uzun yahut kısa bir dönem eğitim alanlardan 3’ü kısa süre sonra vaizlerle evleneceklerdi. Bunlardan biri Đstanbul’da, biri Maraş’ta ve biri de Kayseri’de oturacaktı.³¹⁵

 

Okulun kapandığı 31 Haziran 1862’de bir veda günü düzenlendi. Eski mezunların da katıldığı bu günde Msy. Dwight, Hamlin, Riggs ve Amerikan Đncil Cemiyeti temsilcisi Msy. Isaac Bird de hazır bulundu. Duygulu anlar yaşandı, okulun tarihçesini ve faaliyetlerini anlatan konuşmalar yapıldı. Dr. Hamlin konuşmasının bir yerinde “böyle bir okul bir daha Đstanbul’da açılmayacak” dedi.³¹⁶

 

Misyonerlerin kız eğitimi için ilk açtıkları bu kurumdaki eğitim anlayışını ve uygulamalarını değerlendirdiğimizde şu hususlarla karşılaşmaktayız. Kızlar, bugünkü anlamda bir formel eğitimden geçmemektedirler. Adeta manevi bir atmosferde, içsel olgunlaşmaları, hayatlarına dinin pratiklerini nasıl dahil ettikleri izlenmekte, bu yolda başarı kaydedenler ödüllendirilmektedir. Bir başka ifadeyle öğrencilerin ahlaki ve manevi gelişimleri, bilgi edinmedeki ilerlemelerinin önünde seyretmektedir. Oysa günümüz eğitim anlayışında tam tersi bir uygulama söz konusudur. Mezunlar listesinde ve modellerinde kızların büyük çoğunluğunun ilahiyat öğrencileriyle evlendikleri, Anadolu’da göreve birlikte çıktıkları görülmektedir. Bu okula Türkiye coğrafyasından kızlar eğitim için gelmekte ve bir yatılı kalmaktadırlar. Kızların yatılı eğitimi Osmanlı toplulukları için bir ilktir. Bu yönleriyle bu okulun, kendisinden sonraki kız okullarına önderlik ettiği söylenebilir.

 

 

2. 3. Tokat Đlahiyat Okulu (1855-1860)

Đsa Mesih’in vaizi ve öğreticisi olsunlar diye genç erkekleri yetiştirmek maksadıyla kurulduğu belirtilen Tokat Đlahiyat Okulu 1855 yılında açıldı.³¹⁷ Öğrencilerde aranan şartların başında, yeterli ölçüde takva delili sunmalarıydı. Bir başka ifadeyle kendi hayatlarını Đsa’nın ilkelerine göre düzenlemeleri yanı sıra, tebliğ için istekli ve ihlaslı da olmaları gerekiyordu. Nitekim ilk mezunlardan bu anlamda işe yarayanlara görev verildi; diğerleri ise “dindarlık delilleri göstermedikleri için zanaatlarla uğraşmaya sevk edildi.”³¹⁸

 

 

³¹⁵ Maria A. West, s. 248.

³¹⁶ Maria A. West, s. 259.

³¹⁷ The Missionary Herald, “Letter from Mr. Jewett (12 April 1855)”, August 1855, Vol. 51, s. 236.

³¹⁸ The Missionary Herald, “Letter from Mr. Van Lennep (31 July 1855)”, November 1855, Vol. 51, s. 333.

Öğretmen Kadrosu

Baron Baronig: Bebek Đlahiyat Okulu’ndan mezun oldu. Msy. Jewett’e göre “hem zihnî hem de manevi açıdan iyi yetişmiş biriydi.”³¹⁹ Raporlardan anlaşıldığına göre bu kişi okulu tek başına idare ediyor, derslere de kendisi giriyordu.

 

Öğretim Müfredatı: 1855 yılında müfredatta klasik Ermenice gramer, klasik Ermeniceden modern Ermeniceye çeviri, coğrafya ve aritmetik dersleri bulunuyordu.³²⁰

 

Öğretim Dili: 1856 yılındaki bir raporda, Tokat Đlahiyat’ın amacı, “öğrencileri hem Türkçe hem de Ermenice vaaz etmeye hazırlamak” şeklinde belirtilmişti. Nitekim aynı raporda öğretim diliyle ilgili şunlar söyleniyordu:

“Bazı öğrenciler, mesela Kayserili gençler bize geldiklerinde gerçekten de Ermenice tek bir kelime bilmiyorlardı. Fakat hızla Ermeniceyi öğrendiler. Benimsediğimiz bu sistemin, yalnızca Türkçe olarak takip ettiğimiz eğitim müfredatından çok daha iyi olduğuna kanaat getirdim. Türkçe yeterli ders kitabının yokluğu ve literatürün sınırlılığı dolayısıyla eğitim öğretim mecburen büyük ölçüde şifahi derslerle gerçekleşiyordu. Bu da bir öğretmen için çok zordu ve çok zaman alıyordu. Fakat Ermenicenin, özellikle eski lehçesinin öğretimi kıymetli bir zihni disiplin sağlıyor. Eski lehçe ayrıca öğrencilere değerli bir literatür de sunuyor. Bunun yanında Ermeni öğrenciler arasındaki eğitim, hatta tamamıyla Türkçe konuşulan mahallelerde bile, onların milli dilinin (national tongue) öğretimini içermektedir. Bu dili [Ermeniceyi] öğrenmeyen birine, kesinlikle bir şey öğrenmiş diye itibar edilemez.”³²¹

 

Öğrencilerin Türkçeyi ve Ermeniceyi eşit şekilde kullanabilir hale getirilmesi planının bir parçası olarak derslerin çoğu Ermenice yapılmaya başlandı. Çoğu ders kitabı da Ermeniceydi. Ancak bulabildikleri her Türkçe ders kitabını da kullanıyorlardı. Buna mukabil öğrenciler kompozisyonlarını Türkçe yazıyor, münazaralarını Türkçe yapıyorlardı.³²² Çünkü vaaza gidecekleri kitleler Türkçe anlıyordu.

 

Öğrencileri ve Mezunları: Teoloji eğitimi almak için buraya gelen gençler, ders müfredatlarının tamamlanmasını beklemeden Đsa’nın davası için aktif çalışmalara başlıyorlardı. Gün geçmiyordu ki, yabancılarla Protestanlık mezhebiyle alakalı bir sohbete

³¹⁹ The Missionary Herald, “Letter from Mr. Jewett (12 April 1855)”, August 1855, Vol. 51, s. 236.

³²⁰ The Missionary Herald, “Letter from Mr. Van Lennep (31 July 1855)”, November 1855, Vol. 51, s. 333.

³²¹ The Missionary Herald, “Letter from Mr. Van Lennep (6 February 1856)”, May 1856, Vol. 52, s. 139.

³²² The Missionary Herald, “Armenians, Annual Reports”, September 1856, Vol. 52, s. 264.

girmesinlerdi. Bu maksatla insanları evlerine davet ediyorlar, Đsa’yı tanıtma fırsatı yakalamak için çarşılara ve hususi evlere gidiyorlardı.³²³

1855: 12 öğrenciden 10’u yatılıydı. Bunların dördü Tokat Kilisesi üyesiydi ve gençlere tebliğde bulunmakla görevliydiler.³²⁴

1856: 6 kişi öğrenim gördü.³²⁵ O yılki öğrenciler Đncil’i vaaz etsinler diye yakın kasabalara ve şehrin cadde ve sokaklarına gönderildiler.³²⁶

1857: 16 öğrencisi vardı.³²⁷

1858: Öğretime bir yıl ara verildi.³²⁸

1859: 6 öğrencisi vardı.³²⁹

Dört öğrenci: Đkisi dönem sonunda Sivas’ta vaiz olarak çalışan bir yerli yardımcıyla Niksar’dan başlayarak vaaz turuna çıktılar. Diğer ikisi bir öğretmen eşliğinde Zile’de çalışmak üzere gitti.³³⁰

Bir öğrenci: Mezun olduktan sonra Arapkir’deki bir mahalle okulunda öğretmen oldu. Orada onlara okuma yazmanın yanı sıra gramer, coğrafya, aritmetik, astronomi dersleri veriyordu.³³¹

 

Etkinlikler

1855 Mezuniyet günü: Okunmaya değer bulunan dört kompozisyon herkesin önünde okundu. Konu başlıkları “Savaşın Kötülüğü”, “Đyi Bir Eğitimin Nimetleri”, “Ermenilerin Manevi Tarihinde Đlahi Takdir”, “Hayırseverlik (Philantrophy)” idi. Ayrıca o gün her öğrencinin durumunu gösteren bir belge [karne] okundu.³³²

 

Kapanışı: Tokat’ta görevlendirilen Msy. Pettibone ile Winchester oraya 1858’de vardılar. Okulun yeniden açılması için çabaladılar ve neticede okulu sadece 6 öğrenciyle Ocak

 

 

³²³ The Missionary Herald, “Letter from Mr. Jewett (18 January 1855)”, May 1855, Vol. 51, s. 151.

³²⁴ The Missionary Herald, “Letter from Mr. Jewett (12 April 1855)”, August 1855, Vol. 51, s. 236.

³²⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1856) “Armenians, Schools, Churches, Native Helpers”, Boston 1856, s. 93.

³²⁶ The Missionary Herald, “Letter from Mr. Van Lennep (22 May 1856)”, August 1856, Vol. 52, s. 232.

³²⁷ The Missionary Herald, “Nothern Armenians: Station Report [1857]”, September 1857, Vol. 52, s. 287.

³²⁸ The Missionary Herald, “Nothern Armenians: Station Report [1857]”, September 1857, Vol. 52, s. 287.

³²⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1859) “The Mohammedans”, Boston 1859, s. 59.

³³⁰ The Missionary Herald, “Letter from Mr. Van Lennep (31 July 1855)”, November 1855, Vol. 51, s. 333.

³³¹ The Missionary Herald, “Letter from Mr. Dwight (Arapkir ziyareti, 3 June 1861)”,October 1861, Vol. 47, s. 309.

³³² The Missionary Herald, “Letter from Mr. Van Lennep (31 July 1855)”, November 1855, Vol. 51, s. 333.

1859’da açıldı. Her şey çok güzel gidiyordu. Ancak 7 Mart 1859’da misyonerlere ait binalarda yangın çıktı. Bunun üzerine Tokat Đlahiyat Okulu 1859’da Harput’a nakledildi.³³³

 

2. 4. Harput Teoloji Okulu (1859-1916)

Henüz Bebek Đlahiyat Okulu kapanmadan önce Anadolu’daki misyonerler yerli din adamı yetiştirme konusunda hayli sıkıntılıydılar. Msy. Wheeler’a göre yeni açılan kiliselere yaraşır din adamlarının yetiştirilmesi, kamil bir pastör olsunlar diye doğru kişilerin seçilmesi ve eğitilmesi meselesi önemini koruyordu. Bu sorumluluğun sadece Bebek Đlahiyat’a bırakılmasının ciddi sıkıntılar doğuracağı ortadaydı. Halbuki Anadolu’nun mahrumiyet içerisindeki kırsal kesimlerinden Bebek Đlahiyat’a gönderilen öğrenciler arzu edilen verimliliği gösterememişlerdi. Zira başkentin cazibesi ve hareketliliğinde aldıkları eğitimden sonra öğrenciler, geldikleri yerlere dönmek istemiyorlardı. Dönseler bile kendi memleketlerindeki yaşam tarzını basit görüyorlardı. Bu sebeplerden ötürü pastörlüğe aday kişilerin kendi yetiştikleri ortamlarda eğitilmelerine karar verildi.³³⁴

 

Bir yangın geçiren Tokat Đlahiyat Okulu Harput’a taşındı ve Eylül 1859’da 11 öğrenciyle bu şehirde açıldı. Şayet okula kaydolmak ve yardım almak için bir öğrencinin takvalı olması temel şart olarak kabul edilmese, okul derhal dolardı. Öğrencilerin hepsi derslerine büyük bir coşkuyla girdiler.³³⁵ Kurumun başkanlığını Msy. Allen, belli bölümlerdeki yardımcılığı Wheeler ve Barnum üstlendi.³³⁶ 1867’de bir Kürtçe bölümü ile bir Arap bölümü tesis edildi. Evli bir öğrenciye ve ailesine 7.5 aylık dönem için 42.33 dolar, bekara ise 22.12 dolar burs ödeniyordu. 1867’e kadar bu kurumun Board’a maliyeti toplam

7.470 dolar olmuştu.³³⁷ Msy. Jewett okulla ilgili şunları söylüyordu: “Kurumumuz, yeterli imkanları ve ekonomik durumuyla çok gerekli bir işi yapmaktadır. Tanrı lütfederse daha da ileri gidecek, putperest ruhbanlık [Şark kiliseleri Protestanlığa] boyun eğecek; Đslamiyet de, sade Hıristiyanlığa hürmet gösterecektir.”³³⁸

 

Öğrencilerde Aranan Nitelikler: Okula kabul ve oradan mezun olmak için aşağıdaki

şartlar aranıyordu: 1. Öğrencinin on sekiz yaşın üstünde olması; 2. Hıristiyan karakterine ve

³³³ The Missionary Herald, “Station Reports, Constantinople”, September 1859, Vol. 55, s. 272; Judson Smith, “Sketch of Anatolia College”, May 1899, Vol. 95, s. 184.

³³⁴ Crosby H. Wheeler, s. 163.

³³⁵ The Missionary Herald, “Letter from Mr. Barnum (28 September 1859)”, March 1860, Vol. 56, s. 76.

³³⁶ The Missionary Herald, “Sketch of Harpoot Station” April 1892, Vol. 88, s. 145; Wheeler, s. 163.

³³⁷ C. H. Wheeler, “Harpoot Mission Premises”, The Missionary Herald, October 1867, Vol. 63, s. 301.

³³⁸ The Missionary Herald, “Letter from Dr. Jewett (Tarihsiz)”, March 1860, Vol. 56, s. 77.

hedefe ulaşmadaki ciddiliğine dair tatminkar bir delil sunması; 3. Đçinde Hıristiyanlığın tebliğine hazırlanmak için kuvvetli bir istek duyması; 4. Okuma yazma bilmesi; 5. Đncil’in rivayet bilgisine iyice vakıf olması.³³⁹ Teoloji Okulu’ndaki öğretmen kadrosu bu şartları yalnızca başvurular sırasında gözetmekle kalmıyor ayrıca sene boyunca değişik biçimlerde öğrenci teftişleri yapıyorlardı:

“Kışın insanlar daha fazla evlerindedir. Biz de ev ev dolaşarak öğrencileri gözlemliyoruz ve onların çalışma niteliklerini ve kalitelerini inceliyoruz. Şayet öğrenci aylak ya da yetersizse, ilaveten, bir şeyler öğrendim diye gururlanıyor ve kendini Kaf dağında görüyorsa, insanlara hayatın yolunu öğretmekten ziyade temelsiz konularda haddinden fazla tartışmaya giriyorsa -ki bu konularda insanlar genellikle konuşmayı çok severler- adam kazanmada yetkin görünmüyorsa, kısacası vereceğimiz görev için uygun değilse onu çiftliğine yahut ticarethanesine geri gönderiyoruz. Bu durumda ‘iyi bir çiftçiyi ya da ehliyetli bir kunduracıyı zavallı bir vaiz yapmak için heba etmek çok yazık’ diye düşünüyoruz.”³⁴⁰

 

Wheeler için üç konu vardı ki, bunlara olağanüstü dikkat sarf edilmesi gerekiyordu:³⁴¹

1.   Öğrenim görecek kişilerin seçimine dikkat edilmesi: Bu ilahiyat, tıpkı Havariler gibi Đncil’i tebliğ etmek için vardı. Yoksa cahil ve ücretle tutulmuş adamların Hıristiyan kilisesi görevlisine dönüştürmesi için kurulmuş değildi.

2.    Maddi açıdan desteklenecek kişilerin seçimine dikkat edilmesi: Teoloji Okulu’nda okuyanların çoğunluğu evliydi. Örneğin 1869 yılında 45 öğrencinin 35’i evliydi. Eşleri de genelde kız okulu mezunları³⁴² olan bu aile reislerine bekarlardan daha yüklü burslar verilmeliydi. Nitekim bekar öğrencilere haftada 64 sent, evlilere ise 1 dolar 20 sent veriliyordu.

3.    Eğitilenlere dikkat edilmesi: Wheeler bu konuda şunları söylemektedir: “Đncil, bu ilahiyattaki öğrencilerin günlük okuma kitabıdır. Zihinlerine Đncil’i, ayrıca en büyük öğretmenimiz olan Đsa’nın, peygamberlerin ve Havarilerin ruhunu aşılamak için sürekli çaba sarf ediyoruz. Harita ellerinde; Đsa ile Judea’ya, Samiriye’ye ve Galile’ye Kitab-ı Mukaddes eşliğinde yolculuk yapıyorlar. Onların öğretisini dinliyorlar. Aziz Pavlus ile birlikte Anadolu’ya, Makedonya’ya, Đtalya’ya gidiyorlar. Misyonerlik faaliyetlerine istek duyuncaya kadar Havari ruhunu onlara vermeye çalışıyoruz. Günlük Đncil eğitimi belki her şeyden daha önemli bizim için. Ancak bu aşamadan sonra onları daha fazla eğitmek istemiyoruz. Zira

³³⁹ Crosby H. Wheeler, s. 163.

³⁴⁰ Crosby H. Wheeler, s. 165.

³⁴¹ Crosby H. Wheeler, s. 170 ve 177.

³⁴² O. P. Allen, “Harpoot Theological School”, The Missionary Herald, May 1869, Vol. 65, s. 160-161.

öğrencinin kendi halkından çok fazla yükselmesini ve halkın ona karşı sempatisini yıkmasını [şimdilik] istemiyoruz. Çünkü bu öğrenciler, New England’daki gibi münevver, entelektüel ve eğitimli bir cemiyetin ortasında yetişmiyorlar.” Buradan anlaşılıyor ki, kurumun temel felsefesi, öğrencileri mutlak surette yerli misyonerler ve yerli din adamları olarak yetiştirmek; ABCFM’nin yerlileşme politikası gereği kendi vazifelerini onlara tevdi etmektir.

 

Kurumun seviyesini bir anlamda halkın seviyesi belirliyordu. “Köyler kısa süre öncesine kadar o kadar cahildi ki, eğitimsiz yardımcılarımız kabul ediliyor ve yararlı oluyordu. Ancak gün geldi halk kesimi o kadar ilerledi ki, birinci sınıf din adamlarına ihtiyaç duyuluyor ve bunlar talep ediliyor”³⁴³ diyen Wheeler okulun kalitesinin artırılmasına dikkat çekiyordu.

 

Öğretmen Kadrosu: Kurumun idaresinde olduğu gibi derslerinde de Msy. Wheeler, Barnum ve Allen bulunuyordu.³⁴⁴ Đlaveten 1863 yılında Türkçe harfli Ermenice Yeni Ahit okuma dersine, o civardaki bir medresede eğitim gören Müslüman bir kişi de bulunuyordu. Hatta yılsonu imtihanlarında o da yer almıştı.³⁴⁵

 

Öğretim Müfredatı: Dört yıllık eğitimde her yılın 7.5 ayı öğrenime ayrılıyordu. Geri kalan kısmında ise öğrenciler Đsa’nın davası uğruna Harput’un dış istasyonlarında çalışmaya gönderiliyordu. Bu çalışma, Evangelist bir çalışmayı, insanlara okuma öğretmeyi, Đncil satmayı, Đncil öğrenmeleri için insanları ikna etmeyi, toplantılar düzenlemeyi, kısacası insanları Đsa’ya yönlendirecek tüm işleri yapmayı kapsıyordu.³⁴⁶ Ayrıca ders döneminde öğrenci, iki haftalığına komşu bir köyün kilisesindeki Sebt günü ayinini icra etmeye gönderiliyordu.³⁴⁷

1863 yılı: Şapelde gerçekleştirilen yılsonu imtihanlarında öğrencilerin sınava girdikleri dersler bize, müfredata dair genel bir tasavvur verebilir. Antik Ermenice, Doğa Felsefesi, Ahlak Felsefesi, Kitab-ı Mukaddes Tefsiri, Pastoral Teoloji, Hıristiyanlığın Delilleri, Teoloji.³⁴⁸

 

 

³⁴³ The Missionary Herald, “Letter from Mr. Wheeler (5 December 1862)”, March 1863, Vol. 59, s. 81.

³⁴⁴ The Missionary Herald, “Mission Schools”, May 1870, Vol. 66, s. 146.

³⁴⁵ The Missionary Herald, “Letter from Mr. Allen (12 December 1863)”, March 1864, Vol. 60, s. 82.

³⁴⁶ Crocby H. Wheeler, s. 163.

³⁴⁷ Crosby H. Wheeler, s. 166.

³⁴⁸ The Missionary Herald, “Letter from Mr. Allen (12 December 1863)”, March 1864, Vol. 60, s. 82.

1867 yılı: Okulda Kitab-ı Mukaddes ilk günden son güne kadar adeta bir okuma kitabı gibi kullanılıyordu. Öğrenciler kendi dillerinin [Ermenice] gramerlerini öğrenmek zorundaydılar. Ayrıca kısa bir matematik müfredatı, en azından “Amerika Đstanbul kadar büyük mü?” demeyecek kadar coğrafya, zihinlerini genişletmek ve yükseltmek için biraz astronomi, kimya, doğa felsefesi, zihin felsefesi ve ahlak felsefesi ile kilise tarihi dersleri almaları da mecburiydi. Üçüncü yıl sistematik teoloji okuyorlardı. Dördüncü yılda ise vaaz hazırlamayı ve iyi bir vaazın nasıl verildiğini öğreniyorlardı.³⁴⁹

 

Öğrenci ilk iki yılı bitirdiğinde öğretmen ya da genel yardımcı (common helper) olurken, iyi bir vaiz ya da pastör olamıyordu. Đki yılın sonunda öğretmenlik diplomasıyla mezun ediliyordu. Eğitimini dört yıla tamamlarsa misyonerler tarafından imtihan edilir, “vaizlik” ehliyeti verilir, istenilen hizmetlerde görevlendirilmek üzere aday diye isimlendirilirdi. Bu aşamada öğrenci, yetkin bir tebliğci olurdu.³⁵⁰

 

1872’deki ders müfredatı şöyleydi:

 

1. Yıl	Tefsir, Sinoptik Đnciller ve Tevrat’ın ilk beş kitabı, Arapça harfli Türkçe [Osmanlıca], Ermenice, Cebir, Fizyoloji, Ermenice Okuma, Yazma ve Đmla.
2. Yıl	Tefsir, Đşaya Kitabı, Daniel Kitabı, Vahiy Kitabı, Geometri, Doğa Felsefesi, Astronomi, Retorik (klasik Ermenice), Hıristiyanlığın Delilleri (Türkçe)
3. Yıl	Tefsir, Rasullerin Đşleri Kitabı, Pavlos’un Mektupları (Romalılara ve Yahudilere olanlar hariç), Zihin Felsefesi, Ahlak Felsefesi, Teoloji.
4. Yıl	Tefsir, Havarilere-Romalılara-Yahudilere Mektuplar, Yuhanna Đncili, Vaaz Sanatı, Papazlık Teolojisi, Kilise Tarihi, Mantık.
	Đlk üç yılda haftada bir hitabet ve kompozisyon. Uygun zamanlarda fiziki coğrafya, jeoloji, ilahi söyleme, tarih ve kronoloji konulu ortak dersler.351

 

1904 yılındaki temel müfredat ve ders hocaları:

 

Msy. Carey	Eski Ahit’e Giriş, Eski Ahit Tefsiri, Teoloji	yılda 224 saat
Msy. Knapp	Hıristiyan Kilisesi Tarihi, Hıristiyanlık doktrini	500 saat
Müdür Riggs	Yeni Ahit’e Giriş, Yeni Ahit Tefsiri	480 saat
Pastör Asadur Yeghoyan	Yeni Ahit Teolojisi	8 saat
Msy.Dr. Barnum ve Carey	Dinler Tarihi, Din Felsefesi	100 saat352

 

 

 

 

 

³⁴⁹ Crosby H. Wheeler, s. 167; C. H. Wheeler, “Harpoot Mission Premises”, The Missionary Herald,

October 1867, Vol. 63, s. 300.

³⁵⁰ Crosby H. Wheeler, s. 166. Okulun ilk iki yıllık programını yazar Stone bir ilkokul müfredatına benzetmektedir. Stone, s. 113.

³⁵¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1876) “Eastern Turkey, Seminaries and Schools”, Boston 1876, s. 39.

³⁵² Carey, Edward F, “The Eastern Turkey Theological Seminary at Harpoot”, The Missionary Herald,

August 1906, Vol. 102, s. 377.

Okulda dört dil kullanmaya mecbur kalmışlardı: Türkçe, Arapça, Ermenice ve Kürtçe. Çünkü “Đncil’i her mahluka vaaz ederken bu bölgede yedi lisan konuşulması gerekiyordu.”³⁵³ 1870’teki bir raporda ise kurumun öğretim dilinin Ermenice olduğu belirtilmektedir.³⁵⁴

 

Öğrencileri ve Mezunları

1859: 11 öğrenciyle açıldı.³⁵⁵ Daha sonra bu sayı 17’e ulaştı.³⁵⁶

1860: 24 öğrencisi vardı. 11’i civar köylerden gelmişti ve 10’u evliydi. Bu öğrenciler dört aylık kış tatillerini vaizlik ve öğretmenlik yaparak geçirdiler.³⁵⁷

1861: 21 öğrenci okudu.³⁵⁸ Yılsonuna kadar bir öğrenci daha eklendi.³⁵⁹ Bunlardan sadece üç tanesi kendi okul masraflarını karşıladı. Diğerlerini Board üstlendi.³⁶⁰ Dönem sonuna doğru mevcudu 24’e çıktı. Bu haliyle öğrencilerin yöresel dağılımı şöyleydi: 7’si Arapkir, 4’ü Diyarbakır, biri Yozgat, biri Harput’tan gelmişti. 10’u evliydi.³⁶¹

1862: Bu yıl 22 öğrenci öğrenim gördü.³⁶² Kış tatillerinde tebliğ çalışmaları yapmak üzere birinci sınıftaki 19 öğrencinin 8’i Arapkir Đstasyonu’na, 2’si Diyarbakır’a, 9’u Harput’a gönderildi. Đkinci sınıftakilerden de 4’ü Diyarbakır’da, biri Erzurum’da, 3’ü Arapkir’de ve 5’i de Harput’ta görevlendirildi.³⁶³

1863: 39 öğrencisi vardı.³⁶⁴ 18 kişilik ilk mezun sınıfını bu yıl verdi.³⁶⁵ Bunlardan 8’ine Đncil vaizi ruhsatı verildi. Geri kalanların neredeyse tamamı dış istasyonlarda görevlendirildi.³⁶⁶ Örneğin 8 mezun Arapkir tarlasına gönderildi.³⁶⁷ Ayrıca burada tahsil gören kişilerden bazıları Harput Erkek Yüksek Okulu’nda ve akşam kurslarında öğretmenlik yapıyorlardı.³⁶⁸

1864: Bir sınıfta 10, diğer bir sınıfta 12 olmak üzere 22 öğrenci okudu.³⁶⁹ 18 mezun verdi.³⁷⁰

1865: 22 öğrencisi vardı.³⁷¹ 7 öğrenci mezun oldu.³⁷²

³⁵³ Crosby H. Wheeler, “Harpoot Mission Premises II”, The Missionary Herald, February 1868, Vol. 64,

s. 41.

³⁵⁴ The Missionary Herald, “Mission Schools”, The Missionary Herald, May 1870, Vol. 66, s. 146.

³⁵⁵ The Missionary Herald, “Letter from Dr. Barnum (28 September 1859)”, March 1860, Vol. 56 s. 76.

³⁵⁶ The Missionary Herald, “Statement of Dr. Jewett”, March 1860, Vol. 56, s. 76.

³⁵⁷ Rufus Anderson, c.2, s. 34.

³⁵⁸ The Missionary Herald, “[Harpoot] Theological Students”, April 1861, Vol. 57, s. 111.

³⁵⁹ Herman N. Barnum, “Appeal for the Theological School”, The Missionary Herald, December 1861, Vol. 57, s. 366.

³⁶⁰ The Missionary Herald, “Letter from Mr. Barnum (7 December 1861)”, March 1862, Vol. 58, s. 87.

³⁶¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1861) “Western Turkey, Education”, Boston 1861, s. 59.

³⁶² The Missionary Herald, “Station Reports, Harpoot”, July 1862, Vol. 58, s. 220.

³⁶³ The Missionary Herald, “Letter from Mr. Wheeler (5 December 1862)”, March 1863, Vol. 59, s. 81.

³⁶⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1863) “Eastern Turkey Mission”, Boston 1863, s. 78.

³⁶⁵ Edwin E. Bliss, “The Missions of the American Board in Asiatic Turkey (1831-1887)”, July 1888, Vol. 84, s. 296.

³⁶⁶ Rufus Anderson, c.2, s. 313.

³⁶⁷ The Missionary Herald, “Station Reports, Arabkir”, July 1863, Vol. 59, s. 178.

³⁶⁸ The Missionary Herald, “Letter from Mr. Barnum (15 October 1862)”, February 1863, Vol. 59, s. 53.

³⁶⁹ The Missionary Herald, “Station Reports for 1864, Harpoot”, June 1865, Vol. 61, s. 174.

³⁷⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1864) “Eastern Turkey Mission, Education”, Boston 1864, s. 85.

1866: Birinci sınıfta 11, ikinci sınıfta ise 23 öğrenci okuyordu. 27’si evliydi ve çoğunun karısı kız ilahiyatta eğitim görmüştü.³⁷³

1867: Kürtçe bölümündeki 7, Arapça bölümündeki 9 öğrenciyle beraber 50 öğrenci okuyordu. 11’i bu yıl mezun oldu.³⁷⁴ Mezunlardan 7’sine vaizlik ruhsatı verildi.³⁷⁵ Açıldığı günden bu tarihe kadar kaydedilen toplam öğrenci sayısı 81’di. Bunlardan 47’si evli, 34’ü bekardı. Mezunların 21’i pastör yahut vaiz olarak şu an hizmetteydi. Đki mezun ise öldü.³⁷⁶

1868: Kürtçe bölümü öğrencileri ve Msy. Williams’ın Arap öğrencileri dahil 50 öğrencisi vardı.³⁷⁷

1869: 45 öğrencinin 35’i evliydi. Gelecek dönem 21 kişinin girmesi bekleniyordu.³⁷⁸

1870: 39 devamlı öğrencinin 22’si mezun oldu. 4’ü Bitlis’e, 1’i Erzurum’a, 1’i Diyarbakır’a gitti; 16’sı misyonerlerin yanında kaldı. 17 kişilik kalan sınıfın dördü Kürtçe konuşan öğrencilerdi.³⁷⁹ Mezunlar, Harput Evanjelik Birliği’ne giriş için sınava tabi tutuldular ve 9’u birliğe giriş lisansı aldı.³⁸⁰

1871: Mevcudu 17’ydi.³⁸¹

1872: 22 öğrencisi vardı.³⁸²

1873: Eğitimin düzenli sürdürülememesi yüzünden okula bir yıl ara verildi.³⁸³

1874: 14 öğrenci eğitim gördü.³⁸⁴

1875: Öğrenci mevcudu 14’tü. Bu tarihe kadar kuruma 121 öğrenci kaydolmuş, bunlardan 67’si mezun edilmişti.³⁸⁵

1876: Mevcudu 8’di.³⁸⁶

1877: Öğrenci sayısı 7’ydi.³⁸⁷ Mezun olan 7 öğrenciye³⁸⁸ vaizlik ruhsatı verildi.³⁸⁹

1878: Teoloji okuluna bu yıl ara verildi.³⁹⁰

 

³⁷¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1865) “Western Turkey Mission, Education”, Boston 1865, s. 82.

³⁷² C. H. Wheeler, “Harpoot Mission Premises”, The Missionary Herald, October 1867, Vol. 63, s. 301.

³⁷³ Reports of The A.B.C.F.M. (1866) “Eastern Turkey, The Armenians”, Boston 1866, s. 77.

³⁷⁴ C. H. Wheeler, “Harpoot Mission Premises”, The Missionary Herald, October 1867, Vol. 63, s. 301.

³⁷⁵ The Missionary Herald, “Harpoot Station Report [1867]”, August 1868, Vol. 64, s. 248.

³⁷⁶ C. H. Wheeler, “Harpoot Mission Premises”, The Missionary Herald, October 1867, Vol. 63, s. 301.

³⁷⁷ The Missionary Herald, “Letter from Mr. Barnum (4 June 1868)”, September 1868, Vol. 64, s. 285.

³⁷⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1866) “Eastern Turkey Mission”, Boston 1866, s. 28.

³⁷⁹ The Missionary Herald, “Report of Harpoot Station 1869”, September 1870, Vol. 66, s. 289.

³⁸⁰ Crosby H. Wheeler, “Harpoot, The Seminaries”, The Missionary Herald, February 1870, Vol. 66, s.

55. Bu belgede mezun sayısı 21 olarak verilmektedir.

³⁸¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1871) “Eastern Turkey Mission”, Boston 1871, s. 21.

³⁸² Reports of The A.B.C.F.M. (1872) “Eastern Turkey Mission”, Boston 1872, s. 29.

³⁸³ The Missionary Herald, “Harpoot Station Report”, September 1874, Vol. 70, s. 277.

³⁸⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1874) “Central Turkey Mission”, Boston 1874, s. 23.

³⁸⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1875) “Central Turkey Mission, The Seminaries and Colleges”, Boston 1875, s. 32.

³⁸⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1876) “Eastern Turkey Mission, Mardin”, Boston 1876, s. 44.

³⁸⁷ Herman N. Barnum, “Great Value of Schools at Harpoot (15 June 1877)”, The Missionary Herald,

September 1877, Vol. 73, s. 282.

³⁸⁸ Herman N. Barnum, “The Schools at Harpoot (21 November 1877)”, The Missionary Herald, March 1878, Vol. 74, s. 78.

³⁸⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1878) “Eastern Turkey Mission”, Boston 1878, s. 52.

1879: 8 öğrenci okudu.³⁹¹

1882: Öğrenci sayısı 7 idi.³⁹²

1883: 6 öğrenci okudu.³⁹³

1884: 8 kişi mezun oldu.³⁹⁴

1885: 6 öğrenci okudu.³⁹⁵ O yılki 6 mezundan³⁹⁶ Astadoor adlı kişinin hizmete gönderildiği Hooeli’de, kız ilahiyat mezunu olan karısıyla birlikte fevkalade güzel çalışmalar yaptığı bir yıl sonra rapor edildi.³⁹⁷

1887: Bu yıl mezun olacak sekiz öğrenci derhal Doğu Türkiye Misyonu’ndaki köy ve şehirlere dağıldılar. Bunlar kiliselere çağrıldılar ve cemaatler önünde görev tayinleri yapıldı. Mükemmel bir hizmet gerçekleştirmeye başladılar.³⁹⁸ Ancak çoğusu, kafirlerin tartışmalarıyla ve yersiz itirazlara yönelik sorularıyla karşılaşacaktı. Bu nedenle her vaiz, kendi başına öğrenemeyeceği konular için birkaç kitaba ihtiyaç duyuyordu. Dolayısıyla Amerikalılardan buraya hiç değilse kullanılmış dinî kitaplar göndermeleri istendi.³⁹⁹

1888: Öğrenci yokluğundan açılamadı. Açıldığından bu tarihe kadar (27 yıl) bu kuruma 129 öğrenci girdi, 95’i mezun oldu. Bunlardan 17’si öldü, 26’sı din adamı, 32’si vaiz, 16’sı pastör, 7’si öğretmenlik mesleğindeydiler.⁴⁰⁰

1891: 7 mezun verdi.⁴⁰¹

1892: 11 öğrencisi vardı.⁴⁰² Başlangıçtan itibaren 136 öğrenci mezun olmuştu.⁴⁰³

1893: 12 öğrenci vaizlik ruhsatı için imtihan edildi. Bunlardan biri Diyarbakır’a gidecek ve ayrıca Gehi’de vaiz olacaktı. Đki genç Bitlis tarlasına aitti. Kalanlar da önemli yerlere gideceklerdi.⁴⁰⁴

1894: Öğrenci sayısı 12’ydi.⁴⁰⁵

1905: Toplam 11 öğrenci okuyordu.⁴⁰⁶

1906: 8 kişilik bir sınıfı mezun etti.⁴⁰⁷

³⁹⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1877) “Eastern Turkey Mission”, Boston 1877, s. 34.

³⁹¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1879) “Eastern Turkey Mission, Marsovan”, Boston 1879, s. 39.

³⁹² Orson P. Allen, “Harpoot and Out-Stations”, The Missionary Herald, July 1882, Vol. 78, s. 267.

³⁹³ Crosby H. Wheeler, “Armenia College”, The Missionary Herald, March 1883, Vol. 79, s. 98.

³⁹⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1884) “Eastern Turkey Mission”, Boston 1884, s. 35.

³⁹⁵ The Missionary Herald, “The College at Harpoot”, November 1885, Vol. 8, s. 471.

³⁹⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1885) “Eastern Turkey Mission, Constantinople”, Boston 1885, s. 46.

³⁹⁷ Caroline E. Bush, “A Happy Tour-Hooeli, Hoh”, The Missionary Herald, July 1886, Vol. 82, s. 270.

³⁹⁸ James L. Barton, “Euphrates College, Harpoot: Its Possessions and its Needs”, The Missionary Herald,

January 1888, Vol. 84, s. 17.

³⁹⁹ James L. Barton, “A New Life for Old Books”, The Missionary Herald, June 1887, Vol. 83, s. 221.

⁴⁰⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1888) “Eastern Turkey Mission, Educational Work”, Boston 1888, s. 44.

⁴⁰¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1885) “Eastern Turkey Mission, The Stations”, Boston 1885, s. 45.

⁴⁰² Reports of The A.B.C.F.M. (1885) “Eastern Turkey Mission, The Stations”, Boston 1892, s. 46.

⁴⁰³ Herman N. Barnum, “Sketch of Harpoot Station”, The Missionary Herald, April 1892, Vol. 88, s. 145.

⁴⁰⁴ Herman N. Barnum, “A New Band of Preachers”, The Missionary Herald, January 1894, Vol. 90, s.

27. Edward Carey bu tarihe kadar 114 öğrencinin mezun edildiğini yazmaktadır. Oysa bu rakam, 1888 ve 1902’ye ait mezun verileri ile çelişmektedir. Bkz. Edward F. Carey, “The Eastern Turkey Theological Seminary at Harpoot”, The Missionary Herald, August 1906, Vol. 102, s. 376.

⁴⁰⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1894) “Eastern Turkey Mission, The Stations”, Boston 1894, s. 45.

⁴⁰⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1905) “Eastern Turkey Mission, Harpoot”, Boston 1905, s. 59.

1907: Kaydolan öğrenci sayısı 8’di.⁴⁰⁸

1909: 10 mezun verdi.⁴⁰⁹

1910: Bu yıl kapalıydı.⁴¹⁰

1912, 1913: Bu yıllarda kapalıydı.⁴¹¹

1916: 10 öğrencisi vardı.⁴¹²

Tarakçı Toma: Diyarbakır’a vaiz olarak tayin edildi. Hıristiyanca karakteri ve kendini davasına adamışlığı yönüyle misyonerlerin gözünde gerçek bir yardımcıydı. Karısı da Harput Kız Yatılı Okulu’ndan mezundu.⁴¹³

Dört mezun kişi: 1867 mezunlarından olan bu gençler Harput tarlasının değişik bölümlerinde çalışmaya gönderildi. Biri Muş’ta çalışıyordu. Yazdığı bir mektupta haftanın her günü iki, Pazar günleri ise üç toplantı düzenlediğini söylüyordu. Açtığı okulda 10 çocuğu okutuyordu. Đkincisi Havadorik köyünde çalışıyordu ve Muş yaylasında kitap çerçiliği yapıyordu. Üçüncüsü Hınıs’taki bir okulda öğretmendi. Dördüncüsü ise Pulkhus ve Dsghaz köylerinde öğretmenlik ve vaizlik yapıyordu. Daha sonra kitap çerçiliği ile uğraşmaya başladı.⁴¹⁴ Muş’ta çalışan yardımcının karısı da Harput Kız Đlahiyat’tan mezundu.⁴¹⁵

Bir öğrenci: Đlahiyat okulu mezunu 23 yaşındaki bu genç Malatyalıydı. Yapılan imtihanda başarılı oldu ve Palu Kilisesi pastörlüğüne atandı. Hemşehrisi olan ve aynı zamanda Kız Đlahiyat’tan mezun bir hanımla evliydi.⁴¹⁶

Bir öğrenci: Malatya’nın Husenik köyündeki Protestan kilisesine pastör tayin edildi. Msy. Wheeler, adı geçen kilisenin böyle bir pastör adayı seçmesinden dolayı çok memnun olmuştu.⁴¹⁷

Mardiros Đknadiosyan: Okulu bitirdikten sonra Erzincan’ın Eğin yöresine vaiz olarak tayin edildi. Çünkü oranın halkı bir süre önce misyonerlere vaiz talebinde bulunmuşlar, onlar da “en uygun kişinin Mardiros olduğunu düşünmüşlerdi.”⁴¹⁸

 

⁴⁰⁷ J. K. Browne, “A Survey after Furlough”, The Missionary Herald, April 1907, Vol. 103, s. 171.

⁴⁰⁸ J. K. Browne, “A Survey after Furlough”, The Missionary Herald, April 1907, Vol. 103, s. 171.

⁴⁰⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1909) “Eastern Turkey Mission, Harpoot”, Boston 1909, s. 77.

⁴¹⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1910) “Institutions of the Eastern Turkey”, Boston 1910, s. 123.

⁴¹¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1912) “Institutions of the Turkey Missions, Eastern Turkey”, Boston 1912, s. 91 ve 103.

⁴¹² Reports of The A.B.C.F.M. (1916) “Institutions of the Turkey Missions, Eastern Turkey”, Boston 1916, s. 93.

⁴¹³ The Missionary Herald, “Diarbekir, Station Reports”, July 1866, Vol. 62, s. 209.

⁴¹⁴ George C. Knapp, “Letters from the Native Helpers”, The Missionary Herald, October 1867, Vol. 6, s. 305.

⁴¹⁵ The Missionary Herald,“Letter from Mr. Barnum (4 June 1868)”, September 1868, Vol. 64, s. 285.

⁴¹⁶ Crosby H. Wheeler, “Letter from Mr. Wheeler (21 November 1868)”, April 1869, Vol. 65, s. 127.

⁴¹⁷ Crosby H. Wheeler, “Letter from Mr. Wheeler (21 November 1868)”, April 1869, Vol. 65, s. 128.

⁴¹⁸ Miss C. E. Bush, “How the Gospel Reached Egin”, June 1883, The Missionary Herald, Vol. 79, s. 241.

Bogos: Mardin Teoloji Okulu’ndan mezun olduktan sonra Midyat yakınlarındaki Amas köyünde görev aldı. Döndükten sonra Harput Teoloji’ye girdi. Hulakegh köyünde çalıştı. Palulu bir tüccarın kızı olan ve aynı zamanda Harput Kız Koleji’nde öğretmenlik yapan Meryem’le evlendi.⁴¹⁹

 

Etkinlikler

Münazaralar: Okuldaki gençler arasında bazı ciddi meselelere dair münazaralar da yapılıyordu. 1863 yılındaki münazara konuları şöyleydi: “Kendi Kendimize Seçim”, “Đnsanın En Önemli Đşi”, “Çocukların Yetiştirilmesinde Kiliselerin Vazifesi”, “Kilise Görevlilerini Desteklemede Kiliselerin Vazifesi”, “Đncil’i Bütün Dünyaya Tebliğ Etmede Kiliselerin Vazifesi”, “Bir Milletin Đlerlemesinin Vasıtaları”, “Bu Ülkenin Protestanlaşmasında Evanjelik Kiliselerin Görevi”, “Bir Kimsenin Milletine Karşı Vazifeleri”.⁴²⁰ Muhtemelen bu yöntemle onların hem genel meselelere kafa yormaları ve çözüm üretmeleri, hem de kilise görevleri sırasında ve tebliğ yaparken tecrübeli olarak halkın karşısına çıkmaları sağlanmış oluyordu.

 

Kapanışı: Okul 1893 yılında American Board tarafından kapatıldı. Ancak yörenin yerli vaiz ve öğretmen ihtiyacı had safhaya çıkınca “Protestan kiliselerinden ve misyonerlerden müteşekkil Harput Evanjelik Birliği’nin ısrarlı talebiyle American Board bu okulun yeniden açılmasının zorunlu olduğuna karar verdi. 1903’te yeniden açıldı.⁴²¹ 1916’da Fırat Kolej’le birleştirildi.⁴²² Bu kurumun eksikliğini gidermek maksadıyla Đstanbul’da Din Okulu adında bir okul kuruldu.⁴²³

 

Bu okulun dikkat çekici yönü, bünyesinde Kürtçe ve Arapça bölümlerinin bulunmasıdır. Bu bölümlerde anadili Kürtçe ve Arapça olanlar, yine kendi insanlarına tebliğde bulunmak üzere yetiştirilmişlerdir. Günümüz ilahiyat fakültelerinin, Anadolu coğrafyasındaki dil ve inanç öbeklerine yönelik özel programlar takip ettikleri görülmemektedir. Bir başka dikkat çeken bilgi, bir medrese hocasının burada ders veriyor

 

⁴¹⁹ Mrs. Wheeler, Missions in Eden, s. 178-181.

⁴²⁰ Orson P. Allen, “Letter from Mr. Allen (12 December 1863)”, The Missionary Herald, March 1864, Vol. 60, s. 82.

⁴²¹ Edward F. Carey, “The Eastern Turkey Theological Seminary at Harpoot”, The Missionary Herald,

August 1906, Vol. 102, s. 376.

⁴²² Reports of The A.B.C.F.M. (1916) “Institutions of the Turkey Missions, Eastern Turkey”, Boston 1916, s. 93.

⁴²³ Reports of The A.B.C.F.M. (1921-1922) “Near East Institutions, Educational and Social”, Boston 1922, s. 80.

olmasıdır. Öte yandan öğrencilerin her birine burs tahsis edilmesi, kadim medrese uygulamalarını hatırlatmaktadır. Ayrıca öğrenciler saha uygulamaları yapmaktadırlar.

 

2. 5. Antep Kız Đlahiyat Okulu (1860-1922)

Yörede çalışmak üzere hanım öğretmenleri ve yerli yardımcıların eşlerini yetiştirmek amacıyla kurulan⁴²⁴ Antep Kız Đlahiyat Okulu’nun başlangıcını, Msy.bn. Pratt ile Schneider’in (ö. 1856) açtığı ufak çaplı bir kız okulunun teşkil ettiğini söylemek yanlış olmaz. Çünkü 1855 yılında Antep’i ziyaret eden ABCFM sekreteri Rufus Anderson bu okul hakkında “kıyafetler, okulun nizam intizamı, öğrencilerin tavır ve davranışları açısından her şey beklediğimin üzerindeydi”⁴²⁵ diye övgüyle bahsetmişti. 1859’da Antep’e gelen⁴²⁶ Myra A. Proctor, yüksek okul seviyesinde ve gündüzcü öğrenci kabul eden Kız Yetiştirme Okulu’nu (Aintab Girl’s Training School)⁴²⁷ Temmuz 1860’ta 8 öğrenciyle⁴²⁸ kiralık bir odada açtı.⁴²⁹ Ancak kısa sürede burasının yatılı bir okul haline getirilmesi planlanıyordu.⁴³⁰

 

1862’de sadece gündüzlü olarak devam etti. Çünkü yatılı bölümün açılmasını sağlayacak para hâlâ sağlanamamıştı. Lakin son derece uygun bir oda bularak burada ikinci bir sınıf açmayı başardılar.⁴³¹ 1863’te elverişli bir bina kiralandı. Halihazırda dört yatılı öğrencisi vardı.⁴³² 15 Kasım 1866 yılında kendi binasına taşınan⁴³³ bu okula başvuran adaylardan 13 yaşını tamamlamış olmaları isteniyordu. En azından başlangıç seviyesinde coğrafya, dört işlemle birlikte zihin aritmetiği, Đncil’lerden birini tercüme edecek kadar

⁴²⁴ The Missionary Herald, “Aintab, and the Girls’ Boarding School”, March 1869, Vol. 65, s. 75.

⁴²⁵ The Missionary Herald, “Letters from Rufus Anderson (Aintab, Syria, 27 Ekim 1855)”, February 1856, Vol. 42, s. 38. Bölgede görev yapan Msy. Dr. Smith de 1849 tarihli bir raporunda, açtıkları okulda bir kız bölümünün de olduğunu, Protestan ailelerin kendi çocuklarının ücretlerini verdiklerini, ancak ailesi Protestan olmayan çocukların masraflarını misyonerlerin karşıladığını yazmıştı. Bkz. The Missionary Herald, “Letters from Doct. Smith (18 May 1849)”, September 1849, Vol. 45, s. 319.

⁴²⁶ Mrs. Benjamin Schneider, “Fifty Years of the Central Turkey Mission”, The Missionary Herald, Ekim 1897, Vol. 93, s. 392.

⁴²⁷ Myra A. Proctor, “Aintab, Central Turkey”, The Missionary Herald, July 1891, Vol. 87, s. 279. Kaynaklarda okulun ismi kimi zaman Antep Kız Okulu olarak geçse de çoğunlukla Kız Đlahiyat Okulu adı kullanılmaktadır.

⁴²⁸ The Missionary Herald, “Aintab, and the Girls’ Boarding School”, March 1869, Vol. 65, s. 75.

⁴²⁹ Myra A. Proctor, “Reunion at the Aintab Female Seminary Twentieth Anniversary”, Life and Light, December 1880, Vol. 10, s. 444; Reports of The A.B.C.F.M. (1923) “Near East Institutions, Educational and Social”, Boston 1923, s. 56. Bir diğer kayda göre kuruluş tariki 1859’du. Bkz. Reports of The

A.B.C.F.M. (1914) “Institutions of the Turkey Missions, Central Turkey”, Boston 1914, s. 100.

⁴³⁰ Myra A. Proctor, “Aintab”, The Missionary Herald, July 1891, Vol. 87, s. 279.

⁴³¹ The Missionary Herald, “Central Turkey, Station Reports”, August 1862, Vol. 58, s. 247.

⁴³² The Missionary Herald, “Station Reports, Aintab”, July 1863, Vol. 59, s. 215.

⁴³³ Myra A. Proctor, “Reunion at the Aintab Female Seminary Twentieth Anniversary”, Life and Light, December 1880, Vol. 10, s. 444; Life and Light, “Girls’ Schools in Turkey, Number Two: Aintab Female Seminary”, June 1878, Vol. 8, s. 163.

Ermenice bilmeliydi.⁴³⁴ Yatılılar kendi kıyafetlerini, yataklarını ve kitaplarını kendileri getiriyor, yatakhane ve ders ücretlerini ödüyorlardı. Okuldaki işleri kızlar kendileri yapıyordu. 1869’da buraya bağlı olarak bir ilkokul açıldı. Pratik öğretmenlik dersleri gören kızlar günün bir saatini öğretmenlik yaparak geçiriyordu. Ertesi yıl da bir orta okul (middle school) açıldı.⁴³⁵ Miss Proctor, 1870 tarihinde okuldaki yapısal değişiklikleri ve gelişmeleri şöyle anlatmaktaydı:

“Küçük Ermeni Okulu’nu yeniden açtık. Geçen yılki öğretmenlik sınıfındaki kızlarımız mesleğin pratiğine başladılar. Bu amaçla onları evimizdeki bir odaya naklettik. Bu, hem öğretmenler hem de öğretmenlik için iyi bir hizmet oldu. Kızlar da bu uygulamayı samimiyetle benimsediler. Haftada bir defa minyatür bir ‘öğretmen enstitüsü’ gerçekleştirdik. Burada öğretmenliğin en iyi metotları tartışıldı, okul nizamının en iyi şekilde sürdürülmesinin uygulamadaki zorlukları belirtildi. Çünkü onlar günden güne yetişiyorlardı. Son söylediğimiz kolay bir vazife değil. Hepsi Protestan olmayan Ermeni ailelere mensup bu küçük kızlar nizam ve disiplinin hiçbir türüne alışkın değiller.”⁴³⁶

 

Görüldüğü üzere öğretmenlik uygulamalarıyla, ülkemizde ilk kez bir kurum ortamında öğretmen hanım ya da hoca hanım modeli yetiştirildiğini göstermektedir. Müdire raporunun diğer kısmı ise kızların maneviyatlarının nasıl izlendiğini aktarmaktadır:

 

Değişik sınıflar için bir saatlik bir imtihan serisi koyduk. Okuma, heceleme, zihin aritmetiğinde, harita bilgisinde, özellikle de Kitab-ı Mukaddes derslerinde, ayrıca da okurken düşünmeyi öğrenmede sonuç memnuniyet vericiydi. Küçük Okul’un öğrenci sayısı 30. Az bir miktar ücret istiyoruz. Öyle ki okul hiç pahalı değil. En önemli meselemiz, kızlarımızın Efendimiz Đsa’ya hizmet için en kalbi şekilde nasıl hazırlanacaklarıdır. Bu kızlardan on tanesi Đsa’nın kilisesine üye, üçü geçen komünyonda kabul edildi. Beşi oraya kabul için ziyadesiyle istekli. Şu halde okulda, Đsa’nın hizmeti/davası için derinleşmemiş dört öğrencimiz kalıyor. Mezun sınıfın tamamı, eminiz hakiki Hıristiyandır. Hepsi de öğretmenlik yapma imtiyazı için ısrarlı bir umut içindeler. Bazıları kendi memleketlerinde, bazıları da öğretmene en fazla ihtiyaç duyulan yeni yerlere gitmeyi planlıyor.”⁴³⁷

 

 

 

⁴³⁴ The Missionary Herald, “Aintab, and the Girls’ Boarding School”, March 1869, Vol. 65, s. 75.

⁴³⁵ Life and Light, “Girls’ Schools in Turkey, Number Two: Aintab Female Seminary”, June 1878, Vol. 8,

s. 165-166.

⁴³⁶ Myra A. Proctor, “Girls’ School at Aintab (May 1870)”, The Missionary Herald, September 1870, Vol. 66, s. 297-298.

⁴³⁷ Myra A. Proctor, “Girls’ School at Aintab (May 1870)”, The Missionary Herald, September 1870, Vol. 66, s. 297-298.

1877’de okul, ilk kapasitesinin iki katına çıktı. Eski bina satıldı.⁴³⁸ Yeni yapılan kampüsüne 1885’te taşındı.⁴³⁹ 8 Aralık 1888’de bir yangın geçirdi.⁴⁴⁰ Yanan binaların yerine inşa edilen yeni binalar 1890’da hizmete girdi.⁴⁴¹ 16 Şubat 1906’da tekrar yangın geçirdi.⁴⁴² Miss Foreman’ın Amerika’da olduğu bir sırada (1903) başında Miss Isabel Trowbridge bulunuyordu.⁴⁴³ 1912’de ise Miss Lucile Foreman müdire, Miss Harriet Norton müdire yardımcısıydı.⁴⁴⁴

 

Öğretmen Kadrosu: 1880 itibariyle okulla bir yıldan fazla bağlantılı olan öğretmenler şunlardı: Miss Proctor (1859’da geldi), Miss Hollister (1867), Miss Shattuck (1873), 1878’e kadar müdürlük yapan Miss Pierce (1874), Baron Nerses Bozacıyan, Kazancıyan, Hohannes, Yazıcıyan ve Meryem Varzuhi.⁴⁴⁵

Miss Proctor: A Physical Geography adlı bir kitabı Ermeniceye çevirip yayınladı.⁴⁴⁶

Miss Foreman: 1895 yılında bu okula geldi.⁴⁴⁷

Miss Isabel B. Trowbridge: 1902’de göreve başladı.⁴⁴⁸

 

 

Öğretim Müfredatı: 1870’lerde Antep Kız Okulu’nun, Maraş’taki okuldan daha ileride iki ders müfredatı olduğu bildiriliyordu:

 

1. Yıl	Đncil (haftada iki kez), Cebir, Đngilizce, Botanik, Hıristiyanlık Tarihi, Eskiçağ Tarihi, Modern Tarih
2. Yıl	Đncil (haftada iki kez), Araplara ve Türklere Osmanlı Tarihi, Türkçe Gramer449

 

1878 raporuna göre okutulan dersler şunlardı: Aritmetik, Đngilizce, Peygamberlik Tarihi, Đncil Tarihi, Türkçe Gramer, Kompozisyon, Cebir, Astronomi, Öğretmenlik Teorisi ve

 

 

 

⁴³⁸ Myra A. Proctor, “Aintab, Central Turkey”, The Missionary Herald, July 1891, Vol. 87, s. 279.

⁴³⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1886) “Central Turkey Mission, Aintab”, Boston 1886, s. 41. Msy. Sanders taşınma tarihini 1885 olarak vermektedir. Charles, S. Sanders, “The Jubilee of Protestantism in Aintab”, The Missionary Herald, June 1898, Vol. 94, s. 219.

⁴⁴⁰ The Missionary Herald, “Burning of the Girls’ Seminary”, March 1889, Vol. 85, s. 113.

⁴⁴¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1890) “Central Turkey Mission, Marash”, Boston 1890, s. 42.

⁴⁴² The Missionary Herald, “The Girls’ Seminary”, June 1906, Vol. 102, s. 285.

⁴⁴³ Reports of The A.B.C.F.M. (1903) “Central Turkey Mission, Marash”, Boston 1903, s. 59.

⁴⁴⁴ David B. Eddy, s. 159.

⁴⁴⁵ Myra A. Proctor, “Reunion at the Aintab Female Seminary Twentieth Anniversary”, Life and Light,

December 1880, Vol. 10, s. 444.

⁴⁴⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1882) “Central Turkey Mission, Marash”, Boston 1882, s. 43.

⁴⁴⁷ Reports of The A.B.C.F.M. (1895) “Central Turkey Mission, The Stations”, Boston 1895, s. 48.

⁴⁴⁸ Fuller. A, “The Work at Aintab”, The Missionary Herald, March 1902, Vol. 83, s. 111.

⁴⁴⁹ Paper of A.B.C.F.M. Reel 643, No.64’ten aktaran Çabuk, s. 39.

Uygulaması, Harita Çizimi, Notalı Şarkı Söyleme, Dikiş ve Fantezi Đşler.⁴⁵⁰ Evsel bölüm fevkalade bir disiplin ve titizlikle yürütülüyordu. Zira buradaki kızların “model bir ev hanımı olmaları için yetiştirilmeleri planlanmıştı. Bu nedenle hepsi yemek pişirmeyi, çamaşır yıkamayı, ev süpürmeyi, dikiş dikmeyi ve nezaket ve düzen kurallarını öğrenmeliydiler.”⁴⁵¹ Okulun eğitim dili Ermenice harfli Türkçeydi.⁴⁵²

 

Öğrencileri ve Mezunları

1861: 8 öğrenci öğrenim gördü.⁴⁵³

1862: Dördü Antep’ten, üçü Maraş’tan, biri de Birecik’ten olmak üzere sekiz öğrenci kaydoldu.⁴⁵⁴ Böylece mevcudu 16’ya çıktı.⁴⁵⁵ Yıl boyunca beş kız kilise üyeliğine kabul edildi. Üç yıldır eğitim altında bulunan 8 kız sonbaharda mezun oldu. Đkisi Maraş’a ve Urfa’ya öğretmen tayin edildi. Diğer üçü yerli vaizlerin eşleri olacaklardı.⁴⁵⁶

1863: Üç yıldır eğitim gören 8 kız mezun oldu. Đkisi Maraş’ta ve Urfa’da öğretmen oldu, üçü yerli pastörlerle evlendi.⁴⁵⁷

1864: Öğrenci sayısı 14’tü. 8 kız mezun oldu.⁴⁵⁸

1865: 8 mezundan 3’ü gerçekten takva sahibi kişilerdi ve bunların çoğundan öğretmen olarak yararlanılması bekleniyordu.⁴⁵⁹

1866: 18 öğrencinin yarısı yatılıydı.⁴⁶⁰

1867: Kayıtlı 23 öğrenciden 10’u yatılıydı.⁴⁶¹

1868: Yatılı sayısı 12’den 18’e çıktı.⁴⁶²

1869: 31 kız okudu. Açıldığı günden bu tarihe kadar 28 kız mezun oldu. Bunların 10’u yerli yardımcılarla evlendi. 8’i öğretmenlik yapıyordu.⁴⁶³

 

 

 

⁴⁵⁰ Life and Light, “Girls’ Schools in Turkey, Number Two: Aintab Female Seminary”, June 1878, Vol. 8,

s. 168.

⁴⁵¹ Miss Pierce, “Some Results in Aintab”, Life and Light, May 1880, Vol. 10, s. 169.

⁴⁵² Life and Light, “Girls’ Schools in Turkey, Number Two: Aintab Female Seminary”, June 1878, Vol. 8,

s. 165-166.

⁴⁵³ The Missionary Herald, “Aintab, and the Girls’ Boarding School”, March 1869, Vol. 65, s. 75.

⁴⁵⁴ The Missionary Herald, “Central Turkey, Station Reports”, August 1862, Vol. 58, s. 247.

⁴⁵⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1862) “Eastern Turkey Mission, Education”, Boston 1862, s. 88.

⁴⁵⁶ The Missionary Herald, “Station Reports, Aintab”, July 1863, Vol. 59, s. 215.

⁴⁵⁷ Life and Light, “Girls’ Schools in Turkey, Number Two: Aintab Female Seminary”, June 1878, Vol. 8,

s. 163.

⁴⁵⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1864) “Eastern Turkey Mission, Education”, Boston 1864, s. 74.

⁴⁵⁹ The Missionary Herald, “Monthly Summary, Missions of The Board: Central Turkey”, January 1868, Vol. 61, s. 24.

⁴⁶⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1866) “Central Turkey Mission, Aintab”, Boston 1866, s. 84.

⁴⁶¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1867) “Station and Out-Stations”, Boston 1867, s. 71.

⁴⁶² Reports of The A.B.C.F.M. (1868) “The Seminaries”, Boston 1868, s. 35.

⁴⁶³ The Missionary Herald, “Aintab, and the Girls’ Boarding School”, March 1869, Vol. 65, s. 75-76.

1871: 10’u gündüzcü, toplam 36 kız öğrenim gördü. 8 mezundan birinin gözleri görmüyordu. Đncil- kadını olarak istihdam edildi. 7’si öğretmen oldu.⁴⁶⁴ Bugüne kadar okula kaydolan kız sayısı 100’dü. Bunlardan 21’i kiliseye üye olmuştu.⁴⁶⁵

1872: 17 kız öğrenim gördü.⁴⁶⁶

1873: 34 öğrencisi vardı. Ayrıca 32 kız da hazırlıktaydı. 8’i kiliseye üye oldu.⁴⁶⁷

1874: Okul bu yıl kapalıydı.⁴⁶⁸

1878: 28 yatılı kızdan 13’ü ilahiyatta, 15’i orta bölümdeydi. Đlaveten ilahiyatta 14 de gündüzcü öğrenci okudu. Đlkokulda ise 18 kız öğrenim gördü.⁴⁶⁹ 19 kız mezun oldu.⁴⁷⁰

1879: 56 öğrencinin bulunduğu okuldan⁴⁷¹ 7 mezun verildi. Bunların 3’ü öğretmen oldu. Son sınıfa 23 kız geçti.⁴⁷² 56 kızın 24’ü hazırlıkta, 32’si ilahiyatta okudu. 34 kız yatılı kaldı. Bu tarihe kadarki toplam mezun sayısı 99’du. Bunlardan 8’i öldü. 86’sı kilise üyesiydi. 70’i bir süreliğine öğretmenlikle meşgul oldu. 4’ü on yıldan fazla bu mesleği yaptı. 4 mezun şimdi duldu, 3’ü öğretmenlikle evini geçindiriyordu.⁴⁷³

1880: 44 öğrenci okudu.⁴⁷⁴

1882: 23’ün 14’ü yatılıydı. Öğrenci başına 1 TL=4.40 dolar alınıyordu.⁴⁷⁵

1883: 30 yatılı, 42 gündüzcü öğrenci okudu. 17 mezun verdi.⁴⁷⁶ 1884: 60 öğrencinin 25’i yatılıydı. 12’si ilahiyat diploması da aldı.⁴⁷⁷ 1885: 50 öğrencinin 23’ü yatılıydı. 6’sı kilise üyesi oldu. 9 mezun.⁴⁷⁸ 1886: 65 öğrencinin 31’i yatılıydı.⁴⁷⁹

1887: Mevcudu 60 olan okuldan mezun olan⁴⁸⁰ 12 kızın 6’sı öğretmen oldu. 4’ü Maraş Kız Đlahiyat’ta eğitime başladı.⁴⁸¹

 

 

 

⁴⁶⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1871) “Western Turkey, Seminaries”, Boston 1871, s. 22.

⁴⁶⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1871) “Work for Women”, Boston 1871, s. 33.

⁴⁶⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1872) “Central Turkey Mission, The Seminaries”, Boston 1872, s. 28.

⁴⁶⁷ Reports of The A.B.C.F.M. (1873) “Central Turkey Mission, The Seminaries”, Boston 1873, s. 25.

⁴⁶⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1874) “Central Turkey Mission”, Boston 1874, s. 23.

⁴⁶⁹ Life and Light, “Girls’ Schools in Turkey, Number Two: Aintab Female Seminary”, June 1878, Vol. 8,

s. 168.

⁴⁷⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1878) “Central Turkey Mission”, Boston 1878, s. 46.

⁴⁷¹ Miss Pierce, “Some Results in Aintab”, Life and Light, May 1880, Vol. 10, s. 168.

⁴⁷² Reports of The A.B.C.F.M. (1879) “Central Turkey Mission, Marsovan”, Boston 1879, s. 34.

⁴⁷³ Myra A. Proctor, “Reunion at the Aintab Female Seminary Twentieth Anniversary”, Life and Light,

December 1880, Vol. 10, s. 444.

⁴⁷⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1880) “Central Turkey Mission”, Boston 1880, s. 52.

⁴⁷⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1882) “Central Turkey Mission”, Boston 1882, s. 44.

⁴⁷⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1883) “Central Turkey Mission, Education”, Boston 1883, s. 43.

⁴⁷⁷ Reports of The A.B.C.F.M. (1884) “Central Turkey Mission”, Boston 1884, s. 35.

⁴⁷⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1885) “Central Turkey Mission, Aintab”, Boston 1885, s. 44.

⁴⁷⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1886) “Central Turkey Mission, Aintab”, Boston 1886, s. 41.

⁴⁸⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1887) “Central Turkey Mission, Aintab”, Boston 1887, s. 84.

⁴⁸¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1888) “Central Turkey Mission, Aintab”, Boston 1888, s. 39.

1888: 59 öğrencinin 28’i yatılı okudu. Hazırlıkta 9 kız vardı.⁴⁸² Mezun olan 10 kızın yalnızca üçü Antepliydi; geri kalanlar dış istasyonlardan gelmişlerdi. Hepsinin öğretmen olması bekleniyordu.⁴⁸³

1890: 70 öğrenciden 24’ü kiliseye kaydoldu. Bu yıl 7 mezun verildi.⁴⁸⁴

1891: Toplam 79 öğrencinin 44’ü yatılıydı. 4 kız mezun oldu.⁴⁸⁵ Bu tarihe kadar kurumdan 200’den fazla kız öğrenci mezun oldu. ¾’ü en az bir dönem öğretmenlik yaptı.⁴⁸⁶

1892: 82 öğrencinin 33’ü yatılıydı. 4 kız mezun oldu.⁴⁸⁷

1893: 80 kızdan 30’u yatılıydı. 14 mezun verildi.⁴⁸⁸

1894: 17 kız mezun oldu.⁴⁸⁹

1895: Öğrenci sayısı 75’ti.⁴⁹⁰

1896: Son sınıfta 16 olmak üzere⁴⁹¹ toplam 87 öğrenci öğrenim gördü. 22 mezunun 16’sı öğretmen oldu.⁴⁹²

1897: 80 öğrencinin⁴⁹³ 8’i mezun oldu.⁴⁹⁴

1898: Okuldaki 100 öğrencinin 35’i yatılıydı.⁴⁹⁵ 61 kız Antepliydi.⁴⁹⁶

1899: 100 öğrenciden 10’u mezun oldu.⁴⁹⁷

1900: öğrencilerin 49’u gündüzcü, 32’si yatılıydı. 6 mezun verildi.⁴⁹⁸

1901: 87 öğrencinin 31’i yatılıydı. 16 mezun.⁴⁹⁹

1902: 78 kızın 30’u yatılı kaldı. 7’si kiliseye üye oldu. 13 mezun verildi.⁵⁰⁰

1903: 85 öğrencinin 12’si Protestan aileden geliyordu. 33 yatılı vardı. 6’sı kiliseye kabul edilmişti. 14 mezun verdi.⁵⁰¹

1904: Kayıtlı 90 kızdan 10’u mezun oldu.⁵⁰²

 

⁴⁸² Reports of The A.B.C.F.M. (1888) “Central Turkey Mission, Aintab”, Boston 1888, s. 39.

⁴⁸³ Miss Graham, “Aintab Girls’ High School”, The Missionary Herald, November 1888, Vol. 84, s. 504.

⁴⁸⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1890) “Central Turkey Mission, Marash”, Boston 1890, s. 42.

⁴⁸⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1891) “Central Turkey Mission, The Stations”, Boston 1891, s. 40.

⁴⁸⁶ Myra A. Proctor, “Aintab, Central Turkey”, The Missionary Herald, July 1891, Vol. 87, s. 279.

⁴⁸⁷ Reports of The A.B.C.F.M. (1892) “Central Turkey Mission, The Stations”, Boston 1892, s. 43.

⁴⁸⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1893) “Central Turkey Mission, Education”, Boston 1893, s. 43.

⁴⁸⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1894) “Central Turkey Mission, Education”, Boston 1894, s. 41.

⁴⁹⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1895) “Central Turkey Mission, The Stations”, Boston 1895, s. 48.

⁴⁹¹ Miss Foreman, “Girls’s School at Aintab (2 June 1896)”, The Missionary Herald, September 1896, Vol. 92, s. 371.

⁴⁹² Reports of The A.B.C.F.M. (1896) “Central Turkey Mission, The Stations”, Boston 1896, s. 53 ve 56.

⁴⁹³ Mrs. Benjamin Schneider, “Fifty Years of the Central Turkey Mission, Some Contrasts”, The Missionary Herald, October 1897, Vol. 93, s. 392.

⁴⁹⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1897) “Central Turkey Mission, The Stations”, Boston 1897, s. 56.

⁴⁹⁵ Miss Blakely, “Educational Work”, The Missionary Herald, March 1899, Vol. 95, s. 111.

⁴⁹⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1898) “Central Turkey Mission, The Schools”, Boston 1898, s. 69. Bu raporda okul mevcudu 92 olarak verilmektedir.

⁴⁹⁷ Reports of The A.B.C.F.M. (1899) “Central Turkey Mission, The Schools”, Boston 1899, s. 67.

⁴⁹⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1900) “Central Turkey Mission, The Schools”, Boston 1900, s. 58.

⁴⁹⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1901) “Central Turkey Mission, The Schools”, Boston 1901, s. 48.

⁵⁰⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1902) “Central Turkey Mission, Marash”, Boston 1902, s. 57 ve 63.

⁵⁰¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1903) “Central Turkey Mission, Marash”, Boston 1903, s. 59.

1905: Öğrenci sayısı 98’di ve 17 kız mezun oldu.⁵⁰³

1906: 96 öğrencisi vardı.⁵⁰⁴

1907: Toplam 106 kız okuyordu. Bunlar 25 farklı köy ve kasabadan gelmişlerdi.⁵⁰⁵ Yılsonu raporunda ise 110 kızın öğrenim gördüğü kayıtlıydı. Bunların 35’i yatılıydı ve 14’ü eski ilahiyat mezunlarının kızlarıydı.⁵⁰⁶

1910: Mevcudu 100’dü.⁵⁰⁷

1911: 150 öğrenci okudu.⁵⁰⁸

1912: Kayıtlı öğrenci sayısı 156; yatılı 42’ydi. 4 Müslüman kız da devam etti. 23 kız mezun oldu.⁵⁰⁹

1913: 206 öğrenciden 60’ı yatılı kaldı.⁵¹⁰

1914: 211 kızın 77’si Gregoryendi. 16 öğrenci mezun oldu.⁵¹¹

1916: Sadece 30 kişilik yatılı öğrenciler ders gördü.⁵¹²

1917: 57 yıl boyunca 527 mezun verdi. Bunlardan 416’sı Antepliydi.⁵¹³

1923: Eylül ayında 53 öğrencisi vardı. Kasım ayında bütün öğrenciler şehri terketti ve Halep’e gittiler.⁵¹⁴

Bir genç kız: Yerli yardımcı Hacı Manoog ile evlendi. Onunla birlikte Bursa’nın Edincik köyünde başarılı çalışmalar yaptı.⁵¹⁵

Nerses: Miss Proctor’ın mükemmel bir yardımcısıydı. Ancak genç yaşta öldü.⁵¹⁶

Bir genç kız: Mezun olduktan sonra memleketi Hasanbeyli’ye döndü. 20 öğrencili bir okul açtı ve kadınlara Đncil dersleri düzenledi. Kız kardeşi de bu okuldan gelecek sene mezun olacaktı.⁵¹⁷

⁵⁰² Reports of The A.B.C.F.M. (1904) “Central Turkey Mission”, Boston 1904, s. 59.

⁵⁰³ Reports of The A.B.C.F.M. (1905) “Central Turkey Mission, Aintab”, Boston 1905, s. 53.

⁵⁰⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1905) “Central Turkey Mission, Aintab”, Boston 1905, s. 77.

⁵⁰⁵ The Missionary Herald, “Turkey”, November 1907, Vol. 103, s. 547. Florence Fensham öğrenci sayısını 100 olarak vermektedir. Bkz. Fensham, s. 61.

⁵⁰⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1907) “Central Turkey Mission, Aintab”, Boston 1907, s. 689.

⁵⁰⁷ Reports of The A.B.C.F.M. (1910) “Institutions of the Central Turkey”, Boston 1910, s. 116.

⁵⁰⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1911) “Institutions of the Turkey Missions, Central Turkey”, Boston 1911, s. 105.

⁵⁰⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1912) “Institutions of the Turkey Missions, Central Turkey”, Boston 1912, s. 101.

⁵¹⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1913) “Institutions of the Turkey Missions, Central Turkey”, Boston 1913, s. 88.

⁵¹¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1914) “Institutions of the Turkey Missions, Central Turkey”, Boston 1914, s. 105.

⁵¹² Reports of The A.B.C.F.M. (1916) “Institutions of The Turkey Missions, Central Turkey”, Boston 1916, s. 91.

⁵¹³ Kevork Avedis Sarafyan, A Briefer History of Aintab, Union of the Armenians of Aintab, 1957, s. 52.

⁵¹⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1911) “Near East Institutions, Educational and Social”, Boston 1923, s. 56.

⁵¹⁵ Joseph K. Greene, “Letter from Mr. Greene (19 April 1865)”, The Missionary Herald, July 1865, Vol. 61, s. 204.

⁵¹⁶ The Missionary Herald, “Monthly Summary, Missions of the Board: Central Turkey”, January 1868, Vol. 61, s. 24.

Bir genç kız: Haçin’e [Saimbeyli] döndükten sonra bir okul açtı. 70 öğrencisi olan bu okulun yanı sıra kadınlar arasında da çalışıyordu.⁵¹⁸

Bir genç kız: Okulu bitirdikten sonra Adıyaman’a geri döndü. Orada öğretmenliğe başladı.⁵¹⁹ Bir genç kız: Urfa’ya döndükten sonra bir okul açtı. Burası o kadar büyüdü ki cemaat orayı ikiye bölmek zorunda kaldı. Buna göre bir kısmı küçük kızlara, bir kısmı da yetişkin kızlara eğitim verecekti.⁵²⁰

Bir genç kız: Germiş’te mükemmel bir okul açtı.⁵²¹

Kaiane T. Kıracıyan: Antep Kız Đlahiyat’tan 1906’da mezun oldu. Maraş Kız Koleji’ni 1910’da bitirdi. 1914’e kadar aynı okulda öğretmenlik yaptı.⁵²²

 

Öğrenci Modelleri

Bir genç kız: Antep misyoneri Schneider’ın bir vaazından çok etkilendi. Kararlı bir tavırla evine gitti. Anne babasıyla konuştuktan sonra inci boncuklarını çıkarttı, sattı ve parasını bir fakire verdi. Sayıları 30 civarındaki sınıf arkadaşları da onu örnek aldılar. Cüzi de olsa bir miktar para toplanmış oldu.⁵²³

Bir genç kız: Okulunu bitirince evlendiği kocası, misyonerlik ve eğitim konusuyla ilgili biri değildi. Kız, onu işini bırakması ve misyonerlik faaliyetine başlaması için ikna etti. Ayrıca papazlık mesleğini öğrenmesi amacıyla Maraş Đlahiyat Okulu’na kabul edilmesini sağlamaya yetecek kadar aritmetik ve coğrafya da öğretti. Aynı dönemde aynı amaçla ümit vadeden iki genç de bu okula girdi. Onları de eşleri ikna etmişti.⁵²⁴

Bir Ermeni kızı: Yetimdi. Amerikalılardan gelen maddi yardımlarla okutuluyordu. Oldukça ümit vadeden bir talebeydi. Đki yıldır okuldaydı ama okula devam edip etmeme konusunda endişeler taşıyordu. Misyoner eğitimciler onun hakkında, “iyi bir kadın ve iyi bir öğretmen olacağını umuyoruz” diyorlardı.⁵²⁵

 

 

⁵¹⁷ Myra A. Proctor, “Girls’ Boarding School at Aintab”, The Missionary Herald, December 1871, Vol. 67, s. 390.

⁵¹⁸ Myra A. Proctor, “Girls’ Boarding School at Aintab”, The Missionary Herald, December 1871, Vol. 67, s. 390.

⁵¹⁹ Myra A. Proctor, “Girls’ Boarding School at Aintab”, The Missionary Herald, December 1871, Vol. 67, s. 390.

⁵²⁰ Myra A. Proctor, “Girls’ Boarding School at Aintab”, The Missionary Herald, December 1871, Vol. 67, s. 390.

⁵²¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1882) “Western Turkey Mission, Aintab”, Boston 1882, s. 37.

⁵²² Kevork A. Sarafyan, s. 280.

⁵²³ The Missionary Herald, “Letter from Mr. Schneider (5 January 1860)”, May 1860, Vol. 56, s. 150.

⁵²⁴ The Missionary Herald, “Aintab, and the Girls’ Boarding School”, March 1869, Vol. 65, s. 76.

⁵²⁵ Life and Light, “Letter from Mrs. Pierce”, January 1880, Vol. 10, s. 7.

Meryem: Babası Hıristiyanken Müslüman olmuştu ve ailesini terk etmişti. Annesi ise Bitlis’te iş bulamadığı için Antep’e gelmişti. Küçük bir kız kardeşi vardı. Meryem, Bitlis’te Amerikalıların açtığı mahalle okulunda okuma ve yazmayı öğrenmişti. Ayrıca aritmetik ve coğrafya da biliyordu. Msy.bn. Pierce, onun istekli halini görünce, maddi imkansızlıklar içinde olmasına bakmadan okula kaydetti:

“Okulumuza girmeyi istedi. Ne yapabilirdik, geri çeviremezdim. Amerika’daki sevgili kızlarımızın, Meryem’in elbise ve kitap ihtiyacını karşılayacağını tahmin ediyorum. Baştan ayağa yeni kıyafetlerini giyince çok güzel bir kız oldu. Bu yeni basma elbiseyi Pazar elbisesi olarak sakladı. Biz de günlük olarak giymesi için yarı sağlam bir entari bulduk. Elbiselerine çok ihtimam gösteriyor. Zamanı geldiğinde bir gün köyüne yahut başka bir yere Hıristiyan bir kadın ve öğretmen olarak gitmeyi düşünüyor. Bu tatilde, hali vakti yerinde bir hanımın bebeğine baktı. Böylece okulda yatılı kalma masrafını çıkarmış oldu. Annesi de buna benzer işler yapıyor. Ama hayat hâlâ onun için kolay değil. Bu ülkede kadınların iş bulması çok zor.”⁵²⁶

 

Turfanda: Babası maddi imkansızlık yüzünden onu ve kız kardeşini okula gönderemeyecekti. “Babam bana bu yıl elbise ve kitap parası veremeyecek. Para kazanmak için bir takım işler yapamaz mıyım?” deyince Msy.bn. Pierce ona bazı dikiş işleri verdi. Elbiselerinden birini vermeyi teklif ettiğinde ise Turfanda bunu reddetti. Bir sonraki yaz tatilinde kız kardeşiyle birlikte beyaz pamukları laciverte boyadılar ve elbise diktiler. Bu elbiseler, dağ kızlarının giydiği bir kıyafetti. Turfanda bir gün bunu okulda giyme izni istedi. Yetkililer izin verince iki kız kardeş kış boyunca bu elbiseleri giydiler.⁵²⁷

Bir genç kız: Mezun olduktan sonra Đncil-kadını olarak Süryanileri Protestanlaştırmakla görevlendirildi. Evli ve çocukları olmasına rağmen işinde çok başarılıydı.⁵²⁸

 

Etkinlikler

1880 diploma töreni: Bazı öğrenciler kendi yazdıkları yazıları okudular. Đlki, Dr. Kevork Boyoğlanyan’ın eşi olan Menneseh Hanım’a aitti. Konusu Yuva Eğitimi idi. Aziz Augustine’in ve annesinin birbiriyle ilişkisi hikayesinden hareketle annelerin örnek oluşuna, yetiştirilmesine ve dualarına temas ediliyordu. Đkincisini Meryem Vazruhi Boğazyan okudu. Konusu, son yirmi yıl boyunca meydana gelen dinî, sosyal, siyasi sahalardaki farklı değişimlerdi konusu. Pastör Simon’un karısı Meryem Hanım’ın yazısı sağlık, çalışma, diyet

⁵²⁶ Life and Light, “Letter from Mrs. Pierce”, January 1880, Vol. 10, s. 10.

⁵²⁷ Life and Light, “Letter from Miss Pierce”, January 1880, Vol. 10, s. 11.

⁵²⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1902) “Central Turkey Mission, Aintab”, Boston 1902, s. 63.

ve giyimle ilgiliydi. Mutfaktaki temiz hava ve oranın elverişli olması gerektiğinden bahsediliyordu.⁵²⁹

 

Kapanışı: 1916’da sadece yatılı öğrencilere hizmet verdi.⁵³⁰ I. Dünya Savaşı’ndan sonra okul binaları zarar gördü. 1922’de Halep’e taşınarak Amerikan Kız Yüksek Okulu adını aldı. 1924’te 4 kız orayı, ilk mezunlar sıfatıyla bitirdi.⁵³¹ Antep Đlahiyat Okulu’nun, Maraş Kız Koleji’ndeki anaokulu eğitim programı gibi, Adana’nın Haçin [Saimbeyli] ilçesindeki ve Urfa’daki yatılı kız okullarını da bünyesinden çıkardığı⁵³² kaydedilmektedir.

 

2. 6. Harput Kız Đlahiyat Okulu (1863-1907)

Bu okulun açılmasında, erkek öğrenciler için eğitimli eşler yetiştirmenin yanı sıra şu hedefler gözetilmişti: a) Toplumun dikkatini kadın eğitimine çekmek; b) Eğitimci hanımlar yetiştirmek;⁵³³ c) Teoloji öğrencilerinin eşlerini yetiştirmek; d) Hıristiyanlık hizmeti için kızları eğitmek.⁵³⁴ Bu girişim bir yatılı okul olarak 1860’ta başlatıldı. Kısa sürede büyüdü ve güçlendi.⁵³⁵ Burasını dört başı mamur bir kız ilahiyat okulu haline getirmek isteyen ABCFM teşkilatı, Miss Arabella Babcock’u Harput’a gönderdi.⁵³⁶ 28 Eylül 1862’de oraya varan⁵³⁷ Miss Babcock sağlığı bozulunca Amerika’ya geri döndü.⁵³⁸ Onun başlattığı işi, Merzifon’da görevli Miss West ile Miss Fritcher Harput’a gelerek (6 Mayıs 1864) üstlendiler.⁵³⁹

 

Okul 1863 yılında⁵⁴⁰ oradaki misyoner eviyle bağlantısı bulunan bir mekanda açıldı. Okulun mekanı çok ufak olduğundan çok az yatılı kız kabul edilebiliyordu. Bu nedenle 1867’de yeni bir bina yapılması gündeme geldi. Çünkü ilahiyat okulunun bütün öğrencilerinin

⁵²⁹ Myra A. Proctor, “Reunion at the Aintab Female Seminary Twentieth Anniversary”, Life and Light,

December 1880, Vol. 10, s. 444-445.

⁵³⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1916) “Institutions of the Turkey Missions, Central Turkey”, Boston 1916, s. 91.

⁵³¹ Aleppo College for Boys and Girls, Centennial Book, Halep; yayınevi yok, 1961, s. 4; Reports of The

A.B.C.F.M. (1924) “Near East Institutions, Educational and Social”, Boston 1924, s. 75.

⁵³² Mrs. Benjamin Schneider, “Fifty Years of the Central Turkey Mission, Some Contrasts”, The Missionary Herald, October 1897, Vol. 93, s. 392.

⁵³³ Crosby H. Wheeler, s. 191.

⁵³⁴ The Missionary Herald, “Sketch of Harpoot Station”, April 1892, Vol. 88, s. 145.

⁵³⁵ Life and Light, “Girls’ Schools in Turkey, Number Four: Harpoot Female Seminary”, October 1878, Vol. 8, s. 290.

⁵³⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1863) “Eastern Turkey Mission”, Boston 1863, s. 78.

⁵³⁷ The Missionary Herald, “Items of Intelligence, Eastern Turkey”, January 1863, Vol. 59, s. 13; Reports of The A.B.C.F.M. (1862) “Eastern Turkey Mission, Education”, Boston 1862, s. 88.

⁵³⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1864) “Eastern Turkey Mission”, Boston 1864, s. 82; Life and Light,

“Girls’ Schools in Turkey, Number Four: Harpoot Female Seminary”, October 1878, Vol. 8, s. 290.

⁵³⁹ The Missionary Herald, “Monthly Summary, Eastern Turkey”, August 1864, Vol. 60, s. 250.

⁵⁴⁰ The Missionary Herald, “Sketch of Harpoot Station”, April 1892, Vol. 88, s. 145.

mutlaka yatılı olması lazımdı ve bu dar mekanlarda kızlar yatılı kabul edilemezdi. Bu tartışma civardaki kiliselere duyuruldu; sonbahardaki yıllık toplantıda gündeme getirilmesi kararlaştırıldı.⁵⁴¹ Okulun mezunlarından Kohar, Đncil-kadını olarak aldığı 24 dolarlık maaşından 4 dolar 40 sent vererek ilk maddi katkıyı sağlamış oldu.⁵⁴² Misyoner evinin dört odası birleştirilerek büyük bir sınıf haline getirildi. Duvarları beyaz badanalıydı. Misyoner evi için yeni odalar inşa edildi.⁵⁴³

 

Miss West, 1866’da Diyarbakır’a tayin edilinceye kadar kurumun şekillenmesine büyük katkıda bulundu.⁵⁴⁴ 1864’de müdireliğine Miss Clara C. Pond getirildi ve Mardin görevlisi Msy. Williams’la evleninceye (1867) kadar⁵⁴⁵ idarenin başındaydı. O gittikten sonra görevi Miss Seymour ve Miss Warfield üstlendi. Miss Warfield 1870’de ölünce yerine Miss

C. E. Bush geldi. 1870-1880 arasında değişik alanlarda hizmet edenlerin isimleri şunlardı: Miss Wheeler, Miss Wright, Miss Daniels, Miss Heald, Miss Barnum. 1881’de Miss Bush ve Miss Seymour öğretmenlikten ayrılarak kendilerini 60 dış istasyondaki kadın ve kızlar için çalışmaya adadılar. Miss Daniels ve Miss Wheeler ise o sıralarda açılan Harput Kız Koleji’ne geçtiler.⁵⁴⁶ 1867’de Kürtçe ve Arapça bölümleri eklendi. Arapça konuşan kız ve erkekler Msy. Williams’la birlikte Harput’a altı günlük mesafedeki Mardin’den geliyor ve burada eğitiliyorlardı.⁵⁴⁷

 

Öğretmen Kadrosu: Msy.bn. Crosby Wheeler’ın kayıtlarına göre bazı öğretmenlerin isimleri ve verdikleri dersler şöyleydi:

 

Miss Barnum	Fiziki Coğrafya
Msy.bn. Wheeler	Đngiliz Edebiyatı
Miss Daniels	Müzik, Pedagoji (umumi dersler)
Miss Emily Wheeler	Müzik
Miss Allen	Org çalıyordu
Prof. Nahigyan	Fizik
Nazlı Öğretmen	Ahlak Bilimi548

⁵⁴¹ The Missionary Herald, “Letters from Mr. Barnum (19 April 1867)”, August 1867, Vol. 63, s. 250.

⁵⁴² Crosby H. Wheeler, s. 206.

⁵⁴³ Orson P. Allen, “Better Room for the Girls’ School at Harpoot”, April 1876, Vol. 72, s. 124.

⁵⁴⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1866) “Eastern Turkey Mission”, Boston 1866, s. 90.

⁵⁴⁵ Msy. Williams daha önce Caroline P. Barbour ile evliydi ve çocukları vardı. Ancak karısı 15 Aralık 1864’te Mardin’de öldü. Bu hadise ve Caroline hanımın hayatı ile ilgili detaylı bilgi için bkz. The Missionary Herald, “Letter from Mr. Barnum (20 January 1865)”, April 1865, Vol. 61, s. 114-115.

⁵⁴⁶ The Missionary Herald, “Sketch of Harpoot Station”, April 1892, Vol. 88, s. 145.

⁵⁴⁷ C. H. Wheeler, “Harpoot Mission Premises II”, The Missionary Herald, February 1868, Vol. 64, s. 45.

⁵⁴⁸ Mrs. Crosby H. Wheeler, Missions in Eden, New York: Fleming Revell Şirketi, 1899, s. 117.

Kate Pond Williams (1832-1895): 1864’te geldiği bu okuldan iki yıl sonra ayrılarak eşinin görevli olduğu Mardin’e gitti. 1871’de ülkesine döndü. 1875’te Üsküdar Kız Yüksek Okulu’na görevlendirildi.⁵⁴⁹

Miss Fritcher: Bir yıl öğretmenlik yaptıktan sonra Merzifon’a nakledildi.⁵⁵⁰

Öğretmen Eva: Okulun Arapça bölümündeki kızlara ders verenlerden biri de Eva adlı bir yerli öğretmen muaviniydi.⁵⁵¹

 

Öğretim Müfredatı: Okulda üç yıllık bir eğitim veriliyordu. Yıl içerisinde öğrenciler

7.5 ay öğrenim görüyorlardı.⁵⁵²

1863 yılı: 12 Kasım Perşembe günü düzenlenen imtihanlar Türkçe okuma yazma kompozisyon, Ermenice okuma yazma kompozisyon, harita çizimiyle birlikte coğrafya, aritmetik ve Đncil derslerinden yapıldı.⁵⁵³

1867 yılı: Bu yıla ait ders programında müfredatın başından sonuna her gün yapılan Đncil dersinin yanı sıra coğrafya, astronomi (Çocuğun Astronomi Kitabı eşliğinde), okuma ve yazma, aritmetik, Đlmihal, ahlak felsefesi, gramer gibi dersler bulunuyordu.⁵⁵⁴

1877 yılı: Đmtihan çizelgesine göre müfredatta cebir, Đngilizce, Türkçe, Đsa’nın Hayatı, felsefe, fizyoloji, Đncil dersleri mevcuttu. Öğrenciler Đncil dersinde Đncil Elkitabı adlı ders kitabı okutuluyor, ayrıca Đncil’den pasajlar ezberliyorlardı.⁵⁵⁵ Okulun eğitim dili Ermeniceydi.⁵⁵⁶ Okulda antik Ermenice, Đngilizce ve Türkçe dil dersleri de veriliyordu. Đngilizce mükemmel bir şekilde işlenmişti:

“Bu yaz döneminde okulda Đngilizce dersi özel bir dikkat sarf etmeye değer. Çünkü öğrenciler [Đngilizce] Đncil’den okuyor; Đsa’nın Duası’nı, kendi isimlerini ve oturdukları yeri tahtaya Đngilizce yazıyorlardı. El yazıları gerçekten çok hoştu. Öğrencimiz Kürt Amie, Đsa’nın Duası’nı mükemmel şekilde ezbere okudu; diğer öğrencimiz Sweet Hour of

 

 

 

 

⁵⁴⁹ The Missionary Herald, “Mrs. Kate Pond Williams”, The Missionary Herald, March 1895, Vol. 91,

s. 92-93.

⁵⁵⁰ Crosby H. Wheeler, s. 205.

⁵⁵¹ C. H. Wheeler, “Harpoot Mission Premises II”, The Missionary Herald, February 1868, Vol. 64, s. 45.

⁵⁵² C. H. Wheeler, “Harpoot Mission Premises II”, The Missionary Herald, February 1868, Vol. 64, s. 45.

⁵⁵³ The Missionary Herald, “Letter from Mr. Allen (12 December 1863)”, March 1864, Vol. 60, s. 82.

⁵⁵⁴ C. H. Wheeler, “Harpoot Mission Premises II”, The Missionary Herald, February 1868, Vol. 65, s. 45.

⁵⁵⁵ Herman N. Barnum, “The Schools at Harpoot (21 November 1877)”, The Missionary Herald, March 1878, Vol. 74, s. 78.

⁵⁵⁶ The Missionary Herald, “Mission Schools”, May 1870, Vol. 66, s. 146.

Prayer’i söyledi. Bu ilahiyi okuyan kızın bir Rum olduğunu, biz Amerikalılar dışında hiç kimse ayırdedemezdi. Çünkü Đngilizceyi en mükemmel şekilde telaffuz ediyordu.”⁵⁵⁷

 

Öğrencileri ve Mezunları

1862: Nisan ayındaki kayıtlar sırasında yoğun bir başvuru oldu. 8 kız Diyarbakır’dan gelecekti ve bunların bir kısmı masrafını ödeyecekti. 15 civarında gündüzcü öğrenci kaydoldu. Bunlar 1.60 dolar olan okul ücretlerini ödeyebilecek kudretteydiler. Harputlu bir şahıs kız kardeşinin ve karısının da okula alınması için yalvardı. Ancak yer yokluğundan sadece kardeşi kaydedildi.⁵⁵⁸

1863: Okuldaki toplam 36 kızdan 15’i yatılı, geri kalanlar gündüzcüydü. 11’i teoloji öğrencileriyle nişanlıydı. Bazı öğrenciler, diğer istasyonlarda öğretmen olarak istihdam edildi. 7’si değişik okullarda öğretmenlik yapacaktı. Yine yerli yardımcıların eşleri de kocalarına yardım edecek, kadınlar arasında bir erkeğin yapamayacağı faaliyetleri gerçekleştireceklerdi. Çünkü Msy. Allen’e göre “karanlık köylerdeki bir kadının, bir kitap alıp okuyabilmesi büyük bir mucizeydi. O kadının tek başına örnekliği, diğer kadınların ikna olmasına yol açacaktı.”⁵⁵⁹

1864: 42 kız öğrenci öğrenim gördü.⁵⁶⁰

1866: 32 kız öğrenim gördü. Böylece bu tarihe kadar bu okulda az ya da çok eğitim alanların sayısı 90’a ulaştı.⁵⁶¹

1867: 23 öğrenci kaydoldu ve Miss West onlara teoloji eğitimi verdi.⁵⁶² Bu kızlarla beraber okulun mevcudu 40’a çıktı.⁵⁶³

1868: 50 öğrencisi vardı.⁵⁶⁴

1869: 17’si bekar, 33’ü evli hanım olmak üzere 50 öğrencisi mevcuttu. Bu sonbaharda 20’si mezun olacaktı.⁵⁶⁵

1870: 19 öğrencisi vardı.⁵⁶⁶

1872: Toplam 36 kız okudu.⁵⁶⁷

1873: Mevcudu 31’di.⁵⁶⁸

1874: 33 kız öğrenim gördü.⁵⁶⁹

 

⁵⁵⁷ Miss Bush, “The Girls School at Harpoot (10 November 1873)”, The Missionary Herald, April 1874, Vol. 70, s. 116.

⁵⁵⁸ The Missionary Herald, “Letter from Mr. Wheeler (5 December 1862)”, March 1863, Vol. 59, s. 81.

⁵⁵⁹ The Missionary Herald, “Letter from Mr. Allen (12 December 1863)”, March 1864, Vol. 60, s. 82.

⁵⁶⁰ The Missionary Herald, “Station Reports for 1864, Harpoot”, June 1865, Vol. 61, s. 174.

⁵⁶¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1866) “Eastern Turkey, The Armenians”, Boston 1866, s. 90.

⁵⁶² Crosby H. Wheeler, s. 204.

⁵⁶³ Reports of The A.B.C.F.M. (1867) “Eastern Turkey, Education”, Boston 1867, s. 84.

⁵⁶⁴ The Missionary Herald, “Letter from Mr. Barnum (4 June 1868)”, September 1868, Vol. 64, s. 285.

⁵⁶⁵ The Missionary Herald, “Letter from Miss Seymour (25 June 1869)”, October 1869, Vol. 65, s. 327.

⁵⁶⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1870) “Western Turkey, Stations”, Boston 1870, s. 26.

⁵⁶⁷ Reports of The A.B.C.F.M. (1872) “Eastern Turkey Mission”, Boston 1872, s. 29.

⁵⁶⁸ The Missionary Herald, “Harpoot Station Report”, September 1874, Vol. LXX, s. 277.

⁵⁶⁹ The Missionary Herald, “Harpoot Station Report”, September 1874, Vol. 70, s. 277; Reports of The

A.B.C.F.M. (1874) “Eastern Turkey Mission”, Boston 1874, s. 26.

1876: Öğrenci mevcudu 35’ti.⁵⁷⁰

1877: Öğrenci sayısı 61 olarak kaydedilmişti.⁵⁷¹

1878: Öğrenci mevcudu 40’ı aşkındı.⁵⁷²

1879: 40 öğrenci okudu.⁵⁷³

1881: Mezun sayısı 102’ydi. Bunların 85’i misyonerlik faaliyetiyle meşgul oldu. Diploma almamış ama Hıristiyanlık hizmeti yapan daha fazla sayıdaki bir kız grubu da mevcuttu.⁵⁷⁴

1887: Ortalama yaşları 12 olan 34 kız öğrenci okuyordu. Orta bölümde, ortalama yaşları 12 olan 64 öğrenci, ilkokulda ise ortalama yaşları 8 olan 85 öğrenci bulunuyordu. Yüksek okulun ortalama yaşı 14’tü.⁵⁷⁵

1899: 37 öğrenci kayıtlıydı.⁵⁷⁶

1906: 93 öğrencisi vardı.⁵⁷⁷

1907: 104 kız öğrenim gördü.⁵⁷⁸

Miss Williams: Msy. Williams’ın kızıydı ve Ekim 1867’de Kız Đlahiyat’tan mezun oldu.⁵⁷⁹ Bir genç kız: Muş vaiziyle evlendi. Msy. Barnum’a göre “Đlahiyat’ın en iyi mezunlarından biriydi.”⁵⁸⁰

Bir genç kız: Memleketi Muş’ta çalışmaya can atıyordu. 1867’de mezun olduktan sonra okulda bir süre daha eğitim gördü.⁵⁸¹

Marine: Bu okula gelmek için bütün mücevherlerini satmıştı. Mezun olduktan sonra kadınlara okuma öğretmek ve vaaz için Harput’un Bizmishen köyüne ve diğer yörelere gitti.⁵⁸²

 

Öğrenci Modelleri

Yeghesa: 12 yaşlarındayken misyoner hanımların ev ziyaretleri sırasında okulla tanıştı. Onun okul öncesindeki perişan hali ve mezuniyet sonrasındaki durumu şöyle tasvir edilmişti:

“Yeghesa okula gelmeden evvel sırtında kaba saba, evde dokunmuş bir elbise giyiyordu; ne temiz ne kirliydi bu elbise. Saçlarında sayısız örgü vardı ki, haftalardır el vurulmamıştı.

⁵⁷⁰ Herman N. Barnum, “Normal School at Harpoot (12 July 1876)”, The Missionary Herald, October 1876, Vol. 72, s. 319.

⁵⁷¹ H. N. Barnum, “Great Value of Schools at Harpoot (15 June 1877)”, September 1877, Vol. 73, s. 282.

⁵⁷² Herman N. Barnum, “Harpoot, The Schools”, The Missionary Herald, August 1878, Vol. 74, s. 262.

⁵⁷³ Reports of The A.B.C.F.M. (1879) “Eastern Turkey Mission, Marsovan”, Boston 1879, s. 39.

⁵⁷⁴ The Missionary Herald, “Sketch of Harpoot Station”, April 1892, Vol. 88, s. 145.

⁵⁷⁵ James L. Barton, “Euphrates College, Harpoot: Its Possessions and Its Needs”, The Missionary Herald,

January 1888, Vol. 84, s. 16.

⁵⁷⁶ James L. Barton, “Euphrates College”, The Missionary Herald, December 1899, Vol. 95, s. 531.

⁵⁷⁷ Reports of The A.B.C.F.M. (1906) “Eastern Turkey Mission, Harpoot”, Boston 1906, s. 89.

⁵⁷⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1907) “Eastern Turkey Mission, Erzroom”, Boston 1907, s. 56.

⁵⁷⁹ The Missionary Herald, “Letter from Mr. H. N. Barnum (17 December 1867)”, April 1868, Vol. 64, s. 119.

⁵⁸⁰ The Missionary Herald, “Letter from Mr. Barnum (4 June 1868)”, September 1868, Vol. 64, s. 284.

⁵⁸¹ The Missionary Herald, “Letter from Mr. Barnum (4 June 1868)”, September 1868, Vol. 64, s. 284.

⁵⁸² Crosby H. Wheeler, s. 198.

Ellerine ve ayaklarına kesinlikle su ve sabun değmediği belliydi. Fakat parlak, zeki bir siması vardı. Misyoner hanımlar eve girince Yeghesa merakla yanlarına geldi. Hem annesi hem de kızı misyonerin okuduğu Đncil’i merakla dinlediler. Kalpleri oracıkta kazanıldı ve ziyaret sona ermeden Yeghesa Harput Kız Đlahiyat’ın öğrencisi olmaya söz verdi. Aradan üç yıl geçti. Yeghesa ilahiyattan mezun oldu ve köyüne öğretmen olarak döndü. Birkaç yerli Hıristiyan büyük gayretler göstererek annesinin oturduğu evin üst katına bir okul odası yaptılar. Çamurdan yapılmış duvarlar beyaz badanayla boyandı. Đki adet düzgün yapılmış pencere ile gün ışığının odaya girmesi sağlandı. Yere temiz bir halı serildi; güzel bir siyah soba, odaya hoş bir sıcaklık yayıyordu. Genç öğretmen temiz bir basma elbise giymişti. Yüzü ve elleri bembeyaz ve tertemizdi. Saçları pırıl pırıldı ve kurdalelerle bağlanmıştı. Her gün orada bir grup çocuğa sabırla eğitim verdi.”⁵⁸³

 

Husenikli dört genç kız: Msy.bn. Bush Harput civarındaki bu köye düzenlediği bir teftiş gezisinde, o köyden gelip de ilahiyattan mezun olan dört kızı inceledi: “Sultan bu yaz mezun oldu. Şimdi bu köyde 30 çocuğu okutuyor. Ayrıca günde iki saat, o köyden ilahiyata devam eden kızlara öğretmenlik yapıyor. Manan ve Anna 21 kadına okuma öğretiyorlar. Diğer Anna ise 15 kadına öğretmenlik yapıyor. Bu derslerden tuttukları kayıtları inceledim. Çalışmaları hakkında insanları sorguladım ve başarılı olduklarına kanaat getirdim.”⁵⁸⁴

Kohar: Erzurumlu olan bu kız Harput Kız Đlahiyat’ta eğitim gördü. Okulda başarılıydı ve misyonerlerin “iyi bir asistanıydı.” 1866 kış tatilini civardaki pek çok köyü ziyaret ederek geçirdi. Her gittiği yerde iki hafta kalıyordu. Toplantı düzenlediği kadınlardan Harput’taki misyonerlere sevgi ve teşekkür mektupları geliyordu.⁵⁸⁵ 1868’de Harput yakınlarındaki Shepik’teki misyonerlik çalışmalarına katıldı.⁵⁸⁶

Mezuniyet sonrası Đncil okuyucusu (Bible Reader) olarak hizmete girdi. 1883’te Erzurum’un Hınıs köyünde yaşayan Ermeniler bir öğretmen isteyince Kohar gönderildi. Köylüler ona kalacak yer, okul için bir oda tedarik ettiler. Böylece Kohar’ın 20 öğrencili güzel bir okulu oldu. Sayısı, yer darlığı nedeniyle sınırlıydı. Ancak Msy. Chambers, “başvuranlardan  yola çıkarak hesaplarsak, 20 yerine 500 öğrenciye sahip olabilirdi”

 

 

 

 

⁵⁸³ Life and Light, “Girls’ Schools in Turkey, Number Four: Harpoot Female Seminary”, October 1878, Vol. 8, s. 294.

⁵⁸⁴ Life and Light, “Girls’ Schools in Turkey, Number Four: Harpoot Female Seminary”, October 1878, Vol. 8, s. 295.

⁵⁸⁵ Maria A. West, “Letter from Miss West to Christian Women at Home (28 January 1867)”, The Missionary Herald, May 1867, Vol. 63, s. 142.

⁵⁸⁶ Orson P. Allen, “Harpoot Theological School”, The Missionary Herald, May 1869, Vol. 65, s. 161.

diyordu.⁵⁸⁷ Kohar oradaki görevine gitmeden önce American Board’a minnettarlığını belirten bir mektup yazdı. Bu mektubu Miss Powers tercüme ederek yayınladı:

“Amerika’daki sevgili dostlar, teşekkürlerimi size bildirmeyi yıllardır istiyordum. Fakat Đngilizceyi iyi bilmiyordum. Tercümesinde de hislerim tam anlamıyla izhar edilmeyecekti. Bu yüzden yazmaya cesaret edemedim. Bir iki sene evvel seçkin bir Hıristiyan bana, bu ülkeyi bir süreliğine terk edip Amerika’ya seyahat etmemi teklif etti. Bunda çok zorluklar bulunduğunu söyledim. Ancak seyahati gerçekleştirirsem hem benim hem de işim için muazzam faydası olacak diye ısrar etti. Ardından teşekkürlerimi American Board’a bizzat bildirebileceğimi düşündüm. Lakin o sırada bu arzumu yapıp yapmayacağım belli değildi. Teşekkürlerimi küçük bir mektupla bildirmeye bir vazife gözüyle bakıyordum.

Beni tanımak isterseniz, hatırlayacağınızı düşünüyorum. Yıllar evvel Efendimiz Đsa, benim gibi zayıf bir hizmetkarı, kendi üzüm bağında çalışmam için, sizin gibi elçiler vasıtasıyla çağırdı. Pek çok şehre ve köye gönderdi. Elimden geldiğince Đncil’in başarısını görmek için dolaştım. Öncelikle Efendimiz Đsa’ya şükranlarımı arz etmeliyim. Çünkü bana, siz hizmetkarları eliyle yaşayan Đncil’i gönderdi. Aynı zamanda eline böyle bir iş alan ve onu ileriye götürenlere de vazifemi yapmalıyım. Sık sık dua ederek bu vazifemi yapıyorum. Sadece bu ülkeye değil, Efendimiz Đsa’nın Krallığı bütün ülkelere gelsin diye dua ediyorum. Biliyorum dostlarım, yıldan yıla önünüze birçok zorluklar çıkıyor. Sahte çalışanlar ve sahte yardımcılar yüzünden sıklıkla beyhude yere para ödüyorsunuz. Fakat emin olunuz Efendimiz Đsa sizleri bol bol ödüllendirecektir.

Đncil hakikatini kabul ettiğimde 12 yaşındaydım. O günden beri, hizmetin kabul edilmeyeceğine dair zerre kadar şüphe duymadım. Lakin meyveler çabuk olgunlaşmaz. Bu yüzden değerli dostlarım; insanlar nankör olsalar da, teşekkür edecek yerde size ve işçilerinize hep şikayetlerini söyleseler de, sizler ve bizler işçileriz; daha güzel bir ifadeyle Đsa’nın elinde birer aletiz. Bu bile işçi olmaya değmez mi!

Benim bu şehirdeki çalışmam, kadınlara yönelik. Her gün evlere gidiyorum. Neredeyse her kapı bana açık. Onlar Efendimiz Đsa’nın kelamını sevgiyle kabul ediyorlar. Onlar arasında bu kelamın büyük bir ihtiyaç olduğunu görüyorum. Bu şehir için dua etmenizi rica ediyorum ki, Efendimiz Đsa, göksel yağmurlarını buraya göndererek capcanlı tohumunu büyütmeye vesile olsun. Saygılarımla... Kohar.⁵⁸⁸

 

Hakkındaki şu sözler, onun nereden nereye geldiğini göstermektedir: “Eskiden bir dağ köyünde horlanmış, kambur bir kızdı; şimdi ise ‘Eğin’in mağrur kızlarına’ öğretmenlik yapıyor.”⁵⁸⁹

⁵⁸⁷ W. N. Chambers, “Co-Operative Alliance of Erzroom”, The Missionary Herald, February 1884, Vol. 80, s. 57.

⁵⁸⁸ Crosby H. Wheeler, “Letter from Kohar”, The Missionary Herald, November 1882, Vol. 78, s. 492- 493.

⁵⁸⁹ Life and Light, “Girls’ Schools in Turkey, Number Four: Harpoot Female Seminary”, October 1878, Vol. 8, s. 295.

Toma: Mezuniyetten sonra Harput’taki yerli vaiz ile evlendi. Fırsat buldukça evden eve giderek Đncil okuyor ve kadınlara da okuma öğretiyordu.⁵⁹⁰

Bir genç kız: Kış tatilinde çalışmak üzere Harput’un Hooeli köyüne gitmişti. 30 kadından oluşan bir sınıfta öğretmenlik yapıyordu. Her gün Đncil öğrenmek için toplanıyorlardı.⁵⁹¹

 

Bu okuldan yetişen genç kızların dönüşümüne dair bir misyoner hanımının, 1868 yılında olağan destek gezilerinden birinde şahit olduğu eğitim faaliyetleri de önemli ipuçları vermektedir:

“[Harput civarındaki] 13 köyü ziyaret ettik ama oraları çok fazla dolaşamadık. 58 köy işgal edilmiş. Oralarda istihdam edilen yerli yardımcıların sayısı, eşleri hariç, 50. Hanımları ise kız okulunda eğitim görmüşler. Yaptıkları çalışmalarla kendilerine verilen emeklerin boşa gitmediğini gösteriyorlardı. Köy köy dolaşırken, bu hanımların okulda aldıkları eğitimi nasıl da pratiğe döktüklerini gördükçe, eve dönüşümde, kız okulunda onları öğretmenliğe hazırlayanları tebrik ve teşvik etmeyi düşündüm. Bir de son üç yıldır kız okulunda sadakatle çalışan Miss West’i. Emin olun onun tacı, ahirette yıldızsız bir taç olmayacaktır.”⁵⁹²

 

58 köyde eğitimcilik, misyonerlik yapan bu kızları hayal edildiğinde, bir de bunlara diğer okulların kız mezunlarının başka yörelerde faal bir vaziyette oldukları eklendiğinde, Amerikalı misyonerlerin, bir sistem içerisinde hummalı bir faaliyet sürdürdükleri görülür. Miss Bush da bir sonraki dönemin kızlarında tesbit ettiği değişimleri şöyle kaydetmişti:

“Geçen Cumartesi Miss Seymour ve ben bir imtihan programı bastırdık. Elbette bir sınıf dolusu kızın coğrafya ya da fizyoloji, hatta astronomi ve cebir dersleri gördüklerini duymak Amerika’da olağanüstü bir şey değildir. Fakat daha birkaç yıl öncesinde bir kadın için okuma öğrenmenin utanç verici bir şey olduğu düşünülen bu memlekette, bu kızların itidal sahibi, hanımefendi bir tavırla, harita üzerinde yöreleri işaret etmelerini; yahut insan iskeletinin yapısını tasvir etmelerini; yahut gezegenlerin isimlerini ve onların güneşten uzaklıklarını; iki terimli teoremlerden örnekler vermelerini az bir ilerleme sayamayız. Bu derslerin yanı sıra Miss Seymour’un verdiği Kitab-ı Mukaddes dersleri de mevcut.

 

⁵⁹⁰ Maria A. West, “Letter from Miss West to Christian Women at Home (28 January 1867)”, The Missionary Herald, May 1867, Vol. 63, s. 142.

⁵⁹¹ The Missionary Herald, “Letter from a Missionary’s Wife (1 February 1868)”, June 1868, Vol. 66, s. 189.

⁵⁹² The Missionary Herald, “Letter from a Missionary’s Wife (1 February 1868)”, June 1868, Vol. 66, s. 191.

Kolaylıkla ve anlayarak I. Krallar’dan hikayeler anlatmaları, herbir kralın ne kadar iktidarda kaldığını ve dönemindeki hadiseleri anlatmaları gerçekten hayret verici.”⁵⁹³

 

Bu satırlar, okullaşma sayesinde, öğrencilerin yaşadıkları toplumla bağının kesildiğini, toplumun olumsuz etkisinden uzaklaştırıldıklarını ve yeni bir kalıba döküldüklerini anlıyoruz. Böylece okul denen yapılanmanın misyonerlerin elinde bir dönüşüm merkezi olduğu ispatlanmış olmaktadır.

 

Kapanışı: Harput Kız Đlahiyat Okulu hakkında 1907’den sonrasına dair bir kayda rastlanmamıştır.

 

2. 7. Merzifon Đlahiyat Okulu (1865-1881)

Merzifon Đlahiyat Okulu’nun tarihi, Đlahiyat Okulu (1865-1881) ve Teoloji Okulu dönemleri (1881-1918) olmak üzere ikiye ayrılabilir. Đlahiyat okulu iken bir yıl hazırlık bölümü ve dört yıllık ilahiyat bölümünden ibaretti. Daha sonra dört yılın ilk iki senesi genel bilim (fen) derslerine ayrıldı. 1881’e gelindiğinde ise fen derslerinin olduğu kısım yüksek okul olarak ayrı bir kurum haline getirilirken, ilahiyat eğitimi üç yıla çıkarıldı. Ancak buraya ilahiyat okulu yerine teoloji okulu adı verildi.

 

Msy. Herrick’e göre Merzifon Đlahiyat Okulu’nun kuruluş amacı, Batı Türkiye Misyonu için gerekli olan elemanları yetiştirmekti. Bu misyon Akdeniz bölgesinden Fırat’a; Karadeniz’den Toros dağlarına yayılmış binlerce köyle birlikte Osmanlı Devleti’nin en önemli ve en büyük şehirlerini kapsamaktaydı. Bu ise dörtte biri Rum ve Ermeni, dörtte üçü Müslüman olmak üzere yaklaşık 4.000.000 kişilik bir nüfus kitlesi demekti. Dolayısıyla halkın aydınlatılmasında ve kilise görevlerinde iyi yetişmiş kimselere ihtiyaç büyüktü.⁵⁹⁴

 

1864 yılında Batı Türkiye Misyonu, Bebek Đlahiyat Okulu’nu Đstanbul’dan taşıma kararı aldı. Zira öğrenciler bu büyük şehrin cazibesini ve imkanlarını görünce geldikleri yörelere geri dönerek hizmet etmeyi istemiyorlardı. Bu nedenle misyonerler bu okulu dünyanın çekiciliğine daha az maruz kalacakları, daha içerilerde bir bölgeye taşıdılar. Böylece

⁵⁹³ Miss Bush, “The Girls School at Harpoot (10 November 1873)”, The Missionary Herald, April 1874, Vol. 70, s. 116. Kızların giyim kuşamları da, yaşadıkları toplumun çok ötesindeydi. Aynı raporunda Msy.bn. Bush buna da değinmişti: “Kızlarımız mütevazı bir şekilde giyiniyorlar ve çok hoş gözüküyorlar. Onları daha evvel sınıflarda otururken gördüğümden daha zarif bir halde görmemiştim. Yüzleri heyecandan kızarmıştı ve simsiyah gözleri bize doğru ışıldamaktaydı. Hemen hiçbir Amerikalı hanım yok ki, onların uzun, yumuşak saç örgülerine gıpta ile bakmasın.” Aynı rapor, s. 117.

⁵⁹⁴ George F. Herrick, “Anatolia College”, The Missionary Herald, October 1881, Vol. 77, s. 386-387.

yetiştirilen genç pastörler de hizmet verecekleri insanlara daha yakın olacaklardı. Bazı nedenlerden dolayı Merzifon seçildi.⁵⁹⁵ Aslına bakılırsa daha 1854 yılında Merzifon’da yerli vaiz ve öğretmen yetiştirmek maksadıyla 8 öğrencili bir istasyon sınıfı açılmıştı. O yıl Trabzon, Sivas, Tokat, Divriği, Arapkir, Ergani, Maden ve Kayseri’den gelen bu öğrencilerden beşi, yirmi yaş ve üstündeydi. Dördü iyi bir takva delili sunmuştu. Diğer ikisinin babaları takvalıydı.⁵⁹⁶ 1862’de ise bu sınıfta 22 öğrenci öğrenim gördü.⁵⁹⁷

 

Temmuz 1864’te 5 kişilik bir hazırlık sınıfı oluşturuldu. Ancak okulun ilk düzenli dönemi Nisan 1865’te 10 öğrenciyle başladı.⁵⁹⁸ Bu bağlamda kuruluş yılı 1865 olarak kabul edilmektedir.⁵⁹⁹ 1869’da Msy. Schneider birkaç ay ders verdi.⁶⁰⁰ 1870 itibariyle başında Msy. Judson Smith ve Charles C. Tracy bulunuyordu.⁶⁰¹

 

Okula, dört yıllık bir yüksek okulu ya da bir koleji tamamlayan kişiler alınıyordu.⁶⁰² Başvuran aday önceden hazırlanmak zorundaydı. Örneğin, tam olarak ve tereddüt etmeksizin Đsrail ve Judea krallarının⁶⁰³ isimlerini, onların hükümdarlık dönemlerinin tarihlerini ve sürelerini, ilaveten özelliklerini, o dönemde ortaya çıkan peygamberlerin isimlerini giriş sınavında vermek için mutlaka hazırlanmalıydı. Ayrıca bu kralların, Yahudi olmayan dünya ile olan ilişkilerini de bilmek zorundaydı. Đlahiyat Okulu’nda ileri derecede bilimsel dersler alan öğrenciler ardından teoloji eğitimine geçiyordu.⁶⁰⁴

 

Kurumun mütevelli heyeti tamamen misyonerlerden oluşuyordu. 14 yaş ve üzerinde olan öğrenciler kabul edilecek, ayda 50 kuruş yatak ücreti alınacaktı. Öğrenciler okul içerisindeki şahsi ihtiyaçlarını kendileri karşılayacaktı.⁶⁰⁵ 1871’de bir Rumca bölümü açıldı.

 

⁵⁹⁵ White, Bir Amerikan…, s. 120.

⁵⁹⁶ The Missionary Herald, “Letter from Mr. Powers (14 September 1854)”, December 1854, Vol. 50, s.

375.

⁵⁹⁷ Reports of The A.B.C.F.M. (1862) “Western Turkey Mission, Education”, Boston 1862, s. 80.

⁵⁹⁸ The Missionary Herald, “Station Reports, Marsovan”,September 1865, Vol. 61, s. 274.

⁵⁹⁹ G. F. Herrick, “Sketch of Marsovan Station”,The Missionary Herald, October 1891, Vol. 87, s. 405.

⁶⁰⁰ James L. Good, s. 66.

⁶⁰¹ The Missionary Herald, “Mission Schools”, May 1870, Vol. 66, s. 146.

⁶⁰² The Missionary Herald, “Theological Seminaries in the Foreign Field”, The Missionary Herald, March 1883, 79, s. 94-95; George F. Herrick, “Anatolia College”, The Missionary Herald, October 1881, Vol. 77, s. 386-387.

⁶⁰³ M.Ö. 922’de Kral Hz. Süleyman’dan sonra Đsrail Krallığı ikiye bölünmüştür: Đsrail Krallığı ve Judah Krallığı.

⁶⁰⁴ G. F. Herrick, “A Native Ministry for Turkey”, The Missionary Herald, August 1879, Vol. 75, s. 288- 289.

⁶⁰⁵ Papers of A.B.C.F.M. Reel 582, No. 165’ten aktaran Gülbadi Alan, “Merzifon Amerikan Koleji ve Türkiye’deki Etkileri”, Erciyes Üniversitesi SBE, Yayınlanmamış Doktora Tezi, 2002, s. 89.

Burada istihdam edilmek üzere Kayserili ve anadili Türkçe olan bir genç [Mr. Savasoğlu] Rumca öğrenmesi için Atina’ya gönderildi.⁶⁰⁶

 

Öğretmen Kadrosu: Okul ilk açıldığında Julius Y. Leonard ve eşi zaten Merzifon’daydılar. Okulda öğretmenlik yapmak üzere Msy. Dodd ve eşi Đzmir’den, Msy. John Smith ve karısı da Amerika’dan gelerek bu yeni gruba katıldılar. Eşzamanlı olarak Eliza Fritcher da Amerika’dan geldi.⁶⁰⁷ Araştırmacı Gülbadi Alan’ın, kurumda görev yaptığını bildiridği öğretmenler ise şunlardı:

 

Charles C. Tracy (1838-1917): Okula 1867’de geldi. Đki buçuk yıl sonra eşinin rahatsızlanması üzerine ülkesine döndü. 1880’de Ermenice derslerinin idaresini üstlendi.

Msy. Dr. Schneider: 1869’daki çalışmalara katıldı. 1875’ten sonra ayrıldı.

George F. Herrick: 1870’te tayin oldu.

Msy. Judson Smith: 1880’de Rumca derslere giriyordu. 1896’da öldü.⁶⁰⁸

Rev. Avedis Asadoryan (1842-1902): Merzifon’daki teoloji sınıflarında yetişti. Merzifon Đlahiyat Okulu’nda 10 yıl [muhtemelen 1864-1874] öğretmenlik yaptı. Sonra Đstanbul’da 28 yıl boyunca pastörlük görevi aldı.⁶⁰⁹

 

Öğretim müfredatı: 1881 öncesinde müfredat dört yıllıktı. Kabul edilmek için bir mahalle okulundan sonra üç yıl bir yüksek okulda veya bir kolejde eğitim almış olmaları isteniyordu. Müfredatın iki yılı dil öğretimine ve bilimsel eğitime ayrılmıştı. Son iki yılda teoloji eğitimi veriliyordu.⁶¹⁰

 

1867 yılı: Birinci sınıfta Ahlak Bilimi, Hıristiyanlığın Delilleri, Butler’in Analoji Kitabı, Doğal Teoloji, Sistematik Teoloji, Kitab-ı Mukaddes Tefsiri dersleri okutuldu. Öğrencilerden bazıları ilave olarak Đngilizce öğrendiler. Teoloji derslerindeki eğitimin, Amerika’daki ilahiyat okullarından daha aşağı olmamasına gayret gösterildi. Örneğin, bu yılın beş ayı boyunca, Sistematik Teoloji’de haftada bir günün bir saat çeyrek dakikasını kapsayan dört adet ezberden okuma vardı. Fakat özellikle Kitab-ı Mukaddes Tefsiri bölümünde, müfredatın daha fazlası hedeflendi. Đbranice ve Grekçe öğretmek yerine, burada oldukları süre

⁶⁰⁶ Papers of A.B.C.F.M. Reel 588, No. 313’ten aktaran Gülbadi Alan, s. 96.

⁶⁰⁷ White, Bir Amerikan…, s. 120.

⁶⁰⁸ Papers of A.B.C.F.M. Reel 582, No. 123-124’ten aktaran Gülbadi Alan, s. 110 ve 113.

⁶⁰⁹ The Missionary Herald, “Losses at Constantinople”, September 1902, Vol. 88, s. 368.

⁶¹⁰ George F. Herrick, “Anatolia College”,The Missionary Herald, October 1881, Vol. 77, s. 386-387.

zarfında, ilerideki derslerinde Đncil’i daha iyi anlayacak bir pozisyona getirmek ve Đncil’den genişçe bir bölümle onları tanıştırmak eğilimi söz konusuydu. Bir evvelki sene boyunca Đncil’lerin Uyumu ve Đşaya’nın son yarısı geçildi.⁶¹¹ Msy. Elias Riggs, Julius Y. Leonard ve John Smith’in hazırladıkları 1881 öncesi döneme ait ders müfredatı şu şekildeydi:

 

1. YIL	I. Dönem	Aritmetik, Cebir, Fen Bilgisi, Coğrafya, Klasik Ermenice, Günlük Đncil
		Dersleri, Tekvin Kitabı
	II. Dönem	Klasik Ermenice, Geometri, Tarih ve Kronoloji, Eski Ve Yeni Ahit, Felsefe,
		Coğrafya, Günlük Đncil Dersleri.
2. YIL	I. Dönem	Osmanlıca, Hitabet, Mantık, Fizyoloji, Günlük Đncil Dersleri.
	II. Dönem	Osmanlıca, Kimya, Mantık, Astronomi, Jeoloji, Mineroloji, Günlük Đncil
		Dersleri.
3. YIL	I. Dönem	Đlahiyat Đlmi, Hıristiyanlığın Delilleri, Ahlak, Tefsir, Günlük Đncil Dersleri.
	II. Dönem	Ermenice, Sistematik Teoloji, Đlahi ve Tabii Dinlerin Mukayesesi, Günlük
		Đncil Dersleri.
4. YIL	I. Dönem	Sistematik Teoloji, Kilise Tarihi, Mezhepler Tarihi, Tartışmalı Đlahiyat,
		Günlük Đncil Dersleri.
	II. Dönem	Sistematik Teoloji, Kilise Tarihi, Papazlık Dersleri, Kilise Đdaresi, Günlük Đncil Dersleri.612

 

Eğitim dili Türkçe⁶¹³ ve Ermeniceydi.⁶¹⁴ Merzifon Đlahiyat’ta Türkçe dil dersleri mevcuttu. Çünkü buradan yetişecek olan vaizlerin hitap kitlesi olan Rum ve Ermeniler sadece Türkçe biliyorlardı. Üstelik Türkler arasında planlanan misyonerlik çalışmalarının alt yapısının hazırlanması adına bu dil öğretilmeliydi.⁶¹⁵ Uzun tecrübelere dayanarak misyonerler, “yerli din adamlarımıza Đngiliz lisanını ve edebiyatını açmak zorundayız. Şimdi bunu yapmaya hazırlanıyoruz. Öğrenci iki dilde vaaz etme yeteneği kazanmadan ilahiyat okulundan mezun olamıyor”⁶¹⁶ demek suretiyle Protestan din adamlarının önüne Đngilizce kaynakları sermeyi arzu ediyorlardı. 1879-1880 döneminde yapılan düzenlemeler esnasında Đngilizce öğretilmeye ağırlık verilmesi adına, iki yıllık Đngilizce hazırlık üç yıla çıkartıldı.⁶¹⁷

 

Öğrencileri ve Mezunları

1865: Ders yılına 10 öğrenciyle başlandı. Bunlardan 3’ü sonradan okulu bıraktı. Kalanların 6’sı dört yıllık programa göre eğitileceklerdi.⁶¹⁸

⁶¹¹ The Missionary Herald, “Letter from Mr. Smith (27 November 1867)”, March 1868, Vol. 64, s. 87.

⁶¹² Papers of A.B.C.F.M. Reel 582, No. 575’ten aktaran Gülbadi Alan, s. 103.

⁶¹³ G. F. Herrick, “A Native Ministry for Turkey”, The Missionary Herald, August 1879, Vol. 75, s. 288.

⁶¹⁴ The Missionary Herald, “Mission Schools”, The Missionary Herald, May 1870, Vol. 66, s. 146.

⁶¹⁵ Papers of A.B.C.F.M. Reel 607, No. 629’dan aktaran Gülbadi Alan, s. 107.

⁶¹⁶ George F. Herrick, “A Native Ministry for Turkey”, The Missionary Herald, August 1879, Vol. 75, s.

289. Gülbadi Alan 1870’lerden sonra Đngilizce eğitime geçme sebebini, “kaliteli ve donanımlı Türkçe bilenlerin azlığı” olduğunu ileri sürmektedir. Bkz. Alan, s. 107.

⁶¹⁷ Papers of A.B.C.F.M. Reel 589, No. 367’den aktaran Gülbadi Alan, s. 105.

⁶¹⁸ The Missionary Herald, “Station Reports, Marsovan”, September 1865, Vol. 61, s. 274. Rufus Anderson okulun 8 öğrenciyle açıldığını söylemektedir. Rufus Anderson, c.2, s. 309.

1866: Öğrenci sayısı 6’ydı.⁶¹⁹

1867: Öğrenci sayısı 24’e yükseldi.⁶²⁰

1868: Toplam 24 öğrenci okuyordu.⁶²¹

1869: 31 öğrencisi vardı.⁶²² 8 öğrenci mezun oldu. Bunlar okulun ilk mezunlarıydı.⁶²³Hepsi Orta Türkiye Evanjelik Birliği’nden vaizlik ruhsatı aldılar.⁶²⁴ Yeni sınıf 15 kişiydi.⁶²⁵

1870: Okumakta olan 21 öğrenciden 13’ü sonbaharda mezun olacaktı.⁶²⁶ Bu yıla kadar toplam 13 öğrenci misyonerlik çalışmalarında görevlendirildiler.⁶²⁷

1871: Bu yıl 13 genç mezun oldu. 12’si vaizlik meleğine girdi ve Bursa, Đznik, Merzifon, Sivas ve Kayseri tarlalarına gittiler. Biri ise burada öğretmenliğe başladı.⁶²⁸ Bu yıl Bursa’dan 8 öğrenci gönderildi. Bunlar Bursa istasyon sınıfında Msy. Richardson’ın nezaretinde Merzifon Đlahiyat’a gönderilmek üzere hazırlanmışlardı. Yaş ortalamaları 21’den yukarı değildi. Biri hariç hepsi bekardı.⁶²⁹

1872: 22 öğrenci okudu.⁶³⁰

1873: Bu yılki 16 öğrenciden 4’ü mezun oldu. Vaizlik ve öğretmenlik görevine başladılar.⁶³¹

1874: Toplam öğrenci sayısı 26’ydı.⁶³²

1875: 31 öğrencisi vardı. Bunların 26’sı kış için çalışma yerlerine gittiler. Bu yıl Ermeni ve Rum öğrenciler tarihlerinde ilk defa bir araya geldiler. “Harika bir şekilde uyum sağladılar; birbirlerine kardeşlik sevgisi besleyerek okudular. Bu, Ermeni ve Rumların aynı okulda eğitimine dair ilk tecrübeydi ve son derece başarılı oldu.”⁶³³

 

 

 

 

⁶¹⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1866) “Eastern Turkey, The Armenians”, Boston 1866, s. 75.

⁶²⁰ Rufus Anderson, c.2, s. 309.

⁶²¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1868) “The Seminaries”, Boston 1868, s. 24.

⁶²² James L. Good, s. 66 .

⁶²³ Pettibone, Ira F, “Schools at Marsovan-New Evangelical Union (17 December 1868)”, The Missionary Herald, March 1869, Vol. 65, s. 89.

⁶²⁴ Rufus Anderson, c.2, s. 309.

⁶²⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1869) “Western Turkey Mission”, Boston 1869, s. 21.

⁶²⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1870) “Western Turkey, Stations”, Boston 1870, s. 21.

⁶²⁷ Rufus Anderson, c.2, s. 309.

⁶²⁸ Judson Smith,“The Schools at Marsovan”, The Missionary Herald, April 1871, Vol. 67, s. 109.

⁶²⁹ Sanford Richardson, “Native Pastors and Helpers (Bursa, 10 March 1871)”, The Missionary Herald,

June 1871, Vol. 67, s. 172.

⁶³⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1872) “Western Turkey Mission, Seminaries and Schools”, Boston 1872,

s. 17.

⁶³¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1873) “Western Turkey Mission”, Boston 1873, s. 19.

⁶³² The Missionary Herald, “Congregations, Schools, The Church”, [Merzifon Đstasyonu 1874 Raporu], September 1874, Vol. 70, s. 280. Yılsonu raporunda ise son sınıfta 8 öğrenci olmak üzere toplam 20 öğrencinin okuduğu kaydedilmektedir. Reports of The A.B.C.F.M. (1874) “The Theological Seminaries”, Boston 1874, s. 21.

⁶³³ Benjamin Schneider,“The Seminary at Marsovan, Close of the Term”, The Missionary Herald, March 1875, Vol. 71, s. 81.

1876: 8 öğrenci mezun oldu. Bunlardan 4’ü Bursalıydı ve mezuniyet törenine katılan Msy. Richardson’la birlikte oraya döndüler ve çalışmaya başladılar. 3’ünü ise Msy. Farnsworth Kayseri’ye götürdü.⁶³⁴

1877: Son sınıfta 11, bir alt sınıfta ise 9 öğrenci okuyordu.⁶³⁵

1878: 11 öğrencili bir sınıf, 8 öğrencili ikinci bir sınıf vardı.⁶³⁶

1879: Hazırlıkta 9 Ermeni, 7 Rum öğrencinin okuduğu⁶³⁷ bu yıl toplam 28 öğrenci mevcuduyla en yüksek sayıya ulaşıldı.⁶³⁸

1880: 33 öğrenci.⁶³⁹ Son sınıfta 20 kişi vardı. Bunların dördü Rumdu. Bu sınıfın 1882 baharında mezun olması bekleniyordu.⁶⁴⁰

Boghos: Orduluydu. Merzifon Đlahiyat’ta iki yıl eğitim gördükten sonraki kış tatilini memleketinde hizmet ederek geçirdi. Pastör Hagop burayı ziyaret ettiğinde bir Protestan mezarlığı yeri alındığını gördü. Bu başarı hiç şüphesiz Boghos’a aitti.⁶⁴¹

Bir genç: Mezun olduktan sonra Amasya’da görevlendirildi. Onun gidişinden sonra Protestanlık bu şehirde büyük adımlar attı. Zira üç ay önce orada sadece beş Protestan aile yaşıyorken, onun gidişinden sonra bu sayı 15 aileye çıkmıştı.⁶⁴²

Hagop D. Stepanyan: Bursalı olan bu kişi 1871 yılında bu okulda öğrenciyken bir tatilde Merzifon’da yeni açılan okulun başına gönderilmişti. Mezun olduktan sonra aynı şehirde görevlendirildi ve öğretmen, vaiz, pastör olarak 30 yılı aşan bir hizmet sundu.⁶⁴³

Baron Zorosyan: Mezun olduktan sonra karısı Prapyon’la birlikte 1871’de bir okul açtı. 170 öğrencili bu okulda cebir, ahlak felsefesi, James Đlmihali gibi yüksek seviyeli dersler de yer alıyordu.⁶⁴⁴

Bir öğrenci: Afyonkarahisarlıydı. Mezun olduktan sonra eşiyle birlikte Uşak’ta görevlendirildi. Güzel bir ev bulmuştu. Bir odasını toplantı ve okul odası olarak kullanıyordu. 40 öğrencili okulunda Đncil ve Kateşizm’in yanı sıra okuma yazma, aritmetik, coğrafya ve gramer öğretiyordu. Bütün çocukların Pazar ayinlerine katılmaları isteniyordu.⁶⁴⁵

⁶³⁴ Sanford Richardson, “Broosa, Helpers, Progress”, The Missionary Herald, April 1876, Vol. 72, s. 120.

⁶³⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1877) “Education, Western Turkey Mission”, Boston 1877, s. 26.

⁶³⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1878) “Eastern Turkey Mission, Marsovan”, Boston 1878, s. 31.

⁶³⁷ Papers of A.B.C.F.M. Reel 589, No. 397’den aktaran Gülbadi Alan, s. 97.

⁶³⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1879) “Eastern Turkey Mission, Marsovan”, Boston 1879, s. 28.

⁶³⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1880) “Western Turkey Mission”, Boston 1880, s. 40.

⁶⁴⁰ Elias Riggs, “Unieh and Marsovan”, The Missionary Herald, December 1880, Vol. 76, s. 506.

⁶⁴¹ Moses P. Parmelee, “Progress at Ordo”, The Missionary Herald, July 1869, Vol. 65, s. 228.

⁶⁴² Judson Smith,“Continued Encoragement at Marsovan (15 April 1869)”, The Missionary Herald,

August 1869, Vol. 65, s. 257.

⁶⁴³ Theodore A. Baldwin, “A Self-Supporting Church in Yenijeh”, The Missionary Herald, September 1905, Vol. 101, s. 444.

⁶⁴⁴ The Missionary Herald, “School of the Protestants at Marsovan”, October 1872, Vol. 68, s. 311.

⁶⁴⁵ Marcellus Bowen, “Aushak, Afion Kara Hissar”, The Missionary Herald, August 1878, Vol. 74, s. 255-256.

Baron Mangasar: Robert Kolej’den mezun olduktan sonra Merzifon Teoloji Okulu’na girdi. Birkaç ay eğitimin ardından Merzifon Protestan Kilisesi’ne pastör olarak atandı. Vaaz ederkenki ciddiyeti, sadeliği ve rahatlığı insanların gönlünde taht kurdu. Yaz boyunca fazladan bir dizi toplantıda görevlendirildi. Bu toplantılarda Protestan Ermenilerle diğer Ermeniler arasındaki temel anlaşmazlık noktaları serbestçe tartışılıyordu. Ona bir misyoner ve bir cemaat üyesi yardımcı oldu.⁶⁴⁶ Merzifon Kız Đlahiyat’tan mezun bir kızla evlendi.⁶⁴⁷

Bir öğrenci: Kayseri’nin Gemerek köyünden gelmişti. Okulu bitirdikten sonra memleketinde değişik misyonerlik görevlerinde bulundu. 1881’de vaizlik görevi verildi. Sadece Protestanların değil, diğer Ermenilerin üzerinde de iyi bir izlenim bıraktı.⁶⁴⁸

 

1881 yılına kadar mezun olan ve eğitim için yurtdışına giden öğrenciler şunlardı:⁶⁴⁹

H. Basiyan (1868 mezunu): Yurtdışında tıp okudu ve geri geldi. Ancak Amerikalı Miss Wadewbright ile evlenince California’ya gitti ve oraya yerleşti.

Dr. Hagope (1868 mezunu): Kayseri’nin Muncasun köyünden olan bu kişi tıp eğitimi için Amerika’ya gitti. Dönüşünde bu mesleği Kayseri’de icra etti.

H. H. Mıgırdıçyan (1870 mezunu): Bir süre vaizlik yaptıktan sonra Rochester’de ilahiyat okudu. Sonra Amerika’da vazife yaptı.

N. Abdulliyan (1870 mezunu): Türkiye’de vaizlik yaptı. Hartford Đlahiyat’ta eğitim gördü. Bir yandan da tıp eğitimini sürsürdü. Sivas, Gürün’e döndükten sonra hekimlik mesleğini icra etti. Simeon Hulluciyan (1870 mezunu): Tıp okumaya Amerika’ya gitti. Memleketi Tokat’a dönerek bir süre mesleğini icra etti. Ancak daha sonra ailesini de alarak Amerika’ya yerleşti.

S. Babasyan (1870 mezunu): Birkaç yıl vaizlik yaptı. Amerika’da ilahiyat okudu. Memleketi Samsun’a döndü.

G. Harutyunyan (1872 mezunu): Vezirköprü’de vaizlik yaptı. Amerika’daki Pattesburg

Đlahiyat’ta eğitim gördü. Bir biçerdöğerle geri döndü ve dinî alan dışındaki işlerde çalıştı.

H. Odiyan (1877 mezunu): Istanos’ta [Korkuteli] tebliğ faaliyetlerinde bulundu. Daha sonra

Đskoçya’da eğitim gördü.

M. M. Mangasaryan (1877 mezunu): Merzifon’a pastör olarak tayin edildi. Birkaç yıl sonra Princeton Đlahiyat’ta okudu. Philadelphia’da pastörlük yaptı, geri dönmedi.

⁶⁴⁶ The Missionary Herald, “Revival at Marsovan”, September 1878, Vol. 74, s. 299.

⁶⁴⁷ Charles C. Tracy, “Marsovan, The Evangelical Work”, The Missionary Herald, March 1879, Vol. 75,

s. 102.

⁶⁴⁸ William A. Farnsworth, “Cesarea and Outstations (6 April 1881)”, The Missionary Herald, July 1881, Vol. 77, s. 261.

⁶⁴⁹ Papers of A.B.C.F.M. Reel 583, No. 124-125 ve Reel 618, No. 199’dan aktaran Gülbadi Alan, s. 132- 133.

Okul öğrencilerinin Amerika’ya gitmeye başlamaları, orada eğitim görmeleri ve hatta oraya yerleşmeleri, ileride “Osmanlı Ermenilerinin büyük kitleler halinde Amerika’ya göçü” ve “çifte vatandaşlık almaları probleminin” ilk adımları olarak değerlendirilebilir.

 

Öğrenci Modelleri

Gürünlü bir genç: Gürün’deki bir misyoner okulunda derslere katılan 19 yaşındaki bu genç, büyük bir hevesle Merzifon Đlahiyat’a girmeyi istiyordu. Sivas misyoneri Livingstone’a müracaat etti. Đlahiyata belli şartları taşıyan öğrenciler alındığından dolayı Livingstone onun bu isteğini hemen kabul edemedi. Öncelikle takva yolunun neresindeydi? Sonra annesi üç çocuğuyla dul kalmıştı. Masraflarını nasıl karşılayacaktı? Livingstone bunları sorunca annesinin ve erkek kardeşlerinin ihtiyaçlarını karşıladığını söyledi. Aralarında şu konuşma geçti:

Livingstone: Neden okula gitmek istiyorsun?

Genç: Đsa’yı tebliğe beni hazırlaması için.

Livingstone: Senin masraflarını karşılamak için para gerekli, nereden bulacaksın?

Genç: Üzerimdeki bu kıyafetleri görüyorsunuz. Tamam, eskiler. Onları tamir ederim, 100 kuruşa satarım. Şimdilik bu para kitaplarımı ve bir süreliğine de yatma ücretimi karşılar. Sonra Tanrı bana kazanç kapısı açacaktır. Zira kendimi O’na adadım.

 

Biraz daha sohbetten sonra misyoner ona Sivas’a gitmesini, bahara kadar oradaki okulda kalmasını, Merzifon’a gidip gitmemeye orada karar vermesini söyledi. Birkaç gün sonra Sivas’a giden bu genç, oradaki kiliseye kabul edildi. Kısa süre sonra da Merzifon Teoloji Okulu’na girdi.⁶⁵⁰

Afyonkarahisarlı Haritoon: 1878’de Merzifon Đlahiyat Okulu’nu bitirdi. Eşi ve çocuklarıyla memleketine geri döndü. Önce bir erkek okulu açtı ve düzenli vaaz hizmeti başlattı. Okulu baskılar yüzünden zaman zaman zarar görse de haftanın her günü yaklaşık 40 erkek çocuk okula devam etti. Haritoon’a, Üsküdar Amerikan Yüksek Okulu’nu bitiren baldızı Efdim de katıldı. Onun açtığı kız okulunda şehrin en iyi ailelerinden gelen 50’den fazla kız okuyordu.⁶⁵¹

 

 

 

⁶⁵⁰ The Missionary Herald, “Letter from Mr. Livingstone (17 December 1867)”, April 1868, Vol. 64, s.

124-125.

⁶⁵¹ Mrs. Bowen, “Death of Native Helpers”, The Missionary Herald, October 1879, Vol. 75, s. 377.

Merzifonlu Lazarus: Merzifon Đlahiyat Okulu’nda iki yıl öğrenim gördü. 20 yıldan fazla kendi memleketinde pastörlük yaptı. 1904’te öldü.⁶⁵²

 

Etkinlikler

1868 yılsonu imtihanları: Şapelde gerçekleştirilen ve öğrenci kompozisyonlarının okunmasına da yer verilen bu etkinliğe Msy. Pettibone misafir olarak katıldı. Türkçe yapılan astronomi çalışmaları sırasında bazı Türk yetkililer de hazır bulundu.⁶⁵³

Öğrencilerin cerre çıkmaları: Kış dönemindeki bu çalışmalar başarılı geçiyordu. 1879 kışını Erzurum civarında çalışarak geçiren öğrenciler, Msy. Cole’den tam not almışlardı: “Bu gençler ümit vadediyorlar. Biz de onlardan azami derecede faydalanmaya çalışıyoruz. Đkisi, bu yaylanın köylerine kapı kapı dolaşmaya gitti; şimdi de ikinci ziyaretlerini başlatıyorlar. Onları herhangi bir köye yerleştirme çabası iyi görünmüyor. Ancak kitap ve risalelerle gidip gelmeleri iyi olacak.”⁶⁵⁴

 

Kurumun Teoloji Okulu Haline Getirilmesi: 1880’de yapılan düzenlemeler neticesinde Amerika’daki teoloji okullarıyla işbirliği yaparak üç yıllık bir ders müfredatına geçildi. Buna göre hazırlık bölümü yüksek okula, bilimsel dersler ise açılacak olan koleje tevdi edilecekti.⁶⁵⁵ Nitekim bu düzenlemeden sonra teoloji fakültesi olarak devam etti.

 

2. 8. Merzifon Teoloji Fakültesi (1881-1918)

Öğretim müfredatı: Đki yılı başlangıç kabilinden olup sonraki üç yılı sıkı bir teoloji eğitimini içeriyordu.⁶⁵⁶ 1882 yılı programı şöyleydi:

 

1. ve 2. Yıl

Din Dersleri: Eski Ahit Tarihi (Esaret Sonrası Yahudi Tarihi), Eski Tarih Bilim Dersleri: Coğrafya, Aritmetik, Cebir, Fizyoloji, Zihin Felsefesi, Geometri, Astronomi, Doğal Felsefe, Mantık (son dördü Đngilizce) Đngilizce: Gramer, Okuma, Yazma, Kompozisyon. (4 yıl) Ermenice: Gramer, Okuma, Yazma, Eski ve Modern Ermenice Kompozisyon (4 yıl) Rumca: (Rumlara): Gramer, Okuma, Yazma, Eski ve Modern Dillerde Kompozisyon (4 yıl) Türkçe: Gramer, Okuma, Yazma, Kompozisyon (2.5 yıl)

3. Yıl

Ermenice ve Rumca Đncillerin Uyumu, Doğal Teoloji (Türkçe), Hıristiyanlığın Delilleri, Ahlak Bilimi, Hermenetikler (Ermenice ve Rumca). Đngilizce Kompozisyon, Đbranice (seçimlik, heniz sınıf açılmadı). Resullerin Đşleri Kitabı (öğrenciler kış tatilinde Evanjelik

⁶⁵² George E. White, “A Hill Town in Turkey”, The Missionary Herald, July 1906, Vol. 102, s. 330.

⁶⁵³ Ira F. Pettibone, “Western Turkey Mission, Schools at Marsovan”, The Missionary Herald, March 1869, Vol. 65, s. 89.

⁶⁵⁴ Royal M. Cole, “Work of Theological Students”, The Missionary Herald, April 1879, Vol. 75, s. 146.

⁶⁵⁵ Edward Riggs, “Anatolia College”,The Missionary Herald, November 1886, Vol. 82, s. 418; George

F. Herrick, “Anatolia College”,The Missionary Herald, October 1881, Vol. 77, s. 386-387.

⁶⁵⁶ G. F. Herrick, “Sketch of Marsovan Station”,The Missionary Herald, October 1891, Vol. 87, s. 406.

	faaliyetle yahut başka işle uğraşırken beş ay ders verecekler.)
4. Yıl	Levililer’le birlikte, Havari Mektupları’ndan Đbranilere kadar Tefsir. Vahiy ve Daniel’in Tefsirleri (Türkçe). Sistematik Teoloji (Ermenice ve Grekçe), Kilise Tarihi (Türkçe). Bütün öğrenciler Türkçe bilmektedir. Yukarıdaki gibi tatilde Đkinci Derecedeki Peygamberler.
5. Yıl	Đşaya ve Romalılar’ın tefsirleri, Sistematik Teoloji bitirilecek. Jeoloji ve Tekvin (Đngilizce), Vaaz Verme Sanatı ve Papazlık Teolojisi (Türkçe), Đbranice (seçmeli). Her üç yıl için, tarihi ve diğer konularda her iki okulun öğrencilerine bir dizi konferans.657

 

1894-1895 yılında yapılan düzenlemelerde yukarıdaki derslere ilave edilenler şunlardı:

 

1. Yıl	Tefsir (Ermenice, Rumca), Hıristiyanlığın Delilleri (Ermenice, Rumca), Đngilizce Kompozisyon, Seçmeli Đbranice, Tatilde Okunan Kitapların Tefsiri
2. Yıl	Daniel’in Yahudilere Mektubu’nun Tefsir ve Đfşası (Türkçe), Hıristiyanlık ve Kilise Tarihi
3. Yıl	Đşaya’nın ve Romalılara Mektubun Tefsiri (Đngilizce), Sistematik Đlahiyat, Tekvin Kitabı ve Jeoloji Karşılaştırması, Seçmeli Đbranice.658

1899 yılında öğrenciler 10’ar dakikada okunabilecek yazılar yazdılar. Başlıkları şöyleydi: Toplu Đbadette Müziğin Önemi, Ermenilerin Antik Dinleri, Vaizlerin Karakteri, Hıristiyan Đnancının Asaleti, Hıristiyan Đnancı, Đncil Tebliği.⁶⁵⁹ Okulda Rumca, Ermenice, Türkçe ve Đngilizce öğretiliyordu.⁶⁶⁰ 1891’deki düzenlemeler çerçevesinde Doğal Đlahiyat, Tefsir, Ahlak ve Yorum dersleri Türkçe olarak verildi. Đbranice ise Đngilizce vasıtasıyla öğretiliyordu.⁶⁶¹

 

Öğretmen Kadrosu

Henry Marden: Đbranice hocasıydı. 20 Mezmur okundu, Jonah ve Nathan kitapları bitirdildi. Đbranice okuma ve gramerin yanı sıra Marden, okudukları pasajlarla ilgili konferanslar verdi. Ocak ayında Đbranice Kitab-ı Mukaddes’in yerini Grekçe Yeni Ahit aldı. Altı bölüm okundu.⁶⁶²

Lucias O. Lee: Teoloji konulu düzenli derslerin yanı sıra şu başlıklarda konferanslar verdi: “Doğa Teolojisiyle Đlgili Konular”, “Đnciller’in Đlhamı”, “Teslis”, “Đlahi Hükümet (Divine Government)”, “Buyrultu”, “Günah”, “Kefaret”, “Yeniden Doğma ve Kutsama”.⁶⁶³

 

1883’teki öğretmen kadrosunda bulunan yerli öğretmenler şunlardı: Arakel Sivaslıyan, Minas Garabedyan, Haig Papazyan, Bedros Martigyan, Geuleumya Kilciyan, Zorlar Bıyıklıyan, Alexan Şekerciyan, K. Triandiphilides.⁶⁶⁴

⁶⁵⁷ The Missionary Herald, “Theological Seminaries in the Foreign Field”, March 1883, 79, s. 94-95.

⁶⁵⁸ Papers of A.B.C.F.M. Reel 597; Reel 606, No. 208’den aktaran Gülbadi Alan, s. 106.

⁶⁵⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1899) “Western Turkey Mission, The Schools”, Boston 1899, s. 65.

⁶⁶⁰ G. F. Herrick, “A Native Ministry for Turkey”,The Missionary Herald, August 1879, Vol. 75, s. 288.

⁶⁶¹ Papers of A.B.C.F.M. Reel 606, No. 249-250’den aktaran Gülbadi Alan, s. 106.

⁶⁶² Reports of The A.B.C.F.M. (1884) “Central Turkey Mission, Education”, Boston 1884, s. 36.

⁶⁶³ Reports of The A.B.C.F.M. (1884) “Central Turkey Mission, Education”, Boston 1884, s. 36.

1891 yılındaki misyoner eğitimcilerden ve yerli eğitimcilerden bazıları ve verdikleri dersler şöyleydi:⁶⁶⁵

Judson Smith: Đncil Ahengi ve Đsa’nın Hayatı (20 haftalık, 1. sınıf dersi, Ermenice), Sistematik Đlahiyat (40 haftalık, 2-3. sınıf dersi, Ermenice), Kilise Organizasyonu ve Politikası üzerine çeşitli dersler (Đngilizce).

George F. Herrick: Doğal Đlahiyat (10 haftalık, 1. sınıf dersi, Türkçe), Havarilerin Faaliyetleri (30 haftalık, 3. sınıf dersi, Türkçe), Hıristiyanlık ve Kilise Tarihi (30 haftalık, 3. sınıf dersi, Türkçe), Vaaz Verme Sanatı ve Pastoral Đlahiyat (24 haftalık, 3. sınıf dersi, Rumca)

Elias Riggs: Đncil Ahengi ve Đsa’nın Hayatı (30 haftalık, 1. sınıf dersi, Ermenice), Sistematik Đlahiyat (40 haftalık, 2-3. sınıf dersi, Rumca), Diğer Đlahi Dinlerin Karşılaştırılması (Đngilizce)

George E. White: Đbranice (40 haftalık, 2-3. sınıf dersi, Đngilizce), Yeni Ahit Yorumu (12 haftalık, 2. sınıf dersi), Đsa’dan Önce Đnsanlık Tarihi (12 haftalık, 2. sınıf dersi), Hıristiyanların Đlişkileri Üzerine Dersler (Đngilizce)

Msy. Macallum: 1899’da Teoloji, Doktrinler Tarihi, Đncil’e Giriş ve Tefsir.⁶⁶⁶

Garabed Tomayan: Lozan’daki eğitimini tamamlayarak 1881’de okul kadrosuna girdi. 1891’de Ahlak Felsefesi (10 haftalık, 1. sınıf dersi, Ermenice), Đncil Dersleri, Hıristiyanlığın Delilleri (20 haftalık, 1. sınıf dersi, Ermenice), Yeni Ahit’ten Tefsir (20 haftalık, 3. sınıf dersi, Ermenice) dersleri verdiği bildirilmektedir.⁶⁶⁷

Mr. Savasoğlu: Rumca öğrenmek üzere gittiği Atina’dan döndü. 1881’de öğretmenliğe başladı.⁶⁶⁸ Rumca verilen (Ahlak Felsefesi, Giriş-Yorum- Deliller, Yeni Ahit Yorumu gibi) derslere giriyordu.⁶⁶⁹

J. P. Xenides: 1891’de Merzifon Anadolu Kolej’den mezun oldu. Edinburg’da dört yıl ilahiyat okudu. Đki yıl kolejde öğretmenlik yaptı. 1901-1902’de Merzifon Teoloji’de görev

 

 

 

⁶⁶⁴ Papers of A.B.C.F.M. Reel 596, No. 298’den aktaran Gülbadi Alan, s. 113.

⁶⁶⁵ Papers of A.B.C.F.M. Reel 607, No. 629’dan aktaran Gülbadi Alan, s. 107.

⁶⁶⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1899) “Western Turkey Mission, The Schools”, Boston 1899, s. 65.

⁶⁶⁷ Papers of A.B.C.F.M. Reel 597, No. 147’den ve Reel 607, No. 629’dan aktaran Gülbadi Alan, s. 113 ve 107. Bu kişinin Đsviçreli eşi Lucy’nin bazı Avrupa ülkelerine para toplamak için gidişi, Đngiltere ve Đsviçre’deki bazı cemiyetlerde konuşmalar yaparak para toplaması ve kocasıyla şifreli mektuplaşmaları ve bütün bu çalışmaları 1893’teki bir ayaklanmaya hazırlık için yaptığı iddiası için bkz. Aynı yer, s. 349.

⁶⁶⁸ Papers of A.B.C.F.M. Reel 597, No. 147’den aktaran Gülbadi Alan, s. 113.

⁶⁶⁹ Papers of A.B.C.F.M. Reel 597, No. 147’den ve Reel 607, No. 629’dan aktaran G. Alan, s. 113 ve 107.

aldı. Kendi annesiyle Türkçe konuşan Xenides, Rumcasını ilerletmek için bir yıllığına Atina’ya gitti. Döndükten sonra profesör unvanı aldı.⁶⁷⁰

Simon Terziyan: Vaaz sanatı, pastoral teoloji, kilise tarihi, Eski Ahit, ilahi söyleme ve hitabet derslerine girdi.⁶⁷¹

 

Öğrencileri ve Mezunları

1881: 22 öğrenciden 11’i evliydi.⁶⁷²

1882: Son sınıfta 21 öğrenci okudu. 13 kişi mezun oldu.⁶⁷³

1884: 3 kişi mezun olmaya hazırlanıyordu.⁶⁷⁴

1886: Mevcudu 14’tü.⁶⁷⁵

1887: 15 öğrencisi vardı.⁶⁷⁶

1888: 5’i Rum olmak üzere bu yıl 12 öğrenci girdi.⁶⁷⁷ Yaş ortalaması 25 olan 14 kişi mezun oldu.

Đmtihanlarını izlemek için 1.100 kişi gelmişti.⁶⁷⁸

1889: 6 Ermeni, 5 Rum olmak üzere 11 kişi mezun oldu.⁶⁷⁹

1890: 11 öğrenci okuyordu.⁶⁸⁰

1891: 93 kişi öğrenim gördü.⁶⁸¹ 11 mezunun 2’si kolejde öğretmenliğe başladı. 4’ü Merzifon’da, biri Kayseri’de, biri Trabzon’da, biri Đznik’te vaizlik hizmetine girdiler. Biri ise ileri eğitim almaya yöneldi.⁶⁸² Đlk açıldığı günden bugüne kadar verdiği mezun sayısı 93’tü.⁶⁸³

1892: 6 (3 Ermeni, 3 Rum) okudu.⁶⁸⁴

1894: 4 Rum, 2 Ermeni öğrenci öğrenim gördü.⁶⁸⁵

1895: 6 mezundan 3’ü dış istasyonda, 3’ü istasyonda çalışmaya başladı.⁶⁸⁶

1897: Yeni sınıfa 6 öğrenci kaydoldu.⁶⁸⁷

⁶⁷⁰ Papers of A.B.C.F.M. Reel 618, No. 199’dan aktaran Gülbadi Alan, s. 114.

⁶⁷¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1899) “Western Turkey Mission, The Schools”, Boston 1899, s. 65.

⁶⁷² Reports of The A.B.C.F.M. (1881) “Education, Western Turkey Mission”, Boston 1881, s. 35.

⁶⁷³ Reports of The A.B.C.F.M. (1882) “Western Turkey Mission, Marsovan”, Boston 1882, s. 33.

⁶⁷⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1884) “Stations-Marsovan”, Boston 1884, s. 32.

⁶⁷⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1886) “Western Turkey Mission”, Boston 1886, s. 36.

⁶⁷⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1887) “Western Turkey Mission, Marsovan”, Boston 1887, s. 75.

⁶⁷⁷ Reports of The A.B.C.F.M. (1888) “Western Turkey Mission, Marsovan”, Boston 1888, s. 33. Aynı raporda kurumun, açışılından bu tarihe kadar 85 mezun verdiği, bunlardan 42’sinin vaizlik ve öğretmenlik yaptığı belirtilmektedir.

⁶⁷⁸ The Missionary Herald, “Growth at Marsovan”, January 1888, Vol. 84, s. 20.

⁶⁷⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1889) “Western Turkey Mission, Marsovan”, Boston 1889, s. 47.

⁶⁸⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1890) “Western Turkey Mission, The Stations”, Boston 1890, s. 38.

⁶⁸¹ George F. Herrick, “Sketch of Marsovan Station”,The Missionary Herald, October 1891, Vol. 87, s. 405.

⁶⁸² Reports of The A.B.C.F.M. (1891) “Western Turkey Mission”, Boston 1891, s. 34.

⁶⁸³ G. F. Herrick, “Sketch of Marsovan Station”, The Missionary Herald, October 1891, Vol. 87, s. 405.

⁶⁸⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1892) “Western Turkey Mission, The Stations”, Boston 1892, s. 39.

⁶⁸⁵ Elias Riggs, “The Marsovan Seminary (26 April 1894)”, The Missionary Herald, July 1894, Vol. 90, s. 289.

⁶⁸⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1895) “Western Turkey Mission, The Stations”, Boston 1895, s. 43.

1898: 5 öğrenci okudu.⁶⁸⁸

1900: Mezun olan 8 kişinin yarısı Rumdu.⁶⁸⁹

1902: 7 öğrenci okuyordu.⁶⁹⁰ 6 öğrenci mezun oldu.⁶⁹¹

1903: 4 Ermeni, 2 Rum olmak üzere 6 öğrencisi vardı.⁶⁹²

1904: 6 kişi mezun oldu. ertesi sene için 9 kişilik yeni bir sınıf kaydedildi.⁶⁹³

1906: 10 mezunun 3’ü Kayseri, 3’ü Sivas, 2’si Đstanbul, biri Trabzon, biri Merzifonluydu.⁶⁹⁴

1907: 3 öğrencisi vardı.⁶⁹⁵ 1909: Bir mezun verdi.⁶⁹⁶ 1910: Öğrenci sayısı 7’ydi.⁶⁹⁷

1911: 3 öğrenci din adamlığına hazırlanıyordu.⁶⁹⁸

1914: 3 öğrencisi vardı.⁶⁹⁹

1916: Öğrenci sayısı 5’ti.⁷⁰⁰

Garabed Kulludgean: Kayseri’den gelerek Merzifon Đlahiyat’ı bitirdi. Mezuniyet sonrasında Trabzon’a tayin edildi ve vaiz olarak çalıştı. 9 Mayıs 1886’da kilise görevine tayin töreni yapıldı.⁷⁰¹

Bir öğrenci: Mezun olduktan sonra Erzurum Kilisesi’ne pastör tayin edildi.⁷⁰²

Bir öğrenci: Henüz okuluna devam ederken Kayseri’nin Gemere köyüne vaiz olarak görevlendirildi. Msy. Fowle orayı zyareti sırasında bu gencin halkın arasında güçlü bir etki bıraktığını gözlemledi.⁷⁰³

1881 yılından sonra mezun olan ve eğitim için yurtdışına giden öğrenciler şunlardı:⁷⁰⁴

⁶⁸⁷ Emma H. Williard, “Crowded Schools”, The Missionary Herald, December 1897, Vol. 93, s. 512.

⁶⁸⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1899) “Western Turkey Mission, The Stations”, Boston 1899, s. 56.

⁶⁸⁹ C. C. Tracy, “Educational Work at Marsovan”, The Missionary Herald, December 1900, Vol. 96, s. 529.

⁶⁹⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1902) “Western Turkey Mission, Marsovan”, Boston 1902, s. 53.

⁶⁹¹ White, Bir Amerikan…, s. 175.

⁶⁹² Reports of The A.B.C.F.M. (1903) “Western Turkey Mission, Marsovan”, Boston 1903, s. 52.

⁶⁹³ Reports of The A.B.C.F.M. (1880) “Western Turkey Mission, Marsovan”, Boston 1904, s. 52.

⁶⁹⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1906) “Western Turkey Mission, Marsovan”, Boston 1906, s. 72.

⁶⁹⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1907) “Western Turkey Mission, Marsovan”, Boston 1907, s. 56.

⁶⁹⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1909) “Western Turkey Mission, Marsovan”, Boston 1909, s. 60.

⁶⁹⁷ Reports of The A.B.C.F.M. (1910) “Institutions of The Turkey Missions, Western Turkey”, Boston 1910, s. 110.

⁶⁹⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1911) “Institutions of The Turkey Missions, Western Turkey”, Boston 1911, s. 105.

⁶⁹⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1914) “Institutions of The Turkey Missions, Western Turkey”, Boston 1914, s. 96.

⁷⁰⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1916) “Institutions of The Turkey Missions, Western Turkey”, Boston 1916, s. 89.

⁷⁰¹ Moses P. Parmelee, “A New Pastor at Trebizond”,The Missionary Herald, August 1886, Vol. 82, s. 300.

⁷⁰² Reports of The A.B.C.F.M. (1880) “Eastern Turkey Mission, Erzroom”, Boston 1880, s. 56.

⁷⁰³ James L. Fowle, “A Trip to Gemereh (1 March 1884)”,The Missionary Herald, June 1884, Vol. 80, s. 233.

Minas Garabedyan (1881 mezunu): Öğretmenlik ve vaizlik yaptı. 1884’te Chicago Đlahiyat’ta ve Rush Tıp Koleji’nde öğrenim gördü. Merzifon’da hekimlik yaparak hayatını sürdürdü.

Rev. Michaelyan (1881 mezunu): Baptist Đlahiyat’ı bitirdi. Bahçecik’te vaizlik yaptı.

G. Efendiyan (1881 mezunu): Bir dönem vaizlik yaptıktan sonra ticarete atıldı. Amerika’ya yerleşti.

Arakel Sivaslıyan (1881 mezunu): 1890’da Carleton Kolej’e girdi. Orada matematik ve astronomi eğitimi aldı. Merzifon Anadolu Kolej’de hoca oldu.

K. Kamaliyan (1881 mezunu): Đzmir ve Đstanbul’da misyonerlerle beraber çalıştı. Amerika’ya gittikten sonra dinî alanların dışında çalışarak hayatını sürdürdü.

S. Merdanyan (1881 mezunu): Bir yıl dinî çalışmalar yaptı. Chicago’ya gitti.

 

Kapanışı: 1916’da Martha A. King Sağırlar Okulu’yla birleştirildi.⁷⁰⁵ 1918’de kapatıldı.⁷⁰⁶

 

2. 9. Maraş Teoloji Okulu (1866-1914)

Antep, Maraş, Antakya, Halep ve Urfa istasyonlarından oluşan Orta Türkiye Misyonu 1856’da teşekkül etti. O dönemde misyon okullarında 517 öğrenci vardı. Bunun 221’i, ilk eğitim merkezlerinden biri olan Antep’tendi.⁷⁰⁷ Dolayısıyla bu öğrenci kitlesinin bir ilahiyat okuluna ihtiyaçları söz konusuydu. Misyondaki Protestan kiliselerinin pastör ve vaizlerini yetiştirmek,⁷⁰⁸ onlara bu görevleriyle ilgili dersler vermek, sorumluluk kazandırmak amacıyla kuruldu. ABCFM’nin mutlak idaresi altındaydı. Okulda Evanjelik Hıristiyanlığa uymayan hiçbir eğitim verildiği kaydedilmişti.⁷⁰⁹

 

Msy. Smith’e göre Bebek Đlahiyat Okulu örneğini takiben kurulmuş olan⁷¹⁰ Maraş Teoloji Okulu’nun temeli aslında 1855’de Antep’te atılmıştı. Antep Yıllık Raporu’nda bir iki

⁷⁰⁴ Papers of A.B.C.F.M. Reel 618, No. 199’dan aktaran Gülbadi Alan, s. 134.

⁷⁰⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1916) “Institutions of the Turkey Missions, Western Turkey”, Boston 1916, s. 89.

⁷⁰⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1917-1918) “Near East Institutions, Educational and Social”, Boston 1917-1918, s. 179.

⁷⁰⁷ Charles S. Sanders, “The Jubilee of Protestantism in Aintab”, The Missionary Herald, June 1898, Vol. 94, s. 219.

⁷⁰⁸ Joseph K. Greene, “The Past and Present in the Central Turkey Mission”,The Missionary Herald,

October 1890, Vol. 86, s. 408.

⁷⁰⁹ Papers of A.B.C.F.M. Reel 643, No. 37’den aktaran Çabuk, s. 40.

⁷¹⁰ Judson Smith,“Central Turkey College”, The Missionary Herald, June 1900, Vol. 94, s. 223; Myra A. Proctor, “Sketch of Marash Station”, The Missionary Herald, May 1894, Vol. 90, s. 198. Msy. Sanders’e göre Maraş Teoloji Fakültesi 1868’e kadar Maraş’ta faaliyet göstermiş, bu tarihte Antep’e taşınmıştır. Bkz. Charles, S. Sander, “The Jubilee of Protestantism in Aintab”, The Missionary Herald, June 1898, Vol. 94,

s. 219.

aydır düzenli olarak devam eden bir ilahiyat eğitiminden bahsedilmesi⁷¹¹ bu düşünceyi doğrulmaktadır. Kapsamlı bir teoloji öğrenimi için bir ilahiyat okulu kuruluncaya kadar teoloji sınıfı adı altında kabiliyetli gençlere dersler verilmeye başlandı. Bu bağlamda Antep Đstasyonu’nun 1857’da açtığı teoloji sınıfında 11,⁷¹² 1859’daki sınıfta ise 8 öğrenci vardı. Yaklaşık yarısı misyonerler tarafından pastör, kitap çerçisi ve öğretmen olarak istihdam edilecekti.⁷¹³ 1860’ta ise yeni bir teoloji sınıfı oluşturuldu. 7 kişilik bu sınıfın 2’si Maraş’tan, 3’ü Kilis’ten, biri Adana’dan, biri de Antep’ten gelmişti. Đkisi hariç hepsi vaiz ya da pastör olacaktı.⁷¹⁴ Bu yılki dersler arasında Đncil, tefsir ve zihin felsefesi bulunuyordu.⁷¹⁵ 1861’de 13 öğrencili teoloji sınıfına Msy. Schneider ders verdi.⁷¹⁶ 1862 sınıfında 8 öğrenci okuyordu. Bunlardan dördünün vaizlik ruhsatı alması bekleniyordu.⁷¹⁷ 1863’te teoloji sınıfındaki 12 öğrenciden 8’i eğitimlerini tamamladı.⁷¹⁸ Msy. Pratt Đncil ve tefsir derslerine giriyor, Baron Avedis ise Zihin Felsefesi dersi veriyordu.⁷¹⁹ Đlahiyat öğrencileri Antep Yüksek Okulu’ndan geldikleri için Đlahiyat’ta Đngilizce, coğrafya, Yeni Ahit, Đncil tefsiri, vaaz sanatı gibi dinî ağırlıklı dersler görüyorlardı. 1864’de kadar bu şekilde toplam 42 kişi okudu, bunlardan 21’i diploma aldı.⁷²⁰

 

1864’te bu teoloji sınıflarından sekiz kişilik bir grup o yıl Maraş’a taşındı.⁷²¹ Ancak Maraş Teoloji Okulu adıyla resmen açılması 1866’da gerçekleşti. Sonradan sağlam bir taş

⁷¹¹ The Missionary Herald, “Armenians: Station Reports [1855]”, September 1856, Vol. 52, s. 271. Yazar Stone ise, ilahiyat okulunun açılışını bu tarihten de geriye götürmektedir. Çünkü ona göre Schneider, teoloji konulu ev derslerine daha evvelden başlamıştı. Söz konusu teoloji okulu bunların olgunlaşmış hali olarak teşekkül ettirildi. Hatta açıldığı yılın (1855) sonunda dört kişi buradan mezun edildi. Zira bu dört kişi, daha önceki ev kurslarında iyice yetişmişlerdi. Bkz. Stone, s. 101.

⁷¹² Reports of The A.B.C.F.M. (1857) “South Armenian Missions”, Boston 1857, s. 72.

⁷¹³ Benjamin Schneider,“Theological Class”, The Missionary Herald, May 1859, Vol. 55, s. 142.

⁷¹⁴ Benjamin Schneider,“[Aintab] Theological Class”, The Missionary Herald, April 1861, Vol. 57, s. 113.

⁷¹⁵ The Missionary Herald, “Marash Theological Seminary”, The Missionary Herald, October 1889, Vol. 85, s. 398.

⁷¹⁶ The Missionary Herald, “Station Reports, Marash”, The Missionary Herald, September 1861, Vol. 57, s. 278.

⁷¹⁷ The Missionary Herald, “Central Turkey, Station Reports”, The Missionary Herald, August 1862, Vol. 58, s. 247.

⁷¹⁸ The Missionary Herald, “Station Reports, Aintab”, The Missionary Herald, September 1864, Vol. 59, s. 270.

⁷¹⁹ Papers of A.B.C.F.M. Reel 640, No. 62’den aktaran Çabuk, s. 43.

⁷²⁰ Frank A. Stone, s. 102.

⁷²¹ Judson Smith,“Central Turkey College”, The Missionary Herald, June 1900, Vol. 96, s. 223; Myra A. Proctor, “Sketch of Marash Station” The Missionary Herald, May 1894, Vol. 90, s. 198. Okulun 1854’te açıldığı, 1864’te Maraş’a taşındığı konusu 1914’teki bir raporda da teyit edilmektedir. Reports of The

A.B.C.F.M. (1914) “Institutions of the Turkey Missions, Central Turkey”, Boston 1914, s. 99. Msy. Sanders’e göre bahsedilen sınıf 1868’de Maraş’a taşınmıştır. Bkz. Charles S. Sanders, “The Jubilee of Protestantism in Aintab”, The Missionary Herald, June 1898, Vol. 94, s. 219.

binaya ve güzel bir kütüphaneye kavuşan⁷²² bu kurumun Maraş’ta yerleşmesinin başlıca sebebi, şehre bir günlük mesafede bir düzine Ermeni köyünün bulunmasıydı. Bu da öğrencilere yaz tatillerinde kitap çerçisi olarak gidebilecekleri güzel bir tarla sunuyordu. Bu yönde etkili çalışmalar yapıldı, pek çok köy bu kitap çerçilerinin emekleri sayesinde Protestanlığa açıldı.⁷²³ 1870 yılı başında Msy. Montgomery ile Trowbridge bulunuyordu.⁷²⁴ Đdare Heyeti dört misyoner ve dört pastörden oluşuyordu. Bu pastörleri Maraş Teoloji Fakültesi’ni yöneten Çukurova (Cilician) Ermeni Protestan Birliği atamıştı. Orta Anadolu Misyonu’nun Yıllık Toplantısı’nda (1871) bu teoloji eğitim okulunun, Amerikan tarzı üç yıllık ve lisans sonrası eğitimi olan bir ilahiyata dönüştürülmesine karar verildi.⁷²⁵ Bu haliyle yarı müstakil bir görünüm arzediyordu.⁷²⁶

 

Öğretmen Kadrosu

Henry Marden: 1881 ders yılında Kilise tarihi ve gramer derslerini okuttu.⁷²⁷ 1883’te ileri sınıflara Đbranice dersi verdi. Mezmurlar’a kadar gelen bu sınıflar, Amerika’daki Yale Kolej ya da Andover Kolej’de öğretilen kadar Đbranice biliyorlardı. Ayrıca özel bir sınıfa Đngilizce öğretiyordu.⁷²⁸ 1885’te Đbranice derslerine devam etti.⁷²⁹

Lucias O. Lee: Rumca derslerine giriyordu ve 1881’de Yuhanna Đncili’nin 18 bölümünü okutmuştu.⁷³⁰ Ertesi sene Romalılara Mektup’un ilk dokuz bölümünü Rumca işlediler. Günlük olarak ileri sınıflara teoloji konusunda, Đngilizce olarak umumi dersler veriyordu. Dr. Lee’yi tanıyanlar onun, bölümünde çok iyi işler başardığından emindiler. Öğrenciler konferanslarında müthiş derecede coşkuluydular ve ondan sitayişle bahsediyorlardı. Öğrencilerin kendi kendilerine düşünmelerini ve keşfetmelerini sağlamaya çalışıyordu.⁷³¹ 1885’te son sınıflara Dr. Harris’in Teizm’in Felsefi Temelleri adlı kitabı

 

 

 

 

⁷²² Joseph K. Greene, “The Past and Present in the Central Turkey Mission”, The Missionary Herald,

October 1890, Vol. 86, s. 408. Kütüphaneyle ilgili geniş bilgi için bkz. Mustafa Çabuk, s. 44-45.

⁷²³ The Missionary Herald, “Sketch of Marash Station”, May 1894, Vol. 90, s. 198.

⁷²⁴ The Missionary Herald, “Mission Schools”, May 1870, Vol. 66, s. 146.

⁷²⁵ Frank A. Stone, s. 107.

⁷²⁶ The Missionary Herald, “Marash Theological Seminary”, October 1889, Vol. 85, s. 397.

⁷²⁷ Reports of The A.B.C.F.M. (1881) “Stations-Marash”, Boston 1881, s. 40.

⁷²⁸ Thomas D. Christie, “Theological Training at Marash, Central Turkey”, The Missionary Herald,

March 1884, Vol. 80, s. 93.

⁷²⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1885) “Central Turkey Mission, Marsovan”, Boston 1885, s. 42.

⁷³⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1879) “Stations-Marash”, Boston 1881, s. 40.

⁷³¹ Thomas D. Christie, “Theological Training at Marash, Central Turkey”, The Missionary Herald,

March 1884, Vol. 80, s. 93-94.

eşliğinde sistematik teoloji dersi verdi.⁷³² 1902’de verdiği dersler ise şunlardı: Đncil teolojisi,

Đncil sosyolojisi, ahlak tarihi, karşılaştırmalı din, sistematik teoloji.⁷³³

Thomas D. Christie: 1879 son sınıf öncesindeki öğrencilere Đbranice Gramer, Đbranice Kitab-ı Mukaddes, Hitabet ve Vokal Müzik dersleri verdi.⁷³⁴ Msy. Herrick’in yazdığı kitabın eşliğinde Kilise Tarihi dersi yanında umumi dersler de yapıyordu. Bu minvalde 1883’te “Zulümler (The Persecution)” konusunu işlediği 10 adet konferans verdi. Bu zulümlerin sebepleri, iyi ve kötü sonuçları, yaşadıkları devrin kanunlarına vs. değindi. Diğer bir dizi konferans da ilk dönem kilise hayatıyla bağlantılı seküler tarih hakkındaydı. Ardından

15 dizilik Ante Nicene Fathers konulu konferansla meşgul oldu. Bunu Monasticism, Papalığın Doğuşu, Luther ve Reformasyon gibi konulardaki konferanslar takip etti. Bunlara ilaveten haftada üç defa Đncil’deki Romalılara Mektup bölümü hakkında özel dersler veriyordu.⁷³⁵ Ertesi yıl Vaaz Verme Sanatı, Pastoral Teoloji, Hıristiyanlık Doktrinleri Tarihi ve Mantık derslerine girdi.⁷³⁶

Giles F. Montgomery: 1869-1870 döneminde Psikoloji, Ahlak Felsefesi ve Dinî Doktrinler derslerine girdi.⁷³⁷ 1879’daki son sınıf öncesindeki öğrencilere Dr. Hopkins’in Outline Study of Man adlı kitabı ile Barrows’un Kitab-ı Mukaddes’e Giriş adlı eserini okuttu.⁷³⁸ 1882’de de Logic of Christianity Evidences kitabını okuttu.⁷³⁹

Tillman T. Trowbridge: 1869-1870 döneminde Đncil tefsiri, Đncil’den Bölümler,

Đsa’nın Hayatı derslerine girdi.⁷⁴⁰

Msy. Macallum: 1895’te Yeni Ahit ve Doktrinler Tarihi derslerini verdi.⁷⁴¹ 1902’de ise Yeni Ahit tefsiri, Romalılara Mektup (Rumca), yazar Burton’un Moods and Tenses of The New Testament adlı kitabı eşliğinde bir ders yaptı.⁷⁴²

Simon Terziyan: 1881’de ikinci sınıflara Kutsal Coğrafya dersi verdi. Ayrıca Barrows’un Companion to The Bible adlı eseri ile yazar Barnes’in Notes isimli kitabını okuttu.⁷⁴³ Đki yıl sonra bu defa Borrows’un Đncil’e Giriş ile Bible Coğrafyası ve Medeniyeti

⁷³² Reports of The A.B.C.F.M. (1885) “Central Turkey Mission, Marash”, Boston 1885, s. 42.

⁷³³ Reports of The A.B.C.F.M. (1902) “Central Turkey Mission, Marash”, Boston 1902, s. 53.

⁷³⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1879) “Central Turkey Mission, Marash”, Boston 1879, s. 39.

⁷³⁵ Thomas D. Christie, “Theological Training at Marash, Central Turkey”, The Missionary Herald,

March 1884, Vol. 80, s. 93.

⁷³⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1885) “Central Turkey Mission, Marash”, Boston 1885, s. 42.

⁷³⁷ Papers of A.B.C.F.M. Reel 640, No. 72’den aktaran Çabuk, s. 44.

⁷³⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1879) “Eastern Turkey Mission, Marsovan”, Boston 1879, s. 39.

⁷³⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1882) “Central Turkey Mission, Marash”, Boston 1882, s. 39.

⁷⁴⁰ Papers of A.B.C.F.M. Reel 640, No. 72’den aktaran Çabuk, s. 44.

⁷⁴¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1895) “Central Turkey Mission, The Stations”, Boston 1895, s. 48.

⁷⁴² Reports of The A.B.C.F.M. (1902) “Eastern Turkey Mission, Marash”, Boston 1902, s. 58.

⁷⁴³ Reports of The A.B.C.F.M. (1881) “Stations-Marash”, Boston 1881, s. 40.

adlı eserleri eşliğinde özel dersler verdi.⁷⁴⁴ 1895’te Pastoral Tarih dersine girdi.⁷⁴⁵ 1902’de ise Pastoral Teoloji, Đncil Teolojisi, Eski Ahit’teki Ahlakbilim ve Misyonlar Tarihi derslerini verdi.⁷⁴⁶

Baron Alexan Bezciyan: Yüksek okul kısmında bilimsel dersler veren bu kişi aynı zamanda ilahiyatta muavin öğretmendi.⁷⁴⁷

Rev. Hovhannes K. Krikoryan: Okul Maraş’a taşındıktan sonraki öğretmen kadrosunda yer aldı.⁷⁴⁸

Müslüman bir öğretmen: 1871’de Osmanlı Türkçesi, Osmanlıca okuma ve yazma dersi verdi.⁷⁴⁹

 

Öğretim Müfredatı: Üç yıllık müfredatın içeriği, büyük ölçüde Protestan kiliselerinin artan taleplerini karşılamaya yönelik hazırlanmıştı.⁷⁵⁰ Bir Đncil kurumu olarak şöhret bulan bu okulda, Kitab-ı Mukaddes, orijinal dilleriyle öğretiliyordu. Ardından Kitab-ı Mukaddes Tefsiri, Kitab-ı Mukaddes Tarihi ve Kitab-ı Mukaddes Teolojisi derslerine geçiliyordu.⁷⁵¹ Eğitim dili Ermeniceydi.⁷⁵² Yıllara göre müfredat ise şöyleydi:

 

1868 Yılı	Matematik, Geometri, Doğa Elsefesi, Klasik Ermenice, Türkçe, Đngilizce, Astronomi, Hıristiyanların Delilleri, Eskiçağ Tarihi, Đncil Tefsiri
1869 Yılı	Matematik, Geometri, Doğa Elsefesi, Klasik Ermenice, Türkçe, Đngilizce, Astronomi, Hıristiyanların Delilleri, Đncil Tefsiri
1874 Yılı	Đncil Tarihi, Matematik, Geometri, Türkçe Gramer, Felsefe, Klasik Ermenice753
1889 Yılı	Đbranice, Yeni Ahit’in Rumca Şerhi, Eski ve Yeni Ahitlerin Biblical Teolojisi, Sistematik Teoloji (Harris’in Deizmin Felsefi Temelleri ve Tanrı’nın Kendini Đfşası adlı eserleriyle birlikte), Vaaz Verme Sanatı, Piskoposluk Teolojisi, Doktrinler Tarihi, Kilise Tarihi, Hatiplik ve Vokal Müzik754

 

 

 

 

⁷⁴⁴ Thomas D. Christie, “Theological Training at Marash, Central Turkey”, The Missionary Herald,

March 1884, Vol. 80, s. 93.

⁷⁴⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1895) “Central Turkey Mission, The Stations”, Boston 1895, s. 48.

⁷⁴⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1902) “Central Turkey Mission, Marash”, Boston 1902, s. 58.

⁷⁴⁷ Rufus Anderson, C.2, s. 309.

⁷⁴⁸ Frank A. Stone, s. 107.

⁷⁴⁹ Papers of A.B.C.F.M. Reel 643, No. 80’den aktaran Çabuk, s. 44.

⁷⁵⁰ The Missionary Herald, “Marash Theological Seminary”, October 1889, Vol. 85, s. 397.

⁷⁵¹ Joseph K. Greene, “The Past and Present in the Central Turkey Mission”, The Missionary Herald,

October 1890, Vol. 86, s. 408.

⁷⁵² The Missionary Herald, “Mission Schools”, May 1870, Vol. 66, s. 146.

⁷⁵³ Reports of The A.B.C.F.M. (1874) “Central Turkey Mission”, Boston 1874, s. 22.

⁷⁵⁴ The Missionary Herald, “Marash Theological Seminary”, October 1889, Vol. 85, s. 398. 1889 yılında kısa bir dönem Karşılaştırmalı Din konulu umumi derslerle birlikte Ahlak Tarihi de eklenmişti. Kimi zaman bir ya da iki yıl özel sınıflara eğitim veriliyordu. Bu eğitimle bağlantılı olarak Đngilizce eserlerin okunması da isteniyordu. Aynı yer, s. 398.

Antep Orta Türkiye Koleji’nin kuruluşuyla birlikte (1875) Maraş Teoloji’nin bilim bölümü kapatıldı. Teoloji müfredatı dört yıla çıkarıldı.⁷⁵⁵ Zaten 1878’deki ders müfredatı olgunlaşmış bir ilahiyat okulu örneği sunuyordu:

 

1. Yıl	Tefsir, Đncil Tarihi, Eskiçağ Tarihi, Coğrafya, Ahlak Felsefesi, Hıristiyanlığın Delilleri
2. Yıl	Mantık, Đncil Tefsiri, Mukaddime, Sistematik Teolojiye Giriş, Kilise Tarihine Giriş
3. Yıl	Vaizlerin Kritiği, Hıristiyanlık Öğretimi, Kilise Tarihi, Kilise Yönetimi, Đncil Tefsiri, Papazlar Tarihi, Septematre Teoloji
4. Yıl	Teoloji, Kilise Đdaresi, Kilise Tarihi, Papazlık Teolojisi, Zihin Felsefesi, Đngilizce.756

 

Öğrencileri ve Mezunları

1864: Maraş’taki bu ilk yılında 13 öğrenciden 8’i mezun oldu ve vaizlik ruhsatı aldılar.⁷⁵⁷ Böylece Antep’teki teoloji sınıflarındakilerle beraber toplam 21 yerli vaiz yetiştirilmiş oldu.⁷⁵⁸

1867: Beklenmedik bir öğrenci ilavesi söz konusuydu. Geçen yılki sekiz öğrenci neredeyse dörde katlandı. Gelenlerin büyük bölümü Maraş’tandı. 10’u Antep’ten, 7’si Urfa’dan, 2’si Adana’dan, 2’si Kessab’tan gelmişlerdi. Sekizi evliydi. Bazılarını eşleri kız yüksek okuluna devam ediyordu. Diğerlerinin eşlerinin çoğusu Antep Kız Đlahiyat Okulu mezunuydu.⁷⁵⁹

1868: Sene boyunca 28 öğrenci devam etti.⁷⁶⁰

1870: Öğrenim gören 33 öğrenci aynı zamanda şehirdeki Pazar okullarında öğretmenlik de yapıyorlardı.⁷⁶¹ Öğrencilerden beşinin hanımları Maraş Kız Okulu’nda okuyorlardı.⁷⁶²

1871: 8 öğrenci mezun oldu.⁷⁶³ 18 kişi alındı. Böylece mevcudu 35’e çıktı.⁷⁶⁴

1872: 28 öğrencisi vardı.⁷⁶⁵ Bunların 8’i mezun oldu. Biri Ağustosun ilk haftası Haçin’de pastörlüğe başladı. Diğeri, Pastör Avedis’in yerini almak üzere Maraş Đkinci Kilise’ye çağrıldı. Çünkü Pastör Avedis bu kurumda öğretmenliğe başlayacaktı. Üçüncüsü, Maraş Üçüncü Kilise’ye çağrıldı. Dördüncüsü Zeytun’da pastör olacaktı. Bu sınıfın en iyisi olan beşincisi ise

 

 

 

 

⁷⁵⁵ Judson Smith,“Central Turkey College at Aintab”, The Missionary Herald, June 1900, Vol. 95, s. 226.

⁷⁵⁶ Papers of A.B.C.F.M. Reel 643, No. 18 ve Reel 643, No. 92’den aktaran Çabuk, s. 44.

⁷⁵⁷ Reports of The A.B.C.F.M. (1864) “Western Turkey Mission, Education”, Boston 1864, s. 74.

⁷⁵⁸ James L. Good, s. 64.

⁷⁵⁹ The Missionary Herald, “Letter from Dr. Pratt (10 October 1867)”, January 1868, Vol. 64, s. 16.

⁷⁶⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1868) “The Seminaries”, Boston 1868, s. 35. Msy. Montgomery’nin kayıtlarına göre öğrenci sayısı 36’ydı. Giles F. Montgomery, “Fundajuk and Albustan-Tithes-Theological School (24 November 1868)”, The Missionary Herald, April 1869, Vol. 65, s. 125.

⁷⁶¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1870) “Eastern Turkey, Stations”,Boston 1870, s. 28.

⁷⁶² Papers of A.B.C.F.M. Reel 640, No. 72’den aktaran Çabuk, s. 42.

⁷⁶³ Henry T. Perry, “Theological School at Marash (25 August 1871)”, The Missionary Herald, December 1871, Vol. 67, s. 381.

⁷⁶⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1871) “Eastern Turkey Mission”, Boston 1871, s. 35.

⁷⁶⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1872) “Central Turkey Mission, Seminaries and Schools”, Boston 1872, s. 17.

Amerikalılardan yardım almaksızın okula devam edecek ve muhtemelen yeni kolejin hazırlık bölümünde öğretmen olarak istihdam edilecekti.⁷⁶⁶

1873: Yeni sınıf 13 kişiden oluşuyordu⁷⁶⁷ ve böylece mevcudu 28 oldu.⁷⁶⁸

1874: Birinci sınıfta 14, ikinci sınıfta 11 öğrenci okudu.⁷⁶⁹

1875: 12 öğrencisi vardı.⁷⁷⁰

1878: 17 yatılı öğrenci mevcuttu.⁷⁷¹ 8 öğrenci mezun oldu. bunların isimleri ve görevlendirildikleri yerler şöyleydi: Avedis Bulgurcuyan (Maraş III. Kilise), Hagop Konercan (Maraş II. Kilise), Hagop Kundakçıyan (Hasanbeyli), Harotoon Seknorkokyan (Adıyaman), Hohannes Kenstantyan (Gibbeir), Sarkis Deoryan (Haçin), Sarkis Bilezikçiyan (Şar), Kevork Munciryan (Elbistan)⁷⁷²

1879: 8 öğrenci mezun oldu. 2’si Maraş’ta, diğerleri dış istasyonlarda vaizlik yapacaktı.⁷⁷³

1881: 15 öğrenci okudu.⁷⁷⁴

1882: Teoloji hazırlıkta 50 genç okuyordu.⁷⁷⁵

1883: 7 öğrenciye ilaveten 6 tane de “özel” öğrenci okudu.⁷⁷⁶

1884: Okul mevcudu 10’du. Bunlardan 6’sı eğitimlerini bu yıl tamamlayacaktı. Đkisi seçmeli dersler alıyordu. Orta Türkiye Koleji’nden gelen iki öğrenci de birinci sınıfı teşkil ediyordu.⁷⁷⁷

1885: Bu yıl 8 kişi mezun oldu.⁷⁷⁸ 1886: Öğrenime bir yıl ara verdi.⁷⁷⁹ 1887: 8 öğrenciyle yeniden başladı.⁷⁸⁰

1888: 7 öğrencisi vardı.⁷⁸¹

1890: Mevcudu 8’di.⁷⁸²

1891: 7 öğrenci okuyordu.⁷⁸³

1892: 6 kişi öğrenim gördü.⁷⁸⁴

⁷⁶⁶ Giles F. Montgomery, “Graduates from Marash Theological School”, The Missionary Herald, October 1872, Vol. 68, s. 311.

⁷⁶⁷ Henry T. Perry, “The Change at Hadjin”, The Missionary Herald, July 1873, Vol. 69, s. 224.

⁷⁶⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1873) “Central Turkey Mission, Seminaries”, Boston 1873, s. 25.

⁷⁶⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1874) “Central Turkey Mission”, Boston 1874, s. 22.

⁷⁷⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1875) “Central Turkey Mission, The Seminaries and Colleges”, Boston 1875, s. 27.

⁷⁷¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1878) “Eastern Turkey Mission”, Boston 1878, s. 46.

⁷⁷² Papers of A.B.C.F.M. Reel 643, No. 82’den aktaran Çabuk, s. 46.

⁷⁷³ Reports of The A.B.C.F.M. (1879) “Eastern Turkey Mission, Marsovan”, Boston 1879, s. 39.

⁷⁷⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1881) “Stations-Marash”, Boston 1881, s. 40.

⁷⁷⁵ Henry Marden,“Marash Schools”, The Missionary Herald, June 1882, Vol. 78, s. 229.

⁷⁷⁶ Thomas D. Christie, “Theological Training at Marash, Central Turkey”, The Missionary Herald,

March 1884, Vol. 80, s. 93.

⁷⁷⁷ Henry Marden, “Marash, The Schools”, The Missionary Herald, February 1885, Vol. 81, s. 73.

⁷⁷⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1885) “Central Turkey Mission, Marash”, Boston 1885, s. 42.

⁷⁷⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1886) “Central Turkey Mission, Marash”, Boston 1886, s. 43.

⁷⁸⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1887) “Central Turkey Mission, Marash”, Boston 1887, s. 85.

⁷⁸¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1888) “Central Turkey Mission, Marash”, Boston 1888, s. 40.

⁷⁸² Reports of The A.B.C.F.M. (1890) “Central Turkey Mission”, Boston 1890, s. 43.

⁷⁸³ Reports of The A.B.C.F.M. (1891) “Central Turkey Mission, Education”, Boston 1891, s. 40.

1893: 9 öğrencisi vardı. O yıl toplam mezun sayısı 200’ü aştı.⁷⁸⁵

1895: 9 öğrenci mezun oldu.⁷⁸⁶ 1896: Öğrenci sayısı 11’di.⁷⁸⁷ 1897: Kayıtlı öğrencisi 6’ydı. ⁷⁸⁸

1898: 6 öğrenci öğrenim gördü.⁷⁸⁹ Gelecek sene Tarsus, Antep ve diğer yörelerden 17 öğrencinin gelmesi bekleniyordu.⁷⁹⁰

1899: Eylül ayında 11 öğrenciyle açıldı.⁷⁹¹

1900: 12 (9 Protestan, 2 Gregoryen, 1 Episcopal) öğrencisi vardı.⁷⁹²

1901: Öğrenci sayısı 15’ti.⁷⁹³

1902: 12 öğrenci mezun oldu.⁷⁹⁴

1903: Mevcut 9 öğrencinin 6’sı Orta Türkiye Koleji’nden, 2’si Aziz Pavlus Enstitüsü’nden, biri Fırat Kolej’den gelmişti.⁷⁹⁵

1905: 7 öğrenci mezun oldu.⁷⁹⁶

1906: Ders yılı 11 öğrenciyle açıldı. Biri Urfa’dan bir Gregoryen’di, diğerleri Harput’lu Protestan aileler mensuptu.⁷⁹⁷

1909: 12 mezun verdi.⁷⁹⁸

1910: 6 öğrencisi vardı.⁷⁹⁹

1911: 9 öğrenci mezun oldu. Bu yıl 10 genç eğitime alındı.⁸⁰⁰

1912: 10 kişi mezun oldu. Böylece açıldığından bu yana mezun sayısı 142’ye yükseldi.⁸⁰¹

1913: 9 öğrencisi vardı.⁸⁰²

1914: 9 öğrenci okudu.⁸⁰³

 

⁷⁸⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1892) “Central Turkey Mission, The Stations”, Boston 1892, s. 38.

⁷⁸⁵ The Missionary Herald, “Sketch of Marash Station”, May 1894, Vol. 90, s. 198.

⁷⁸⁶ The Missionary Herald, “Mission Property Destroyed at Harpoot”, January 1896, Vol. 92, s. 12;

Reports of The A.B.C.F.M. (1895) “Central Turkey Mission, The Stations”, Boston 1895, s. 48.

⁷⁸⁷ Reports of The A.B.C.F.M. (1896) “Central Turkey Mission, Education”, Boston 1896, s. 53.

⁷⁸⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1896) “Central Turkey Mission, The Stations”, Boston 1896, s. 35.

⁷⁸⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1898) “Central Turkey Mission, Education”, Boston 1898, s. 60.

⁷⁹⁰ Miss Blakely, “Educational Work”, The Missionary Herald, March 1899, Vol. 95, s. 111.

⁷⁹¹ Mr. Macallum, “Poverty and Want”, The Missionary Herald, January 1900, Vol. 96, s. 25.

⁷⁹² Reports of The A.B.C.F.M. (1900) “Central Turkey Mission, Marash”, Boston 1900, s. 56.

⁷⁹³ Reports of The A.B.C.F.M. (1901) “Central Turkey Mission, The Schools”, Boston 1901, s. 47.

⁷⁹⁴ Lucias O. Lee, “The Marash Seminary”, The Missionary Herald, September 1902, Vol. 88, s. 376.

⁷⁹⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1903) “Central Turkey Mission, Marash”, Boston 1903, s. 61.

⁷⁹⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1905) “Central Turkey Mission, Aintab”, Boston 1905, s. 53.

⁷⁹⁷ Mr. Merrill, “Young People at the Front”, The Missionary Herald, January 1906, Vol. 102, s. 38.

⁷⁹⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1909) “Central Turkey Mission, Aintab”, Boston 1909, s. 64.

⁷⁹⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1910) “Institutions of the Central Turkey”, Boston 1910, s. 116.

⁸⁰⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1911) “Institutions of the Turkey Missions, Central Turkey”, Boston 1911, s. 106.

⁸⁰¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1912) “Institutions of the Turkey Missions, Central Turkey”, Boston 1912, s. 101.

⁸⁰² Reports of The A.B.C.F.M. (1913) “Institutions of the Turkey Missions, Central Turkey”, Boston 1913, s. 88.

Simon Terzisimonyan: Maraş Đlahiyat mezunuydu. Evanjelik Birlik tarafından Antep I. Kilise’ye pastör seçildi.⁸⁰⁴

Baron Panos: 1872’de mezun oldu. Şapelde halkın önünde yapılan imtihanı kazandı ve pastör oldu.⁸⁰⁵

Bir öğrenci: Adana, Kuzoluk köyünden gelen dilekçede bir öğretmen isteniyordu. Adana YMCA’sı da bu kişiyi gönderdi. Orada din adamlığı görevlerinin yanı sıra kız ve erkek toplam 74 kişilik bir okul açtı.⁸⁰⁶

Harotune Çiniciyan: Đki yıl kadar Đzmir’de çalıştı. Bu dönemde hem cemaatin hem de öteki Hıristiyan çalışanların nezdinde itibar ve güven kazandı. Bunun üzerine Đzmir Kilisesi’ne pastör tayin edildi.⁸⁰⁷

Bir öğrenci: 1881’de mezun oldu. Antep I. Kilise’ye pastör tayin edildi.⁸⁰⁸

Bir öğrenci: Mezun olduktan sonra Tarsus’ta 35 öğrencili bir okul açtı.⁸⁰⁹

Bedros Topalyan: 1884’te Antep Yüksek Okulu’ndan, 1889’da Maraş Teoloji Fakültesi’nden mezun oldu.⁸¹⁰

A. L. Yeghoyan: Eğitimini tamamladıktan sonra bir süre Harput tarlasında hizmet etti. 1901’de Urfa kilisesine pastör oldu. Karısı da Fırat Kız Koleji’nden mezundu.⁸¹¹

Araştırmacı Kevork A. Sarafyan’ın kaydettiği diğer mezunlar şunlardır:

Krikor Harutyunyan (1825-1908): Mezun olduktan sonra Kayacık Kilisesi’nde (Antep I. Kilise) 1856-1865 arasında pastörlük yaptı. Hayk Kilisesi’ndeki görevi ise 1865-1892 arasındaydı.

Kevork Kazancıyan (1850-1904): Diplomasını aldıktan sonra Amerika’ya giderek Yale Đlahiyat Okulu’nu bitirdi. 1888-1889’da Antakya ve Halep pastörlüğü yaptı. Kayacık Kilisesi’nde ise 1892-1896 arasında görevliydi.⁸¹²

 

 

⁸⁰³ Reports of The A.B.C.F.M. (1914) “Institutions of the Turkey Missions, Central Turkey”, Boston 1914, s. 99.

⁸⁰⁴ Tillman T. Trowbridge, “Ordination at Aintab (10 May 1869)”, The Missionary Herald, August 1869, Vol. 65, s. 259.

⁸⁰⁵ Henry T. Perry, “The Change at Hadjin”, The Missionary Herald, July 1873, Vol. 69, s. 224.

⁸⁰⁶ Corinna Shattuck, “Kooz Olook, Great Progress”, The Missionary Herald, April 1878, Vol. 74, s. 125.

⁸⁰⁷ Marcellus Bowen, “Ordination at Smyrna”, The Missionary Herald, June 1880, Vol. 76, s. 227.

⁸⁰⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1881) “Eastern Turkey Mission”, Boston 1881, s. 43.

⁸⁰⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1883) “Central Turkey Mission, Education”, Boston 1883, s. 44.

⁸¹⁰ The Missionary Herald, “Two Ordaining Councils”, August 1898, Vol. 94, s. 313.

⁸¹¹ Corinna Shattuck, “A Pastorate in Turkey”, The Missionary Herald, October 1905, Vol. 101, s. 497.

⁸¹² Araştırmacı Faruk Taşkın’a göre bu kişi, yerel Ermeni örgütlerinden birinin lideri olduğundan, tutuklanma tehdidiyle karşı karşıya olduğu için 1896 Kasımında Antep’ten ayrılmak zorunda kalmıştı. Faruk Taşkın, “Amerikan Misyoner Okullarından ‘Merkezi Türkiye Koleji’ (1876-1924)”, Mersin Üniversitesi SBE, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2007, s. 249.

Hovhannes (1856-1942): Mezuniyet sonrası Amerika Yale Đlahiyat’ta ve Amherst Kolej’de okudu. Antep Orta Türkiye Koleji’nde 1876-1880 ve 1883-1902 tarihlerinde öğretmenlik yaptı. Rahnuma adlı derginin editörüydü. 1909-1918 yıllarında Đstanbul Protestan Kilisesi’nde pastörlük yaptı. 1919’da Amerika’ya göç etti ve Washington’da öldü.

Garabet Markaryan: Okuldan sonra Antep III. Kilise’de 1878-1893 arasında pastörlük yaptı. Adana doğumluydu ama hayatı Antep’te geçmişti. 1881-1887’de öğretmenlik yaptı.

Garabet Đstanbulyan (1882-1945): Antep Kolej’den 1905’te mezun oldu. Maraş Teoloji Okulu’nu 1908’de bitirdi. Đstanbul Immanuel Kilisesi’ne pastör yardımcısı oldu (1919). Đngiltere’de ilahiyat okudu (1922). Atina’da pastörlük yaptı (1922-1945) ve orada öldü.⁸¹³

 

Öğrenci Modelleri

Pastör Hagop Ebuhayatyan: Urfalı’ydı. Dokuz yaşlarındayken Amerikalı bir hekimin bu şehre gelmesiyle Protestan fikirlerle tanıştı. Msy. Schneider’ın ilk dönemde açtığı teoloji sınıflarından birine bir yıl devam etti. Bir dönem öğretmenlik ve vaizlik yaptı. Kendini daha da geliştirmek için önce Amerika’ya ardından Almanya’ya gitti. 1871’de Türkiye’ye döndü ve Urfa Protestan Kilisesi’ne pastör tayin edildi. Onun sayesinde kilise üyelerinin sayısı altı yılda 62’ye ulaştı. Aralık 1896’da öldürüldü.⁸¹⁴

Bir öğrenci: Kilise Teşkilatı Tarihi dersinden çok etkilenen bu öğrenci Epistle to Diognetus adlı eserin tamamını Türkçeye çevirmişti.⁸¹⁵

Baron Vartevar Muradyan: Maraşlıydı. 1865’te Maraş Teoloji Okulu kurulmadan evvel kısa dönemlik öğrencilerinden biri olarak Msy. Pratt’tan eğitim aldı. Darende ve Aşude vaizi olarak hizmet verdi.⁸¹⁶

Kevork H. Kazancıyan: Aslen Antepli olan bu kişi Maraş Đlahiyat’tan 1870’te mezun olduktan sonra Maraş, Antakya ve Halep’te pastörlük yaptı. Ardından ileri düzeyde eğitim almak için Amerika Yale Đlahiyat’a girdi. 1892 yılında Birinci Ermeni Protestan Kilisesi’nin pastörü olarak memleketi Antep’e geri döndü. 1896 Kasım ayında cemaatin liderlerinden biri olarak tutuklanma ve hapisle tehdit edilmesi üzerine Antep’ten ayrılmak mecburiyetinde kaldı.⁸¹⁷

 

 

⁸¹³ Kevork A. Sarafyan, s. 59-62.

⁸¹⁴ The Missionary Herald, “A Marchyred Preacher in Turkey”, February 1897, Vol. 93, s. 80-84.

⁸¹⁵ Thomas D. Christie, “Theological Training at Marash, Central Turkey”, The Missionary Herald,

March 1884, Vol. 80, s. 93.

⁸¹⁶ Henry T. Perry, “Ashude and Derende”, The Missionary Herald, March 1882, Vol. 78, s. 105.

⁸¹⁷ Frank A. Stone, s. 161.

Dr. Armenag Harutyun Haykazyan: 22 Eylül 1870’de Haçin’de doğdu. Đlköğretimini burada tamamladıktan sonra 1884’te Orta Türkiye Koleji’ne kaydoldu. 1889’da buradan lisans diploması aldı. Ardından Maraş Teoloji’ye girdi ve 1892’de mezun oldu. 1894’te eğitimini ilerletmek üzere Amerika’ya giderek Cambridge Üniversitesi’nde bir yıl eğitim gördü. Sonra Hartford Teoloji Okulu’nda bir yıl Yakındoğu dilleri üzerine eğitim aldı. Ardından Yale Đlahiyat Okulu’ndaki doktora çalışmasına başladı ve 1896’da girdiği bu kurumdan iki yıl sonra Yale’den doktorasını aldı. Bu süre zarfında Toronto Üniversitesi’nde de altı ay boyunca müzik ve armoni dersleri gördü. 1899’da Türkiye’ye dönerek Apostolik Enstitü’nün başına geçti ve yirmi yıl bu görevde kaldı. 7 Temmuz 1921’de öldü.⁸¹⁸

 

Etkinlikler

1869 Yılsonu Đmtihanları: Maraş Büyük Kilise’de gerçekleştirilen bu etkinliğe yörenin paşası ve diğer hükümet yetkililerinden pek çoğu katıldı. Ayrıca Ermeni ve Katolik cemaatlerinin ileri gelenleri, Amerikan konsolosluğu temsilcisi de oradaydı. Öğrencilerin okuduğu kompozisyonlardan en fazla Okulların Etkisi ve Güneş Isısı başlıklı yazılar beğeni topladı. Astronomi imtihanı bir saatten fazla sürdü. Yerli öğretmen Baron Alexan büyük takdir aldı.⁸¹⁹

Şehir Faaliyetleri: Öğrenciler dersler dışında evleri ziyaret ediyor, ayinler düzenliyor, Hıristiyanlıkla ilgili metinler okuyor ve vaaz ediyorlardı. Bunların yanı sıra Pazar okulunda da çocuk okutuyorlardı. Akşamları şehrin değişik yerlerinde 10-15 kişilik gruplara ayin ve vaazlar düzenliyorlardı.⁸²⁰

 

Kapanışı: 1914 yılında kapatıldı. 47 yıllık eğitim faaliyeti boyunca bu okulda 218 kişi okudu; bunlardan 141’i diploma aldı.⁸²¹

 

2. 10. Adana Kız Đlahiyat Okulu (1884-1927)

Amerika Đç Bölge Kadın Misyonları Birliği tarafından 1884 yılında kuruldu.⁸²² 1912’de Miss Pech müdire, Miss Webb müdire yardımcısıydı.⁸²³ 1927’de adı Adana Amerikan Kız Okulu olarak değiştirildi.⁸²⁴

⁸¹⁸ Frank A. Stone, s. 232-236.

⁸¹⁹ Tillman T. Trowbridge, “The Theological School at Marash”, The Missionary Herald, June 1869, Vol. 65, s. 196.

⁸²⁰ Paper of A.B.C.F.M. Reel 642, No. 422’den aktaran Çabuk, s. 51.

⁸²¹ Stone, s. 107.

⁸²² Reports of The A.B.C.F.M. (1923) “Near East Institutions, Educational and Social”, Boston 1923, s. 56.

Öğretmen Kadrosu: Öğretmen kadrosuna 1900’de Miss Webb ile Miss Lawrence katıldı. 1910’da 7 Ermeni, bir Rum öğretmen bulunuyordu.⁸²⁵

 

Öğrencileri ve Mezunları

1892: Toplam 34 öğrenciden 6’sı mezun oldu.⁸²⁶

1893: Öğrenci sayısı 95’ti.⁸²⁷

1894: 5 mezun verdi.⁸²⁸

1899: 87 kızdan 31’i yatılıydı.⁸²⁹

1900: 108 öğrenci okudu (70’i Ermeni, 34’ü Rum, 2’si Müslüman, 2’si Amerikalı); 4 kız mezun oldu.

Bunlardan 3’ü Maraş Kız Koleji’ne gidecekti.⁸³⁰ 1901: Öğrenci sayısı 114 olan okuldan bir kız mezun oldu.⁸³¹ 1904: 132 öğrenciden biri, Gregoryen bir papazın kızıydı.⁸³² 1906: 76’sı hazırlık, 42 ilahiyat öğrencisi vardı.⁸³³

1907: 121 öğrencinin okuduğu bu yıl 13 mezun verildi.⁸³⁴

1910: 198 öğrencisi vardı.⁸³⁵

1911: 212 kız öğrenim gördü.⁸³⁶

1912: Toplam 180 öğrenciden 40’ı yüksek okuldaydı. 73’ü yatılı okudu; 5 kız mezun oldu. Din dağılımı: 35 Protestan, Yahudi 5, Rum 16, bir Türk.⁸³⁷

1913: 160 öğrenciden 65’i yatılıydı.⁸³⁸

1914: 212 öğrenciden 81’i yatılı okudu. Bunların 62’si ilahiyatta, 105’i orta bölümdeydi. 10 kız mezun oldu.⁸³⁹

 

⁸²³ David B. Eddy, s. 157.

⁸²⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1927) “Near East Institutions, Educational and Social”, Boston 1927, s. 63.

⁸²⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1910) “Institutions of the Central Turkey”, Boston 1910, s. 116.

⁸²⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1892) “Central Turkey Mission, The Stations”, Boston 1892, s. 42.

⁸²⁷ Reports of The A.B.C.F.M. (1893) “Central Turkey Mission, Education”, Boston 1893, s. 43.

⁸²⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1894) “Central Turkey Mission, Education”, Boston 1894, s. 41.

⁸²⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1899) “Central Turkey Mission, The Schools”, Boston 1899, s. 66.

⁸³⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1900) “Central Turkey Mission, The Schools”, Boston 1900, s. 58.

⁸³¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1901) “Central Turkey Mission, The Schools”, Boston 1901, s. 48.

⁸³² Reports of The A.B.C.F.M. (1904) “Eastern Turkey Mission, St. Paul Institute”, Boston 1904, s. 61.

⁸³³ Reports of The A.B.C.F.M. (1906) “Central Turkey Mission, Hadjin”, Boston 1906, s. 82.

⁸³⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1907) “Central Turkey Mission, Hadjin”, Boston 1907, s. 67.

⁸³⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1910) “Institutions of the Central Turkey Mission”, Boston 1910, s. 116.

⁸³⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1911) “Institutions of the Turkey Missions, Central Turkey”, Boston 1911, s. 106.

⁸³⁷ Reports of The A.B.C.F.M. (1912) “Institutions of the Turkey Missions, Central Turkey”, Boston 1912, s. 102.

⁸³⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1913) “Institutions of the Turkey Missions, Central Turkey”, Boston 1913, s. 89.

1916: 212 kızın yaklaşık 62’si ilahiyat bölümündeydi. Müslüman kız sayısı, çoğu memurların kızları olmak üzere 36’ydı. 81 yatılı vardı. 11 kız mezun oldu, bunlardan biri Müslümandı.⁸⁴⁰

1923: 112 kayıtlı öğrenciden 20’si Müslüman, 14’ü Yahudi, 78’i Hıristiyandı. 25 kız yatılı kaldı.⁸⁴¹

 

 

Kapanışı: 1927’de faaliyetlerine devam etmekteydi.⁸⁴² Bu tarihten sonraki durumu hakkında bir bilgiye ulaşılamamıştır.

 

1.  AMERĐKAN YÜKSEK OKULLARI (HIGH SCHOOLS)

3. 1. Pera (Beyoğlu) Erkek Yüksek Okulu (1834-1837)

Msy. Goodell’ın Pera’daki evinin bir odasında,⁸⁴³ Alexander Paspati’nin⁸⁴⁴ başkanlığında 27 Ekim 1834’de açıldı. Bu mekanında bir yıldan fazla öğretime devam etti. Öğrenci başvuruları artınca Goodell’ın evinin tam karşısındaki bir apartmana taşındı.⁸⁴⁵ Bu okul Ermenice Bölümü ve Rumca Bölümü olmak üzere iki kısma ayrıldığından⁸⁴⁶ Ermeni öğrenciler üst kata, Rum öğrenciler de alt kata yerleştirildi. Paspati’nin tıp eğitimi için Paris’e gitmesi üzerine⁸⁴⁷ 1836’da okulun müdürlüğüne Hohannes Der Sahakyan getirildi.⁸⁴⁸ Misyonerlerin niyeti bu kurumu ileride bir yüksek okulun yahut bir kolejin başlangıcı yapmaktı.⁸⁴⁹ Çok geçmeden buraya bir teoloji bölümü ekleyerek gençleri Tanrı’nın hizmetine hazırlamayı planlıyorlardı.⁸⁵⁰

 

Öğretmen Kadrosu

William Schauffler: Đbranice dersleri veriyor, bunları geliştirmeyi tasarlıyordu.

 

⁸³⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1914) “Institutions of the Turkey Missions, Central Turkey”, Boston 1914, s. 100.

⁸⁴⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1916) “Institutions of the Turkey Missions, Central Turkey”, Boston 1916, s. 91.

⁸⁴¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1923) “Near East Institutions, Educational and Social”, Boston 1923, s. 56.

⁸⁴² Reports of The A.B.C.F.M. (1927) “Near East Institutions, Educational and Social”, Boston 1927, s. 63.

⁸⁴³ The Missionary Herald, “Religious Inquiry and the Reform among the Armenians”, February 1836, Vol. 32, s. 46.

⁸⁴⁴ Bu kişinin Amerika’da eğitim gördüğünden yukarıda bahsedilmişti. Yazar Stone’un yorumuna göre o, Amherst Kolej’de gördüğü modeli bu yüksek okulda uygulamaya çalışmıştı. Bkz. Stone, s. 40.

⁸⁴⁵ The Missionary Herald, “Joint Letter from Mr. Goodell, Mr. Dwight, Mr. Schauffler and Mr. Homes, (1 March 1836)”, August 1836, Vol. 32, s. 283.

⁸⁴⁶ The Missionary Herald, “Extracts from the Journal of the Mission”, June 1837, Vol. 33, s. 248.

⁸⁴⁷ Rufus Anderson, s. 75.

⁸⁴⁸ The Missionary Herald, “Letter from Mr. Goodell (22 September 1835)”, April 1836, Vol. 32, s. 133. ⁸⁴⁹The Missionary Herald, “Joint Letter from Mr. Goodell, Mr. Dwight, Mr. Schauffler and Mr. Homes (1 March 1836)”, August 1836, Vol. 32, s. 283-284.

⁸⁵⁰ The Missionary Herald, “Letter from Mr. Goodell (22 September 1835)”, April 1836, Vol. 32, s. 133.

Harrison O. Dwight: Dönem boyunca astronomi üzerine umumi dersler verdi.

Ardından coğrafya dersine girmeye başladı.

Hohannes Der Sahakyan: Ermenice derslerine giriyordu.⁸⁵¹

 

 

Öğretim Müfredatı: Đstanbul misyonerlerinin yazdıkları ortak bir mektupta, okulun dersleri şu şekilde sıralanmıştı:

 

Đbranice	Msy. Schauffler’ın idaresinde bir sınıf bu dersi görüyordu.
Đngilizce	Bir Đngiliz beyefendisi tarafından veriliyordu. Đlahiyat profesörü olan bu kişi kendisini işine inançla adamış biriydi.
Fransızca	Fransa ve Hollanda’da bulunmuş bir Ermeni tarafından verildi.
Đtalyanca	Napolili başarılı bir ilim adamı öğretiyordu.
Ermenice	Müdür Hohannes veriyordu.
Türkçe	Öğretmeni bir Türktü ve bu kişi Goodell’ın müştemilatında kalıyordu.
Astronomi	Msy. Dwight beş kişilik bir sınıfa bu dersi Ermenice olarak veriyordu.852
Doğal bilimler	Bu alandaki umumi konferanslar, tüm okulun her iki departmanında haftalık olarak verilmekteydi.
Diğer dersler	Rumca, Gramer, Kompozisyon, Aritmetik, Muhasebe, Coğrafya853 ve Felsefeydi.854

 

1836’daki hava ve gazla ilgili müfredat tamamlandı. Ardından elektrik konusuna geçildi. Umumi konferanslarına dışarıdan da çok kişi katılıyordu. Öğrenciler dikkat gösterdiklerinden ve önceki konferanslar hakkında sorular sorduklarından dolayı orada hazır bulunanlarla pek yararlı bir bilgi alış verişi gerçekleşiyordu.⁸⁵⁵ Bilimsel konferansları misyonerler, yeni simaları okula, dolayısıyla dinî içerikli sohbetlere çekmek için kullanıyorlardı:

“Gittikçe serpilen bir yüksek okulumuz vardı ve orada Protestanlığa hazırlayıcı bir çalışma yapılıyordu. O esnada dinî konularla ilgileniliyordu, biz de çokça dinî sohbetler yapıyorduk. Fakat çoğu kimse sıradan bir merakla yahut bilimsel aletleri görmeye geliyordu. Hiç değilse bilim veya kimya konferanslarını dinlemeye uğruyorlardı. Onları bu vasıtalarla çekebilirsek çok mutlu olacaktık. Đnsani bilgiden girerek onların zihinlerini ilahi bilgiye açacaktık. Lakin şimdi ne sevindirici bir değişim var! Artık çoğu kişi yalnızca Tanrı hakikatinin gücüne dikkatlerini yoğunlaştırıyor. Önceki gibi elektrik ya da galvanizi

⁸⁵¹ The Missionary Herald, “Joint Letter from Mr. Goodell, Mr. Dwight, Mr. Schauffler and Mr. Homes (1 March 1836)”, August 1836, Vol. 32, s. 283-284; Cyrus Hamlin, “Missionary Work in Turkey and in Syria”, December 1894, Vol. 90, s. 519.

⁸⁵² The Missionary Herald, “Journal of Mr. Dwight (29 December 1835 günü), August 1836, Vol. 32, s. 275.

⁸⁵³ The Missionary Herald, “Joint Letter from Mr. Goodell, Mr. Dwight, Mr. Schauffler and Mr. Homes (1 March 1836)”, August 1836, Vol. 32, s. 283-284.

⁸⁵⁴ The Missionary Herald, “Letter from Mr. Goodell (3 March 1835)”, November 1835, Vol. 31, s. 411. Yazar Leon Arpee bu okulda Doğu ve Batı Dilleri, Aritmetik, Coğrafya, Muhasebe, Zooloji, Fizik, Astronomi ve Teoloji derslerinin verildiğini yazmaktadır. Bkz. Leon Arpee, s. 8.

⁸⁵⁵ The Missionary Herald, “Joint Letter from Mr. Goodell, Mr. Dwight, Mr. Schauffler and Mr. Homes (1 March 1836)”, August 1836, Vol. 32, s. 283-284.

soruşturmak için değil, bilakis ruhun ebedi yazgısını, ruhu kurtaracak ve Tanrı’yı razı edecek yolu soruşturmak için geliyorlar.”⁸⁵⁶

 

Öğrencileri ve Mezunları

1835: Yaşları 12-30 arasında değişen 20 Ermeni, 10 kadar Rum öğrencisi bulunuyordu.⁸⁵⁷

Bir öğrenci: Msy. Goodell’a gelerek, artık Sebt günlerinde arkadaşlarıyla birlikte oyun kartları oynamadıklarını, Đncil metinlerini öğrenmek için bir Pazar okuluna gitmeyi istediklerini söyledi. Tüm kalplerini ve hayatlarını tamamiyle Đncil’e teslim etmiş görünen, değişik vakitlerde dinî kitaplar almaya misyonerlere giden, onlarla çok hoş sohbetler eden diğer okul arkadaşları gibi bu öğrenci de, Goodell’ın ifadesiyle, “karanlığın buraları terkettiğine, gerçek nurun onların üzerine ışımaya başladığına ve Tanrı’nın onları kutsamak ve ziyaret etmek üzere olduğuna bir delildi.”⁸⁵⁸

 

Kapanışı: Ermeni ruhban sınıfının ve ileri gelen Ermenilerin baskısı sonucu Şubat 1837’de kapandı. Okulun kapatılması Đstanbul Ermenileri arasında bir çalkantıya ve halkın Amerikalılara meyletmesine sebep oldu.⁸⁵⁹

 

3. 2. Antep Erkek Yüksek Okulu (1851-1864)

Eylül 1854’te Antep’te bir eğitim müfredatı başlatıldı ve istasyon üyeleri tarafından düzenli olarak devam ettirildi. Buna göre birinci sınıf beş, ikinci sınıf dört erkek öğrenciden oluşuyordu. Fakat misyonerler, onları aynı devrelerde burada tutmayacaklardı. Çünkü dış istasyonların acil taleplerle onları bekliyordu. Bir üçüncü sınıf teşekkül ettirmeleri imkansızdı. Okullardaki bazı ümit vadeden, parlak öğrencileri bir ihtimal gelecekte buraya kabul edebilirlerdi.⁸⁶⁰

 

Öğretmen Kadrosu

Zenope Vartabet Israilyan: Anne babası ölmüş olan bu genç Bebek Đlahiyat’ta yetişti. Bu okulda dört yıl bilimsel dersler verdi. 1854’te öldü.⁸⁶¹

⁸⁵⁶ The Missionary Herald, “Journal of Mr. Dwight”, July 1842, Vol. 38, s. 272.

⁸⁵⁷ The Missionary Herald, “Letter from Mr. Goodell (3 March 1835)”, November 1835, Vol. 31, s. 411.

⁸⁵⁸ The Missionary Herald, “Extracts from the Journal of Mr. Goodell”, August 1836, Vol. 32, s. 279.

⁸⁵⁹ The Missionary Herald, “Extracts from the Journal of the Mission”, November 1837, Vol. 33, s. 450. Goodell, sokakta karşılaştığı bir Ermeni vartabetin, okulun kapatılmasına çok üzüldüğünü söylediğine dair kayıt için bkz. The Missionary Herald, “Extracts from the Journal of the Mr. Goodell”, June1838, Vol. 34, s. 222.

⁸⁶⁰ The Missionary Herald, “Armenians, Stations Reports”, September 1855, Vol. 51, s. 271.

⁸⁶¹ Frank A. Stone, s. 101.

Baron Alexan Bezciyan (1837-1913): Bebek Đlahiyat’tan 1852’de mezun oldu ve 1856’da bu okula geldi.⁸⁶² 1861’de okul müdürü olduğu bildirilmektedir.⁸⁶³ Bebek’te öğrendiği Đngilizceyi çok rahat konuşabiliyordu. Biraz doğa felsefesi biliyordu. Sakin ve düşünceli bir kişiliği vardı.⁸⁶⁴ Mütevazı ve kendisini Hıristyanlığa adamış olan Bezciyan, öğrencilerinin sınırsız güvenini ve sevgisini kazanmıştı.⁸⁶⁵ 1869-1870 ders yılında Đngilizce, Matematik, Zihin Felsefesi, Doğa Felsefesi, Klasik Ermenice, Astronomi derslerine girdi.⁸⁶⁶ Yazar Stone’a göre onun idaresi altında okul, ilahiyat bölümündeki daha katı olan teoloji derslerinin “bilimsel” eşdeğeri haline geldi. 1856’dan 1872’ye kadar burada eğitim verdikten sonra fizik alanında daha ileri düzeyde eğitim alması için Amerika’ya gönderildi.⁸⁶⁷ Kolej açılması fikrine binaen kolej derslerine hazırlanmak amacıyla Yale Sheffield Scientific School’da öğrenim gördü ve 1874’te mezun oldu. Antep’e döndükten sonra Orta Türkiye Koleji’nin kurucuları arasında yer aldı ve bu görevine ömrünün sonuna kadar devam etti.⁸⁶⁸

 

Öğretim Müfredatı: 1854 yılında öğrenim gören iki sınıflık yüksek okulda Đngilizce, Coğrafya, Yeni Ahit’e Giriş, Tefsir, Teoloji, Vaaz Hazırlama ve Sunma dersleri görülüyordu.⁸⁶⁹

 

Öğrencileri ve Mezunları

1851: Toplam 14 öğrenciden 9’u Protestandı.⁸⁷⁰

1852: 22 öğrenci okudu.⁸⁷¹

1853: Mevcudu 37’ydi.⁸⁷²

1860: 18 dindar genç kaydoldu. Bunlar aynı zamanda misyonerlerden teoloji eğitimi de aldılar.⁸⁷³

1861: 17 gençten 14’ünü misyon barındırıyordu. Bu 14’ün yedisi Antep’ten, üçü Kilis’ten, ikisi Maraş’tan, biri Adana’dan ve biri de Tarsus’tan gelmişti. Hepsi de misyonerlik faaliyetleri ya

 

⁸⁶² H. K. Krikoryan, “Prof. Alexan Bezciyan”, The Orient. February 1913, Vol. 4, s. 2.

⁸⁶³ The Missionary Herald, “Letter from Mr. Dwight (29 April 1861)”, August 1861, Vol. 57, s. 236.

⁸⁶⁴ The Missionary Herald, “Field Notes No. 3”, March 1872, Vol. 68, s. 75.

⁸⁶⁵ Tillman T. Trowbridge, “The Theological School at Marash”, The Missionary Herald, June 1869, Vol. 65, s. 196.

⁸⁶⁶ Papers of A.B.C.F.M. Reel 640, No. 72’den aktaran Çabuk, s. 44.

⁸⁶⁷ Frank A. Stone, s. 101.

⁸⁶⁸ H. K. Krikoryan, s. 2.

⁸⁶⁹ The Missionary Herald, “Armenians, Stations Reports”, September 1855, Vol. 51, s. 271.

⁸⁷⁰ The Missionary Herald, “Station Reports, Aintab”, July 1852, Vol. 48, s. 196.

⁸⁷¹ James I. Good, s. 42; The Missionary Herald, “Armenian Mission: Station Reports, Aintab”, September 1853, Vol. 49, s. 270.

⁸⁷² James I. Good, s. 49.

⁸⁷³ The Missionary Herald, “Southern Armenians, Station Reports, Aintab”, September 1860, Vol. 56, s. 264.

da kilise görevi için hazırlanıyordu. Yedi tanesi aynı zamanda Msy. Schneider’in teoloji sınıfında da okuyordu.⁸⁷⁴

1862: 14 öğrenciden 8’i teoloji sınıfındaydı. Bunların 4’ü vaizlik ruhsatı aldı.⁸⁷⁵

Dört genç: Eğitimlerini tamamlayıp lisanslı Đncil vaizi oldular.⁸⁷⁶

 

 

Etkinlikler

1862 yılsonu imtihanları: Öğrencilerin coğrafya ve astronomi sorularına verdikleri cevaplar, tahtada çözdükleri aritmetik soruları ve diğer uygulamalar öğretmen ve öğrencilere büyük bir itibar kazandırdı. Yarım daire halinde asılı haritaların önünde oturan parlak ve zeka fışkıran öğrenciler, değişik sorulara doğru cevaplar verdiler. Misyonerler de özellikle yüksek okulun Zihin Felsefesi dersine ilgi gösterdiler. Müthiş bir hız ve konuya tam anlamıyla hakimiyet söz konusuydu. Misyonerler, hiçbir Amerikan kolejinde bundan daha üstün bir imtihana şahit olmadıklarını belirttiler. Aynı yüksek başarı mantık dersi için de geçerliydi.⁸⁷⁷

 

Kapanışı: Antep Yüksek Okulu’nun bünyesinde mevcut olan teoloji sınıfı 1864’te Maraş’a taşındı ve orada Maraş Teoloji Fakültesi’nin temelini atmış oldu.⁸⁷⁸ Muhtemelen bu tarihlerde yüksek okul da o fakültenin ilk yıllarının bilimsel ağırlıklı müfredatını oluşturdu. Çünkü Antep Yüksek Okulu hakkındaki veriler 1864’ten sonra kesilmektedir.

 

3. 3. Maraş Erkek Yüksek Okulu (1860-1863)

Kilisli öğretmen Baron Avedis, daha yüksek branşlarda eğitim vermesi için Antep’ten Maraş’a nakledildi. Msy. White’ın ifadesiyle, “şimdi gençler aritmetiğin, gramerin ve coğrafyanın gizemlerine dalıyorlardı. Avedis’in gelişi Maraş Yüksek Okulu’nun tohumu, genç kızlar ve delikanlılar için yeni bir günün şafağıydı.”⁸⁷⁹ Đki tane mükemmel okul odasından biri, yüksek okula tahsis edilmişti.⁸⁸⁰

 

Öğretmen Kadrosu

Baron Avedis: Çeşitli derslere giriyordu.

 

⁸⁷⁴ The Missionary Herald, “Letter from Mr. Dwight (29 April 1861)”, August 1861, Vol. 57, s. 236.

⁸⁷⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1862) “Eastern Turkey Mission, Education”, Boston 1862, s. 88.

⁸⁷⁶ The Missionary Herald, “Southern Armenians, Station Reports”, September 1860, Vol. 56, s. 264.

⁸⁷⁷ The Missionary Herald, “Letter from Mr. Schneider (6 May 1862)”, August 1862, Vol. 58, s. 250.

⁸⁷⁸ Judson Smith,“Central Turkey College”, The Missionary Herald, June 1900, Vol. 96, s. 223. Bu değişimle ilgili, daha evvel verilmiş olan Maraş Teoloji Okulu başlığı altındaki ayrıntılı bilgilere bakılabilir.

⁸⁷⁹ The Missionary Herald, “Letter from Mr. White (2 January 1860)”, Vol. 56, s. 105.

⁸⁸⁰ The Missionary Herald, “Letter from Mr. White (16 December 1861)”, April 1862, Vol. 58, s. 119.

Dr. Goodale: Đngilizce ve tıp dersleri okutuyordu.

Mr. White: Đncil tarihi ve genel tarih dersi veriyordu.⁸⁸¹

 

 

Öğretim Müfredatı: 1861 yılsonu imtihanları Aritmetik, Coğrafya, Gramer, Çeviri ve diğer derslerden yapıldı. Öğrencilerin yazdığı kompozisyonlar da okundu.⁸⁸²

 

Öğrencileri ve Mezunları

1860: 18 takvalı genç öğrenim gördü.⁸⁸³ 5 öğrenci Maraş Đstasyonu’ndaki teoloji sınıfına geçti.⁸⁸⁴

1861: 32 öğrenci öğrenim gördü.⁸⁸⁵

 

 

Kapanışı: Maraş Yüksek Okulu 1863 Eylül ayında kapandı.⁸⁸⁶

 

 

3. 4. Mardin Kız Yüksek Okulu (1861-1920)

1861 yılında Olive Parmelee tarafından kuruldu. Türkiye’de Arapça eğitim veren tek kız yüksek okuluydu.⁸⁸⁷ 1891’de müdiresi Miss Nutting,⁸⁸⁸ 1904’te Miss Fenenga’ydı.⁸⁸⁹

 

Öğretim Müfredatı: Mardin Kız Okulu’nun müfredatı Cebir, Astronomi, Botanik, Antik Tarih, Müzik, Fiziki Coğrafya, Fizik, Pedagoji, Ev Đşleri ve Çocuk Bakımı derslerinden oluşuyordu. Türkçe de Đngilizce gibi yabancı dil olarak öğretilmek zorundaydı. Dört yıllık öğretim boyunca her gün yarım saat Đncil’e ayrılıyordu. Günlük jimnastik antrenmanları ve haftada iki gün basketbol oyunu vardı.⁸⁹⁰ Öğretim dili Arapça idi.⁸⁹¹

 

Öğrencileri ve Mezunları

1872: 24 öğrencisi vardı.⁸⁹²

1875: 20 kız öğrenim gördü.⁸⁹³

⁸⁸¹ Papers of A.B.C.F.M. Reel 640, No. 67’den aktaran Çabuk, s. 37.

⁸⁸² The Missionary Herald, “Letter from Mr. White (16 December 1861)”, April 1862, Vol. 58, s. 119.

⁸⁸³ The Missionary Herald, “Station Reports, Aintab”, September 1860, Vol. 56, s. 264.

⁸⁸⁴ The Missionary Herald, “Southern Armenians, Station Reports”, September 1860, Vol. 56, s. 264.

⁸⁸⁵ The Missionary Herald, “Station Reports 1861”, September 1861, Vol. 57, s. 278.

⁸⁸⁶ The Missionary Herald, “Station Reports”, September 1864, Vol. 60, s. 270.

⁸⁸⁷ Frank A. Stone, s. 124.

⁸⁸⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1891) “Eastern Turkey Mission, The Stations”, Boston 1891, s. 45.

⁸⁸⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1904) “Central Turkey Mission”, Boston 1904, s. 69.

⁸⁹⁰ Agnes Fenanga, “The Mother of Many Daughters”, Light and Life, January 1911, s. 14-17; Richard S.

M. Emrich, “Mrs. Andrus of Mardin”, The Missionary Herald, Vol. 112, November 1916, s. 497; Frank

A. Stone, s. 124.

⁸⁹¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1872) “Eastern Turkey Mission”, Boston 1872, s. 29.

⁸⁹² Reports of The A.B.C.F.M. (1872) “Eastern Turkey Mission”, Boston 1872, s. 29. Bu tarihten önceki öğrenci verilerine ulaşılamamıştır.

1876: Mevcudu 17’ydi.⁸⁹⁴

1879: 15 öğrenci okuyordu.⁸⁹⁵

1888: Toplam 25 öğrencisi vardı. Yeni kaydolan 12 kız civar köylerden gelmişlerdi.⁸⁹⁶

1890: Öğrenci sayısı 35’ti.⁸⁹⁷

1891: 31 öğrenci okuyordu.⁸⁹⁸

1892: Toplam 24 kızdan 3’ü mezun oldu.⁸⁹⁹

1896: 3 kız mezun oldu. Okuldaki kızlardan 4’ü kilise üyeliğine kabul edildi.⁹⁰⁰

1903: Toplam 40 genç kız öğrenim gördü.⁹⁰¹

1904: 48 kızın 26’sı yatılıydı.⁹⁰²

1905: 45 kızdan 8’i kiliseye üye oldu.⁹⁰³

1909: Mevcudu 50’ydi.⁹⁰⁴

1911: 36 kayıtlı öğrencinin 20’si yatılı kaldı.⁹⁰⁵

1912: Kayıtlı 39 öğrencisi vardı.⁹⁰⁶

1914: Hazırlıkta 15, yüksek okulda 45 kız öğrenim gördü.⁹⁰⁷

 

 

Etkinlikler

Mezuniyet Günü: Mardin Kız Yüksek Okulu’nda 19 Haziran 1895’teki mezuniyet gününde vaize Hanna Sehda günün konuşmacısıydı ve bir saat boyunca geniş dinleyici kitlesine Toplumda Eğitimli Genç Hanımlar konusunda hitabetti. Kızların Đngilizce olarak Đsa ile Her Yerde ilahisini söylemelerinden sonra mütevelli heyeti adına Msy. Dewey mezun olan dört genç kıza diplomalarını verdi. Bir saat sonra 280’in üzerinde dinleyici, Erkek Yüksek Okulu’ndan mezun olan dört gencin konuşmalarını dinledi. Maarif Meclisi’nin temsilcileri de,

⁸⁹³ Reports of The A.B.C.F.M. (1875) “Central Turkey Mission, The Seminaries and Colleges”, Boston 1875, s. 34.

⁸⁹⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1876) “Eastern Turkey Mission, Mardin”, Boston 1876, s. 44.

⁸⁹⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1879) “Eastern Turkey Mission, Marsovan”, Boston 1879, s. 38.

⁸⁹⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1888) “Eastern Turkey Mission, Educational Work”, Boston 1888, s. 44.

⁸⁹⁷ Reports of The A.B.C.F.M. (1890) “Central Turkey Mission”, Boston 1890, s. 46.

⁸⁹⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1891) “Eastern Turkey Mission, The Stations”, Boston 1891, s. 45.

⁸⁹⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1892) “Eastern Turkey Mission, The Stations”, Boston 1892, s. 46.

⁹⁰⁰ Alpheus N. Andrus, “From Mardin (1 August 1896)”, The Missionary Herald, November 1896, Vol. 92, s. 489.

⁹⁰¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1903) “Eastern Turkey Mission, The Stations”, Boston 1903, s. 68.

⁹⁰² Reports of The A.B.C.F.M. (1904) “Central Turkey Mission”, Boston 1904, s. 69.

⁹⁰³ Reports of The A.B.C.F.M. (1905) “Eastern Turkey Mission, The Stations”, Boston 1905, s. 61.

⁹⁰⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1905) “Eastern Turkey Mission, The Stations”, Boston 1905, s. 78.

⁹⁰⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1911) “Institutions of the Turkey Missions, Eastern Turkey”, Boston 1911, s. 107.

⁹⁰⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1912) “Institutions of the Turkey Missions, Eastern Turkey”, Boston 1912, s. 103.

⁹⁰⁷ Reports of The A.B.C.F.M. (1914) “Institutions of the Turkey Missions, Eastern Turkey”, Boston 1914, s. 104.

okulun başöğretmeni ve mezun sınıfla beraber platformun göze çarpan yerinde oturuyorlardı. Dewey’in konuşmasının ardından okulun Türkçe öğretmeni de bir konuşma yaptı.⁹⁰⁸

 

Kapanışı: Mardin Đstasyonu’ndaki kurumların ve faaliyetlerin Musul merkezli Batı Đran Misyonu’na bağlanması kararından (1892) dolayı bu kız okulu da o misyona bağlı olarak faaliyetlerine devam etti.⁹⁰⁹ Ancak 1920’de Board’ın kararıyla, Mardin’deki diğer bütün kurumlarla birlikte Suriye’den sorumlu Presbiteryen Board’a devredildi ve oraya taşındı.⁹¹⁰

 

3. 5. Mardin Erkek Yüksek Okulu (1862-1920)

1862 yılının Eylül ayında Mardin Eğitim Okulu (Training School) adıyla açıldı. Musul’un Abeih bölgesindeki ilahiyatta eğitim görmüş olan Behnam Sikkar adlı kişi okulla ilgilenmesi için çağrıldı.⁹¹¹ 1868’de satın alınan araziden, “ilahiyatın yerleşmesi için”⁹¹² diye bahsedildiğine bakılırsa okulun gelişmesi neticesinde bir ilahiyat bölümünün de eklendiği düşünülebilir. 1870’te müdürü Msy. William Frederic Williams (1818-1871) idi.⁹¹³ Msy. Dewey’in kayıtlarına göre “misyon binalarının üzerinde Amerikan bayrağı dalgalanırken, ilahiyattaki çan da gayet rahat bir şekilde çalıyordu.”⁹¹⁴ Bu durumda bu kurum hazırlık, yüksek okul ve ilahiyat bölümü olarak üç katmanlı olarak düzenlenmişti. Okul için inşa edilen bina 1886’da tamamlandı.⁹¹⁵ 1885’te Msy. Caleb F. Gates’in gayretleriyle Eğitim Okulu bir yüksek okul haline getirildi.⁹¹⁶ Onun gayretleri olmasa bu gerçekleşmezdi. Çünkü 1885’teki Doğu Türkiye Misyonu yıllık toplantısında sunulan rapora göre Mardin tarlası okul için henüz hazır değildi. Ancak Gates o yıl 20 öğrenciyle yüksek okulu açtı. Ertesi yıl bu okulu teftişe

gelen Msy. Barnum olumlu rapor verince resmen tanındı.⁹¹⁷

 

 

Öğretim Müfredatı: Đki bölüm halinde düzenlendi. Birinci bölümde üç yıllık bir eğitim veriliyordu. Đkincisi ise yedi aylık tek bir dönemden ibaretti. Öğrenciler Đncil, Đsa’nın

⁹⁰⁸ A. N. Andrus, “The High School [Mardin]”, The Missionary Herald, October 1895, Vol. 91, s. 402.

⁹⁰⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1892) “Eastern Turkey Mission, The Stations”, Boston 1892, s. 46.

⁹¹⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1921-1922) “Near East Institutions, Educational and Social”, Boston 1922, s. 81.

⁹¹¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1863) “Eastern Turkey Mission”, Boston 1863, s. 78.

⁹¹² The Missionary Herald, “Letter from Mr. Williams (24 September 1868)”, January 1869, Vol. 65, s.

23. Aynı raporda misyoner eğitimcilerin oturması için iki yıllığına bir evin kiralandığı da bildirilmektedir.

⁹¹³ The Missionary Herald, “Mission Schools”, May 1870, Vol. 66, s. 146.

⁹¹⁴ W. C. Dewey, “Gleanings from Letters”, The Missionary Herald, March 1879, Vol. 75, s. 106.

⁹¹⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1886) “Eastern Turkey Mission, Mardin”, Boston 1886, s. 47.

⁹¹⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1921-1922) “Near East Institutions, Educational and Social”, Boston 1922, s. 81.

⁹¹⁷ Caleb F. Gates, Not To Me Only, Princeton: Princeton University Press, 1940, s. 71-73.

Hayatı gibi dinî derslerin yanı sıra Coğrafya, Aritmetik gibi bilimsel dersler de görüyorlardı.⁹¹⁸ Eğitim dili Arapçaydı.⁹¹⁹ Süryanice de öğretiliyordu.⁹²⁰

 

Öğrencileri ve Mezunları

1862: Đlk öğrencileri 8 kişiydi.⁹²¹

1864: Bu yılki mezunları, Harput Đlahiyat’tan mezunlarla birlikte (toplam altı kişi) Çermik, Lice, Karabaş, Saatiköy ve Derik köylerinde uzun kış tatili boyunca, misyonerlerin deyimiyle, faydalı işler yapacaklardı.⁹²²

1871: Đkinci sınıftakiler (biri hariç) çok güzel okuyordu. Bazıları okumada mükemmel bir dereceye çıkmıştı. Birkaç ay öncesine kadar, daha evvel bilmedikleri coğrafyada, kartların ve kürelerin kullanımında özellikle çok iyilerdi. Aritmetiği birinci dönemde öğrenmişlerdi ama bu sınıfa geçince ayrıntısıyla çalıştılar. Đsa’nın hayatı, dönem başında öğretmen yokluğu yüzünden kısmen öğretilebildi.⁹²³ Đlahiyat bölümünde 5 öğrenci vardı.⁹²⁴ Ertesi yıl bu sayı 12’ye çıktı.⁹²⁵

1875: Đlahiyat bölümünde 10 öğrenci vardı.⁹²⁶

1876: 6 genç ilahiyattaydı.⁹²⁷

1879: 22 öğrenci okuyordu.⁹²⁸ Üçüncü sınıftakiler misyonerler tarafından önemli tarlalarda istihdam edildiler.⁹²⁹

1882: 10 öğrenciyle açıldı. Bunların 4’ü Mardin’den, 6’sı Midyat’tan gelmişti.⁹³⁰

1884: Mevcut 6 öğrenci kış tatilinde Mardin’in değişik yerlerine gönderildi. Evden eve ziyaretlerde bulundular ve vaaz ettiler.⁹³¹

1885: Đlahiyattan 5 kişi mezun oldu.⁹³²

⁹¹⁸ Mr. Pond, “Theological School at Mardin (15 November 1871)”, The Missionary Herald, April 1872, Vol. 68, s. 116.

⁹¹⁹ George F. Herrick, “A Native Ministry for Turkey”, The Missionary Herald, August 1879, Vol. 65, s. 288; The Missionary Herald, “Mission Schools”, May 1870, Vol. 66, s. 146.

⁹²⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1905) “Eastern Turkey Mission, The Stations”, Boston 1905, s. 61.

⁹²¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1863) “Eastern Turkey Mission”, Boston 1863, s. 78.

⁹²² The Missionary Herald, “Station Reports, Diarbekir”, June 1864, Vol. 60, s. 177.

⁹²³ Mr. Pond, “Theological School at Mardin (15 November 1871)”, The Missionary Herald, April 1872, Vol. 68, s. 116. Görüldüğü üzere bu tarihlerde adı geçen ilahiyat okulu istenilen ölçekte aktif değildi. Msy. Pond’a göre bunun sebebi, “şu ana kadar bu okula ‘fidelik’ olacak halk okullarının kurulmamış olmasıydı.” Aynı yer, s. 116. Bu çerçevede bir ortaokul (middle school) kurulduğu görülmektedir. Bkz. Alpheus N. Andrus, “Mardin, The Educational Work”, The Missionary Herald, October 1879, Vol. 75, s. 380.

⁹²⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1871) “Eastern Turkey Mission”, Boston 1871, s. 34.

⁹²⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1872) “Eastern Turkey Mission”, Boston 1872, s. 29.

⁹²⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1875) “Central Turkey Mission, The Seminaries and Colleges”, Boston 1875, s. 27.

⁹²⁷ Reports of The A.B.C.F.M. (1876) “Eastern Turkey Mission, Mardin”, Boston 1876, s. 44.

⁹²⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1879) “Eastern Turkey Mission, Marsovan”, Boston 1879, s. 38.

⁹²⁹ Alpheus N. Andrus, “Mardin, The Educational Work”, The Missionary Herald, October 1879, Vol. 75,

s. 380.

⁹³⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1882) “Eastern Turkey Mission”, Boston 1882, s. 43.

⁹³¹ Alpheus N. Andrus, “The Week of Prayer in the Mardin District”, The Missionary Herald, June 1884, Vol. 80, s. 236.

1887: Öğrenci sayısı 43’tü.⁹³³

1890: 54 öğrencinin⁹³⁴ 40’ı yüksek okul bölümünde, 14’ü hazırlıktaydı. 4 öğrenci teoloji programındaydı. Ayrıca öğrencilerden biri Müslümandı, ama Hıristiyanlığı kabul etmişti.⁹³⁵

1891: Toplam 43 öğrenci okudu.⁹³⁶

1895: Mezun olan dört kişiden biri Mardin Protestan Kilisesi pastörünün oğluydu. Mezun sınıfın ikisi gündüzcü okullarda öğretmenlik yapacaktı, birinin bir makam elde etmesi bekleniyordu.⁹³⁷

1896: Ülkedeki karışıklıklar nedeniyle bu sene mezun vermedi.⁹³⁸

1903: 49 öğrenciden hiçbiri mezun olmadı.⁹³⁹

1904: Toplam 52 genç okudu.⁹⁴⁰

1905: 21’i yüksek bölümde, 34’ü hazırlıktaydı. 27 yatılı öğrenci vardı.⁹⁴¹ 1909: Öğrenci mevcudu 120’ydi.⁹⁴² Bunların 13’ü ilahiyatta okudu.⁹⁴³ 1910: 100 gençten 12’si ilahiyat bölümünde öğrenim gördü.⁹⁴⁴

1911: 80 öğrenci kayıtlıydı. Bunların 12’si ilahiyatta okudu.⁹⁴⁵

1912: Kayıtlı 55 öğrencinin 4’ü mezun oldu. Đlahiyatta 10 öğrenci okudu. Hepsi üç yıllık müfredatı bitirmiş oldular ve diplomalarını aldılar.⁹⁴⁶

1913: 91 öğrencinin 31’i yatılıydı.⁹⁴⁷

1914: 108 öğrenciden 10’u Müslümandı.⁹⁴⁸

Üç öğrenci: Yüksek okulun başarılı öğrencilerinden oluşturulan teoloji sınıflarından yetiştiler. Yakob, Boğos ve Yohanna adlı bu kişilerden ilki, okulun kasasından para çalarken

 

 

⁹³² Reports of The A.B.C.F.M. (1885) “Eastern Turkey Mission, Constantinople”, Boston 1885, s. 48.

⁹³³ Reports of The A.B.C.F.M. (1887) “Eastern Turkey Mission, Mardin”, Boston 1887, s. 88.

⁹³⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1890) “Central Turkey Mission”, Boston 1890, s. 46.

⁹³⁵ Caleb F. Gates, “Students at Mardin”, The Missionary Herald, April 1890, Vol. 86, s. 156.

⁹³⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1891) “Eastern Turkey Mission, The Stations”, Boston 1891, s. 40.

⁹³⁷ Alpheus N. Andrus, “The High School [Mardin]”, The Missionary Herald, October 1895, Vol. 91, s. 402.

⁹³⁸ Alpheus N. Andrus, “From Mardin (1 August 1896)”, The Missionary Herald, November 1896, Vol. 92, s. 489.

⁹³⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1903) “Eastern Turkey Mission, The Stations”, Boston 1903, s. 68.

⁹⁴⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1904) “Eastern Turkey Mission”, Boston 1904, s. 69.

⁹⁴¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1905) “Eastern Turkey Mission, The Stations”, Boston 1905, s. 61.

⁹⁴² Reports of The A.B.C.F.M. (1905) “Eastern Turkey Mission, The Stations”, Boston 1905, s. 78.

⁹⁴³ Reports of The A.B.C.F.M. (1905) “Eastern Turkey Mission, The Stations”, Boston 1905, s. 78.

⁹⁴⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1910) “Institutions of the Eastern Turkey, Eastern Turkey”, Boston 1910,

s. 123.

⁹⁴⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1911) “Institutions of the Turkey Missions, Eastern Turkey”, Boston 1911, s. 107.

⁹⁴⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1912) “Institutions of the Turkey Missions, Eastern Turkey”, Boston 1912, s. 103.

⁹⁴⁷ Reports of The A.B.C.F.M. (1913) “Institutions of the Turkey Missions, Eastern Turkey”, Boston 1913, s. 92.

⁹⁴⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1914) “Institutions of the Turkey Missions, Eastern Turkey”, Boston 1914, s. 104.

yakalanınca okuldan uzaklaştırıldı. Đkincisi, bir köy okuluna öğretmen oldu. Üçüncüsü ise Harput tarlasına pastör tayin edildi.⁹⁴⁹

 

Etkinlikler

Genç Erkekler Cemiyeti (Young Men’s Society): Yüksek okulun öğrencileri, Mardin Kilisesi ve cemaatinin gençleriyle birleşerek bu cemiyeti kurdular. Her Sebt günü toplantı düzenliyorlardı. Başkanı Müdür Gates’ti. Ancak o, idareyi gençlerin eline bırakmaya gayret ediyordu. Cemiyetin faaliyetleri arasında toplantıları idare etmek ve hedefler belirlemek için komiteler seçmek; hastaları ziyaret etmek; devamsızları, niye devam etmediklerini öğrenmek; üye olmayan gençleri buraya çekmek bulunuyordu.⁹⁵⁰

 

Kapanışı: 1920 tarihinde American Board’ın kararıyla, Suriye’den sorumlu Presbiteryen Board’a devredildi ve oraya taşındı.⁹⁵¹

 

3. 6. Sivas Yatılı Kız Yüksek Okulu (1864-1918)

Okulun etkisini bölgeye yaymak ve köy kızlarını köy misyonerlik faaliyetlerine hazırlamak amacıyla⁹⁵² Miss Flavia Bliss tarafından 1864’te kuruldu.⁹⁵³ 1878’de Miss Chamberlain’ın çalışmalarıyla yeniden yapılandırıldı.⁹⁵⁴ 1882’de eskisine nazaran daha iyi halde olduğu bildiriliyordu.⁹⁵⁵ 1885’te müdiresi Miss Chamberlain’dı.⁹⁵⁶ 1886’da çok başarılı olduğu kaydedilmişti.⁹⁵⁷ Kayıtlara göre 1902’deki⁹⁵⁸ ve 1912’de müdiresi Mary L. Graffam’dı.⁹⁵⁹

 

Öğretim Müfredatı: “Bu kızlar alfabeden başladılar, okumayı öğrendiler. Birkaç yıl içerisinde köylerde öğretmenlik yapmak üzere gittiler”⁹⁶⁰ diyen Msy.bn. Fensham okulun

 

⁹⁴⁹ Caleb F. Gates, s. 75.

⁹⁵⁰ C. F. Gates, “Mardin-The Boys’ High School”, The Missionary Herald, October 1888, Vol. 84, s. 437.

⁹⁵¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1921-1922) “Near East Institutions, Educational and Social”, Boston 1922, s. 81.

⁹⁵² Florence A. Fensham, s. 52.

⁹⁵³ Reports of The A.B.C.F.M. (1921-1922) “Near East Institutions, Educational and Social”, Boston 1922, s. 83.

⁹⁵⁴ Florence A. Fensham, s. 52.

⁹⁵⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1881) “Stations-Sivas”, Boston 1881, 34.

⁹⁵⁶ Annual Report of The Woman’s Board of Missions (1885) “Foreign Work”, Boston 1885, s. 143.

⁹⁵⁷ Reports of The A.B.C.F.M. (1886) “Western Turkey Mission, Sivas”, Boston 1886, s. 35.

⁹⁵⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1902) “Western Turkey Mission, The Stations”, Boston 1902, s. 54.

⁹⁵⁹ David B. Eddy, s. 97.

⁹⁶⁰ Florence A. Fensham, s. 52.

müfredatı ve kuruluş amacı hakkında kısmen bilgi veriyordu. 1902 müfredatında dikiş ve pratik terzilik de yer alıyordu.⁹⁶¹

 

Öğrencileri ve Mezunları

1879: Mevcudu geçen yılın iki katıydı.⁹⁶²

1881: 3-4 kız Protestanlık görüşlerini benimsedi.⁹⁶³

1890: Mevcudu 37’ydi.⁹⁶⁴ 1891: Öğrenci sayısı 45’ti.⁹⁶⁵ 1892: 49 öğrencisi vardı.⁹⁶⁶

1895: 250 öğrenci okudu, mezun 5 kızın 3’ü öğretmen oldu.⁹⁶⁷

1899: 5 kız mezun oldu.⁹⁶⁸

1901: 60 öğrencisi vardı.⁹⁶⁹

1902: 20 kız yatılı kaldı.⁹⁷⁰

1903: Toplam öğrenci sayısı 60’tı.⁹⁷¹

1904: 61 kız okudu.⁹⁷²

1905: 61 öğrenciden 7’si mezun oldu.⁹⁷³

1910: Öğenci sayısı 79’du. ⁹⁷⁴

1911: Toplam 541 öğrencinin okuduğu bu kurumda 87 yüksek, 148 orta bölümlerdeydi. 35 yatılı vardı. Din dağılımı: Ermeni 511, Rum 30.⁹⁷⁵

1912: 726 kayıtlı öğrencinin 116’sı yüksek okulda, 195’i orta bölümde, 305’i ilkokulda okudu. 39 kız yatılı kaldı. Ermeniler 702, Rumlar 24 kişiydi.⁹⁷⁶

1913: Toplam 700 öğrencinin 45’i yatılıydı.⁹⁷⁷

 

⁹⁶¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1902) “Western Turkey Mission, The Stations”, Boston 1902, s. 54.

⁹⁶² Reports of The A.B.C.F.M. (1879) “Eastern Turkey Mission, Marsovan”, Boston 1879, s. 29.

⁹⁶³ Reports of The A.B.C.F.M. (1881) “Eastern Turkey Mission”, Boston 1881, s. 49.

⁹⁶⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1890) “Western Turkey Mission, The Stations”, Boston 1890, s. 39.

⁹⁶⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1891) “Eastern Turkey Mission”, Boston 1891, s. 35.

⁹⁶⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1892) “Eastern Turkey Mission, Sivas”, Boston 1892, s. 38.

⁹⁶⁷ Reports of The A.B.C.F.M. (1895) “Eastern Turkey Mission, The Schools”, Boston 1895, s. 44.

⁹⁶⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1889) “Central Turkey Mission, The Stations”, Boston 1899, s. 57.

⁹⁶⁹ Ernest C. Partridge, “Growth at Sivas”, The Missionary Herald, December 1902, Vol. 88, s. 525.

⁹⁷⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1902) “Western Turkey Mission, The Stations”, Boston 1902, s. 54.

⁹⁷¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1903) “Eastern Turkey Mission, Sivas”, Boston 1903, s. 53.

⁹⁷² Reports of The A.B.C.F.M. (1904) “Western Turkey Mission, Sivas”, Boston 1904, s. 55.

⁹⁷³ Reports of The A.B.C.F.M. (1905) “Western Turkey Mission, Sivas”, Boston 1905, s. 47.

⁹⁷⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1910) “Institutions of the Central Turkey”, Boston 1910, s. 111.

⁹⁷⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1911) “Institutions of the Turkey Missions, Western Turkey”, Boston 1911, s. 105.

⁹⁷⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1912) “Institutions of the Turkey Missions, Western Turkey”, Boston 1912, s. 99.

⁹⁷⁷ Reports of The A.B.C.F.M. (1913) “Institutions of the Turkey Missions, Western Turkey”, Boston 1913, s. 83.

1914: 130 kız yüksek bölümde, 120 kız orta bölümdeydi. Toplam 463 öğrenci okudu. Bunların 50’si erkek talebeydi.⁹⁷⁸

1916: Kayıtlı öğrenci sayısı 400’ün üzerindeydi.⁹⁷⁹

 

 

Etkinlikler

Misyonerlik Çalışması: Öğretmen Miss Blake ve öğrencileri haftada 22 evi ziyaret ederek misyonerlik çalışmalarını yürütüyorlardı.⁹⁸⁰

 

Kapanışı: 1918’de kapatıldı.⁹⁸¹

 

 

3. 7. Merzifon Yatılı Kız Okulu (1865-1938)

Msy. Leonard ve eşi Merzifon’daki ilk misyonerlik çalışmalarına 1861’de başladılar. Hasköy Kız Okulu’ndan mezun olan Miss Anna Felisyan’ı burada bir okul açması için çağırdılar. O da bu teklifi kabul ederek geldi ve kız okulunu açtı. Yaşları 10-35 arasında değişen Ermeni kız ve kadınları okuma öğrenmeye o kadar istekliydiler ki, bir ellerinde kitapları, diğer ellerindeki beşiklerde bebekleriyle birlikte okula geliyorlardı. Yatılı bir kız okulu açma niyeti, şartlar elvermediği için hemen gerçekleşemedi. O sırada Harput’ta çalışan Anna Eliza Fritcher 1863’te buraya nakledildi. Onun öncülüğünde bir yatılı okul 8 öğrenciyle⁹⁸² 1865’te açıldı.⁹⁸³ Yatılı hale gelmeden basit bir kız okulu şeklinde ufak çaplı bir kurum olarak devam etti. Sözgelimi 1863’te 26 öğrencisi vardı.⁹⁸⁴ 1870’lerde ufak bir mekanda eğitim veren bu kurum, 1887’de büyük, ferah bir binaya kavuştu. Rum cemaatinden çok sayıda öğrenci geliyordu. Buradaki çalışmalar Müslüman ebeveynlerin de dikkatini çekmeye başlamıştı.⁹⁸⁵ 1886 yılında Merzifon Anadolu Koleji kurulduğunda ismi Anadolu

 

 

 

 

 

⁹⁷⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1914) “Institutions of the Turkey Missions, Western Turkey”, Boston 1914, s. 95.

⁹⁷⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1916) “Institutions of the Turkey Missions, Western Turkey”, Boston 1916, s. 89.

⁹⁸⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1882) “Western Turkey Mission”, Boston 1882, s. 39.

⁹⁸¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1917-1918) “Near East Institutions, Educational and Social”, Boston 1918, s. 179.

⁹⁸² The Orient, “Jubilee of Anatolia Girls’s School”, 1 July 1914, Đstanbul: Bible House Basımevi, Vol. 5,

s. 252.

⁹⁸³ Reports of The A.B.C.F.M. (1866) “Eastern Turkey, The Armenians”, Boston 1866, s. 75.

⁹⁸⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1863) “Eastern Turkey Mission”, Boston 1863, s. 61.

⁹⁸⁵ Ira F. Pettibone, “Growth at Marsovan”, The Missionary Herald, January 1888, Vol. 84, s. 20.

Kız Okulu olarak değişti.⁹⁸⁶ 1 Şubat 1893’te bir yangın geçirdi.⁹⁸⁷ 1895’te Miss Gage müdire oldu.⁹⁸⁸ 1912’de müdiresi Charlotte R. Willard idi.⁹⁸⁹

 

Misyonerler bu okul için besledikleri ulvi hedeflere ulaşmak adına, başvuran bütün kızların, ilkokullarda öğretilen tüm genel konulardan yapılan giriş sınavını geçmelerini şart koşuyorlardı. Bu eleme sürecini geçmeyi başaranlar üç yıllık müfredata kabul ediliyordu. Öğrenciler anadillerinde ders görecekler, yerel kıyafetlerini giyecekler, kendi ev işlerini yapacaklar, ödeyebildikleri kadarıyla eğitim masraflarını ödeyeceklerdi. Böylece kızlar kendi memleket kültürlerine yabancılaşmadan yetişmiş olacaklardı.⁹⁹⁰

 

Öğretmen Kadrosu

Miss Ann Eliza Fritcher (1831-1896): 1865’te Merzifon’da eğitim hizmetine başladı.

Otuz yıl aralıksız çalıştıktan sonra sağlığı bozulduğu için 1893’te ülkesine döndü.⁹⁹¹

Msy.bn. Gage: 1893’te Merzifon’a geldi.⁹⁹² Okulun müdiresi oldu. 1898’de sağlığı bozulunca bu görevden ayrıldı.⁹⁹³

Miss Martha King (1867-1896): 1893’te Merzifon’da öğretmenliğe başladı. Đki buçuk yıl sonra hastalandı ve hayatını kaybetti.⁹⁹⁴

Msy.bn. Charlotte R. Williard: Carleton Kolej’de öğretmendi. 1895’te kolejin kadrosuna katıldı. Aslında o yıl Hac yolculuğundaydı ve Merzifon’a uğramıştı. O sırada, Carleton Kolej’de özel yetiştirdiği öğrencisi Miss King’in çiçek hastalığından ölmesi üzerine burada temelli kalmaya karar verdi. Böylece 35 sene sürecek olan hizmetine başladı.⁹⁹⁵ 1898’de okula müdire oldu.⁹⁹⁶

Miss Phoebe Cull: 1871-1898 arası görev yaptı.⁹⁹⁷

Maritza: Müdire Frithcer sağlığı nedeniyle Amerika’ya gittiğinde (1873) arkadaşı Anna ile birlikte okulu idare etti.⁹⁹⁸ Ayrıca Pazar okulundaki kızları da yetiştiriyordu.⁹⁹⁹

⁹⁸⁶ Frank A. Stone, s. 83.

⁹⁸⁷ White, Bir Amerikan…, s. 150.

⁹⁸⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1895) “Western Turkey Mission, The Stations”, Boston 1895, s. 43.

⁹⁸⁹ David B. Eddy, s. 98.

⁹⁹⁰ Frank A. Stone, s. 81.

⁹⁹¹ Fannie E. Washburn, “Miss Ann Eliza Fritcher”, The Missionary Herald, August 1896, Vol. 92, s. 318-319.

⁹⁹² The Missionary Herald, “Miss Martha A. King”, April 1896, Vol. 92, s. 143.

⁹⁹³ George E. White, “Arrival and Work in Merzifon”, Charlotte R. Willard of Merzifon Her Life and Times, (der) Ernest Pye, Fleming Revell şirketi, 1933, s. 39.

⁹⁹⁴ White, Bir Amerikan…, s. 152.

⁹⁹⁵ White, Bir Amerikan…, s. 155.

⁹⁹⁶ George E. White, a.g.m. s. 39.

⁹⁹⁷ Reports of The A.B.C.F.M. (1906) “Western Turkey Mission, Marsovan”, Boston 1906, s. 67.

Anna Felisyan: Kendisinden “derin bir maneviyatla bütünlediği harikulade yeteneğe sahip” diye bahsedilen bir Ermeniydi. 1882’de Amerika’ya giderek Mt. Holyoke Đlahiyat Okulu’nda okudu. Ardından Merzifon Kız Okulu’nda elli yıldan fazla görev yaptı.¹⁰⁰⁰

 

1891’deki öğretmen kadrosunda şu isimler yer alıyordu: Miss Flavia Bliss (sonradan Mrs. Garner), Miss Finnie E. Washburn, Miss Mary P. Wright, Miss Jane C. Smith ve Miss Bertha Smith, Miss Anna Felisyan.¹⁰⁰¹ 1903’teki öğretmen kadrosu 16 kişiden oluşuyordu. Bunların 4’ü Merzifon Anadolu Kız Koleji mezunuydu.¹⁰⁰²

 

Gülbadi Alan’ın araştırmasında ise okulda yukarıdakiler dışında görev yapan yabancı ve yerli öğretmenler şunlardı: Miss Jennie, Miss Susie D. Riggs, Miss C. Bush, Miss Anderson, Miss Barnes, Miss Ward, Miss Ethel Jaynes, Mrs. Margot. Yerliler: Prapian Güregyan, Nunig Dolamacıyan, Miss Babasinyan, Miss Kuyumcuyan, Miss Çemberciyan, Miss Tarakçıyan, Miss Penirian, Miss Constantinou, Miss Chrysaki, Miss Vasiliki, Miss Keimaridoa, Miss Proussaeos, Miss Aspasia.¹⁰⁰³

 

Öğretim Müfredatı: Yazar Stone’a göre Merzifon Kız Okulu’nda ilk önceleri ortaokul seviyesinde eğitim verildi. Ancak sonradan tam bir lise programına geçildi. Müfredatta Matematik, Tarih, Botanik, Jeoloji, Fizik yanında Felsefe ve Ev Đdaresi dersleri de bulunuyordu. Đlaveten dikiş nakış ve müzik öğretiliyordu. Ancak bu dersler için öğrencilerden ek ücret alınmıyordu.¹⁰⁰⁴

 

1868’de Aritmetik, Coğrafya, Astronomi, Psikoloji, Ahlak Bilimi, Tarih dersleri görülüyordu. Haftanın yarısı el işlerine ayrılmıştı. Kızlar okulun işlerini de kendileri yapıyorlardı.¹⁰⁰⁵ 1873’teki yılsonu imtihanları aritmetik, gramer, geometri, Kitab-ı Mukaddes Tarihi, St. Paul Tarihi, Seküler Tarih, Astronomi, Doğal Felsefe, Fizik, Đlahi Söyleme, Elişi ve

 

⁹⁹⁸ Julius Y. Leonard, “A Few Words from Marsovan”, The Missionary Herald, October 1873, Vol. 69, s. 320.

⁹⁹⁹ The Missionary Herald, “Sebt-Schools at Marsovan”, September 1875, Vol. 71, s. 274.

¹⁰⁰⁰ Frank A. Stone, s. 82.

¹⁰⁰¹ George F. Herrick, “Sketch of Marsovan Station”, The Missionary Herald, October 1891, Vol. 87, s. 405.

¹⁰⁰² Reports of The A.B.C.F.M. (1903) “Western Turkey Mission, Constantinople”, Boston 1903, s. 50.

¹⁰⁰³ Gülbadi Alan, s. 158-163.

¹⁰⁰⁴ Frank A. Stone, s. 82.

¹⁰⁰⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1868) “The Seminaries”, Boston 1868, s. 24.

Harita Çizimi derslerinden yapıldı.¹⁰⁰⁶ 1878 müfredatı ise Cebir, Astronomi, Ahlak Felsefesi, Đncil Tarihi, Kutsal Metinler derslerinden oluşuyordu.¹⁰⁰⁷ Đlk dönemlerde American Board Đngilizce dersine izin vermiyordu. 1881’de seçmeli ders oldu, ertesi yıl düzenli müfredata dahil edildi. Aynı yasak müzik dersi için de geçerliydi. Bu ders ancak 1886’da müfredata konulabildi.¹⁰⁰⁸ 1900-1901 yılı sınav çizelgesine bakarak ders müfredatını ve dersleri veren öğretmenleri ortaya koyabiliriz:

 

Hazırlık	Đncil (Miss Kuyumcuyan, Miss Azarian, Constantian, Mimaridon, Miss Riggs, Constantion, Mrs. Pomiryan), Ermenice (Azaryan, Riggs, Güregyan), Türkçe (Kuyumcuyan, Agopyan), Đngilizce (Miss Cull, Mrs. H. C. Tracy, Mr. Riggs, Mrs. Riggs), Aritmetik (Güregyan, Kuyumcuyan, Azaryan, Constantion, Miss Kyriakou), Coğrafya (Mimaridon, Mrs. Mimaridon), Mitoloji (Mimaridon, Miss Kyriakou)
1. Yıl	Đncil (Miss Felician, Mrs. Adanalıyan, Miss Mimaridon, Mrs. Mimaridon), Đngilizce (Constantion, Mr. C. T. Riggs), Đngilizce Gramer (Cull, Mrs. Smith), Cebir (Miss Ward), Rumca (Mimaridon, Prof. Theocharides)
2. Yıl	Ermenice (Mr. Gülbenkyan, Güregyan, Azarian), Türkçe (Kuyumcuyan, Prof. Agopyan), Rumca (Prof. Theocharides, Mr. Riggs)
3. Yıl	Ahlak (Mr. C. T. Rigss, Miss Willard), Psikoloji (Cull, Dr. Barnum), Rumca (Mimaridon, Mrs. Riggs), Đngilizce Gramer (Cul, Mr. Riggs)
4. Yıl	Ahenk Đlmi (Miss Güregyan, Dr. Tracy, Mimaridon, Miss Constantinon), Türkçe (Kuyumcuyan, Miss Smith), Ermenice (Azarian, Gülbenkyan), Geometri (Prof. Sivaslıyan,  Miss  Ward),  Türk  Tarihi  (Felisyan,  Azaryan,  Constantion,  Mrs. Theocharides)1009

 

Okulun temel eğitim dilleri Ermenice ve Türkçeydi. Okula bir Rumca bölümünün eklendiği 1884 yılında Ermeniler kadar Rum kızları da okula gelmeye başladılar.¹⁰¹⁰

 

Öğrencileri ve Mezunları

1865: Bu açılış yılında 5 yatılı öğrencisi vardı. Yatılılar ücret ödemiyorlardı. Đki ay sonra öğrenci sayısı 25’e yükseldi.¹⁰¹¹

1868: 18’i yatılı olmak üzere 35 öğrenci okuyordu.¹⁰¹² 5 kız mezun oldu.¹⁰¹³

1869: 35 öğrenci okudu.¹⁰¹⁴ Eğitimlerini tamamlayan 5 kız diplomalarını aldılar.¹⁰¹⁵

 

¹⁰⁰⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1873) “Western Turkey Mission”, Boston 1873, s. 19.

¹⁰⁰⁷ Reports of The A.B.C.F.M. (1878) “Eastern Turkey Mission”, Boston 1878, s. 31.

¹⁰⁰⁸ The Orient, “Jubilee of Anatolia Girls’s School”, 1 July 1914, Đstanbul: Bible House Basımevi, Vol. 5,

s. 252. Müzik ve Đngilizcenin, öğrencileri asıl hedeflerinden saptıracağı, gereksiz yere meşgul edeceği düşünülüyordu.

¹⁰⁰⁹ Papers of A.B.C.F.M. Reel 618, No. 159-160’dan aktaran Alan, s. 152-153. Bu kaynakta ders müfredatındaki değişiklikler ve gelişmeler geniş bir şekilde ele alınmıştır. Bkz. Gülbadi Alan, s. 148-152. ¹⁰¹⁰ Frank A. Stone, s. 82.

¹⁰¹¹ The Orient, “Jubilee of Anatolia Girls’s School”, 1 July 1914, Đstanbul: Bible House Basımevi, Vol. 5,

s. 252.

¹⁰¹² Reports of The A.B.C.F.M. (1868) “Western Turkey Missions, The Seminaries”, Boston 1868, s. 24.

¹⁰¹³ White, Bir Amerikan…, s. 122.

1870: Öğrenci sayısı 40’tı.¹⁰¹⁶ 9 kız mezun oldu. Bunlardan 7’si öğretmenlikle meşgul oldu, 2’si Merzifon’da öğretmen muavini olarak kaldı, biri Merzifon Teoloji’de okuyan bir gençle evlendi. Đlk açıldığından bu yana okuldan toplam 31 kız mezun oldu. Bu yılkiler hariç 75 kız az ya da çok bu okulda öğrenim görmüştü.¹⁰¹⁷

1871: Mezun olan 8 öğrencinin hepsi kilise üyesiydi.¹⁰¹⁸

1872: 30 yatılı, 8 gündüzcü kız öğrenim gördü.¹⁰¹⁹

1873: 27’si yatılı olmak üzere¹⁰²⁰ toplam 43 öğrencisi vardı. Bu, tarihindeki en yüksek sayıydı. Đlahiyat bölümü 6 mezun verdi.¹⁰²¹

1874: 31 öğrenci öğrenim gördü.¹⁰²²

1875: Toplam 21 öğrenci okudu.¹⁰²³ 7 kız mezun oldu.¹⁰²⁴

1878: 30 öğrencisi vardı.¹⁰²⁵

1879: 10 kişilik bir sınıf mezun oldu. 18 hazırlık, 31 yatılı öğrencisi vardı.¹⁰²⁶

1880: 25 yatılı, 15 gündüzcü öğrenci okudu.¹⁰²⁷

1881: Mevcudu 30’du.¹⁰²⁸

1882: 20 gündüzcü, 21 yatılı öğrenci okudu.¹⁰²⁹

1884: 30 kişilik kapasitesini aşarak 58 öğrenciye ulaştı. 22’si gündüzcüydü. Hazırlıkta 10 öğrencisi vardı.¹⁰³⁰

1885: 31 yatılı, 16 gündüzcü kız öğrenim görüyordu.¹⁰³¹

1886: Toplam 70 kızın 45’i yatılıydı.¹⁰³²

 

¹⁰¹⁴ Ira F. Pettibone, “Western Turkey Mission, Schools at Marsovan”, The Missionary Herald, March 1869, Vol. 65, s. 88.

¹⁰¹⁵ Ira F. Pettibone, “Schools at Marsovan-New Evangelical Union (17 December 1868)”, The Missionary Herald, March 1869, Vol. 65, s. 89.

¹⁰¹⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1870) “Western Turkey, Stations”, Boston 1870, s. 21.

¹⁰¹⁷ Life and Light, “Girls’ Schools in Turkey, Number One: at Marsovan”, March 1878, Vol. 8, s. 69.

¹⁰¹⁸ Judson Smith,“The Schools at Marsovan”, The Missionary Herald, April 1871, Vol. 67, s. 109.

¹⁰¹⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1872) “Western Turkey Mission, Seminaries and Schools”, Boston 1872,

s. 17.

¹⁰²⁰ Julius Y. Leonard, “A Few Words From Marsovan”, The Missionary Herald, October 1873, Vol. 69,

s. 320.

¹⁰²¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1873) “Western Turkey Mission”, Boston 1873, s. 19.

¹⁰²² The Missionary Herald, “[Merzifon Đstasyonu 1874 Raporu] Congregations, Schools, The Church”, September 1874, Vol. 70, s. 280; Reports of The A.B.C.F.M. (1874) “Western Turkey Mission, The Home”, Boston 1874, s. 16.

¹⁰²³ The Missionary Herald, “Girls’ Boarding School”, September 1875, Vol. 71, s. 275.

¹⁰²⁴ The Missionary Herald, “[Merzifon Đstasyonu 1874 Raporu] Congregations, Schools, The Church”, September 1874, Vol. 70, s. 280.

¹⁰²⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1878) “Eastern Turkey Mission”, Boston 1878, s. 31.

¹⁰²⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1879) “Eastern Turkey Mission, Marsovan”, Boston 1879, s. 28.

¹⁰²⁷ Reports of The A.B.C.F.M. (1880) “Western Turkey Mission”, Boston 1880, s. 41.

¹⁰²⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1881) “Western Turkey Mission, Marsovan”, Boston 1881, s. 39. ¹⁰²⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1882) “Western Turkey Mission, Marsovan”, Boston 1882, s. 33. ¹⁰³⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1884) “Stations-Marsovan”, Boston 1884, s. 32.

¹⁰³¹ Annual Report of The Woman’s Board of Missions (1885) “Foreign Work”, Boston 1885, s. 10.

¹⁰³² Reports of The A.B.C.F.M. (1886) “Western Turkey Mission, Marsovan”, Boston 1886, s. 36.

1887: Toplam 68 öğrencinin 37’si yatılıydı. 12 mezunun 4’ü köylerine öğretmen oldu. Biri Edirne’ye gitti. Biri evlenerek Samsun’a yerleşti.¹⁰³³

1888: 15 mezun eğitim faaliyetlerinde istihdam edildi.¹⁰³⁴

1889: 75 kızın 28’i yatılıydı. 5 kız mezun oldu.¹⁰³⁵

1890: Merzifon yatılı Kız: 113, 43’ü yatılı. 1/4’ü Rum öğrencilerden oluşuyordu.¹⁰³⁶

1891: 91 (62 Ermeni+23 Rum) öğrencinin 40’ı yatılıydı.¹⁰³⁷

1892: 105 öğrencinin dağılımı: 83 Ermeni+18 Rum+2 Alman+2 Türk şeklindeydi. 53’ü yatılıydı.¹⁰³⁸

1893: Mevcudu 87’ydi.¹⁰³⁹

1894: 86 kız öğrenim görüyordu.¹⁰⁴⁰

1895: 94 öğrenciyle açıldı, ancak dönem sonuna kadar bu sayı 114’e ulaştı. Yaklaşık 40 öğrenci Merzifon dışındaki şehir ve köylerden gelmişti.¹⁰⁴¹ 50 kız yatılı kalıyordu.¹⁰⁴²

1896: 120 öğrencinin eğitim gördüğü bu yıl¹⁰⁴³ 6 öğrenci mezun oldu.¹⁰⁴⁴

1897: 131 öğrencinin 68’i yatılıydı. 6 mezun.¹⁰⁴⁵ Bu tarihe kadar toplam 108 kız buradan mezun edildi. Bunların 96’dan fazlası öğretmenlik mesleğini seçerken, 20’si yerli pastörlerle evlendi.¹⁰⁴⁶

1898: Öğrenci mevcudu 143’tü.¹⁰⁴⁷

1899: 162 öğrencinin 40’ı Rumdu. 10 mezun verildi.¹⁰⁴⁸

1900: 183 öğrenci okuyordu.¹⁰⁴⁹

1901: 183 (123’ü Ermeni, 57’si Rum) kızın 73’ü yatılıydı. 11 kız mezun oldu, 21’i kiliseye kabul edildi.¹⁰⁵⁰

1902: 200 öğrencinin dörtte biri Rumdu.¹⁰⁵¹

1903: Bu yıl 35. yılını kutlayan kız okulundan toplam 160 kız mezun edilmişti.¹⁰⁵²

 

¹⁰³³ Reports of The A.B.C.F.M. (1892) “Western Turkey Mission, Marsovan”, Boston 1887, s. 75. ¹⁰³⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1889) “Western Turkey Mission, The Stations”, Boston 1889, s. 47. ¹⁰³⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1889) “Western Turkey Mission, The Stations”, Boston 1889, s. 47. ¹⁰³⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1890) “Western Turkey Mission, The Stations”, Boston 1890, s. 39. ¹⁰³⁷ Reports of The A.B.C.F.M. (1891) “Western Turkey Mission”, Boston 1891, s. 33.

¹⁰³⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1892) “Western Turkey Mission, The Stations”, Boston 1892, s. 37. ¹⁰³⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1893) “Western Turkey Mission, The Stations”, Boston 1893, s. 37. ¹⁰⁴⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1894) “Western Turkey Mission, The Stations”, Boston 1894, s. 34.

¹⁰⁴¹ Frances C. Gage, “The Girls’ School at Marsovan”, The Missionary Herald, March 1895, Vol. 91, s. 103.

¹⁰⁴² Reports of The A.B.C.F.M. (1895) “Western Turkey Mission, The Stations”, Boston 1895, s. 43. ¹⁰⁴³ Reports of The A.B.C.F.M. (1896) “Western Turkey Mission, The Stations”, Boston 1896, s. 44. ¹⁰⁴⁴ Frances C. Gage, “Pupils at Marsovan”, The Missionary Herald, November 1896, Vol. 92, s. 487. ¹⁰⁴⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1897) “Western Turkey Mission, The Stations”, Boston 1897, s. 47. ¹⁰⁴⁶ The Missionary Herald, “Anatolia College and Girls’ School”, August 1897, Vol. 93, s. 301.

¹⁰⁴⁷ Reports of The A.B.C.F.M. (1898) “Western Turkey Mission, The Stations”, Boston 1898, s. 50. ¹⁰⁴⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1899) “Western Turkey Mission, The Stations”, Boston 1899, s. 56. ¹⁰⁴⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1900) “Western Turkey Mission, Marsovan”, Boston 1900, s. 48.

¹⁰⁵⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1901) “Western Turkey Mission, The Schools”, Boston 1901, s. 56.

¹⁰⁵¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1902) “Western Turkey Mission, Marsovan”, Boston 1902, s. 53.

¹⁰⁵² Reports of The A.B.C.F.M. (1903) “Western Turkey Mission, Constantinople”, Boston 1903, s. 50.

1904: 57’si yatılı olmak üzere 167 öğrenci okudu. 15 mezundan 4’ü Merzifon ve civarında, 2’si Trabzon’a, biri Sivas’a, biri de Çanakkale’de öğretmenliğe başladı.¹⁰⁵³

1906: 160 öğrenciden 61’i yatılıydı. 46 Rum, 112 Ermeni, 1 Rus, 1 Amerikalı öğrenci vardı.¹⁰⁵⁴

1907: 184 öğrencinin 87’si yatılıydı. 9 mezundan 5’i öğretmen oldu.¹⁰⁵⁵

1909: 81’i yatılı olmak üzere öğrenci mevcudu 181’di.¹⁰⁵⁶

1910: 58’i Rumlardan oluşan 181 kişilik mevcudun 83’ü yatılı okudu.¹⁰⁵⁷

1911: Hazırlıkta 138, ilk bölümde 28, üst sınıflarda ise 49 öğrenci vardı. Toplam 229 öğrencinin dinlere göre dağılımı şöyleydi: 149 Ermeni, 78 Rum, bir Rus, bir Đsviçreli.¹⁰⁵⁸

1912: 250 öğrencisi vardı.¹⁰⁵⁹ Bunların 48’i yüksek, 142’si hazırlık, 35’i ilk, 15’i anaokulu bölümlerindeydi. 10 öğrenci de sağırlar okulundaydı. 96 kız yatılı kaldı. Din dağılımı: Ermeni 157, Rum 85, Türk 4, Đsveçli 2, Amerikalı 2.¹⁰⁶⁰

1913: Toplam 253 öğrencinin 100’ü yatılı kaldı. Yüksek bölümde 53 kızın eğitim gördüğü kurumda bir Müslüman kız da okudu.¹⁰⁶¹

1914: 269 öğrencinin 125’i yatılıydı. Mezun verilmeyen bu yılda 6 Türk öğrenci dikkat çekiyordu.¹⁰⁶²

1916: Kayıtlı öğrenci sayısı 300’den aşağı değildi.¹⁰⁶³

 

 

Bir genç kız: Evlendi ve Samsun’a yerleşti.¹⁰⁶⁴

Dört genç kız: Mezun olur olmaz öğretmenliğe başladılar.¹⁰⁶⁵

Bir genç kız: Mezun olduktan sonra Talas’a gitti. Orada bir okul açtı (1871). Ayrıca iki son sınıf öğrencisi de ona yardıma gelmişti. Gurbette görev yapmak o dönemde hiç kolay değildi. Msy. Barrows “bu kızlar, öğretmenlik yapmak üzere memleketlerine döndüklerinde öyle azıcık  bir  baskıya  maruz  kalacak  değiller.  Onlara  her  daim  şu  sorulacak:  ‘Neden

 

¹⁰⁵³ Reports of The A.B.C.F.M. (1905) “Western Turkey Mission, Marsovan”, Boston 1905, s. 46. ¹⁰⁵⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1906) “Western Turkey Mission, Marsovan”, Boston 1906, s. 67. ¹⁰⁵⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1907) “Western Turkey Mission, Marsovan”, Boston 1907, s. 57. ¹⁰⁵⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1909) “Western Turkey Mission, Marsovan”, Boston 1909, s. 60.

¹⁰⁵⁷ Reports of The A.B.C.F.M. (1910) “Institutions of the Turkey Missions, Western Turkey”, Boston 1910, s. 111.

¹⁰⁵⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1911) “Institutions of the Turkey Missions, Western Turkey”, Boston 1911, s. 104.

¹⁰⁵⁹ David B. Eddy, s. 98.

¹⁰⁶⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1912) “Institutions of the Turkey Missions, Western Turkey”, Boston 1912, s. 99.

¹⁰⁶¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1913) “Institutions of the Turkey Missions, Western Turkey”, Boston 1913, s. 83.

¹⁰⁶² Reports of The A.B.C.F.M. (1914) “Institutions of the Turkey Missions, Western Turkey”, Boston 1914, s. 96.

¹⁰⁶³ Reports of The A.B.C.F.M. (1916) “Institutions of the Turkey Missions, Western Turkey”, Boston 1916, s. 89.

¹⁰⁶⁴ “Reports of The A.B.C.F.M. (1887) Western Turkey Mission, Marsovan”, Boston 1887, s. 75.

¹⁰⁶⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1887) “Western Turkey Mission, Marsovan”, Boston 1887, s. 75.

evlenmiyorsunuz?’ Buralarda her genç kızdan, evlilik yaşının en ilk başında evlenmesi beklenir de”¹⁰⁶⁶ diyerek bir başka toplumsal zorluk yaşadıklarını dile getiriyordu.

Bir genç kız: Vezirköprü’deki bir misyoner kız okulunun başına geçti. Oradaki Ermeni okulu kapatılınca bu genç kızın okulu hayli kalabalıklaştı.¹⁰⁶⁷

Kurius Aristides: Merzifon’daki Pazar okulunda öğretmenlik yaptı. Misyonerlerin takdirini kazandı.¹⁰⁶⁸

 

Öğrenci Modelleri

Marian: Gözleri görmüyordu. Hafızası Đncil’den bölümlerle, ilahilerle ve mezmurlarla doluydu. Berrak bir sesi vardı. Mezun olduktan sonra Sakarya nehri kıyısındaki Ortaköy’de Đncil-kadını olarak hizmet veriyordu. 1876’da o bölgeyi gezen Msy. Parsons, çok sayıda kadından oluşmuş bir Sebt günü cemaati vardı. Çocuklar da buraya gelip gidiyorlardı. Marian ayrıca 12 yerli Rum Protestanın yaşadığı Hueli’ye davet edilmişti. Ayrıca birkaç ay Geyve’de gezici vaizelik yaptı ve yine yapacaktı.¹⁰⁶⁹

Styliani: Rum asıllıydı. Annesi çorap örerek kazandığı bir Türk lirasını okul ücreti olarak getirmiş ve kızının okula kaydedilmesi için adeta yalvarmıştı. Müdire Willard ilk başta bu miktarın, kızın öğretim masraflarını karşılamayacağını söyledi, ancak daha sonra Amerikalı dostlarından aldığı maddi yardımlarla Styliani’yi okula aldı. Yıllar sonra Styliani yüksek bir dereceyle mezun oldu. Ayrıca iyi bir Hıristiyan olmuş, herkesin takdirini kazanmıştı.¹⁰⁷⁰

Bir Türk kızı: Okula geldikten kısa bir süre sonra Osmanlı hükümetinin “yabancı okullara Müslüman öğrencilerin gönderilmemesi” yasağı bağlamında okuldan alındı. Çok geçmeden evlendirildi. Okuldaki arkadaşları ve Müdire Willard davetli olarak kızın düğününe gittiler ve onu teselli ederek, dost olduklarını yinelediler.¹⁰⁷¹

 

 

 

 

 

 

¹⁰⁶⁶ The Missionary Herald, “Letter from Mr. Barrows (25 July 1871)”, November 1871, Vol. 67, s. 358. ¹⁰⁶⁷ Julius Y. Leonard, “A Gratifying Visit to Vezir Keopreu (17 July 1873)”, The Missionary Herald, November 1873, Vol. 69, s. 365.

¹⁰⁶⁸ The Missionary Herald, “Sebt-Schools at Marsovan”, September 1875, Vol. 71, s. 274.

¹⁰⁶⁹ Benjamin Parsons, “A Tour-Blind Marian (22 March 1876)”, The Missionary Herald, June 1876, Vol. 71, s. 186.

¹⁰⁷⁰ Claribel Platt, “With Miss Willard in The Anatolia Girls’ School (1904-1911), Charlotte R. Willard of Merzifon Her Life and Times, (der) Ernest Pye, Fleming Revell şirketi, 1933, s. 45-46.

¹⁰⁷¹ Platt, a.g.m., s. 46-47.

Etkinlikler

Merzifon Kralın Kızları (Marsovan King’s Daughters): 1891 yılına ait bir kayıtta, 20 kız üyenin şehirdeki kadınlara ve fakir, okula gelemeyen genç kızlara haftada bir ya da iki kez Đncil dersi verdikleri kaydedilmektedir.¹⁰⁷²

 

Kapanışı: Şubat 1912’de kapandı.¹⁰⁷³ Yeniden açıldıktan sonra 1916’da Martha A. King Sağırlar Okulu’yla birleştirildi.¹⁰⁷⁴ 1921’de eğitimine ara veren kurum 8 Ocak 1924’te Merzifon Amerikan Kız Hayat Okulu adıyla ve 8 öğrenciyle yeniden açıldı. 1929’da dört yıllık bir ortaokul haline getirildi. 1938’de öğrenci azlığı ve mali imkansızlıklar nedeniyle kapandı.¹⁰⁷⁵

 

Đstanbul Amerikan Kız Okulu’nun dışında Anadolu’daki Amerikan okullarından ilk olarak bu okulda bir Türk kızının okuduğu görülmektedir. Ayrıca en uzun ömürlü kız okulu ünvanını da burası taşımaktadır.

 

3. 8. Maraş Yatılı Kız Yüksek Okulu (1865-1879)

Bu okul, mahalle okullarında okuyanlardan daha ileride, kız ilahiyatta okuyanlardan daha aşağı seviyede bulunan kız öğrenciler için açıldı. Bir başka amacı da kızların okumasına karşı olan halkın önyargısını kırmaktı.¹⁰⁷⁶ Raporlara göre Maraş’taki Evanjelik faaliyetin başlangıcında bir tane kadın zar zor okuyabiliyordu. Đnsanlar Đncil nimetiyle oğlanları gibi kızlarına da okuma öğretmeye hevesli hale geldiler.¹⁰⁷⁷ Misyoner hanımlar 1860’ta evlerini açarak 12 kıza Đncil, Coğrafya, Aritmetik, Ermenice, Yazı, Müzik dersleri verdiler. Başarısı yüksek olanları Antep Kız Đlahiyat Okulu’na gönderiyorlardı.¹⁰⁷⁸ Msy.bn. White, buradaki kısa ikameti sırasında kızlar için bir okul açtı ve iki sınıfını, adı geçen okula uygun hale getirdi.¹⁰⁷⁹ Ona Msy.bn. Goodale yardım ediyordu.¹⁰⁸⁰ Misyona ait arazide kız okulu için inşa

¹⁰⁷² “Western Turkey Mission”, Reports of The A.B.C.F.M., (1891), s. 33.

¹⁰⁷³ Reports of The A.B.C.F.M. (1924) “Near East Institutions, Educational and Social”, Boston 1924, s. 80.

¹⁰⁷⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1924) “Institutions of the Turkey Missions, Western Turkey”, Boston 1916, s. 89.

¹⁰⁷⁵ Gülbadi Alan, s. 185; Frank A. Stone, s. 282.

¹⁰⁷⁶ The Missionary Herald, “Letter from Mr. Montgomery (26 July 1865)”, November 1865, Vol. 61, s.

357.

¹⁰⁷⁷ The Missionary Herald, “Sketch of Marash Station”, May 1894, Vol. 90, s. 198.

¹⁰⁷⁸ Papers of A.B.C.F.M. Reel 642, No.456 ve Reel 642, No. 464’ten aktaran Mustafa Çabuk, s. 37.

¹⁰⁷⁹ The Missionary Herald, “Sketch of Marash Station”, May 1894, Vol. 90, s. 198. Hatta Msy.bn. White’ın okulunda 1861’de 13 kız eğitim almıştı. The Missionary Herald, “Station Reports 1861”, September 1861, Vol. 57, s. 278.

edilen bina 1865’te tamamlanarak 30 kız öğrenciyle açıldı.¹⁰⁸¹ 1868’de müdireliğini Josephine

L. Coffing üstlendi.¹⁰⁸² Okulu Protestan cemaati destekliyordu.¹⁰⁸³ 1869’a kadar ücretsiz olan okul, o yıl ilk olarak öğrenci başına 18 kuruş ücret almaya başladı.¹⁰⁸⁴ 1871’de bir yatılı bölümü olduğu kaydedilmiştir.¹⁰⁸⁵

 

Öğretmen Kadrosu

Antepli bir kız: Đlk açıldığında tek başına görev yaptı. Antep’teki Miss Proctor’ın okulundan mezundu.¹⁰⁸⁶

Josephine L. Coffing: Maraş’a 1865’te geldi.¹⁰⁸⁷ 1868’de müdirelik yapıyordu.¹⁰⁸⁸ 1877’de kadrodaydı.¹⁰⁸⁹

Charlotte D. Spencer: 1877’de kadrodaydı.¹⁰⁹⁰

Miss Borness: 1883’te burada öğretmendi.¹⁰⁹¹

 

Öğretim Müfredatı: 1870’lerdeki müfredat şöyleydi:

 

1. Yıl	Đncil Tarihi, Aritmetik, Fiziki Coğrafya, Osmanlıca, Ermenice, Ermenice Gramer, Ermeni Tarihi, Resim, Harita Çizimi
2. Yıl	Đncil (haftada iki kez), Doğa Felsefesi, Türkçe Gramer, Osmanlıca, Đngilizce
Öğretmenlik Sınıfı	Öğretmen adaylarına bu mesleğin inceliklerini öğreten dersler verilir1092

 

1886’daki dersler: Cebir, Geometri, Astronomi, Tarih, Botanik, Fizyoloji, Jeoloji, Doğa Felsefesi, Ahlak Felsefesi, Hıristiyanlığın Delilleri, Đncil, Eski Ahit Tarihi, Vokal ve Enstrümental Müzik, Dikiş.¹⁰⁹³ Eğitim dili Ermeniceydi.¹⁰⁹⁴

 

¹⁰⁸⁰ The Missionary Herald, “Station Reports 1861”, September 1861, Vol. 57, s. 278.

¹⁰⁸¹ The Missionary Herald, “Letter from Mr. Montgomery (26 July 1865)”, November 1865, Vol. 61, s.

357. Mustafa Çabuk 1865’te 15-20 öğrencinin okuduğunu bildirmektedir. Bkz. Çabuk, s. 37.

¹⁰⁸² Rufus Anderson, c.2, s. 312.

¹⁰⁸³ The Missionary Herald, “Letter from Mr. Montgomery (26 July 1865)”, November 1865, Vol. 61, s.

357.

¹⁰⁸⁴ Papers of A.B.C.F.M. Reel 640, No.70’ten aktaran Çabuk, s. 37.

¹⁰⁸⁵ Tillman T. Trowbridge, “Letter to Theological Students”, The Missionary Herald, April 1871, Vol. 67, s. 103. Halbuki Rufus Anderson yüksek okula dışardan gelenlerin rahatlığı için 1872’de bir yatılı kısmın eklendiğini söylemektedir. Bkz. Rufus Anderson, c.2, s. 312.

¹⁰⁸⁶ The Missionary Herald, “Letter from Mr. Montgomery (26 July 1865)”, November 1865, Vol. 61, s.

357.

¹⁰⁸⁷ The Missionary Herald, “Letter from Mrs. Cofing (December 1870)”, June 1871, Vol. 67, s. 184.

¹⁰⁸⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1868) “The Seminaries”, Boston 1868, s. 35.

¹⁰⁸⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1877) “Central Turkey Mission”, Boston 1877, s. 31.

¹⁰⁹⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1877) “Central Turkey Mission”, Boston 1877, s. 31.

¹⁰⁹¹ The Missionary Herald, “Progress of the Revival at Adana”, May 1883, Vol. 79, s. 181.

¹⁰⁹² Papers of A.B.C.F.M. Reel 643, No.64’ten aktaran Mustafa Çabuk, s. 39.

¹⁰⁹³ Reports of The A.B.C.F.M. (1886) “Central Turkey Mission, Aintab”, Boston 1886, s. 43.

¹⁰⁹⁴ The Missionary Herald, “Mission Schools”, May 1870, Vol. 66, s. 146.

Öğrencileri ve Mezunları

1868: Öğrenci mevcudu 38’di. Bunlardan 6’sı Maraş Teoloji Okulu’nda okumakta olan gençlerle evliydi.¹⁰⁹⁵

1869: Okuyan öğrenci sayısı 38’di.¹⁰⁹⁶

1870: Öğrenci mevcudu 40’tı.¹⁰⁹⁷

1871: Mevcudu 35’ti.¹⁰⁹⁸ Yılsonu raporunda bu sayının 30’a düştüğü görülmektedir.¹⁰⁹⁹

1873: Ortalama 25 öğrencisi vardı.¹¹⁰⁰

1874: Mevcudu 18’di.¹¹⁰¹

1882: 29 yatılı, 23 gündüzcü öğrencisi vardı.¹¹⁰²

1883: 14 yatılı öğrenci okuyordu.¹¹⁰³

1886: 19 öğrenciden 15’i hazırlıktaydı. Artık kolej olarak bilinmeye başlandı.¹¹⁰⁴

1910: Toplam 115 öğrencinin 79’u kolejde, 36’sı hazırlıktaydı. Din dağılımı: 103 Protestan, 13 Gregoryen.¹¹⁰⁵

Bir genç kız: Maraş’ın Yerebakan köyündeki küçük bir okulda çalışmaya başladı. Ayrıca evden eve giderek 8 kadına eğitim veriyordu.¹¹⁰⁶

Bir genç kız: Ekim 1873’te Elbistan’a gönderildi. Oradaki pastörün yazdığına göre 30’dan fazla kıza ve 50 kadına eğitim veriyordu. Misyonerler derhal ona mektup yazarak kadın sayısını düşürmesini istediler. Çünkü bir insan bu kadar kişiyle başedemezdi.¹¹⁰⁷

Bir genç kız: Orta bölümden mezun olduktan sonra Zeytun’a gönderildi. Oradaki 55 öğrencili küçük bir okulda öğretmenlik yapıyordu. Bazı oğlanlar ondan büyüktü, ama o onlarla başetmesini bilmişti.¹¹⁰⁸

¹⁰⁹⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1868) “The Seminaries”, Boston 1898, s. 35. Araştırmacı Çabuk bu yılın öğrenci mevcudunu 25 olarak vermektedir. Bkz. Mustafa Çabuk, s. 37.

¹⁰⁹⁶ Papers of A.B.C.F.M. Reel 640, No.71’den aktaran Mustafa Çabuk, s. 37.

¹⁰⁹⁷ Papers of A.B.C.F.M. Reel 640, No.71’den aktaran Mustafa Çabuk, s. 37. 1870-1871 kış döneminde kız öğrenciler Maraş ve civarındaki 405 evi ziyaret ederek vaaz, Đncil okuma gibi etkinliklerde bulundular. Bkz. Papers of A.B.C.F.M. Reel 640, No.73’ten aktaran Mustafa Çabuk, s. 38. Ekim ayı itibariyle öğrenci sayısı 31’di. The Missionary Herald, “Letter from Mrs. Coffing (December 1870)”, June 1871, Vol. 67, s. 184.

¹⁰⁹⁸ Tillman T. Trowbridge, “Letter to Theological Students”, The Missionary Herald, April 1871, Vol. 67, s. 103.

¹⁰⁹⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1871) “Central Turkey, Marash”, Boston 1871, s. 33.

¹¹⁰⁰ Josephine L. Coffing, “Women’s Work in the Marash Field”, The Missionary Herald, August 1873, Vol. 69, s. 248.

¹¹⁰¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1874) “Central Turkey Mission”, Boston 1874, s. 23.

¹¹⁰² Reports of The A.B.C.F.M. (1882) “Central Turkey Mission, Marash”, Boston 1882, s. 40.

¹¹⁰³ Thomas D. Christie, “Progress of the Revival at Adana”, The Missionary Herald, May 1883, Vol. 79,

s. 181.

¹¹⁰⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1886) “Central Turkey Mission, Aintab”, Boston 1886, s. 41.

¹¹⁰⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1910) “Institutions of the Central Turkey”, Boston 1910, s. 116.

¹¹⁰⁶ Josephine L. Coffing, “Women’s Work in the Marash Field”, The Missionary Herald, August 1873, Vol. 69, s. 248.

¹¹⁰⁷ Josephine L. Coffing, “Women’s Work in the Marash Field”, The Missionary Herald, August 1873, Vol. 69, s. 248.

Yarpuz pastörünün karısı: 1876’da mezun oldu. Yarpuz’a döndü ve kadınlara eğitim vermeye başladı.¹¹⁰⁹

Bir genç kız: 1878’de mezun olduktan sonra Fındıcak köyüne öğretmenlik yapmaya gönderildi. Evleri dolaşarak Đncil dersleri verdi. Ayrıca genç kızlara günde üç saat dikiş öğretti.¹¹¹⁰

Bir genç kız: Mezun olduktan sonra Zeytun’a giderek kadınlar için bir çalışma başlattı. 30 Ermeni, 10 Protetstan kadına okuma öğretti.¹¹¹¹

 

Etkinlikler

Maraş Yabancı Misyonerlik Cemiyeti: Maraş Yatılı Kız Okulu öğrencileri kendi aralarında bu isim altında bir yardım topluluğu oluşturdular. 1886 yılında iki haftada bir toplantı düzenlediler. Kadın Misyonları Birliği’ne (WBM) 606 kuruş (26.70 dolar) bağışta bulundular. Bu miktarı akrabalarından, özellikle Maraşlı kadınlardan toplamışlardı. Ayrıca yıllık toplantı da yapıyorlardı.¹¹¹²

 

Taşınması: Daha iyi hizmet vereceği düşünülerek 1879’da, müdiresi Jossephine L. Coffing’le birlikte Adana yöresindeki Haçin’e nakledildi.¹¹¹³

 

3. 9. Haçin Ev Okulu (Hadjin Home School, 1880-1920)

Maraş Yatılı Kız Okulu, 1880’de Haçin’e taşındı ve Haçin Ev Okulu adıyla bu yörede faaliyetini sürdürdü.¹¹¹⁴ Bu taşınmanın amacı, Haçinli kadınların eğitilmelerine daha fazla ihtiyaç olduğunun düşünülmesiydi. Müdire Josephine L. Coffing’e, Msy.bn. Charlotte D. Spencer eşlik etti. Bu okula iki Müslüman Türk kızı da bir süre devam etti.¹¹¹⁵ 1912’de başında Miss Olive Vaughn vardı, Miss Edith Cold onun yardımcısıydı.¹¹¹⁶

 

 

 

¹¹⁰⁸ Josephine L. Coffing, “Women’s Work in the Marash Field”, The Missionary Herald, August 1873, Vol. 69, s. 248.

¹¹⁰⁹ Papers of A.B.C.F.M. Reel 643, No.104’ten aktaran Çabuk, s. 39.

¹¹¹⁰ Papers of A.B.C.F.M. Reel 643, No.104’ten aktaran Çabuk, s. 39.

¹¹¹¹ Henry Marden,“Good News from Zeitoon”, The Missionary Herald, December 1879, Vol. 75, s. 502.

¹¹¹² Corinna Shattuck, “The Girls’ College”, The Missionary Herald, August 1886, Vol. 82, s. 301.

¹¹¹³ Reports of The A.B.C.F.M. (1880) “Central Turkey Mission”, Boston 1880, s. 52; Thomas D. Christie, “The Female Missionaries”, The Missionary Herald, July 1879, Vol. 75, s. 256.

¹¹¹⁴ The Missionary Herald, “Sketch of Marash Station”, May 1894, Vol. 90, s. 198; The Missionary Herald, “The Home at Hadjin”, July 1887, Vol. 83, s. 259.

¹¹¹⁵ Frank A. Stone, s. 103 ve 105.

¹¹¹⁶ David B. Eddy, s. 158.

Öğretmen Kadrosu

Mrs. Coffing: Bu okulda yöneticilik ve öğretmenlik yaparak hayatının geri kalan 25 yılını adadı.¹¹¹⁷

Miss Swenson: 1895’te geldi. Diğer dört öğretmenden üçü Maraş Kız Koleji’nden mezundu.¹¹¹⁸

Đki Yerli Yardımcı: Maraş Kız Koleji’ni bitirdikten sonra Müdire Coffing’in asistanlığını yaptılar.¹¹¹⁹

1902’deki 10 öğretmenden 6’sı yerliydi. Bunların biri Đstanbul Amerikan Kız Koleji’nden, biri Fırat Kız Koleji’nden, 4’ü de Maraş Kız Koleji’nden mezundu.¹¹²⁰ 1912’de kadroda 11 yerli yardımcı öğretmen vardı.¹¹²¹

 

Öğretim Müfredatı: Akademik dersler yanında Müzik, Dikiş, Jimnastik ve Vokal Müzik dersleri de veriliyordu. Her öğrenci için Türkçe, üst sınıflardakiler için Đngilizce dersleri vardı. Ermenice, sadece Ermenilere; Rumca, Rumlara öğretiliyordu. Đngilizce derslerine Amerikalılar giriyordu.”¹¹²² 1902’de müfredata Fizik, Botanik ve Tarih eklendi.¹¹²³

 

Din Eğitimi: Derslerin dışında gerçekleştirilen birtakım faaliyetlerle öğrencilerin din eğitimi daha kalıcı hale getiriliyordu. Müdire Coffing her günkü müfredatta yer alan ve müfredat dışında uygulanan din eğitimi öğretimini şu şekilde rapor etmişti:

“Şimdi burada 23 öğrencimiz var. 21’i bize ilk geldiklerinde yardım almadan Đncil’den bir ayet bile okuyamıyordu. Şu an güzelce okuyorlar. Pazar akşamları Judea’nın Kralları dersimiz var. Cumartesi akşamları, hafta boyunca okunan duaların muğlak yerlerini soru cevap şeklinde işliyor ve izah ediyoruz. Bu dönemin diğer akşamlarını Elijah ve Elisha tarihlerine ayırmıştık. Şimdi ise Aziz Peter’in Mektupları’nı okuyoruz. Her kızımız sabah kahvaltısında okumak üzere bir ya da üç ayet ezberliyor. Bütün öğrenciler Mezmurlar’ı öğreniyor. Çarşamba öğleden sonraları bütün öğrencilerimizle birlikte bir dua toplantısı yapıyoruz. Cumartesi sabahları Miss Holister, Uluslararası Pazar-Okulu Dersleri veriyor. Orta bölümdeki kızlar I. ve II. Samuel kitaplarındaki tarihi bilgileri çalışıyorlar. Daha alt

 

 

 

¹¹¹⁷ Frank A. Stone, s. 103.

¹¹¹⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1895) “Central Turkey Mission, The Stations”, Boston 1895, s. 48.

¹¹¹⁹ The Missionary Herald, “The Home at Hadjin”, July 1887, Vol. 83, s. 259.

¹¹²⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1902) “Central Turkey Mission, Hadjin”, Boston 1902, s. 60.

¹¹²¹ David B. Eddy, s. 158.

¹¹²² Frank A. Stone, s. 105.

¹¹²³ Reports of The A.B.C.F.M. (1902) “Central Turkey Mission, Hadjin”, Boston 1902, s. 60.

sınıflardaki kız ve erkekler, Yaradılış Kitabı’ndan basit dersler yapıyorlar. Ufak öğrenciler ise Đncil’den hikayeler okuyorlar.”¹¹²⁴

 

Görüldüğü üzere din eğitimi için akşam saatleri etüt dersleri yapılmakatdır. Her yaş/sınıf grubu, mutlaka Đncil merkezli olarak peygamberler ve krallar tarihini öğrenmektedir. Bu da bir metottur; o saatlerde peygamber kıssalarından yahut ahlaki hikayelerden yola çıkılarak donuklaşmayan, aksine canlı geçen sohbet/dersler öğrencinin merakını uzun süre ayakta tutacağı gibi, akılda kalması da kolaylaşır. Ayrıca ders onlara ayrı bir zevk verir.

 

Öğrencileri ve Mezunları

1881: 25 öğrenci okuyordu.¹¹²⁵ Đçlerinde takva sahibi olmayan yalnızca 4 öğrenci kalmıştı.¹¹²⁶

1885: Okuyan kız sayısı 23’tü.¹¹²⁷ Ancak yıl sonu raporuna 21 olarak yansıdı.¹¹²⁸

1886: Kızların çoğu Protestan oldu.¹¹²⁹

1887: Doğrudan misyonerlerin nezaretinde 300 öğrenci okuyordu. Bunların 87’si Haçin Ev Okulu’nun arazisinde bakılmakta, 16’sı yatılı kalmaktaydı. 87’nin 44’ü kız, 43’ü oğlandı.¹¹³⁰

1890: 10 mezun verilecekti. Bu tarihe kadar bu kurumdan 35 öğrenci mezun oldu. 3’ü vaizlerle evlendi. Biri Orta Türkiye Koleji’ni bitirdi. 2’si hâl orada öğrenciydi.¹¹³¹

1891: Öğrenci sayısı 40’tı.¹¹³²

1892: 29 yatılı, 36 gündüzcü (18’i erkek) öğrenci okuyordu.¹¹³³

1893: Toplam 40 öğrenciydi. 4 mezun.¹¹³⁴

1895: Mevcudu 111 öğrenciydi.¹¹³⁵

1896: 38 kız okuyordu. 6 mezun verildi.¹¹³⁶

1897: 157 öğrencinin 54’ü yatılıydı.¹¹³⁷

1898: 240 kız öğrenci vardı.¹¹³⁸ 3 kız mezun oldu.¹¹³⁹

1899: 218 öğrenci kayıtlıydı.¹¹⁴⁰

¹¹²⁴ Josephine L. Coffing, “Activity at Hadjin”, The Missionary Herald, July 1885, Vol. 81, s. 281-282.

¹¹²⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1881) “Central Turkey Mission”, Boston 1881, 46.

¹¹²⁶ Thomas D. Christie, “Hadjin and Sis (5 April 1881)”, The Missionary Herald, July 1881, Vol. 77, s. 263.

¹¹²⁷ Josephine L. Coffing, “Activity at Hadjin”, The Missionary Herald, July 1885, Vol. 81, s. 281.

¹¹²⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1885) “Central Turkey Mission, Hadjin”, Boston 1885, s. 44. ¹¹²⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1886) “Central Turkey Mission, Marash”, Boston 1886, s. 43. ¹¹³⁰ The Missionary Herald, “The Home at Hadjin”, July 1887, Vol. 83, s. 259.

¹¹³¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1890) “Central Turkey Mission”, Boston 1890, s. 43.

¹¹³² Reports of The A.B.C.F.M. (1891) “Central Turkey Mission, The Stations”, Boston 1891, s. 40. ¹¹³³ Reports of The A.B.C.F.M. (1892) “Central Turkey Mission, The Stations”, Boston 1892, s. 43. ¹¹³⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1893) “Central Turkey Mission, Education”, Boston 1893, s. 43.

¹¹³⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1895) “Central Turkey Mission, The Stations”, Boston 1895, s. 48. ¹¹³⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1868) “Central Turkey Mission, The Stations”, Boston 1896, s. 53. ¹¹³⁷ Reports of The A.B.C.F.M. (1868) “Central Turkey Mission, The Stations”, Boston 1896, s. 53. ¹¹³⁸ Frank A. Stone, s. 104.

¹¹³⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1898) “Central Turkey Mission, Education”, Boston 1898, s. 60.

1900: 249 öğrencinin 40’ı yüksek, 42’si orta bölümdeydi.¹¹⁴¹

1901: Bu yıl 21 yaşına giren kurumda 45’i yüksek, 70’i orta bölümde geri kalanlar da hazırlıkta olmak üzere 143 kız öğrenim gördü. Bunların 68’i yatılı, 57’si gündüzcüydü.¹¹⁴²

1902: Toplam 260 öğrencinin 124’ü hazırlıkta, 68’i orta bölümde (intermediate), 67’si yüksek bölümde okuyordu. Bunların 72’si yatılı, 26’sı kilise üyesiydi. O yıl 5 mezun verildi.¹¹⁴³ Birkaç öğrenci Pazar okulunda öğretmenlik yaptı.¹¹⁴⁴

1904: Öğrenci mevcudu 285’ti. Bunların 61’i yüksek bölümde, 77’si orta seviye bölümünde, 147’si hazırlıkta okuyordu. 70 öğrenci yatılıydı.¹¹⁴⁵

1906: 234 öğrencinin 69’u yatılı, 42’si yüksek bölümde, 107’si orta bölümde, 85’i hazırlıktaydı. 3 öğrenci kiliseye kabul edildi.¹¹⁴⁶

1910: 157 öğrencinin 64’ü yatılıydı.¹¹⁴⁷

1911: 176 kız kayıtlıydı. 71 kızın yatılı kaldığı bu dönemde 11 kız (9 Ermeni, 2 Rum) mezun oldu.¹¹⁴⁸

1912: 39’u yüksek okulda, 127’si orta bölümde ve diğer kısımlardakilerle birlikte toplam 267 öğrenci okudu. 11 mezun verdi. Böylece bu tarihe kadar 204 mezun vermiş oldu.¹¹⁴⁹

1913: 192 öğrencinin 54’ü yüksek, 138’i orta bölümdeydi. Bu yılki 11 mezunla beraber bu müessese 215 kişiyi mezun etmiş oluyordu.¹¹⁵⁰

1914: Bu yıl açılmadı.¹¹⁵¹

1916: Sadece Müslüman öğrenciler okudu.¹¹⁵²

 

 

Öğrenci Modelleri

Rahel: 1894’te mezun oldu. Đki yıl mezun olduğu okulda öğretmenlik yaptı. Köyü Yerebakan’a döndü ve orada bir okul açtı. Daha sonra misyonerlerin kurduğu, 35 kız, 5 erkek öğrencinin okuduğu Yerebakan Okulu’nun idaresini üstlendi. Mesleğinin yanı sıra günde altı

¹¹⁴⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1899) “Central Turkey Mission, The Schools”, Boston 1899, s. 66. ¹¹⁴¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1900) “Central Turkey Mission, The Schools”, Boston 1900, s. 58. ¹¹⁴² Reports of The A.B.C.F.M. (1901) “Central Turkey Mission, The Schools”, Boston 1901, s. 48.

¹¹⁴³ Reports of The A.B.C.F.M. (1902) “Central Turkey Mission, Hadjin”, Boston 1902, s. 60. Miss Bates sene ortasında verdiği raporunda toplam öğrenci sayısını 266, yatılı kalanları 69 olarak vermektedir. Bkz. Miss Bates, “The Hadjin Schoool”, The Missionary Herald, Fabruary 1902, Vol. 88, s. 72.

¹¹⁴⁴ Miss Bates, “The Hadjin Schoool”, The Missionary Herald, Fabruary 1902, Vol. 88, s. 72. ¹¹⁴⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1904) “Central Turkey Mission, Hadjin”, Boston 1904, s. 65. ¹¹⁴⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1899) “Central Turkey Mission, Hadjin”, Boston 1899, s. 81. ¹¹⁴⁷ Reports of The A.B.C.F.M. (1910) “Institutions of the Esatern Turkey”, Boston 1910, s. 116.

¹¹⁴⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1911) “Institutions of the Turkey Missions, Central Turkey”, Boston 1911, s. 106.

¹¹⁴⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1912) “Institutions of the Turkey Missions, Central Turkey”, Boston 1912, s. 102.

¹¹⁵⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1913) “Institutions of the Turkey Missions, Central Turkey”, Boston 1913, s. 89.

¹¹⁵¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1914) “Institutions of the Turkey Missions, Central Turkey”, Boston 1914, s. 100.

¹¹⁵² Reports of The A.B.C.F.M. (1916) “Institutions of the Turkey Missions, Central Turkey”, Boston 1916, s. 91.

saatini, Çarşamba günleri hanımlar için düzenlenen dua toplantısına, Pazar günleri Pazar okulundaki kızlara, Pazar günü öğle vaktinde, okula gelemeyen yaşı büyük kızların ve gelinlerin katıldığı toplantıya ayırıyordu. Yerebakan’ı ziyaret eden Msy.bn. Swenson, Rahel’in okulunu gezdi (19 Ekim 1897).¹¹⁵³

Bir genç kız: 1896’da mezun olduktan sonra Fekke köyünde bir okul açtı. Okulunda 45 tane zeki, uyanık ve mutlu görünen kız okuyordu. Köylüler, şehirdeki misyonerlere, 17-18 yaşlarındaki bu genç öğretmenin burada gerçekleştirdiği mükemmel çalışmalardan ne kadar memnun olduklarını belirten bir mektup yazdılar.¹¹⁵⁴

 

Etkinlikler

Konferanslar: 1885 yılında Msy.bn. Coffing Çarşamba akşamları bir dizi konferans veridi.¹¹⁵⁵

1890 yılı kapanış imtihanları ve törenleri: Kilise çiçeklerle süslendi. Kızlar çivit rengi mavi giyinmişler, beyaz geniş kuşak, beyaz yaka ve saçlarına kurdelalar takmışlardı. Bu halleriyle çok zarif görünüyorlardı. Her halükarda kendilerine ve öğretmenlerine itibar kazandırıyorlardı. Şehrin valisi ve ordunun yüksek rütbeli yetkilileri, manastırdan iki Ermeni papaz, Đstanbul’dan Ermeni öğretmenler, her cemaatten çok sayıda ileri gelen üye de törende hazırdı. Yaklaşık 400 kişi vardı. Dr. Recepyan başkanlık etti. Đkinci Kilise’nin vaizi bu yıl okulda müzik öğretmenliği yapmıştı. Diplomaları Birinci Kilise’nin pastörü verdi.¹¹⁵⁶

 

Kapanışı: 14 Mayıs 1915’te Osmanlı Devleti tarafından kapatıldı.¹¹⁵⁷ 1916’da yalnızca Müslüman öğrencilerin okumasına izin verildi. Müdire Vaughna da sınır dışı edildi.¹¹⁵⁸ 1922 raporunda bu okulla ilgili kayıt şöyledir: “Miss Edith Cold tarafından 1919’da yeniden açıldı. Şehir uzun bir muhasaradan sonra Mayıs 1920’de teslim oldu. Amerikalılar ve bazı öğrenciler selamete erdi.”¹¹⁵⁹ Bu tarihten sonraki raporlarda okulla ilgili bir bilgi bulunmamaktadır.

 

¹¹⁵³ Miss Swenson, “The Work of Native Teachers”, The Missionary Herald, January 1898, Vol. 94, s. 25. ¹¹⁵⁴ Miss Swenson, “The Work of Native Teachers”, The Missionary Herald, January 1898, Vol. 94, s. 25. ¹¹⁵⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1885) “Central Turkey Mission, Hadjin”, Boston 1885, s. 44.

¹¹⁵⁶ Josephine L. Coffing, “The Girls’ Schoool at Hadjin”, The Missionary Herald, September 1890, Vol. 86, s. 376-377.

¹¹⁵⁷ Frank A. Stone, s. 106.

¹¹⁵⁸Reports of The A.B.C.F.M. (1916) “Institutions of the Turkey Missions, Central Turkey”, Boston 1916, s. 92.

¹¹⁵⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1921-1922) “Near East Institutions, Educational and Social”, Boston 1922, s. 80.

3. 10. Bursa Yatılı Kız Yüksek Okulu (1869-1928)

1869’da Miss Ursula C. Clarke tarafından basit bir kız okulu olarak kuruldu.¹¹⁶⁰ Ancak bu yörenin kızlarını ilahiyat okullarına hazırlamak maksadıyla bir yüksek okul açılması gerekiyordu. Nihayetinde bu iş için görevlendirilen Julia A. Rappleye, Üsküdar Amerikan Kız Okulu’ndan ayrılarak buraya geldi ve 1876’da Bursa Kız Yüksek Okulu’nu açtı.¹¹⁶¹ Okulun kuruluş amacı esas itibariyle Rum kızlarını yetiştirmekti.¹¹⁶² Ayrıca bünyesinde öğretmen yetiştirmek için bir öğretmen okulu da vardı.¹¹⁶³

 

Aynı yıl bu okulu maddi açıdan W.B.M.P. destekledi. Birkaç yıl sonra Msy.bn. Baldwin’in idaresinde şehrin bir başka yerine taşındı. Bu taşınmanın amacı, Ermeniler arasında daha fazla Evanjelik çalışma yapabilmekti.¹¹⁶⁴ Msy.bn. Baldwin 1880 sonunda Amerika’ya döndü. Yerine Olive N. Twichell getirildi.¹¹⁶⁵ Geri dönüşünde Msy.bn. Baldwin 1897’de Doğu Bursa Kız Okulu’nun başına geçti.¹¹⁶⁶ 1905’te Miss Powers müdireydi.¹¹⁶⁷ 1912’de Miss Jeannie Jillson’ın idaresindeki okulda Miss Annie T. Allen ve Miss Edith F. Parsons da görev yapıyordu.¹¹⁶⁸

 

Öğretmen Kadrosu: Öğretmen kadrosu sadece sınıf içi etkinlikleriyle kalmıyor, aynı zamanda öğrencilerin genel davranışlarına da önemli katkılarda bulunuyorlardı: “Đmtihanlardan sonra bir iki gün geçirdik ve okulun işleyişini gördük. Öğretmenler bazı konuları talim ettiriyorlardı. Onlara nasıl öğrenileceğini ve nasıl hüküm verileceğini anlatıyorlardı. Her öğrencinin kendilerinden küçüklere ve zayıf olanlara karşı sorumluluk dersini iyi aldıklarını gördüm”¹¹⁶⁹ diyen Miss Cull öğretmenlerin komple eğitim anlayışlarını vurguluyordu.

Julia A. Rappleye (1835-1881): Üsküdar Kız Yüksek Okulu’nun kurucusu olan Msy.bn. Rappleye, Ocak 1876’da Bursa’ya müdire olarak tayin edildi.¹¹⁷⁰ Ocak 1881’de

¹¹⁶⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1924) “Near East Institutions, Educational and Social”, Boston 1924, s. 77.

¹¹⁶¹ Alice D. Jewett, “Miss Julia A. Rappleye”, American Heroes in Mission Fields: Brief Missionary Biographies, H. C. Hyden (der), New York: American Tract Society, 1890, s. 9.

¹¹⁶² Reports of The A.B.C.F.M. (1884) “Western Turkey Mission”, Boston 1884, s. 31.

¹¹⁶³ Reports of The A.B.C.F.M. (1877) “Education, Western Turkey Mission”, Boston 1877, s. 24-25.

¹¹⁶⁴ Florence A. Fensham, s. 41-42.

¹¹⁶⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1881) “Stations-Broosa”, Boston 1881, s. 52.

¹¹⁶⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1897) “Western Turkey Mission, The Stations”, Boston 1897, s. 42.

¹¹⁶⁷ Reports of The A.B.C.F.M. (1905) “Western Turkey Mission, Broosa”, Boston 1905, s. 45.

¹¹⁶⁸ David B. Eddy, s. 156.

¹¹⁶⁹ Alice Dwinell Jewett, s. 19.

¹¹⁷⁰ Alice Dwinell Jewett, s. 9.

Amerika’ya dönmeden evvel okul için fevkalade güzel bir binayı tamamladı. Bu bina 10.000 dolara maloldu. Bunun yarısı California’dan bağışlanmıştı. Đthafı, 1880’in Yılbaşı günü gerçekleştirildi. Yazar Alice D. Jewett’e göre “bu bina tamamıyle Julia A. Rappleye’nin bitmek tükenmek bilmeyen enerjisi ve azminin bir abidesiydi.”¹¹⁷¹ WBMP’nin sekreterlerinden biri, “onun çalışmaları ve ismi bu okul binasında yaşayacaktır. Bu binayı onun bizzat inşa ettiği söylenebilir” diyerek tebriklerini bildirdi.¹¹⁷²

Ursula C. Clarke: Her sabah 08.00’den 12.00’a kadar vaktini okulda geçiriyordu. Aritmetik, coğrafya ve Đngilizce dersleri veriyordu. Kızlara Đncil hikayeleri anlatıyordu. Kızlar öğrendikleri hikayeleri ertesi gün ona tekrarlıyorlardı.¹¹⁷³

Mrs. Schneider: Daha ileri yaştaki kızların Đncil dersine giriyordu.¹¹⁷⁴ Değişik dönemlerde kadroda Theodore A. Baldwin, Annie T. Allen ve Jeannie L. Jillson ¹¹⁷⁵ Miss Powers, Miss Allen de yer aldılar.¹¹⁷⁶

 

Öğretim Müfredatı: Başlangıçta Đncil, Aritmetik, Coğrafya ve Đngilizce dersleri vardı.¹¹⁷⁷ Müdire Rappleye’nin gelişinden sonra yapılan düzenlemelere göre müfredat Türkçe, Đngilizce, Ermenice, Rumca, müzik, Đncil, Botanik, Coğrafya, Kateşizm, El Đşleri, Yemek, Cebir ve Astronomi derslerinden oluşturuldu.¹¹⁷⁸

 

Öğrencileri ve Mezunları

1872: 15 öğrencisi vardı.¹¹⁷⁹ 1877: Öğrenci sayısı 18’di.¹¹⁸⁰ 1880: Mevcudu 26’ydı.¹¹⁸¹

1881: Mezunlarından üçü öğretmenlik mesleğine girdi. Uzak köylerde yaşayan ikisi 35-40 kızı eğitiyorlardı. Üçüncüsü mezun olduğu bu okulda asistan olarak kaldı.

 

¹¹⁷¹ Alice D. Jewett, s. 20.

¹¹⁷² Alice D. Jewett, s. 20-21.

¹¹⁷³ Ursula C. Clarke, “Girls’ School at Broosa (29 April 1870)”, The Missionary Herald, August 1870, Vol. 66, s. 261.

¹¹⁷⁴ Ursula C. Clarke, “Girls’ School at Broosa (29 April 1870)”, The Missionary Herald, August 1870, Vol. 66, s. 261.

¹¹⁷⁵ Frank A. Stone, s. 89.

¹¹⁷⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1904) “Western Turkey Mission, Broosa”, Boston 1904, s. 48.

¹¹⁷⁷ Ursula C. Clarke, “Girls’ School at Broosa (29 April 1870)”, The Missionary Herald, August 1870, Vol. 66, s. 261.

¹¹⁷⁸ Alice D. Jewett, s. 16-17.

¹¹⁷⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1872) “Western Turkey Mission, Seminaries and Schools”, Boston 1872,

s. 17.

¹¹⁸⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1877) “Education, Western Turkey Mission”, Boston 1877, s. 24-25.

¹¹⁸¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1880) “Western Turkey Mission”, Boston 1880, s. 43.

1882: Mezunlarından üçü herhangi bir yerde, herhangi bir toplumu mükemmelleştirme tavrı içindeydi. Msy.bn. Newell, “keşke Amerika’daki kadınlar bu kızları tanısalar ve Miss Rappleye tarafından nasıl yetiştirildiklerini bilebilselerdi. Bursa Kız Okulu’nun Msy.bn. Baldwin ve Miss Twitchelle tarafından nasıl başarıyla yönetildiğini görselerdi”¹¹⁸² demek suretiyle hayranlığını belirtmişti.

1880: Öğrenci sayısı 28’di.¹¹⁸³

1884: 47 öğrencinin 10’u Gregoryen Ermeniydi.¹¹⁸⁴

1886: 25 yatılının 8’i Rum, 17’si Ermeniydi.¹¹⁸⁵

1889: 25 (7 Ermeni+18 Rum) öğrenciden 15’i yatılı okuyordu.¹¹⁸⁶

1891: 27 yatılı öğrenciden 2’si mezun oldu.¹¹⁸⁷

1892: 22 yatılı (8 Rum+14 Ermeni), 10 gündüzcü kız tahsil görüyordu.¹¹⁸⁸

1893: (Doğu Bursa Okulu): 30; (Batı Bursa Okulu): 26.¹¹⁸⁹

1895: (Doğu Bursa): 11 yatılı; (Batı Bursa): 55.¹¹⁹⁰

1897: (Doğu Bursa): 47; (Batı Bursa): 50.¹¹⁹¹

1898: (Doğu Bursa) 50 öğrencisi vardı.¹¹⁹²

1899: 47 öğrenci kayıtlıydı.¹¹⁹³

1901: Öğrenci sayısı 57’ydi. 4 mezunun 3’ü öğretmen oldu.¹¹⁹⁴

1904: 90 yatılı, 32 gündüzcü kız okuyordu. 3 öğrenci kiliseye girdi.¹¹⁹⁵

1905: 47 öğrencinin 23’ü yatılıydı.¹¹⁹⁶

1906: 33 yatılı, 30 gündüzcü öğrenci okuyordu.¹¹⁹⁷

1908: 115 kızın 70’i yüksek bölümde okudu. 43’ü yatılıydı.¹¹⁹⁸

1909: Mevcudu 115’ti, 16 mezun verdi.¹¹⁹⁹

1910: Toplam 118 öğrenciden 75’i yüksek bölümde ve hazırlıktaydı.¹²⁰⁰

 

¹¹⁸² Finnie M. Newell, “Broosa-The Girls’ School”, The Missionary Herald, January 1883, Vol. 79, s. 26.

¹¹⁸³ Alice D. Jewett, s. 15.

¹¹⁸⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1884) “Stations, Broosa”, Boston 1884, s. 31.

¹¹⁸⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1886) “Western Turkey Mission, Broosa”, Boston 1886, s. 35.

¹¹⁸⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1889) “Western Turkey Mission, The Stations”, Boston 1889, s. 45.

¹¹⁸⁷ Theodore A. Baldwin, “Sketch of Broosa Station”, The Missionary Herald, September 1891, Vol. 87,

s. 362.

¹¹⁸⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1892) “Western Turkey Mission, The Stations”, Boston 1892, s. 33. ¹¹⁸⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1893) “Western Turkey Mission, The Stations”, Boston 1893, s. 34. ¹¹⁹⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1895) “Western Turkey Mission, The Stations”, Boston 1895, s. 40. ¹¹⁹¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1897) “Western Turkey Mission, The Stations”, Boston 1897, s. 42. ¹¹⁹² Reports of The A.B.C.F.M. (1898) “Western Turkey Mission, The Stations”, Boston 1898, s. 43. ¹¹⁹³ Reports of The A.B.C.F.M. (1899) “Western Turkey Mission, The Stations”, Boston 1899, s. 51. ¹¹⁹⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1901) “Western Turkey Mission, The Schools”, Boston 1901, s. 50. ¹¹⁹⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1904) “Western Turkey Mission, Broosa”, Boston 1904, s. 48.

¹¹⁹⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1905) “Western Turkey Mission, Broosa”, Boston 1905, s. 45. ¹¹⁹⁷ Reports of The A.B.C.F.M. (1906) “Western Turkey Mission, Broosa”, Boston 1906, s. 66. ¹¹⁹⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1908) “Western Turkey Mission, Broosa”, Boston 1908, s. 56. ¹¹⁹⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1909) “Western Turkey Mission, Broosa”, Boston 1909, s. 56.

1911: Toplam 140 öğrenci okudu. Yüksek okulda 30, hazırlıkta 36 kız vardı. 52 kız yatılı kaldı. Din dağılımı: 112 Ermeni, 114 Rum, 13 Türk, bir Yahudi.¹²⁰¹

1912: Bütün bölümlerde 169 öğrenci kayıtlıydı. 61 kızın yatılı kaldığı okulda bu yıl Ermeni, Rum ve Türk öğrenciler vardı.¹²⁰²

1913: 179 kızın din dağılımı şöyleydi: 174 Ermeni, 18 Türk, 12 Rum, 3 Yahudi.¹²⁰³

1914: Kampüsteki 234 öğrencinin 54’ü yüksek bölümdeydi. 6 mezun verildi. Bu kız, okulun ilk Türk mezunuydu.¹²⁰⁴

1916: 200’den fazla öğrencinin 54’ü yüksek bölümdeydi.¹²⁰⁵

1923: Mevcudu 125 olan okulda 116 Türk, 4 Yahudi, 4 Ermeni, bir Fransız kızı okudu. 18 kız yatılı kaldı.¹²⁰⁶

1924: 140 öğrenciden biri hariç hepsi Türk kızlarıydı.¹²⁰⁷

Bir genç kız: Bursa’daki bir Protestan ilkokulunda öğretmenlik yapıyordu.¹²⁰⁸

Erasmia Derebi: Rum köyü olan Demirtaş’tan gelmişti. Okulu ziyarete gelen ve sonra ülkesine dönen Amerikalı bir hanım ona burs gönderdi. O da bir teşekkür mektubu yazdı:

“Değerli dostum, benim okulum için göndermiş olduğunuz para için teşekkürlerimi ifade etmek üzere size daha fazla yazmayı isterdim. Benim yaptıklarım küçük bir şey, fakat sizin gönderdiğiniz miktar ziyadesiyle büyük. Benim için emek verdiğiniz ve para gönderdiğiniz için çok teşekkür ederim. Miss Rappleye’nin bizim için yaptığı gibi, Tanrı adına yapılan çalışmalarda nasıl yararlı olabileceğimizi öğrenmeye çalışmalıyız. Miss Rappleye daima Tanrı için ve fakirlere iyilik yapmak için çalışıyor. Bizler için de çok çalışıyor. Đyi bir Hıristiyan olmamız için bize dünya kadar bilgi öğretmeye çabalıyor. Hepimiz okulumuzda çok iyiyiz, pek çok şey öğreniyoruz. Bir okul kurmamız için para gönderen nazik arkadaşlarımıza ve Miss Rappleye’ye çok teşekkür ederim. Üç hafta sonra

 

 

¹²⁰⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1910) “Institutions of the Turkey Missions, Western Turkey”, Boston 1910, s. 111.

¹²⁰¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1911) “Institutions of the Turkey Missions, Western Turkey”, Boston 1911, s. 104.

¹²⁰² Reports of The A.B.C.F.M. (1912) “Institutions of the Turkey Missions, Western Turkey”, Boston 1912, s. 100.

¹²⁰³ Reports of The A.B.C.F.M. (1913) “Institutions of the Turkey Missions, Western Turkey”, Boston 1913, s. 83.

¹²⁰⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1914) “Institutions of the Turkey Missions, Western Turkey”, Boston 1914, s. 96.

¹²⁰⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1916) “Institutions of the Turkey Missions, Western Turkey”, Boston 1916, s. 89.

¹²⁰⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1923) “Near East Institutions, Educational and Social”, Boston 1923, s. 57.

¹²⁰⁷ Reports of The A.B.C.F.M. (1924) “Near East Institutions, Educational and Social”, Boston 1924, s. 77.

¹²⁰⁸ Theodore A. Baldwin, “Sketch of Broosa Station”, The Missionary Herald, September 1891, Vol. 87,

s. 362.

bir Yılbaşı ağacı alacağız. Ailemi görmek için Demirtaş’a gideceğim ve sonrasında yine okula geri geleceğim. Ailelerinize hürmetlerimi iletiniz. Saygılarımla...”¹²⁰⁹

 

Etkinlikler

1880 Yılsonu Kutlaması: W.B.M.P’den törene katılan Miss Phoebe Cull’un imtihan günü izlenimlerine göre öğrenciler bütün derslerden ezberlediklerini okudular. On Emir’i ve Kitab-ı Mukaddes’teki kitapların isimlerini eksiksiz saydılar. Karatahtada matematik gibi konuları gösterdiler. Rumca, Ermenice ve Đngilizce çok güzel ilahiler söylediler. Miss Cull yemek dersi gösterisini ayrıntılı bir şekilde rapor etmişti:

“Kızların yemek pişirmeden de anladıklarını göstermeden bizi bırakmayacaklardı. Öğle vakti yaklaşırken hepimizin gözleri önünde kekler yapıldı. Kızlar yumurtaları çırpıyor, şekeri ölçüyor, sütle unu karıştırıyor ve öğretmenleriyle birlikte çalışıyorlardı. Masanın üzerinde elleri harıl harıl işlerken öğretmenleriyle Đngilizce sohbetlerini de sürdürüyorlardı. Bu sohbetten anladık ki kızlar başka şeyler pişirmeyi de biliyorlar. Kızlarını ve kızkardeşlerini seyretmek için öne doğru eğilmiş olan Rum ve Ermenilerin kapkara gözleri memnuniyetten parlıyordu. Hepimize öğleden sonra birer dilim kek tatıracaklarına söz verdiler. Gerçekten de fırından taze çıkmış kekin tadı pek güzeldi. Bunları sınıfta kestiler; elden ele gezdirdiler; beyaz, kare kağıtlara konmuş birer dilim keki herkese ikram ettiler.”¹²¹⁰

 

Bu rapor, Batı kaynaklı yemek kültürünün ülkemize girdiği kanallardan biri olduğunu göstermesi bakımından önemlidir. Ayrıca öğretmen-öğrencinin ortak iş eğitimine, bu arada Đngilizce pratiği yapmalarına, dahası bir kültürün hayata dair terimleriyle öğrencinin zihnine yerleştirilmesine de güzel bir örnektir.

 

Kapanışı: Türk hükümeti tarafından 1919’da kapatıldı. Ancak 1921’de yeniden açıldı.¹²¹¹ Tanassur Hadisesi olarak tarihe geçen üç Müslüman kızın Protestan olmaları olayından sonra 1928’de hükümet yetkililerince tamamen kapatıldı.¹²¹²

 

 

¹²⁰⁹ Life and Light, “School-Girl Letters”, September 1880, Vol. 10, s. 357.

¹²¹⁰ Alice Dwinell Jewett, s. 16-18. Ayrıca açılan sergide kızların yıl boyunca yaptıkları haritalar, özdeyişler, çizimler, fotoğraflar, nakışlı elbiseler, örgü şallar ve benzeri emek ürünleride gösterime sunulmuştu.

¹²¹¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1921-1922) “Near East Institutions, Educational and Social”, Boston 1922, s. 78.

¹²¹² Đffet Alton, “Đffet Alton’un Aktarımıyla Bursa Amerikan Kız Koleji’nin Kapatılması Olayı”, Bursa Defteri Dergisi. 2001, sy. 10, s. 149-152; Mehmet Altun, “Bursa Amerikan Kız Koleji”, Toplumsal Tarih, 2003, S. 113, s. 26-32.

3. 11. Erzurum Kız Yüksek Okulu (1869-1918)

1869 yılında 17 öğrenciyle açıldı.¹²¹³ 1872 yılı başlarında şehirde yaşayan Ermeniler, kız okulunun taşınması için büyük ve güzel bir binayı tamamladılar.¹²¹⁴ Buranın üst katında Msy. Moses P. Parmelee ailesi kalıyordu. 1873’te evin bitişiğindeki bir ev, kız okulu için satın alındı. Eski yerde ise Kız Đlahiyat Okulu açıldı.¹²¹⁵ Bu yörede “bir kız yüksek okulunun açılmasının etkisi geniş bir bölgeye yayılmıştı”¹²¹⁶ 1886’da başarıyla yoluna devam ettiği rapor edilmektedir.¹²¹⁷ 1891’deki kayıtlarda yüksek okul olarak geçen bu kurumun başında Msy.bn. Richardson ve Msy.bn. Macallum bulunuyordu. ¹²¹⁸ 1899’da Miss Lord ile Miss Bushnell,¹²¹⁹ 1907’de Miss Knapp müdireydi.¹²²⁰ 1900’de okul ilk, orta ve yüksek olmak üzere üç bölüme ayrıldı.¹²²¹ 1905’te bir yangın geçirdi.¹²²²

 

Öğretmen Kadrosu

Miss C. O. Van Duzee: 1870’te okulun idarecisiydi. Aynı zamanda çeşitli derslere giriyordu.¹²²³

L. Cole: Müdire vekiliydi. Genelde Kateşizm dersi veriyordu.¹²²⁴

Mary Mills Patrick (1850-1940): Okula 1871’de geldi, 1875’te Đstanbul Yatılı Kız Okulu’na tayin edilinceye kadar öğretmenlik yaptı. Ermeniceyi burada öğrendi.¹²²⁵

 

Öğretim Müfredatı: Amerika’daki bir mahalle okulunun müfredatını takip ediyorlardı. Buna ilaveten ilmihal, astronomi, Ermenice, tarih dersleri veriliyordu. Doğal Bilimler, Felsefe ve Müzikte de temel bilgiler işleniyordu.¹²²⁶ Müzik dersi müfredatta önemli bir yere sahipti. Yılsonu imtihanlarında özellikle müzik eğitiminin önemi ve okulun bu

¹²¹³ C. O. Van Duzee, “Erzroom Female Seminary”, The Missionary Herald, January 1875, Vol. 71, s. 33. ¹²¹⁴ Moses P. Parmelee, “Some Out-Stations of Erzroom (8 February 1872)”, The Missionary Herald, June 1872, Vol. 68, s. 180. Yazara göre bütün kız okulları (mahalle kız okulu ve bahsedilen yüksek okul) bu binada toplandı. Böylece binadaki kız sayısı 100’ü aştı.

¹²¹⁵ C. O. Van Duzee, “Erzroom Female Seminary”, The Missionary Herald, January 1875, Vol. 71, s. 34.

¹²¹⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1872) “Woman’s Work”, Boston 1872, s. 36.

¹²¹⁷ Reports of The A.B.C.F.M. (1886) “Eastern Turkey Mission, Erzroom”, Boston 1886, s. 46. ¹²¹⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1891) “Eastern Turkey Mission, The Stations”, Boston 1891, s. 43. ¹²¹⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1899) “Eastern Turkey Mission”, Boston 1899, s. 73.

¹²²⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1892) “Eastern Turkey Mission, The Stations”, Boston 1897, s. 60.

¹²²¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1900) “Eastern Turkey Mission, Cesarea”, Boston 1900, s. 64.

¹²²² Reports of The A.B.C.F.M. (1905) “Eastern Turkey Mission, Erzroom”, Boston 1905, s. 59.

¹²²³ C. O. Van Duzee, “Women’s Prayer-Meeting at Heramik (June 1870)”, The Missionary Herald,

November 1870, Vol. 66, s. 378.

¹²²⁴ C. O. Van Duzee, “Women’s Prayer-Meeting at Heramik (June 1870)”, The Missionary Herald,

November 1870, Vol. 66, s. 378.

¹²²⁵ Mary Mills Patrick, Son Sultanların Đstanbulu’nda. Ayşe Aksu (çev.). Đstanbul: Dergâh Yayınları, 2009, s. 1-71.

¹²²⁶ C. O. Van Duzee, “Erzroom Female Seminary”, The Missionary Herald, January 1875, Vol. 71, s. 33.

konudaki başarısı öne çıkmıştı.¹²²⁷ 1881’deki müfredatta diğer derslerin yanı sıra Aritmetik, Astronomi ve Fizyoloji de vardı.¹²²⁸ Eğitim dili Ermeniceydi.¹²²⁹

 

Öğrencileri ve Mezunları

1869: 17 öğrenci kaydoldu. Bunlardan beşi köylü kadınlardı. Kocaları misyondaki görevlilerden eğitim almışlardı. Đkisi köy kızıydı, diğerleri şehirdendi.¹²³⁰

1870: Öğrenci sayısı 11’di. Bunlardan ikisi evliydi. 4 kız yatılı kalıyordu.¹²³¹ 1871: 7 öğrenciden 3’ü yatılı kalıyordu. Yatılı masrafını misyon karşılıyordu.¹²³² 1873: 14 öğrencinin 4’ü yatılıydı.¹²³³

1874: Mevcudu 19’du.¹²³⁴ 7 kız öğrenci mezun oldu. Bunlar, Miss Patrick’in deyimiyle, Erzurum okullarından mezun olan ilk kişilerdi.¹²³⁵

1875: 19 öğrencinin 5’i evli, 7’si yatılıydı. 7’si şehir kızıydı. ¹²³⁶ Dört kız öğrenci kiliseye kabul edildi.¹²³⁷

1876: Mevcudu 18’di.¹²³⁸

1881: Toplam 19 öğrenci okudu.¹²³⁹

1892: 6 mezunun hepsi öğretmenlikte istihdam edildi.¹²⁴⁰

1893: 10 yatılı öğrencisi vardı.¹²⁴¹

1897: 27 kız yüksek okulda, 40 kız orta bölümde okudu.¹²⁴²

1900: 114 öğrenci okudu.¹²⁴³

1901: Toplam 118 öğrenci okudu. 3 kız mezun oldu.¹²⁴⁴

 

¹²²⁷ Mary M. Patrick, “Schools at Erzroom (28 October 1874)”, The Missionary Herald, February 1875, Vol. 71, s. 47.

¹²²⁸ C. O. Van Duzee, “Interest in Female Education (12 March 1881)”, The Missionary Herald, June 1881, Vol. 77, s. 228.

¹²²⁹ C. O. Van Duzee, “Erzroom Female Seminary”, The Missionary Herald, January 1875, Vol. 71, s. 35. ¹²³⁰ C. O. Van Duzee, “Erzroom Female Seminary”, The Missionary Herald, January 1875, Vol. 71, s. 33. ¹²³¹ C. O. Van Duzee, “Women’s Prayer-Meeting at Heramik”, (June 1870), The Missionary Herald, November 1870, Vol. 66, s. 378.

¹²³² C. O. Van Duzee, “Erzroom Female Seminary”, The Missionary Herald, January 1875, Vol. 71, s. 34. ¹²³³ Reports of The A.B.C.F.M. (1873) “Woman’s Work”, Boston 1873, s. 33. Ancak bu yılın öğrenci mevcudu Miss Van Duzee’nin 1875’teki bir yazısında 12 gündüzcü, 7 yatılı olarak belirtilmiştir. Bkz. C. O. Van Duzee, “Erzroom Female Seminary”, The Missionary Herald, Januar 1875, Vol. 71, s. 34.

¹²³⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1874) “Erzroom and its Out-stations”, Boston 1874, s. 27.

¹²³⁵ Mary M. Patrick, “Schools at Erzroom (28 October 1874)”, The Missionary Herald, February 1875, Vol. 71, s. 47.

¹²³⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1875) “Erzroom, Van and Bitlis”, Boston 1875, s. 33.

¹²³⁷ Mary Ely, “Girls’s School at Bitlis”, The Missionary Herald, December 1875, Vol. 71, s. 384.

¹²³⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1876) “Eastern Turkey Mission, Mardin”, Boston 1876, s. 44.

¹²³⁹ C. O. Van Duzee, “Interest in Female Education (12 March 1881)”, The Missionary Herald, June 1881, Vol. 77, s. 228.

¹²⁴⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1893) “Eastern Turkey Mission, The Stations”, Boston 1893, s. 45. ¹²⁴¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1892) “Eastern Turkey Mission, The Stations”, Boston 1892, s. 46. ¹²⁴² Reports of The A.B.C.F.M. (1897) “Eastern Turkey Mission, The Stations”, Boston 1897, s. 60. ¹²⁴³ Reports of The A.B.C.F.M. (1900) “Eastern Turkey Mission, Cesarea”, Boston 1900, s. 63.

1902: Mevcudu 130’du, 5 kız kiliseye alındı.¹²⁴⁵ 1903: 125 kız öğrenim gördü, 5’i mezun oldu.¹²⁴⁶ 1904: 120 öğrenci okuyordu.¹²⁴⁷

1905: 101 öğrencinin 35’i birinci sınıfta, 25’i orta bölümde, 19’u anaokulunda, 21’i ise yüksek bölümdeydi.¹²⁴⁸

1906: Öğrenci sayısı 88’di.¹²⁴⁹

1907: Kampüste toplam 112 kız öğrenim gördü. Bunlardan 29’u yüksek bölümde, 47’si hazırlıktaydı.¹²⁵⁰

1909: 24 yüksek, 17 orta bölüm, 34 hazırlık, 46 anaokulu öğrencisi olmak üzere 121 öğrencisi vardı.

Bunların 22’si yatılıydı.¹²⁵¹

1910: Toplam 123 öğrencinin 17’si yüksek okuldaydı.¹²⁵²

1911: Kampüsteki kayıtlı öğrenci sayısının 200 olduğu bu sene 17 kız yüksek okulda okudu.¹²⁵³

1912: 200 kız öğrenim gördü.¹²⁵⁴

1913: Toplam 200 öğrencisi vardı.¹²⁵⁵

1914: Okulda toplam 180 öğrenci okudu. 2 kız mezun oldu.¹²⁵⁶

1916: Tüm bölümlerde 180 öğrenci eğitim gördü.¹²⁵⁷

Bir genç kız: Miss Van Duzee, Erzurum’un Heramik Köyü’ne uğradığı sırada (Haziran 1870) bu genç kızı alıp kız okuluna götürdü. 19 yaşındaydı.¹²⁵⁸

Đki genç kız: Köy kadınları arasında çalışmaya giden yerli yardımcıların ailelerine katılarak misyonerlik çalışmalarına katkıda bulundular.¹²⁵⁹

 

¹²⁴⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1901) “Eastern Turkey Mission, The Schools”, Boston 1901, s. 62.

¹²⁴⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1902) “Eastern Turkey Mission, Erzroom”, Boston 1902, s. 67. ¹²⁴⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1903) “Eastern Turkey Mission, The Stations”, Boston 1903, s. 71. ¹²⁴⁷ Reports of The A.B.C.F.M. (1904) “Eastern Turkey Mission, Erzroom”, Boston 1904, s. 66.

¹²⁴⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1905) “Eastern Turkey Mission, Erzroom”, Boston 1905, s. 59. ¹²⁴⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1906) “Eastern Turkey Mission, Erzroom”, Boston 1906, s. 89. ¹²⁵⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1907) “Eastern Turkey Mission, Erzroom”, Boston 1907, s. 76. ¹²⁵¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1907) “Eastern Turkey Mission, Erzroom”, Boston 1907, s. 74. ¹²⁵² Reports of The A.B.C.F.M. (1910) “Institutions of the Eastern Turkey”, Boston 1910, s. 123.

¹²⁵³ Reports of The A.B.C.F.M. (1911) “Institutions of the Turkey Missions, Eastern Turkey”, Boston 1911, s. 107.

¹²⁵⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1812) “Institutions of the Turkey Missions, Eastern Turkey”, Boston 1912, s. 103.

¹²⁵⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1913) “Institutions of the Turkey Missions, Eastern Turkey”, Boston 1913, s. 92.

¹²⁵⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1914) “Institutions of the Turkey Missions, Eastern Turkey”, Boston 1914, s. 104.

¹²⁵⁷ Reports of The A.B.C.F.M. (1916) “Institutions of the Turkey Missions, Eastern Turkey”, Boston 1916, s. 93.

¹²⁵⁸ C. O. Van Duzee, “Women’s Prayer-Meeting at Heramik”, The Missionary Herald, November 1870, Vol. 66, s. 378.

¹²⁵⁹ Moses P. Parmelee, “Schools at Erzroom (26 October 1872)”, The Missionary Herald, February 1873, Vol. 69, s. 55.

Etkinlikler

Dua Toplantısı: Her hafta düzenlenen bu etkinliğin dışında kız öğrenciler, hanımlar için tertip edilen toplantıya ve kilise dua toplantılarına da katılıyorlardı. Kış tatillerinde köylere dağılan öğrenci hanım ve kızlar öğrediklerini oradakilere aktarıyorlardı.¹²⁶⁰

Hıristiyanlık Gayreti Cemiyeti: Kızların kurduğu bu cemiyet, 1903 yılında, güney Afrika’nın Natal şehrindeki okulda okuyan bir yatılıya para gönderdi. Ayrıca Hindistan’daki bir okula ve oradaki bir Đncil-kadınına, Çin’deki bir yetime destek vermeyi sürdürdü.¹²⁶¹

 

Kapanışı: Okul 1918 yılında kapandı.¹²⁶²

 

3. 12. Harput Erkek Öğretmen Okulu (1870-1878)

Dış istasyonlara erkek öğretmen yetiştirmek amacıyla 1870’te (bir başka rivayete göre 1872’de)¹²⁶³ orta dereceli bir okul olarak kuruldu. Tamamen bir kolej müfredatına ulaşıncaya kadar adım adım genişledi. Daha sonra Fırat Koleji’nin bir bölümü haline getirildi.¹²⁶⁴ Yerli yardımcı Harutyun Enfiyeciyan bu okuldan, “bu karanlık memlekete ışıklarını saçan pek çok okulumuzdan biri”¹²⁶⁵ diye bahsetmişti. 1878’e ait bir raporda burasının Ermeni Koleji’nin bir bölümü olduğu yazılıdır.¹²⁶⁶

 

Öğretim Müfredatı: 1874’teki bir kayda göre müfredatta Ermeni Tarihi, Aritmetik, Geometri, Cebir, Astronomi, Klasik ve Modern Ermenice, Osmanlıca, Đngilizce, Đncil (her gün), Gramer, Coğrafya, Fizyoloji vardı. Đncil dersi o yıl Aziz Pavlus’un hayatı ve seyahatleriyle ilgiliydi. Bunlar harita üzerinde gösterildi. Ayrıca yıl boyunca Kitab-ı Mukaddes’teki Tekvin Kitabı ile Havariler Kitabı çalışıldı.¹²⁶⁷

 

 

 

 

¹²⁶⁰ C. O. Van Duzee, “Erzroom Female Seminary”, The Missionary Herald, January 1875, Vol. 71, s. 35.

¹²⁶¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1903) “Eastern Turkey Mission, Erzroom”, Boston 1903, s. 71.

¹²⁶² Reports of The A.B.C.F.M. (1917-1918) “Institutions of the Turkey Missions, Eastern Turkey”, Boston 1918, s. 183.

¹²⁶³ Edwin E. Bliss, “The Missions of the American Board in Asiatic Turkey (1831-1887)”, The Missionary Herald, July 1888, Vol. 84, s. 297.

¹²⁶⁴ Herman N. Barnum, “Sketch of Harpoot Station”, The Missionary Herald, April 1892, Vol. 88, s.

145. Harput Öğretmen Okulu’nun 1870’te açıldığını Harput 1873 yılı raporu da doğrulamaktadır. Bkz. The Missionary Herald, “Harpoot Station Report”, September 1874, Vol. 70, s. 276.

¹²⁶⁵ Harutyun Enfiyeciyan, “Normal School Salutations (Harput, 22 December 1876)”, The Missionary Herald, April 1877, Vol. 73, s. 107.

¹²⁶⁶ The Missionary Herald, “Letters from School Boys at Harpoot”, July 1878, Vol. 74, s. 235.

¹²⁶⁷ Herman N. Barnum, “Education at Harpoot (12 November 1874)”, The Missionary Herald, February 1875, Vol. 71, s. 48.

1876’daki müfredat Aritmetik, Cebir, Geometri, Muhasebecilik, Coğrafya, Gramer, Tarih, Ahlak Felsefesi, Fizyoloji Ve Astronomi derslerinden oluşuyordu. Son ikisi kartlarla ve haritalarla işlendi. Haftada bir müzik ve çizim dersleri yapıldı.¹²⁶⁸ Ayrıca Türk hukuku, ilahi söyleme, çizim dersleri de görülüyordu.¹²⁶⁹ Okulun eğitim dili Ermeniceydi.¹²⁷⁰

 

Öğretmen Kadrosu: Bu okuldan mezun bir kişi Klasik Ermenice dersine giriyordu.¹²⁷¹ 1876’da misyoner öğretmenler çoğunlukta olsa da, ikisi Ermeni, biri Türk üç yerli öğretmen görev yapıyordu. Türk olan sadece Türkçe ve Farsçayı öğretiyordu.¹²⁷²

 

Öğrencileri ve Mezunları

1872: 30 öğrenci okudu.¹²⁷³

1873: Mevcudu 30’du. Hepsi bir miktar Đngilizce de öğreniyordu.¹²⁷⁴

1874: 57 öğrencinin 32’si kendi masraflarını karşılıyordu. 8’i buna ilaveten ders ücreti de ödüyordu.¹²⁷⁵

1876: Öğrenci sayısı 53’tü. Yaşları 12-30 arası olan bu kişilerin 16’sı bu şehirden, geri kalanlar civar köy ve kasabalardan gelmişti. Babası Protestan olmayan, lakin çok zengin ve nüfuzlu Ermeni olan bazı öğrenciler mevcuttu. Buna rağmen Protestan okullarından o kadar çok hoşlanıyorlardı ki, diğer Ermenilerin engellemelerine rağmen çocuklarını gönderiyorlardı.¹²⁷⁶

1877: Toplam 95 öğrenci¹²⁷⁷ yıl sonunda 100’e ulaştı.¹²⁷⁸

1878: Yaklaşık 80 öğrenci okuyordu.¹²⁷⁹

 

¹²⁶⁸ Harutyun Enfiyeciyan, “Normal School Salutations (Harput, 22 December 1876)”, The Missionary Herald, April 1877, Vol. 73, s. 107.

¹²⁶⁹ Herman N. Barnum, “Normal School at Harpoot (12 July 1876)”, The Missionary Herald, October 1876, Vol. 72, s. 318.

¹²⁷⁰ Herman N. Barnum, “Normal School at Harpoot (12 July 1876)”, The Missionary Herald, October 1876, Vol. 72, s. 318.

¹²⁷¹ Herman N. Barnum, “Education at Harpoot (12 November 1874)”, The Missionary Herald, February 1875, Vol. 71, s. 48-49.

¹²⁷² Harutyun Enfiyeciyan, “Normal School Salutations (Harput, 22 December 1876)”, The Missionary Herald, April 1877, Vol. 73, s. 107.

¹²⁷³ Reports of The A.B.C.F.M. (1872) “Eastern Turkey Mission”, Boston 1872, s. 29.

¹²⁷⁴ The Missionary Herald, “Higher Education in Turkey”, January 1874, Vol. 70, s. 16; Reports of The

A.B.C.F.M. (1874) “Central Turkey Mission”, Boston 1874, s. 23.

¹²⁷⁵ The Missionary Herald, “Harpoot Station Report”, September 1874, Vol. 70, s. 277; Reports of The

A.B.C.F.M. (1874) “Central Turkey Mission”, Boston 1874, s. 23.

¹²⁷⁶ Harutyun Enfiyeciyan, “Normal School Salutations (Harput, 22 December 1876)”, The Missionary Herald, April 1877, Vol. 73, s. 107.

¹²⁷⁷ Herman N. Barnum, “Great Value of Schools at Harpoot (15 June 1877)”, The Missionary Herald, September 1877, Vol. 73, s. 282. Msy. Allen’e göre ise öğrenci sayısı 98’di. Orson P. Allen, “The Harpoot Field, Schools”, The Missionary Herald, August 1877, Vol. 73, s. 251.

¹²⁷⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1877) “Eastern Turkey Mission”, Boston 1877, s. 34.

¹²⁷⁹ Herman N. Barnum, “Harpoot, The Schools”, The Missionary Herald, August 1878, Vol. 74, s. 262;

Reports of The A.B.C.F.M. (1878) “Eastern Turkey Mission”, Boston 1878, s. 52.

1879: 70 öğrenci okuyordu.¹²⁸⁰

Bedros Kazancıyan: Amerikalı misyonerler hakkında yazdığı bir mektup The Missionary Herald’ta yayınlandı. Mektubunda Harput’ta bir kolej açılmasına insanların çok sevindiğini belirttikten sonra “milletimizin gözüne çekilmiş olan karanlığın peçesi kısmen sıyrıldı. Sizler Ermeni milleti için güzel bir çalışma başlattınız” diyerek şükranlarını ifade ediyordu.¹²⁸¹

 

Etkinlikler

1877 yılsonu töreni: En güzel kıyafetlerini giymiş 41 öğrenci vardı. Yeni yapılan okul salonunun sahnesinde düzenli bir sıra halinde duruyorlardı. Onların tam karşısında misyonerler ve öğretmenlerin safı yer alıyordu. Yaklaşık 200 kişilik bir misafir kitlesi mevcuttu. Dinleyiciler sadece kalabalık oluşlarıyla değil, halkın en yüksek zümrelerinden gelmeleriyle de dikkat çekiyordu. Bir kısmı Mezere’nin zenginleri, çoğu da pastörler, eski öğrenciler, eski velilerden oluşmuştu. Salon harita ve resimlerle sanki bir ev gibi donatılmıştı. Öğrenciler, Amerika’daki benzer bir okulun öğrencilerine taş çıkartacak kalitedeydi. Đmtihan güzel geçti. Okulun en fazla önem verdiği Eski Ahit Tarihi dersinden herkes çok memnun kaldı. Đleri Đngilizce dersinin imtihanı, On Dört Haftada Doğal Felsefe adlı kitaptan okuma ve tercümeyle gerçekleştirildi. Geometri, Türkçe, modern ve eski Ermenice gramer ve coğrafyanın hepsi mükemmeldi. Kompozisyonlar, diyaloglar ve ilahiler imtihanlara renk kattı. Bunlar Türkçe, Ermeniceydi. Okulda istihdam edilen Türk hoca da gün boyunca imtihanlarda hazır bulundu.¹²⁸²

 

Kapanışı: Aşama aşama genişletilerek 1878 yılında Fırat Koleji’nin erkek bölümü haline getirildi.¹²⁸³

 

3. 13. Üsküdar Amerikan Kız Yüksek Okulu (1871-1890)

Đstanbul’da bir kız okulunun kurulması projesi, diğer bazı misyonerler gibi Robert Kolej müdürü Cyrus Hamlin’in sürekli gündemde tuttuğu bir düşünceydi. 1876’da Amerikalı zenginlerden Christopher Robert’e yazdığı bir mektupta bu düşüncesini paylaşmıştı: “Bu

¹²⁸⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1879) “Eastern Turkey Mission, Marsovan”, Boston 1879, s. 39.

¹²⁸¹ Mektubun tamamı için bkz. The Missionary Herald, “Letters from School Boys at Harpoot”, July 1878, Vol. 74, s. 235.

¹²⁸² Herman N. Barnum, “Schools, Congregations, etc., at Harpoot (13 April 1877)”, The Missionary Herald, July 1877, Vol. 73, s. 221-222.

¹²⁸³ Herman N. Barnum, “Harpoot”, The Missionary Herald, July 1906, Vol. 102, s. 338; Edwin E. Bliss, “The Missions of the American Board in Asiatic Turkey (1831-1887)”, The Missionary Herald, July 1888, Vol. 84, s. 297.

çalışma bizzat Robert Kolej’in tamamlanması için gereklidir. Bahsedilen iki kurum birbiriyle bağlantılı olmamalıdır fakat tabiatıyla kadın eğitimi, diğer cinsin eğitimine denk olması için gereklidir. Bu fikir uzun süredir benim zihnimdeydi ama ondan bahsetme zamanı henüz gelmemişti.”¹²⁸⁴ Nitekim Üsküdar Kız Yüksek Okulu’nun başlangıçtaki işlevini araştırmacı John Freely şöyle açıklamaktadır:

“Kız Yüksek Okulu, çevredeki yerli topluluklardan gelen kızların Hıristiyan kültürünü ve eğitimini sağlamanın yanında, misyonerlik çalışmalarında ihtiyaç duyulan öğretmen ve yardımcıları da yetiştirmek için özel bir öğretim sağlamalıydı. Bu nedenle okulun sistematiği ve misyonerlik çalışması, ‘Tanrı’nın isteği doğrultusunda gerçek ve simetrik bir şekilde Hıristiyan karakteriyle eğitilen öğrencilerini, yerel ilahiyat okullarına donanımlı öğretmenler, pastör eşleri ve iyi döşenmiş Hıristiyan evlerinin tesis edicileri olarak hazırlama’ anlayışıyla düzenlendi.”¹²⁸⁵

 

Mütevelli heyetinden Caroline Borden’a göre okul, “American Board’un bir misyoner okulu olarak kurulmamıştı¹²⁸⁶ ve Osmanlı Đmparatorluğu’ndaki farklı unsurların, çeşitli mezheplerin ve siyasi görüşlerin ihtiyaçlarını karşılayabilen bir eğitim metoduna dayalı, geniş vizyon sahibi bir kurum” olmalıydı. Bu yaklaşım Yakındoğu kadınlarına, evlerinde, toplumda ve ulusal hayattaki olaylara katılım imkanı sağlayacaktı.¹²⁸⁷ ABCFM Haberleşme Sekreteri Nathaniel G. Clark’in zihninde, “American Board bu kurumu asla Evangelist bir yayılma anlayışı için parasal katkıda bulunduğu okullar gibi düşünülmemeliydi.”¹²⁸⁸ Elbette ilk yıllardaki ortaokul seviyesinde bu kurum, sözü edilen ihtiyacı karşılayacaktı. Ancak hem Msy.bn. Kate P. Williams hem de Msy.bn. Rappleye bu yüksek okulun ileride lisanslı bir koleje dönüşmesini kolaylaştıracak çok gelişmiş bir müfredat benimsediler.¹²⁸⁹ Okul üç bölüm halinde tesis edildi: Kız yüksek okulu, tıp misyonerliği bölümü ve şehir misyonerliği bölümü.¹²⁹⁰ Buradaki “şehir misyonerliği”, köy ve kasabalardan farklı bir tebliğ metodunu ve bunun için şehirli kızların yetiştirildiğini göstermesi bakımından önemlidir.

 

 

 

 

¹²⁸⁴ John Freely, A History of Robert College, The American College for Girls and Boğaziçi University. Đstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2000, c.1, s. 139.

¹²⁸⁵ John Freely, s. 140.

¹²⁸⁶ Hester D. Jenkins, s. 34.

¹²⁸⁷ Mary Mills Patrick, Bir Boğaziçi Macerası. Şeyma Akın (çev.). Đstanbul: Tez Yayınları, 2001, s. 65. ¹²⁸⁸ Hester D. Jenkins, s. 34. Burada vurgulanmak istenen konu, bu kuruma parasal destek verenlerin Kadın Misyonları Birliği’ne (WBM) bağlı kadınlar olduğudur.

¹²⁸⁹ May N. Fincancı, The History of Robert College Old and New. Đstanbul: Inter Media Yayınları, 2001, s. 87.

¹²⁹⁰ John Freely, s. 140.

Okul, Gedikpaşa’da kiralanan mütevazı bir evde Ekim 1871’de açıldı. Đlk gün en küçüğü 6 yaşında olmak üzere üç Ermeni öğrenci bulunmaktaydı.¹²⁹¹ Yer darlığı sebebiyle yeni bir mekan bulunması gerekiyordu. J. A. Rappleye ile Msy. Dr. Wood sık sık ev bakmaya gidiyordu. Üstelik okulun muhtemel yangınlara karşı dayanıklı olması için ahşap olmaması gerekiyordu.¹²⁹² Nihayet Üsküdar’da Pişmişoğlu adlı bir kişiye ait arazinin satın alınması için görüşmeler yapıldı. Yaklaşık üç dönümlük bu alanın, müstakbel kampüs için uygun bir manzarası vardı. Amerikan vekili Hon. Horace Maynard’ın da yardımlarıyla işlemler tamamlandı (1872). Okulun kapasitesi sürekli olarak genişlediği için yeni binaların yapımı beklenmedi. 1873’de yeni arsaya yakın olan bir ev iki buçuk yıllığına kiralandı ve öğretim burada devam etti.¹²⁹³

Üsküdar’da inşaatı tamamlanan ilk bina, Msy.bn. Albert Bowker’in adına ithaf edilen Bowker Building Binası’ydı. Okul 1875’te buraya taşındı.¹²⁹⁴ 1875’te Msy.bn. Williams müdire oldu.¹²⁹⁵ Kadın Misyonları Birliği (WBM) tarafından kurulan bu okul, birkaç yıl geçtikten sonra sadece Protestanlık davasına dikkat çekme ve cemaatin hiç olmazsa bir kısmına yarar sağlama konusunda hayli katkı sağlıyordu. Bu nedenle Ermeni ruhban sınıfının engellemelerine maruz kaldı.¹²⁹⁶ 1886’da Rum bölümü açıldı.¹²⁹⁷ 1908’de WBM’den ayrılarak bağımsız bir yapıya kavuştu.¹²⁹⁸

 

Öğretmen Kadrosu

Julia A. Reppleye: 1855’de Oberlin College’den mezun oldu ve uzun yıllar Oakland Đlahiyat Okulu’nda öğretmenlik yaptı.¹²⁹⁹ 1871’de Bursa Amerikan Kız Okulu’ndaki görevinden, Đstanbul’da bir kız okulu organize etmek için Amerikan Board tarafından

 

 

 

 

¹²⁹¹ Florence A. Fensham, s. 38; Patrick, Bir Boğaziçi..., s. 31.

¹²⁹² George W. Wood, “The Home-A Fire (29 May 1873)”, The Missionary Herald, September 1873, Vol. 69, s. 285.

¹²⁹³ Patrick, Bir Boğaziçi..., s. 33-34. Aynı kitapta, o zamanlar Amerikan vatandaşları yasal olarak Türkiye’de mülk sahibi olabildiklerinden dolayı, Üsküdar kampüsünün tapusu yerel komitenin bir üyesi adına yapıldığı bildirilmektedir.

¹²⁹⁴ May N. Fincancı, s. 86.

¹²⁹⁵ Patrick, Bir Boğaziçi..., s. 36.

¹²⁹⁶ Edwin E. Bliss, “Effort to Stop Work on the ‘Home’ Building”, The Missionary Herald, December 1875, Vol. 71, s. 379.

¹²⁹⁷ Patrick, Bir Boğaziçi..., s. 39.

¹²⁹⁸ Patrick, Son Sultanların.., s. 211.

¹²⁹⁹ May N. Fincancı, s. 82.

Đstanbul’a atandı. Tatillerini bile gelecek dönem için hazırlıklarla ve minik öğrencilerinin ebeveynlerini ziyaret ederek geçiren ciddi ve fedakar bir öğretmendi.¹³⁰⁰

Kate Pond Williams (1831-1895): Young Ladies’ Institute’de öğrenim gördükten sonra Mt. Holyoke Kolej’den 1857’de mezun oldu. Mezuniyet sonrası bu okulda altı yıl öğretmenlik yaptı. 1864’de American Board tarafından Harput’taki kız okuluna gönderildi. Đki yıl sonra, Mardin Đlahiyat Okulu’nun müdürü William Frederic Williams ile evlendi. Eşinin okulunda görev alan Msy.bn. Williams onun ölümünden sonra rahatsızlığı nedeniyle Amerika’ya döndü. Dört yıl sonra American Board’un atamasıyla 1875’de Üsküdar Kız Okulu’na geldi ve kurumun müdiresi oldu. Bu görevinde 1883’e kadar kaldı.¹³⁰¹

Msy.bn. Tomson: Şehirdeki kadınlarla ilgili çalışmalarının yanı sıra Üsküdar Okulu’nda Türkçe dersleri de verdi (1875).

Ellen C. Parson: Mt. Holyoke College mezunuydu. Lake Erie Đlahiyat Okulu’nda çeşitli görevlerde bulunduktan sonra 1875’de Amerikan Kız Koleji’ne geldi. Burada müdür yardımcılığı görevini üstlendi.¹³⁰²

Mary Mills Patrick (1875-1924): 1850 New York 1869’da Lyons Collegate Institute’den Highest Honor of the Institute derecesiyle mezun oldu. Vassar College’dan aldığı burs teklifini kabul etmek yerine American Board’un Erzurum’a gitme teklifini kabul etti (1871). 1875’te Üsküdar Kız Okulu’na tayin edildi. 1889’da Clara Hamlin’in Maraş’a gitmesi üzerine okulun müdireliğini üstlendi. 1924’e kadar bu görevde kalarak önemli hizmetlerde bulundu.¹³⁰³

Clara Hamlin (1853-1902): Robert Kolej’in kurucusu Msy. Cyrus Hamlin’in kızıdır. Türkiye doğumluydu. Amerika’da Abbot Akademi’den 1873’de mezun oldu. 1879’da Türkiye’ye dönerek bu kurumda öğretmenliğe başladı. 1883-1889 arası M. Mills Patrick ile birlikte okulun müdireliğini yaptı. Đki yıl sonra Maraş istasyonundan Msy.Dr. Lucius O. Lee ile evleninceye kadar çeşitli derslere girdi. Sonra kocasının görevli olduğu istasyona gitti. Dr. Patrick’e göre, doğuştan yönetici, yetenekli eğitimci ve dil yeteneği olan bir hanımdı.¹³⁰⁴

¹³⁰⁰ Robert L. Daniel, American Philanthropy in The Near East (1820-1960), Atina: Ohio University Press, 1970, s. 64.

¹³⁰¹ The Missionary Herald, “Kate Pond Williams”, March 1895, Vol. 91, s. 92. Msy.bn. Williams’ın doğum tarihi May Fincancı’nın eserinde 1832 olarak belirtilmiştir.

¹³⁰² May N. Fincancı, s. 88; The Missionary Herald, “Mrs. Clara Hamlin Lee”, April 1902, Vol. 88, 151- 152.

¹³⁰³ Mary M. Patrick’in hayatı hakkında burada özet olarak verilen bilgilere ilaveten, geniş kapsamlı hayat hikayesi, eğitim anlayışı ve faaliyetleri için bkz. Ayşe Köse [Aksu], “Yabancı Okullarda Kızların Din Eğitimi (Arnavutköy Amerikan Kız Koleji Örneği)”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi SBE, 2003, s. 365-376.

¹³⁰⁴ May N. Fincancı, s. 90

Isabel F. Dodd: 1882 yılında Üsküdar Okulu’na gelen Miss Dodd, Ohio Western Đlahiyat Okulu mezunuydu. Kardeşi Dr. William Dodd gibi Đzmir doğumluydu. Babası, yazar Jenkins’in ifadesiyle “Đzmir’de mücadele ederken kolera kurbanı olan bir doktor misyonerdi.”¹³⁰⁵ Berne, Dresden, Heidelberg ve Münih’te eğitim gördü, Doctor of Letters onur derecesi aldı. Uluslararası Arkeoloji Topluluğu üyesiydi. Antik Tarih, Edebiyat ve Sanat Tarihi öğretmenliği yapmıştır.¹³⁰⁶ Coşkulu, okula kendini adamış, neşeli bir kişilik ve antika sevdalısı biri olduğu kaydedilmeketdir. Okul müzesini ve Öğrenci Derneği’ni kurmuştur.¹³⁰⁷

Florance A. Fensham: Chicago Đlahiyat Okulu’ndan Đlahiyat yüksek lisansını (Bachelor of Divinity) tamamlayarak mezun oldu. Üsküdar Okulu’na 1883’te gelen bu hanım yıllarca Đncil ve Etik dersleri verdi. 1890-1905 yılları arasında kolejin ilk başmuvini sıfatıyla görev yaptı.¹³⁰⁸ Aynı yıl okulda Miss Noyes, Msy.bn. Dwight, Miss Annie M. Bliss de kısa aralıklarla görev aldı.¹³⁰⁹

Öğretim Müfredatı: 1873 yılı bitirme imtihanları Modern Ve Klasik Ermenice, Ermeni Tarihi, Aritmetik, Cebir, Coğrafya, Đngilizce Okuma-Yazma-Đmla-Đzah, Fizyoloji, Doğal Fizyoloji, Ezberden Şiir Okumaları, Kompozisyon derslerinden yapıldı.¹³¹⁰ Bunlara ek olarak şarkı söyleme, piyano ve org çalmaya dair yetenekleri ve jimnastik gösterileri sergilendi.¹³¹¹ Đki yıl sonraki imtihanlarda ise Dr. Wood Ahlak Bilimi dersinden, Miss Annie

E. Bliss Fransızca dersinden, Pastör Garabed ise Türkçe dersinden imtihan yaptılar. Öğrenciler ayrıca Đlahi Ezberleri, Kitab-ı Mukaddes Tarihi, Matematik, Aritmetik, Cebir, Geometri, Alfabe, Đngilizce Gramer, Coğraya (Đngilizce), Tabiat Felsefesi (Ermenice) derslerinden sınava tabi oldular.¹³¹²

1876 Yılı: Aritmetik, Cebir, Geometri, Kimya, Botanik, Fizyoloji, Coğrafya, Sağlık Bilgisi, Felsefe, Đncil Okuma, Vokal Müzik, Resim ve Dikiş-Nakış, Enstrumental Müzik, Fransızca (seçmeli).¹³¹³

 

¹³⁰⁵ Hester D. Jenkins, s. 54.

¹³⁰⁶ May N. Fincancı, s. 94-95.

¹³⁰⁷ Hester D. Jenkins, s. 54.

¹³⁰⁸ Hester D. Jenkins, s. 54.

¹³⁰⁹ The Missionary Herald, “The Home-Robert College”, August 1875, Vol. 71, s. 235. Ancak rapora göre Miss Noyes ile Msy.bn. Dwight çok hastalanınca çalışmayı bıraktılar.

¹³¹⁰ George W. Wood, “The Constantinople Home School (21 July 1873)”, The Missionary Herald,

October 1873, Vol. 69, s. 319.

¹³¹¹ May N. Fincancı, s. 84.

¹³¹² Mr. Hitchcock, “The Home Close of the Year”, The Missionary Herald, December 1875, Vol. 70, s. 377-378.

¹³¹³ Uygur Kocabaşoğlu, Kendi Belgeleriyle Anadolu’daki Amerika, Đstanbul: ARBA Yayınları, 1989, s. 168.

1882 Yılı: Hazırlık Sınıfı: Đngilizce, Aritmetik, Coğrafya. Normal sınıflar: Đngilizce, Coğrafya, Antik ve Modern Tarih, Aritmetik, Cebir, Geometri, Astronomi, Fizyoloji, Zooloji, Botanik, Fiziki Coğrafya, Jeoloji, Doğa Felsefesi, Ahlak Felsefesi, Genel Edebiyat ve Đncil. Seçmeli dersler: Vokal Müzik, Kompozisyon, Hitabet, Resim, Jimnastik, Dikiş-Nakış.¹³¹⁴

 

Okulun Ermenice olan eğitim dili 1875’te Đngilizce yapıldı.¹³¹⁵ Böylece American Board bünyesindeki bir kurum, ilk kez gerçek anlamda bir kolej olma özelliğine kavuşmuş oldu.¹³¹⁶ Miss Patrick’e göre bu, “Đstanbul’daki inançsız Fransız edebiyatını altetmek için bu, müthiş bir ihtiyaçtı.”¹³¹⁷ Bu durumda müfredattaki Fransızca dersinin, öğrenci çekmek maksadıyla konulduğu düşünülmelidir.

 

Din Eğitimi: 1878 kış döneminde kızların dinî yaşantısı memnuniyet vericiydi. Onların yaşça en büyüklerinden ve en iyilerinden olan beşi, Đsa’da yeni bir hayata başladıklarını hissettiler.¹³¹⁸ Okulun dinî atmosferi ve dinî yaşantılara yaptığı vurgu, öğrencilerin Protestanlığa geçmelerinde fazlasıyla etkiliydi. Nitekim kişisel telkinlerde de bulunulduğu b,r müdire raporunda dile getirilmektedir:

“Her gün Đncil eğitimi verdiğimizi her daim açık açık söylüyoruz. Buna ek olarak doğrudan kişisel tebliğlerde de bulunuyoruz. Eski yollarından döndürülecekleri korkusunu taşıyan arkadaşları olan kızlar için ve yine bu kızlarla birlikte dua ediyorduk. Dört yıldan beri okulumuzda okuyan tatlı kızlarımızdan biri, geçen dönem kendisinin Hıristiyan [Protestan] olduğunu açıkladı. Uzun süredir düşünceliydi ve ziyaretçi isimlerine korkarak bakmaya başlamıştı. Yılbaşı tatilinde, annesinin kendisi yüzünden gücendiğini ve canının sıkıldığını hissettiğinden dolayı isteksizce evine gitti. Daha sonra geri dönmesine izin verilmedi. Miss Persons ve ben kızın annesine uğradık. Ancak kadın bize soğuk davrandı. Bu tatlı kız için o kadar çok sevdiği okulundan uzaklaştırılmak çok zor olmalı.”¹³¹⁹

Öğretmenler ders saatleri dışında da öğrencilerle dinî konularda ilgileniyorlardı. Onlar için düzenlenen özel programlar, ders saatlerinden öğrendikleri bilgileri pekiştirirken, duygularına da hitap ediyordu. Bu durum, bir kız öğrencinin hatıra defterinde şöyle kaydedilmiştir:

 

¹³¹⁴ Uygur Kocabaşoğlu, s. 168.

¹³¹⁵ Patrick, Bir Boğaziçi..., s. 37.

¹³¹⁶ Uygur Kocabaşoğlu, s. 168.

¹³¹⁷ Life and Light, “Annual Meeting [1879]”, January 1880, Vol. 10, s. 33.

¹³¹⁸ Life and Light, “The Constantinople Home”, January 1878, Vol. 8, s. 42.

¹³¹⁹ Williams, Kate Pond, “The Home at Constantinople”, The Missionary Herald, June 1877, Vol. 73, s. 278.

“19 Mayıs 1883 Geçen Cuma gecesi, Miss Patrick bizim toplantıdaydı. Konuşmasının anafikri ‘saf ve günahsız kalpler Tanrı’yı görebilirler’ şeklindeydi. Miss Patrick’in yüzü sapsarıydı ve sesi çok tatlıydı. Gözleri bir kez daha yaşla doldu ve gülümsemeye çalıştı. Mükemmel bir güzellik resmi gibiydi. Fakat hepsi bu kadar değil, çok da güzel konuşuyordu. Đlk olarak dedi ki: ‘Herhangi bir kişi nasıl Tanrı’yı görebilir? Hatta Musa istediği halde göremedi. Tanrı, hiçbir insanın kendisini göremeyeceğini bildirdi. Lakin günahsız olan kişiler ancak ahirette, oradaki güzel evde Tanrıyı görme vadiyle kutsandı. Fakat onlar bunun yanı sıra, Tanrı’yı kendi kalplerinde görebilirler. Günahsız kalp, beyaz bir elbise gibidir. Biz onu kirletmemek için çok dikkatli olmak zorundayız.’”¹³²⁰

 

Öğrenci ve Mezunları

1871: Yatılı öğrencilerin üçte biri, gündüzcü öğrencilerden beşte biri Ermeni Protestandı. Diğerleri Gregoryen, Ortodoks ve Katolik Ermeniydi.¹³²¹

1872: Yarısı yatılı olmak üzere 13 öğrenci okudu.¹³²²

1873: 18 öğrenci okudu.¹³²³

1874: Okulda 22 yatılı, 9 gündüzcü kız öğrenim gördü.¹³²⁴

1875: 26’sı yatılı 15’i gündüzcü olmak üzere 41 öğrenci okudu.¹³²⁵ Daha sonra bu veriler yatılı 21, gündüzcü 17¹³²⁶ şeklinde değişti.

1876: 32 öğrenci öğrenim gördü.¹³²⁷ Ahavni Harutyunyan ve Kayana Boğdanyan adlı iki öğrenci mezun oldu. Đkisi de öğretmenlik mesleğini seçti.¹³²⁸

1877: 58 kız okudu.¹³²⁹

1878: Yeni yıla 56 öğrenciyle girdi.¹³³⁰ Bunların 26’sı yatılıydı.¹³³¹ Ahaynitza Đnciciyan (Hagop Constantin’la evlendi) ve Arosyag Garabedyan adlı iki kız mezun oldu.¹³³²

1879: Miss Patrick’in Amerika’daki W.B.M. Yıllık toplantısı’nda verdiği bilgilere göre bu yıl okulda 10 farklı milliyetten 70 öğrenci okudu. 5 mezun kız şu an öğretmenlik yapıyordu. 5 kızın da gelecek yıl mezun olması bekleniyordu. Okulun tarihindeki ilk Müslüman kızlar bu yıl

 

¹³²⁰ Penka Ratcheva adlı bir Bulgar öğrencinin günlüğünden aktaran John Freely, s. 146-147.

¹³²¹ George W. Wood, “The ‘Home’ School at Constantinople”, The Missionary Herald, May 1872, Vol. 68, s. 158.

¹³²² Reports of The A.B.C.F.M. (1872) “Western Turkey Mission, Seminaries and Schools”, Boston 1872,

s. 17.

¹³²³ Reports of The A.B.C.F.M. (1873) “Western Turkey Mission”, Boston 1873, s. 20.

¹³²⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1874) “Western Turkey Mission, The Home”, Boston 1874, s. 14.

¹³²⁵ The Missionary Herald, “The Home-Robert College”, August 1875, Vol. 71, s. 236. ¹³²⁶ George W. Wood, “The Home”, The Missionary Herald, January 1876, Vol. 72, s. 25. ¹³²⁷ Life and Light, “The Constantinople Home”, January 1878, Vol. 8, s. 42.

¹³²⁸ John Freely, s. 146.

¹³²⁹ Life and Light, “The Constantinople Home”, January 1878, Vol. 8, s. 42.

¹³³⁰ Life and Light, “The Constantinople Home”, January 1878, Vol. 8, s. 42.

¹³³¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1878) “Western Turkey Mission, Constantinople”, Boston 1878, s. 33.

¹³³² John Freely, s. 146.

kaydoldular.¹³³³ Bu üç kız diğer kızlar tarafından memnuniyetle ve samimiyetle karşılandılar. Zaten okulun özelliklerinden birisi, “ırksal önyargının ve bu ülkede yaygın olan çekememezliğin bulunmayışı” idi. Öğrenciler, okulda her milliyetin temsil edilmesinden dolayı gururlanmış görülüyorlardı.¹³³⁴ Müdire Patrick de okula bu yıl bir ilk olarak iki Bulgar kızının girdiğini kaydetmişti.¹³³⁵

1880: 55 yatılı, 88 de gündüzcü öğrenci vardı. Bunlar sekiz farklı milliyeti temsil ediyorlardı: Ermeni, Rum, Bulgar, Türk, Đngiliz, Amerikan, Alman, Danimarkalı. 12 Bulgar kızının olması ayrıca mutluluk vericiydi.¹³³⁶ Mezun olan 5 Ermeni kızdan dördü bir müddet öğretmenlikle meşgul olacaktı.¹³³⁷ Kızların isimleri: Haihhoui Ütücüyan, Lousaper Hazarabedyan (Antranig Ivazyan’la evlendi), Mianzara Gabrielyan, Şuşan Andonyan (Lemuel Der Sahagyan’la evlendi) ve Yevnigeé Murikelam’dı.¹³³⁸

1881: 60 yatılı, 30 gündüzcü kızın okuduğu okulda,¹³³⁹ Bulgar kızlarının sayısı 22’ye yükseldi.¹³⁴⁰

1882: Mezun olan beş öğrencinin isimleri şöyleydi: Azniv Đnciciyan, Dikranouhi Frenkyan, Hayganuş Der Mugurdiçyan (Armenag Der Hagopyan’la evlendi) ve Novart Kireçyan (Armenag Ciknavoryan’la evlendi), Elenka Dimitrieva (E. D. Encheff’le evlendi). Bu beş öğrenciden üçü öğretmen oldu.¹³⁴¹

1883: Sekiz farklı milliyeti temsil eden 69 yatılı, 36 gündüzcü öğrencinin okuduğu bu yıl¹³⁴² Arsyag Papazyan, Danimarkalı Sarah Jorgerson ve Bulgar Penka Ratcheva adlı öğrenciler mezun oldu.¹³⁴³

1884: 56 yatılı, 40 gündüzcü öğrencisi vardı. 5 kız mezun oldu.¹³⁴⁴

1885: Toplam mevcudu 129’du.¹³⁴⁵ Üç tane zeki Osmanlı kızı okula getirildi. Bunlar gündüzcü olarak eğitim göreceklerdi. Đlk defa Đstanbul’da Müslüman kızlar bir Hıristiyan okulunda eğitiliyordu.”¹³⁴⁶

1886: Kızların 54’ü yatılı, 45’i gündüzcüydü.¹³⁴⁷

 

 

¹³³³ Life and Light, “Annual Meeting [1879]”, January 1880, Vol. 10, s. 33. ¹³³⁴ Life and Light, “Letter from Miss Hamlin”, July 1880, Vol. 10, s. 249. ¹³³⁵ Patrick, Bir Boğaziçi..., s. 39.

¹³³⁶ Life and Light, “Letter from Miss Hamlin”, July 1880, Vol. 10, s. 249. Miss Hamlin’in Bulgar kızlarının sayısını 12 olarak verirken, Patrick 10 olarak kaydetmiştir. Bkz. Patrick, Bir Boğaziçi..., s. 39.

¹³³⁷ George W. Wood, “Robert College and ‘The Home’”, The Missionary Herald, October 1880, Vol. 76,

s. 386

¹³³⁸ John Freely, s. 146.

¹³³⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1882) “Western Turkey Mission, Constantinople”, Boston 1882, s. 31.

¹³⁴⁰ Patrick, Bir Boğaziçi..., s. 39.

¹³⁴¹ John Freely, s. 146.

¹³⁴² Reports of The A.B.C.F.M. (1883) “Western Turkey Mission, Education”, Boston 1883, s. 38.

¹³⁴³ John Freely, s. 146.

¹³⁴⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1884) “Western Turkey Mission, Constantinople”, Boston 1884, s. 30. ¹³⁴⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1885) “Western Turkey Mission, Constantinople”, Boston 1885, s. 31. ¹³⁴⁶ Annual Report of The Woman’s Board of Missions (1885) “Foreign Work”, Boston 1885, s. 10. ¹³⁴⁷ Reports of The A.B.C.F.M. (1886) “Western Turkey Mission, Constantinople”, Boston 1886, s. 34.

1889: 89 kızın 55’i yatılıydı.¹³⁴⁸ Öğrenciler Türk, Ermeni, Fransız, Đngiliz, Amerikalı, Bulgar ve Rumlardan müteşekkildi.¹³⁴⁹

1890: 103 öğrencinin 63’ü yatılıydı. 5 kız mezun oldu.¹³⁵⁰

 

 

Đki genç kız: 1875’teki mezuniyetleri sonrası ikisi de öğretmen oldu.¹³⁵¹

Bir Rum kızı: Yıllardır Üsküdar’da yaşıyorlardı. Babası hekimdi. Đngiliz bir komşusuna bir gün “Đncil’den başka bir şey yok, Đncil, Đncil” dedi. Đngiliz kadın da “evet, Đncil temeldir ve eğer okula gidersen göreceksin ki oradakiler bu temeli çok iyi inşa ediyorlar. Kızlarınız bilim dersleri yanında Đncil’i de öğrenmedikleri takdirde bir Hıristiyan eğitimine sahip olmazlar” cevabını verdi. Baba “söyledikleriniz sizin açınızdan çok güzel. Fakat Đncil Đngilizi akıllı, Rumu günahkar yapıyor. Ben kızlarımı o okula göndermeyeceğim” karşılığını verdi. Lakin ertesi hafta bu doktor Üsküdar Kız Okulu’nun imtihanlarına gitti. Manzarayı görünce kızlarını derhal oraya yazdırdı.¹³⁵²

Đstanbullu iki genç kız: Đngilizce verilen Botanik ve Aritmetik dersini bir yılda bitirdiler ve Miss Patrick’in övgüsüne mazhar oldular.¹³⁵³

 

Amerikan Kız Koleji 1911-1912 Rapuru’nda¹³⁵⁴ yer alan bilgilere göre Üsküdar Amerikan Kız Yüksek Okulu’ndan mezun olan diğer kızlar şunlardı:

Mary Papazyan (1875 mezunu): Üsküdar Amerikan Yüksek Okulu’ndan ilk mezun olan kızdır. 1875-1890 yılları arasında kolejde Ermenice öğretmenliği yapmıştır. 1892-1899 arasında Mezunlar Derneği’nin başkanlığını yürütmüştür.

Aghavnı Haratounyan (1876): Mezun olduktan sonra Hasköy’de ve Adapazarı Kız Yüksek Okulu’nda yıllarca öğretmenlik yaptı. Dr. A. Aghaghanyan ile evlendi.

Azniv Đniciyan (1882): Đsviçre Basle’da hemşirelik eğitimi aldı. Samatya ve Üsküdar’da uzun yıllar öğretmenlik yaptı. Ayrıca Đstanbul’da hemşirelik pratisyenliğine devam etti.

Ellenka Dimitrieva Yencheff (1882): Đlk Bulgar mezunlarındandı. Şumnu’da öğretmenlik yaptı.

Penka Ratcheva (Mrs. Ilia P. Dimitrieff): 1883 mezunlarından olan bu Bulgar kızının tuttuğu bir günlük, kızı tarafından saklandı ve 1974’de koleje takdim edildi.¹³⁵⁵

¹³⁴⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1889) “Western Turkey Mission, Constantinople”, Boston 1889, s. 44.

¹³⁴⁹ Patrick, Bir Boğaziçi..., s. 39.

¹³⁵⁰ The Levand Herald and Eastern Express, “American College for Scutari”, 30 June 1890, s. 335.

¹³⁵¹ The Missionary Herald, “The Home-Robert College”, August 1875, Vol. 71, s. 236.

¹³⁵² Harrison O. Dwight, “Greek Pupils in the Home (15 February 1878)”, May 1878, Vol. 74, s. 165.

¹³⁵³ Life and Light, “Annual Meeting [1879]”, January 1880, Vol. 10, s. 33.

¹³⁵⁴ American College for Girls Reports for the Year 1911-1912, Đstanbul 1912, s. 63-86.

Mannig Koran (1884): 1895-1896’da Amerikan Kız Koleji’nde müzik eğitimini bitirdi. Kolejin Evsel Bölümü’nde asistanlık yaptı (1897-1898). Tiflis ve Bakü’de 1906’ya kadar müzik dersleri verdi. Daha sonra Londra’da piyano ve müzik derslerini sürdürdü.

Mannig Dolamacıyan (1885): Đzmir’de anaokulu öğretmenliği diploması aldı. 1886-1898 yılları arası Gedikpaşa Amerikan Okulu’nda öğretmenlik yaptı. Merzifon Anadolu Koleji’ hocalarından V. H. Hagopian ile evlendi.

Hranuş Ağlayanyan (1886): Mezuniyet sonrası Đzmir’de anaokulu öğretmenliği eğitimi aldı.

Đstanbul’da üç anaokulunda öğretmenlik yaptı. 1897’de Sıdkı Bey ile evlendi.

Edith Blackler (1887): Đngiltere’de eğitim gördü. 1888-1890 yılllarında Đzmir’de öğretmenlik yaptı. Malta’da askerler ve gemiciler arasında insaniyetperver çalışmalarla ilgilendi. Rev. Robert Ashe ile evlendi. Mezunlar Derneği’nin Đzmir şubesinde müdürlük yaptı.

Isabel Vartanyan (1887): Kolejde müzik öğretmenliği yaptı ve Şapel orgunda müzik çalışmalarını yürüttü. Dr. Hagop Bezazyan ile evlendi.

Dzıadjan Asadoryan (1888): Cenova’da Fransızca ve müzik eğitimi gördü. Türkiye’de öğretmenlik yaptı. Dr. Vahan S. Amadouny ile evlendi.

Elpiniki Vlastov (1888): Đlk Rum mezundur. Đzmir ve Gedikpaşa Amerikan okullarında yıllarca öğretmenlik yapmıştır. Sivas ABD konsolosu Mr. Esaie Montesanto ile evlendi.

Kleoniki Klonari (1889): Rum asıllıdır. Gedikpaşa Amerikan Okulu’nda yedi yıl öğretmenlik yaptı. Sonra Amerika’ya gitti ve 1901’de Massachusetts General Hastanesi’nden mezun oldu. Atina’daki Prenses Hastanesi’nde çocuk doktorluğuna başladı.

Mary J. Ashover (1887): Đngilizdir. Đstanbul Kız Koleji’nde öğretmenlik yapmıştır.

Surpigue Vosquemadn (1889): Londra Hastanesi’nde hemşirelik eğitimi aldı. Profosyonel hemşire olan ilk Osmanlı teb’asıydı. Dönemin Sultanı kendisine üstün hizmetlerinden dolayı bir nişan verdi.

Arshagouhi Hisarlıyan (1890): New York Hastanesi’nde yüksek hemşirelik eğitimi aldı. Gülistan Đsmet Tevfik (1890): Üsküdar Amerikan Kız Okulu’ndan mezun olan ilk Türk kızı ünvanına sahiptir. Mezun olduktan sonra Đngiltere’de müzik eğitimi aldı. Dönüşünde bir kaç yıl öğretmenlik yaptı.¹³⁵⁶ 1897’de Osmanlı Temsilciler Meclisi’nin ilk genel sekreteri olan Asım Beyle evlendi. Đttihat Terakki Partisi’ne katıldıklarında eşiyle birlikte Selanik’te olan

 

 

 

 

¹³⁵⁵ Bu günlükten bazı alıntılar için bkz. John Freely, s. 146-147.

¹³⁵⁶ American College for Girls, Reports for the Year 1911-1912, Đstanbul 1912, s. 65.

Gülistan Đsmet, Müdire Patrick’in deyimiyle “Jön Türk hareketinden sonra hür ve mutlu bir hayat sürdürdü.”¹³⁵⁷ Uzun yıllar kadın dergilerinde edebiyat tercümeleri yayınlandı.¹³⁵⁸

 

Öğrenci Modelleri

Efdim:  Memleketi Afyonkarahisar’da eniştesi Harutyun’la birlikte bir okul açtı.

Şehrin en seçkin ailelerinden gelen kızların sayısı 50’nin üzerindeydi.¹³⁵⁹

Bir genç kız: Anadolu’nun bir yöresindeki bir kız okulunda Üsküdar’a girmeye hak kazandı ve okulu bitirdi. Kız okulundaki eski öğretmenlerinden biri, uzun zamandır haber alamadığı bu öğrencisine mektup yazar; fakat kız, Üsküdar Okulu’nu bitirip ayrılmıştır. Ancak bir gün ondan bir mektup gelir. Dağlar arasında bir köydedir. Yörenin misyonerleri derhal bu köye bir keşif gezisi düzdenlerler. Orada epeyce Protestan yaşadığını duymamışlardır. Üsküdar mezunu kız orada bir okul kurmuştur. Üstelik bunu hiç kimseden yardım almadan ve kimsenin bilgisi olmadan yapmaktadır.¹³⁶⁰

Mianzare Gabrielyan (1880 mezunu): Bursa Amerikan Kız Koleji’nde öğretmenlik yaptı (1898-1907). Sefalet içinde olduğunu öğrendiği bir Ermeni köyü olan Çalgara’ya gitmek için okuldaki görevinden istifa etti. Çalgara’da bir sosyal yardım derneği başlattı. Kendi parasıyla bir eğitim evi kurdu. Bu Ermeni köyünde yaptığı köy geliştirme çalışmaları sonucunda orada bir “süt üretim endüstrisi” kurulmasına öncülük etti.¹³⁶¹

Korodaki kızlar: Okula misafir gelen Msy.bn. Parmelee izlenimlerini şöyle kaydetmişti: “Üsküdar Kız Okulu’nda çok güzel ağırlandık. Altı yedi yaşlarındaki 13 kızın söylediği ilahileri uzun süre unutamayacağım. Tatlı, şirin bir Ermeni kızı ‘Ben Đsa’yım küçük dostum’ adlı ilahiyi Đngilizce söyledi. Hepsi kendi küçük kızkardeşlerim kadar temiz ve düzenliydi. Bizim buradaki ilk vazifemiz, kendilerini okula kabul ettirmeye gelenlere sabun ve su kullanma dersidir”¹³⁶² diyerek okulun eğitiminin başarılı ve verimli olduğunu dile getirmektedir.

 

 

 

 

 

 

¹³⁵⁷ Patrick, Bir Boğaziçi..., s. 140.

¹³⁵⁸ RC-ACG Mezunları Topluluğunda Kim Kimdir? Who is Who in The RC-ACG Alumnı Community?. Đstanbul: Đstanbul Amerikan Kolejleri Mezunları Derneği Basımı, 1985, s. 128.

¹³⁵⁹ Mrs. Bowen, “Death of Native Helpers”, The Missionary Herald, October 1879, Vol. 75, s. 377.

¹³⁶⁰ The Missionary Herald, “Mission Schools”, January 1880, Vol. 76, s. 35.

¹³⁶¹ Hester D. Jenkins, s. 47-50.

¹³⁶² Julia F. Parmelee, “Mrs. Parmelee at Constantinople and Ordo”, The Missionary Herald, June 1875, Vol. 71, s. 172.

Etkinlikler

1872 Yılsonu Đmtihanları: Öğrencilerin ebeveynleri ve dostlarının, misyonerlerin ve davetli misafirlerin katılımıyla gerçekleşti. Bu tören öğrenciler üzerinde mükemmel bir etki bıraktı.¹³⁶³

1873 Yılsonu Đmtihanları: Temmuz ayında gerçekleştirilen bu özel gün açılış duası ve ilahilerle başladı. Ardından kızlar Yeni Ahit’ten bazı pasajları ezbere okudular. Eski Ahit tarihinden sorulan soruları cevapladılar. Gün boyunca yapılan imtihanların aralarına Ermenice ve Đngilizce ilahiler serpiştirilmişti. Piyano ve org da çalındı. Robert Kolej’den Dr. Cyrus Hamlin ve Hagopos Djejizian, Đznik’ten Pastör Garabed birer konuşma yaptı. Merasim yapılan dua ile son buldu.¹³⁶⁴

1874 Yılsonu Đmtihanları: Öğrenci dostlarından geniş bir topluluk ve diğer kişiler biraraya geldiler. Đmtihanlar Đncil, Aritmetik, Cebir, Coğrafya, Tarih ve diğer derslerden yapıldı. Ermenice ve Đngilizce okuma, yazma, karatahtada çizim ve ilahiler büyük ilgi gördü.¹³⁶⁵

1880 Yılsonu Đmtihanları: Katılımcıların büyük bölümünü Ermeniler teşkil etmekle beraber 10-12 Türk hanım da hazır bulundu. Pahalı giyimli bu hanımlar, yüzlerine yaşmaklarını çekmişlerdi. Đmtihan olanlar arasında dört Türk kızı, bir Yahudi kızı da vardı. Đngilizce ve Türkçe tercümeden imtihan olduktan sonra bir sınıfta diğerleriyle beraber Zihin Aritmetiğinden imtihan edildiler. Đki Türk kız kardeşin babaları orduda yüzbaşıydı ve üniformasıyla orada hazırdı. Pek memnun görünüyordu. Msy.bn. Wood’a göre Đstanbul’da Müslüman kızların halkın önünde görülmeleri ve gayrı müslimlerle birarada bulunmaları yeni bir şeydi. Mezun olan beş Ermeni kızına diplomalarını Birleşik Devletler ortaelçisi Horace Maynard verdi. Robert Kolej’den Prof. Millingen Đngilizce, Avedis Constantin Türkçe, Pastör Garabed Gabrielyan Ermenice, Msy. Dr. Riggs bir kısmı Đngilizce bir kısmı Bulgarca olmak üzere kısa konuşmalar yaptılar.¹³⁶⁶

 

 

 

 

 

¹³⁶³ George W. Wood, “The ‘Home’ School at Constinople”, The Missionary Herald, May 1872, Vol. 68,

s. 158.

¹³⁶⁴ George W. Wood, “The Constantinople Home School (21 July 1873)”, The Missionary Herald,

October 1873, Vol. 69, s. 319.

¹³⁶⁵ George W. Wood, “The ‘Home’ School at Constantinople (7 August 1874)”, The Missionary Herald,

October 1874, Vol. 70, s. 310.

¹³⁶⁶ George W. Wood, “Robert College and ‘the Home’”, The Missionary Herald, October 1880, Vol. 76,

s. 386

Koleje Dönüşümü: 1890’da Massachusetts Eyalet Meclisi’nden kolej beratı aldı.¹³⁶⁷

Đsmi de Amerikan Kız Koleji (American College for Girls) olarak değişti.¹³⁶⁸

 

 

3. 14. Manisa Yatılı Kız Okulu (1871-1885)

1870’te Đzmir Đstasyonu merkezinin Manisa’ya taşınması ve Đzmir’in bir dış istasyon konumuna düşürülmesi kararlaştırıldı.¹³⁶⁹ Çünkü Đzmir Protestan Kilisesi’nde birtakım anlaşmazlıklar ve karışıklıklar zuhur etmişti.¹³⁷⁰ Bu bağlamda Manisa’ya Aralık 1871’de gelen Msy.bn. P. L. Cull hazırlık çalışmalarından sonra 1872 sonbaharında bir yatılı kız okulu açtı.¹³⁷¹ Burada hem Ermeni hem de Rum kızları beraberce eğitim göreceklerdi. Bunun için ortak dil olarak Türkçe seçildi.¹³⁷² ABCFM raporuna göre “bir istasyon sınıfının 4’ü Manisa’dan, 4’ü Akhisar’dan gelen talebelerden oluşuyordu. Bunlar Rum hemşehrilerine Evanjelik çalışmalar yapmak üzere yetiştiriliyorlardı.”¹³⁷³

 

Öğretmen Kadrosu

Msy. William Clark: Bursa’dan gelerek Miss Cull’a katıldı (1873). Bu hanım bir yıl sonra Bulgar misyonundan Msy. Marsh ile evlenerek okuldan ayrıldı.¹³⁷⁴

P. L. Cull: 1877’de kadrodaydı.¹³⁷⁵ 1880’de Ermeni bölümünün başına geçti.¹³⁷⁶

Miss Powers: 1877’de kadroda olan bu hanım¹³⁷⁷ 1880’de Rum bölümünün başına getirildi.¹³⁷⁸ Bir raporunda şöyle demişti: “Türkiye’nin en büyük ihtiyacı annelerdir. Eğer radikal bir reform olacaksa, bu ihtiyacı karşılamak zorundayız.”¹³⁷⁹ Daha sonra buradaki görevinden Erzurum’a nakledildi.¹³⁸⁰

 

¹³⁶⁷ Patrick, Bir Boğaziçi..., s. 65.

¹³⁶⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1890) “Western Turkey Mission, The Stations”, Boston 1890, s. 38. Kurumun bundan sonraki tarihçesi kolejler bölümünde incelenecektir.

¹³⁶⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1917) “Change of Station”, Boston 1917, s. 20; Lyman Bartlett, “Historical Sketch of the Smyrna Field”, The Missionary Herald, March 1895, Vol. 91, s. 95.

¹³⁷⁰ Lyman Bartlett, Historical Sketch of Mission Work in The Smyrna Field (1820-1904), Đzmir: Đzmir Amerikan Koleji Basımı, 1933, s. 4.

¹³⁷¹ Lyman Bartlett, s. 4; Reports of The A.B.C.F.M. (1873) “Western Turkey Mission”, Boston 1873, s. 20.

¹³⁷² Lyman Bartlett, “Historical Sketch of the Smyrna Field”, The Missionary Herald, March 1895, Vol. 91, s. 95.

¹³⁷³ Reports of The A.B.C.F.M. (1876) “Manisa”, Boston 1876, s. 44.

¹³⁷⁴ Lyman Bartlett, s. 4.

¹³⁷⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1877) “Education, Western Turkey Mission”, Boston 1877, s. 25.

¹³⁷⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1880) “Manisa”, Boston 1880, s. 44.

¹³⁷⁷ Reports of The A.B.C.F.M. (1877) “Education, Western Turkey Mission”, Boston 1877, s. 25.

¹³⁷⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1880) “Manisa”, Boston 1880, s. 25.

¹³⁷⁹ Annual Report of The Woman’s Board of Missions (1885) “Foreign Work”, Boston 1885, s. 10.

¹³⁸⁰ Lyman Bartlett, s. 7.

Miss Jillson: Đstanbul’dan 1885’te bu okula geldi.¹³⁸¹

 

 

Öğretim Müfredatı: Đlk başta hem Rum hem de Ermeni kızlarınının bir müfredat çerçevesinde yetiştirilmesi tasarlandı. Ama sonradan belirgin bir şekilde Rumlara yönelik hale geldi.¹³⁸² Eğitim dili Türkçeydi.¹³⁸³

 

Öğrenci ve Mezunları

1875: 7 yatılı, 5 gündüzcü öğrencisi vardı. ¹³⁸⁴

1878: Rum ve Ermeni olmak üzere 40’tan fazla öğrenci okuyordu.¹³⁸⁵

1880: Ermeni bölümünde 7 yatılı, 17 gündüzcü; Rum bölümünde 10 yatılı, 30 gündüzcü vardı.¹³⁸⁶

1881: 12 yatılı okuyordu.¹³⁸⁷

1884: 59 kız öğrenim gördü.¹³⁸⁸

 

 

Kapanışı: 1885’te kapatılma kararı alındı. Çünkü eğitim fırsatları tekrardan hasıl olan

Đzmir’de¹³⁸⁹ yatılı ve gündüzcü bir kız yüksek okulu açılmıştı.¹³⁹⁰

 

 

3. 15. Kayseri Erciyes (Argeus) Erkek Yüksek Okulu (1871-1901)

Kayseri’deki misyonerlik faaliyetleriyle ilgili bir raporda 1871’de bir erkek okulu olduğu, başında Merzifon Đlahiyat’tan mükemmel bir eğitimcinin bulunduğu, dersler arasında Coğrafya, Aritmetik ve Gramerin yer aldığı bildirilmektedir.¹³⁹¹ 1878 öncesinde Kayseri’deki eğitim faaliyetlerinin kişisel okuma yazma öğretimi, Pazar okulları ve mahalle okullarıyla sınırlı olduğu görülür. Đleri seviyede eğitim almak isteyen gençler ise çoğunlukla Batı Türkiye Misyonu’na bağlı yüksek okullara ya da ilahiyatlara gönderilmekteydi. Örneğin 1877’de 11 genç Merzifon Đlahiyat’a gitmişti. 1878’de Kayseri’de bir ilahiyata hazırlık sınıfından söz

 

 

¹³⁸¹ Lyman Bartlett, s. 4.

¹³⁸² Lyman Bartlett, s. 4.

¹³⁸³ Lyman Bartlett, “Historical Sketch of The Smyrna Field”, The Missionary Herald, March 1895, Vol. 91, s. 95.

¹³⁸⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1875) “Western Turkey Mission”, Boston 1875, s. 19.

¹³⁸⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1878) “Eastern Turkey Mission, Marsovan”, Boston 1878, s. 35.

¹³⁸⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1880) “Manisa”, Boston 1880, s. 44.

¹³⁸⁷ Reports of The A.B.C.F.M. (1881) “Stations-Manisa”, Boston 1881, s. 35.

¹³⁸⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1884) “Stations-Manisa”, Boston 1884, s. 31.

¹³⁸⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1885) “Western Turkey Mission, Smyrna”, Boston 1885, s. 32.

¹³⁹⁰ Lyman Bartlett, “Historical Sketch of the Smyrna Field”, The Missionary Herald, March 1895, Vol. 91, s. 95.

¹³⁹¹ The Missionary Herald, “Letter from Mr. Barrows (25 July 1871)”, The Missionary Herald,

November 1871, Vol. 67, s. 358.

edilmekte ve burada 17 öğrencinin okuduğu kaydedilmektedir.¹³⁹² O yıl American Board’un Msy. Fowle’u buraya tayin ettiği göz önüne alınırsa, onun gelişiyle birlikte eğitim faaliyetlerininn yeni bir ivme kazandığı düşünülebilir.

 

1879 itibariyle başında bir Merzifon Đlahiyat mezununun bulunduğu bu okulda, büyük öğrencilerin sınıfına ilaveten, küçük öğrencilerden oluşan 15 kişilik bir sınıf daha vardı.¹³⁹³ Đki öğretmenden birisinin maaşını Protestan halk, ikincisininkini ise Board karşılıyordu.¹³⁹⁴ 1881’de Msy. Lyman Bartlett’in nezaretindeki istasyon sınıfında okuyan 13 erkek öğrenciden üçü veya dördü teoloji fakültesine girmeye hazırlanıyordu. Aynı yılın Ekim ayında Msy. Fowle’un idaresinde 15 kişilik ikinci bir sınıf daha açıldı. Bunların 3’ü kiliseye üye oldu.¹³⁹⁵ 1885’te gelişmeye devam ettiği bildirilen¹³⁹⁶ bu okul 1899’da yatılı hale getirildi ve adı Erciyes Ermeni Yüksek Okulu oldu.¹³⁹⁷ 1893’te başında Msy. Fowle bulunuyordu.¹³⁹⁸

 

Öğrencileri ve Mezunları

1871: 70 öğrenci okuyordu.¹³⁹⁹

1879: 89 öğrencisi vardı.¹⁴⁰⁰

1888: 6 mezundan biri tüccar, 2’si öğretmen oldu; 3’ü eğitimlerini ilerletmeye devam etti.¹⁴⁰¹

1891: 8 genç diploma aldı. Bazıları eğitimlerini Merzifon’da sürdürecekti; kalanlar da herhangi bir işle yahut öğretmenlikle meşgul olacaklardı.¹⁴⁰²

1895: 25 yatılı öğrencisi vardı.¹⁴⁰³

1896: Öğrenci sayısı 31’di ve bunların 16’sı yatılı kalıyordu.¹⁴⁰⁴

1898: 50 öğrencisi vardı.¹⁴⁰⁵

1901: 53 öğrenci okudu.¹⁴⁰⁶

¹³⁹² Reports of The A.B.C.F.M. (1879) “Eastern Turkey Mission, Cesarea”, Boston 1879, s. 30.

¹³⁹³ Reports of The A.B.C.F.M. (1913) “Eastern Turkey Mission, Cesarea”, Boston 1879, s. 30.

¹³⁹⁴ William A. Farnsworth, “Ordination of a Pastör (25 May 1879)”, The Missionary Herald, August 1879, Vol. 75, s. 304.

¹³⁹⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1881) “Western Turkey Mission, Cesarea”, Boston 1881, s. 37.

¹³⁹⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1885) “Western Turkey Mission, Cesarea”, Boston 1885, s. 32.

¹³⁹⁷ Reports of The A.B.C.F.M. (1899) “Western Turkey Mission, The Stations”, Boston 1899, s. 52. Bahsedilen rapora göre Orta Anadolu coğrafyasında Kayseri (Argeus) Okulu’na ilaveten Talas Yatılı Erkek Okulu ve Yozgat Erkek Yüksek Okulu olmak üzere üç erkek yüksek okulu bulunuyordu.

¹³⁹⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1893) “Western Turkey Mission, Cesarea”, Boston 1893, s. 35.

¹³⁹⁹ The Missionary Herald, “Letter from Mr. Barrows (25 July 1871)”, The Missionary Herald,

November 1871, Vol. 67, s. 358.

¹⁴⁰⁰ William A. Farnsworth, “Ordination of a Pastör (25 May 1879)”, The Missionary Herald, August 1879, Vol. 75, s. 304.

¹⁴⁰¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1888) “Western Turkey Mission, Cesarea”, Boston 1888, s. 35.

¹⁴⁰² W. A. Farnsworth, “Promising Young Men”, The Missionary Herald, October 1891, Vol. 87, s. 425.

¹⁴⁰³ Reports of The A.B.C.F.M. (1895) “Western Turkey Mission, Cesarea”, Boston 1895, s. 41. ¹⁴⁰⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1896) “Western Turkey Mission, Cesarea”, Boston 1896, s. 40. ¹⁴⁰⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1898) “Western Turkey Mission, Cesarea”, Boston 1898, s. 44.

Etkinlikler

1888 yılsonu imtihanları: Kayseri’deki büyük Protestan kilisesinde gerçekleşti. Yedi saat boyunca geniş dinleyici salonu, derinden ilgili ve dikkatli dinleyicilerle lebaleb doluydu. Paşa ve diğer ileri gelen askeri ve sivil memurlar da oradaydı. Okuldan 9 kişi mezun oldu. Bu ortam, 34 yıllık misyonerlik faaliyetinin bu yörede meydana getirdiği değişimlerin pek çok delilinden biriydi.¹⁴⁰⁷

 

Kapanışı: 1901’den sonra bu okul hakkında bir kayda rastlanmamıştır.

 

 

3. 16. Erzurum Erkek Yüksek Okulu (1872- 1918)

Ne zaman açıldığına dair net bir bilgi bulunmamaktadır. 1872’deki bir raporda “genç erkeklerin derslerdeki başarıları, özellikle misyonerlerle birlikte dört yıllık okul dönemini geçirenler göz kamaştırıyordu. Çünkü bunlar ilk geldiklerinde, misyonerlerin tanımıyla, kaba saba ve yontulmamış kimselerdi”¹⁴⁰⁸ denildiğine bakılırsa bu tarihten biraz evvel böyle bir okulun mevcudiyeti anlaşılmaktadır. Ancak belgesel bir tesbit olarak elbette 1872’nin açılış tarihi olarak belirlenmesi en uygunudur. 1891’de sadece adından bahsedilen bu okul,¹⁴⁰⁹ 1898’de “Erzurum Mt. Ararat Erkek Yüksek Okulu” adıyla yeniden yapılandırıldı. Buna göre anaokulu, ilk, orta bölüm, yüksek olmak üzere dört bölümden oluşuyordu.¹⁴¹⁰ 1905’te bir yangın geçirdi.¹⁴¹¹

 

Öğrencileri ve Mezunları

1877: Toplam 30 öğrenci okuyordu ve yalnızca 6’sı Board’tan burs alıyordu.¹⁴¹²

1892: 6 mezunun 4’ü öğretmenliğe başladı.¹⁴¹³

1898: 112 öğrencinin 22’si yüksek okulda okuyordu.¹⁴¹⁴

1899: 94 öğrencinin 16’sı yüksek, 34’ü orta bölüm, 44’ü ilk bölüm öğrencisiydi.¹⁴¹⁵

 

¹⁴⁰⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1901) “Western Turkey Mission, The Schools”, Boston 1901, s. 51.

¹⁴⁰⁷ William A. Farnsworth, “Thirty Four Years in Cesarea”, The Missionary Herald, September 1888, Vol. 84, s. 389.

¹⁴⁰⁸ Moses P. Parmelee, “Schools at Erzroom (26 October 1872)”, The Missionary Herald, February 1873, Vol. 69, s. 54.

¹⁴⁰⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1891) “Eastern Turkey Mission, The Stations”, Boston 1891, s. 42.

¹⁴¹⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1898) “Eastern Turkey Mission, Erzroom”, Boston 1898, s. 63. ¹⁴¹¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1905) “Eastern Turkey Mission, Erzroom”, Boston 1905, s. 59. ¹⁴¹² Reports of The A.B.C.F.M. (1877) “Central Turkey Mission”, Boston 1877, s. 35.

¹⁴¹³ Reports of The A.B.C.F.M. (1892) “Eastern Turkey Mission, The Stations”, Boston 1892, s. 46.

¹⁴¹⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1898) “Eastern Turkey Mission, Erzroom”, Boston 1898, s. 63.

¹⁴¹⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1899) “Eastern Turkey Mission”, Boston 1899, s. 72.

1901: Öğrenci sayısı 98’di.¹⁴¹⁶

1903: Mevcudu 80’di. 3 Gregoryen öğrenci kiliseye girdi.¹⁴¹⁷

1904: 27 öğrencisi vardı.¹⁴¹⁸

1905: 82 öğrenciden 4’ü mezun oldu. Bunlardan biri ileri eğitim almaya karar verdi.¹⁴¹⁹

1906: 70 öğrencisi vardı.¹⁴²⁰

1910: 12’si yüksek okulda olmak üzere 62 öğrenci okudu.¹⁴²¹

1911: Kampüsteki kayıtlı 85 öğrenciden 12’si yüksek okulda okudu.¹⁴²² 1912: 20’si yüksek okulda olmak üzere toplam 85 gence eğitim verildi.¹⁴²³ 1913: Toplam 83 öğrencisi vardı.¹⁴²⁴

1914: 23 gencin 3’ü mezun oldu.¹⁴²⁵

1916: 23 öğrenci kayıtlıydı.¹⁴²⁶

 

 

Öğretim     Müfredatı:    1872    itibariyle     müfredatında    Fizyoloji     ve    Aritmetik bulunuyordu.¹⁴²⁷

1898 yılı: Klasik ve Modern Ermenice, Türkçe, Matematik, Coğrafya, Fransızca, Đncil (her gün yarım saat). Ayrıca tüm bölümlerde Đngilizce öğretiliyordu.¹⁴²⁸

 

Kapanışı: 1918’in savaş ortamında kapatıldı.¹⁴²⁹

 

 

3. 17. Bahçecik (Bithinya) Kız Yüksek Okulu (1873-1885)

Bahçecik’te 1856 yılında bir Protestan kilisesi açıldıktan sonra basit ölçekli kız ve erkek okulları da kuruldu. Đstanbul Yatılı Kız Okulu mezunu ve bir müddet Đznik’te 20

¹⁴¹⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1901) “Eastern Turkey Mission, The Schools”, Boston 1901, s. 62.

¹⁴¹⁷ Reports of The A.B.C.F.M. (1903) “Eastern Turkey Mission, Erzroom”, Boston 1903, s. 71. ¹⁴¹⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1904) “Eastern Turkey Mission, Erzroom”, Boston 1904, s. 66. ¹⁴¹⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1905) “Eastern Turkey Mission, Erzroom”, Boston 1905, s. 59. ¹⁴²⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1906) “Eastern Turkey Mission, Erzroom”, Boston 1906, s. 89. ¹⁴²¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1910) “Institutions of the Eastern Turkey”, Boston 1910, s. 123.

¹⁴²² Reports of The A.B.C.F.M. (1911) “Institutions of the Turkey Missions, Eastern Turkey”, Boston 1911, s. 107.

¹⁴²³ Reports of The A.B.C.F.M. (1912) “Institutions of the Turkey Missions, Eastern Turkey”, Boston 1912, s. 103.

¹⁴²⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1913) “Institutions of the Turkey Missions, Eastern Turkey”, Boston 1913, s. 91.

¹⁴²⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1914) “Institutions of the Turkey Missions, Eastern Turkey”, Boston 1914, s. 103.

¹⁴²⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1916) “Institutions of the Turkey Missions, Eastern Turkey”, Boston 1916, s. 93.

¹⁴²⁷ Moses P. Parmelee, “Schools at Erzroom (26 October 1872)”, The Missionary Herald, February 1873, Vol. 69, s. 54.

¹⁴²⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1898) “Eastern Turkey Mission, Erzroom”, Boston 1898, s. 63.

¹⁴²⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (19171918) “Institutions of the Turkey Missions, Eastern Turkey”, Boston 1918, s. 183.

öğrencili kız okulunda görev yaptıktan sonra Bahçecik’e tayin edilmiş olan bir hanımın idaresindeki bu kız okulunda 1858’de 57 öğrenci okuyordu. Đlginç olan, üçü hariç bütün öğrenciler gayrı Protestan ailelerden geliyordu. Şehrin ileri gelen bu aileleri, kızlarının aldığı eğitimden pek memnundular. Okul her gün dua ile açılıp kapanıyordu. Đncil okunuyor ve Amerikalıların matbaasında basılan kitaplar kullanılıyordu.¹⁴³⁰ Batı Türkiye Misyonu okulun bu başarısını görünce onu bir yüksek okul haline getirme planları yapmaya başladı. Msy. J.

W. Parsons ve eşi 1860’lardan sonra yörede hüküm süren kadın eğitimine muhalif fikirlerle yoğun bir mücadeleye giriştiler. Msy.bn. Laura Farnham’ın gelişiyle (1870) kız yüksek okulunun temeli atılmış oldu.¹⁴³¹ Müdire Farnham, Charavleg ailesinden kiralanan bir binada Eylül 1873 tarihinde kız okulunu açtı. Osmanlı Devleti’nden okulun faaliyetlerini sürdürme iznini ise 1876’da aldı.¹⁴³²

 

Öğretmen Kadrosu

Miss Laura Farnham: Okulun yöneticisi olması yanında çoğu derse de giriyordu. Disiplini sağlıyor, tüm hesap defterlerini tutuyor, kızların sıhhatlerini ve maneviyatlarını kollayıp gözetiyordu.¹⁴³³ Kız Okulu’nda toplam otuz yedi yılını idarecilik ve öğretmenlikle geçirdi.¹⁴³⁴

Miss Parsons: Okulda görevli öğretmenlerdendi.¹⁴³⁵

Armenag Der Hagopyan: Robert Kolej mezunuydu. Okulun Adapazarı’na taşınmasından biraz önce öğretmenlik yaptı. Erkek kardeşi de burada görevliydi.¹⁴³⁶

 

Öğretim Müfredatı: 1882’deki dersler şunlardı: Aritmetik, Cebir, Geometri, Astronomi, Zooloji, Mantık, Politik Ekonomi, Zihin Felsefesi, Fransızca, Đngilizce, Türkçe, Ermenice.¹⁴³⁷ Eğitim Ermeniceydi ama Đngilizce de öğretiliyordu.¹⁴³⁸

 

¹⁴³⁰ The Missionary Herald, “Letter from Mr. Dwight (18 August 1858)”, November 1858, Vol. 54, s.

351.

¹⁴³¹ Frank A. Stone, s. 83.

¹⁴³² Life and Light, “Girls’ Schools in Turkey”, March 1879, Vol. 9, s. 73-74’ten aktaran Linder, Fay. The History of Üsküdar American Academy (1876-1996), Đstanbul: SEV Yayıncılık, 2000, s. 4. Stone ev sahibi ailenin ismini Gharevleg olarak vermekte, ayrıca okulun açılış tarihini 1872 olarak kaydetmektedir. Frank A. Stone, 83.

¹⁴³³ Frank A. Stone, s. 84.

¹⁴³⁴ Frank A. Stone, “Mt. Holyoke...”, s. 51.

¹⁴³⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1877) “Education, Western Turkey Mission”, Boston 1877, s. 23.

¹⁴³⁶ Frank A. Stone, s. 84.

¹⁴³⁷ Reports of The A.B.C.F.M. (1882) “Western Turkey Mission”, Boston 1882, s. 38. Yazar Stone tarih vermeden okulun derslerini şöyle sıralamaktadır: Matematik, Coğrafya, Başlangıç Düzeyinde Cebir, Geometri, Genel Tarih, Yazı Dersleri, Müzik ve Beden Eğitimi. Frank A. Stone, s. 84.

¹⁴³⁸ Frank A. Stone, s. 84.

Öğrencileri ve Mezunları

1873: Okulun bu ilk sınıfında 3’ü yatılı olmak üzere 16 kız öğrenim gördü.¹⁴³⁹

1874: 12 yatılı vardı.¹⁴⁴⁰

1875: 25 yatılı, 36 gündüzcü öğrencisi vardı.¹⁴⁴¹

1877: 20’si yatılı 60 öğrencisi mevcuttu.¹⁴⁴²

1878: 24 yatılı 50 gündüzcü kız okuyordu.¹⁴⁴³

1879: 24 yatılı, 50 gündüzcü öğrenci okuyordu ve hepsi haftalık ders ücreti ödüyordu.¹⁴⁴⁴

1881: 71 öğrencinin 31’i gündüzcüydü.¹⁴⁴⁵

1882: 71 öğrencinin 31’i yatılıydı. Bu yıl 10 kız mezun oldu.¹⁴⁴⁶ Ermeni kızların sayısı, 23’ü yatılı olmak üzere 50’ydi.¹⁴⁴⁷

1884: 62 kızın 27’si gündüzcüydü. 300 dolarlık ücreti 12 kız hariç hepsi ödüyordu.¹⁴⁴⁸

Üç genç kız: Mezun olduktan sonra Adapazar’ına bağlı köylerde öğretmenlik yapmaya başladılar. Özellikle birisi mükemmel bir çalışma yapmıştı. Onun okulu, Msy. Hitchcock’un ifadesiyle, Türkiye’deki en iyi yerli okuluydu.¹⁴⁴⁹

 

Adapazarı’na Taşınması: 1885’te Adapazarı’na taşındı¹⁴⁵⁰ ve Adapazarı Ermeni Kız Okulu (Adabazari Hayuhgatz Varjharan) adıyla faaliyetlerine devam etti. Bahçecik’te geçirdiği on iki yıl zarfında 28’i Gregoryen Ermeni ve bir Ermeni Katolik olmak üzere 75 kız öğrenci bu okula kaydoldu. Bunlardan 67’si mezun oldu. Mezunların 37’si öğretmen olarak görev aldı.¹⁴⁵¹

 

3. 18. Adapazarı Ermeni Kız Yüksek Okulu (1885-1921)

 

Müdire Farnham ile Miss Sheldon’ın idaresindeki Bahçecik Yatılı Kız Okulu 1885’te Adapazarı’na taşındıktan sonra yönetimini yerli mütevelli heyeti üstlendi.¹⁴⁵² Aslında buraya

¹⁴³⁹ Life and Light, “Girls’ Schools in Turkey”, March 1879, Vol. 9, s. 73-74’ten aktaran Fay Linder, s. 4.

¹⁴⁴⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1875) “Western Turkey Mission”, Boston 1875, s. 19.

¹⁴⁴¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1875) “Western Turkey Mission”, Boston 1875, s. 19.

¹⁴⁴² Reports of The A.B.C.F.M. (1877) “Education, Western Turkey Mission”, Boston 1877, s. 23.

¹⁴⁴³ Reports of The A.B.C.F.M. (1878) “Eastern Turkey Mission”, Boston 1878, s. 34.

¹⁴⁴⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1879) “Western Turkey Mission”, Boston 1879, s. 24.

¹⁴⁴⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1881) “Nicomedia”, Boston 1881, s. 40.

¹⁴⁴⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1882) “Western Turkey Mission, Bardizag”, Boston 1882, s. 34.

¹⁴⁴⁷ Sarah Pollock, “A Day in the Bahçecik School”, Life and Light, September 1882, Vol. 12, s. 351’den aktaran Fay Linder, s. 6.

¹⁴⁴⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1884) “Western Turkey Mission”, Boston 1884, s. 31.

¹⁴⁴⁹ Mr. Hitchcock, “Schools, a New Village”, The Missionary Herald, July 1878, Vol. 74, s. 231.

¹⁴⁵⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1886) “Western Turkey Mission”, Boston 1886, s. 34.

¹⁴⁵¹ Joseph K. Greene, “The Church and Schools of Adabazar, Turkey”, The Missionary Herald, Vol. 92, September 1896, s. 359.

¹⁴⁵² Joseph K. Greene, “Nicomedia Station”, February 1889, Vol. 85, s. 68; J. K. Greene, “A Model Church in Turkey [Adapazarı Kilisesi]”, The Missionary Herald, April 1898, Vol. 94, s. 141.

taşınma daveti Adapazarı Protestan Kilisesi’nden gelmişti. Aralarındaki anlaşma şöyleydi: Kadın Misyonları Kurulu Amerikalı öğretmenlerin maaşlarını ödemeye devam edecekti. Đlave olarak, yıllık 176 dolar burs verecekti. Adapazarı Kilisesi ise, içinde okulu da barındıran üç katlı yeni bir binayı Müdire Farnham’ın kullanımına sunacaktı. Okulun diğer masraflarının sorumluluğunu Yerel Đdare Heyeti üstelenecek, onlar da bu parayı okul ücretlerinden ve Ermeni Protestanların bağışlarından karşılayacaktı.¹⁴⁵³ 1898’de müdire yardımcılığını Miss Sheldon ile Miss Hyde yapıyordu.¹⁴⁵⁴ 1903’te Miss Farnham, Miss Kinney ve Miss Riggs’in idaresindeydi.¹⁴⁵⁵ Aynı yıl Miss Hyde okuldan ayrıldı.¹⁴⁵⁶ 1912’de tamamıyle Protestan Ermenilerin desteklediği okulun başında Miss E. Kinney bulunuyordu.¹⁴⁵⁷

 

Öğretmen Kadrosu

Miss Mary W. Riggs: Msy. Edward Riggs’in kızıdır. Sivas’ta doğdu. 17 yaşındayken Amerika’ya giderek Elmira Kolej’de eğitim gördü. 1897’de mezun oldu. Oradaki yüksek okullarda öğretmenlik yaptıktan sonra 1902’de Türkiye’ye geldi. Adapazarı Kız Okulu’nda Miss Susan C. Hyde’ın ayrılmasından sonra onun yerine geçti.¹⁴⁵⁸

Miss Mary F. Kinney: Okula 16 Kasım 1900’de geldi. Đngilizce ve müzik derslerine giriyordu.¹⁴⁵⁹

 

Din Eğitimi: Đncil’i, Tekvin Kitabı’ndan Vahiy Kitabı’na kadar öğrenmeyen hiçbir kıza diploma verilmiyordu.¹⁴⁶⁰ Öğrencilerin hepsinden Protestan şapeline katılmaları isteniyordu.¹⁴⁶¹ Öğretim dili Ermeniceydi.¹⁴⁶²

 

Öğrencileri ve Mezunları

1888: Mevcut 110 öğrencisinden 25’i yatılıydı. Öğrenciler arasında bir Türk, bir Çerkez ve bir de Çingene kızı vardı.¹⁴⁶³ 25 yatılı öğrencinin 8’i ücretini tam ödüyordu. Üçü, üçte ikisini; yedisi

¹⁴⁵³ Frank A. Stone, s. 86.

¹⁴⁵⁴ Joseph K. Greene, “A Model Church in Turkey [Adapazarı Kilisesi]”, The Missionary Herald, April 1898, Vol. 94, s. 141.

¹⁴⁵⁵ George F. Herrick, “Western Turkey Mission”, The Missionary Herald, April 1903, Vol. 89, s. 160. ¹⁴⁵⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1903) “Western Turkey Mission, Constantinople”, Boston 1903, s. 50. ¹⁴⁵⁷ David B. Eddy, s. 158.

¹⁴⁵⁸ The Missionary Herald, “New Recruits”, October 1902, Vol. 88, s. 399.

¹⁴⁵⁹ Fay Linder, s. 16.

¹⁴⁶⁰ Laura Farnham, “The Girls’ School at Adabazar”, The Missionary Herald, April 1889, Vol. 85, s. 150.

¹⁴⁶¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1903) “Western Turkey Mission, Constantinople”, Boston 1903, s. 50. ¹⁴⁶² Laura Farnham, “The Girls’ School at Adabazar”, The Missionary Herald, April 1889, Vol. 85, s. 150.

¹⁴⁶³ Joseph K. Greene, “Nicomedia Station”, The Missionary Herald, February 1889, Vol. 85, s. 68; Laura Farnham, “The Girls’ School at Adabazar”, The Missionary Herald, April 1889, Vol. 85, s. 150.

de yarısını veriyordu. Geri kalanlar ücretsizdi. Yatılılara ilaveten 50 öğrenci hazırlıkta okurken, 35 öğrenci de gündüzcüydü. Son sınıfın çoğunluğu Gregoryen ailelere mensuptu.¹⁴⁶⁴ 6 mezundan¹⁴⁶⁵ ikisi bu okulda, bir başkası Erzurum’da öğretmenlik yapmaya başladı.¹⁴⁶⁶

1889: 13 kızın mezun olduğu bu yıl 27 yatılının¹⁴⁶⁷ yanı sıra 35 de gündüzcü öğrenci vardı. Hazırlık bölümündeyse 50 kız okuyordu.¹⁴⁶⁸

1890: Toplam 55 kız öğrenim gördü.¹⁴⁶⁹

1892: 44 öğrencisi vardı.¹⁴⁷⁰

1893: 6 kız mezun oldu.¹⁴⁷¹

1894: 45 yatılı, 18 gündüzcü kız öğrenim görüyordu.¹⁴⁷²

1895: 79 kız okuyordu. 11 mezundan 10’u öğretmen oldu.¹⁴⁷³ Yatılı öğrencilerden 1’i Katolik, 28’i Gregoryen, 33’ü Protestan Ermeniydi. Okul Adapazarı’nda kurulduğundan beri 67 mezun vermişti. Bunların 37’si öğretmenlikle meşguldü.¹⁴⁷⁴ Bu yıl mezun olan kız sayısı 8’di.¹⁴⁷⁵

1896: 63 yatılıdan 36’sı okul masraflarının tamamını karşılıyordu. Bazıları, şehir tehlikeli bir hal aldı diye evlerine döndü. Kalan 52 öğrenciden son sınıfta okuyanların sayısı 11’di. 6’sı kiliseye üye oldu.¹⁴⁷⁶

1897: 50 kız öğrenim gördü.¹⁴⁷⁷ Bu yılki 6 mezundan üçü Adapazarlı, üçü de civar köydendi.

Adapazarlı kızların biri Rumdu.¹⁴⁷⁸

1898: Kayıtlı 86 öğrenci okuyordu. Ayrıca hazırlık bölümünde de 79 kız vardı.¹⁴⁷⁹ Son sınıf 8 öğrenciden oluşuyordu.¹⁴⁸⁰

1899: 93 kız öğrenim gördü. 64’ü yatılıydı. 20 mezun verildi.¹⁴⁸¹

1900: Öğrenci mevcudu 97’ydi.¹⁴⁸²

 

¹⁴⁶⁴ Laura Farnham, “The Girls’ School at Adabazar”, The Missionary Herald, April 1889, Vol. 85, s. 150.

¹⁴⁶⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1888) “Western Turkey Mission, Nicomedia”, Boston 1888, s. 31.

¹⁴⁶⁶ Laura Farnham, “The Girls’ School at Adabazar”, The Missionary Herald, April 1889, Vol. 85, s. 150.

¹⁴⁶⁷ Reports of The A.B.C.F.M. (1889) “Western Turkey Mission, Adabazar”, Boston 1889, s. 46.

¹⁴⁶⁸ Laura Farnham, “The Girls’ School at Adabazar”, The Missionary Herald, April 1889, Vol. 85, s. 150.

¹⁴⁶⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1890) “Western Turkey Mission, The Stations”, Boston 1890, s. 39. ¹⁴⁷⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1892) “Western Turkey Mission, The Stations”, Boston 1892, s. 36. ¹⁴⁷¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1893) “Western Turkey Mission, The Stations”, Boston 1893, s. 36. ¹⁴⁷² Reports of The A.B.C.F.M. (1894) “Western Turkey Mission, The Stations”, Boston 1894, s. 33. ¹⁴⁷³ Reports of The A.B.C.F.M. (1895) “Western Turkey Mission, The Stations”, Boston 1895, s. 42.

¹⁴⁷⁴ Joseph K. Greene, “The Church and Schools of Adabazar”, The Missionary Herald, September 1896, Vol. 92, s. 360.

¹⁴⁷⁵ Robert Chambers, “A Summer School-Bardezag”, The Missionary Herald, November 1895, Vol. 91,

s. 463.

¹⁴⁷⁶ Laura Farnham, “Adabazar (9 May 1896)”, The Missionary Herald, August 1896, Vol. 92, s. 333. ¹⁴⁷⁷ Joseph K. Greene, “A Model Church in Turkey”, The Missionary Herald, April 1898, Vol. 94, s. 141. ¹⁴⁷⁸ Miss Sheldon, “The Annual Meeting”, The Missionary Herald, October 1897, Vol. 93, s. 397.

¹⁴⁷⁹ Laura Farnham, “At Adabazar”, The Missionary Herald, April 1898, Vol. 94, s. 147.

¹⁴⁸⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1898) “Western Turkey Mission”, Boston 1898, s. 47.

¹⁴⁸¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1899) “Western Turkey Mission, The Stations”, Boston 1899, s. 55.

1903: 200’den fazla öğrenciye sahipti.¹⁴⁸³

1904: 195 kızın 51’i yatılıydı. Sadece 17’si yarı maaşını veriyordu.¹⁴⁸⁴ (s. 51)

1905: 60’ı yüksek, 35’i hazırlık bölümlerinde okuyan öğrencilerden 12’si mezun edildi. Bunların 6’sı öğretmen oldu.¹⁴⁸⁵

1906: 65 yatılı, 38 gündüzcü (103) öğrenci öğrenim görüyordu.¹⁴⁸⁶

1908: 75 öğrenciden 75’i yatılıydı.¹⁴⁸⁷

1909: Öğrenci sayısı 141’di.¹⁴⁸⁸

1911: Toplam 305 öğrencinin 118’i kolejde, 117’si hazırlıkta okudu. 301 Ermeni, 2 Rum, 2 Çerkez vardı.¹⁴⁸⁹

1912: 115 öğrenciye ilaveten 108 kız hazırlıkta okudu. Anaokulu ile birlijte kampüste toplam 293 öğrenci vardı.¹⁴⁹⁰ Kurum tarihinde toplam mezun sayısı 250’ye ulaştı.¹⁴⁹¹

1913: Yüksek okulda 123, hazırlıkta ise 121 öğrenci okudu. 22 mezun verdildi.¹⁴⁹²

1914: 324 öğrencinin 125’i yüksek okuldaydı. 123 yatılı, 201 gündüzcü öğrenciler arasında 312 Ermeni, 6 Türk vardı.¹⁴⁹³

1916: 324 kızdan 125’i yüksek okuldaydı. 123 öğrenci yatılı kaldı.¹⁴⁹⁴

 

 

Öğrenci Modelleri

Bir genç kız: 1888 mezunu bir genç kız köyündeki Gregoryen okuluna öğretmen olarak tayin edildi. 100 öğrencisi vardı. Okulu dinî icralarla açıyor, orada Đncil öğretiyordu. Pazar günleri de çok sayıda kadından oluşan bir sınıfı vardı. Müdire Farnham raporunu şöyle bitirmişti: “Görüldüğü gibi bu okulu bitiren bir kız, köyündeki evine geri döndüğünde, eğitim

 

 

 

 

¹⁴⁸² Reports of The A.B.C.F.M. (1900) “Western Turkey Mission, Constantinople”, Boston 1900, s. 47. ¹⁴⁸³ George H. Herrick, “Western Turkey Mission”, The Missionary Herald, April 1903, Vol. 89, s. 160. ¹⁴⁸⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1904) “Western Turkey Mission, Adabazar”, Boston 1904, s. 51.

¹⁴⁸⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1905) “Western Turkey Mission, Constantinople”, Boston 1905, s. 44. ¹⁴⁸⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1906) “Western Turkey Mission, Constantinople”, Boston 1906, s. 66. ¹⁴⁸⁷ Reports of The A.B.C.F.M. (1908) “Western Turkey Mission, Constantinople”, Boston 1908, s. 56. ¹⁴⁸⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1909) “Western Turkey Mission, Constantinople”, Boston 1909, s. 56. ¹⁴⁸⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1911) “Institutions of the Turkey Missions, Western Turkey”, Boston 1911, s. 103.

¹⁴⁹⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1912) “Institutions of the Turkey Missions, Western Turkey”, Boston 1912, s. 99.

¹⁴⁹¹ David B. Eddy, s. 158.

¹⁴⁹² Reports of The A.B.C.F.M. (1913) “Institutions of the Turkey Missions, Western Turkey”, Boston 1913, s. 83.

¹⁴⁹³ Reports of The A.B.C.F.M. (1914) “Institutions of the Turkey Missions, Western Turkey”, Boston 1914, s. 96.

¹⁴⁹⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1916) “Institutions of the Turkey Missions, Western Turkey”, Boston 1916, s. 89.

almış tek kişi olmaktadır. Bu yüzden şehirdeki evlerine geri dönen şehirli kızlara nazaran çok büyük bir etkisi ve geniş fırsatları oluyor.”¹⁴⁹⁵

 

Etkinlikler

Bakelorya Töreni (1897): Robert Kolej’den Prof. Djedjizian tarafından gerçekleştirildi. Onu dinlemek için büyük bir dinleyici kitlesi gelmişti. Ertesi akşam mezunlar resepsiyonu gerçekleştirildi. Mütevelli heyeti, okulun öğretmenleri, mezun olacak sınıf ve birkaç dost da davet edilmişti.¹⁴⁹⁶

 

Bahçecik Yaz Okulu: 18 Temmuz 1893’te Bahçecik Erkek Yüksek Okulu’nun içinde açıldı, 17 Ağustosta kapandı. Her gün sekizden 12’ye kadardı. Yaklaşkı 20 vaiz, kadın ve erkek öğretmen görev yaptı. Yanı sıra birkaç Yüksek Okul üyesi de bulundu. Her gün dört Đncil’den bir parça tefsir ve bunların birbirine uyumu konusunda bir ders veriliyordu. Avedaper Gazetesinin editörü Msy. H. S. Barnum Yaratılış hakkında sekiz umumi ders verdi. Rev. Simon Tavityan pastoral teoloji ve vaaz etmeyle ilgili, Dr. Garabet Atanasyan ise mikrobakteri ve sağlığı koruma konusunda umumi dersler yaptılar. Yüksek Okul’dan Sarkis Efendi Türkçe dersler verdi. Msy. Robert Chambers her gün Đngilizce, Miss Susan C. Hyde ise şarkı söylemeyi öğretti. Đlginç olan konu, pastoral teolojinin ders kitabının, Vinet’in eserinin Ermenice çevirisi olmasıydı. Bunu Đzmir’den Ermeni Piskoposu Melchizedek yapmıştı. Okula gelen herkes barınma için ufak bir miktar para ödüyordu. Ancak barınma ve seyahat için bütçe açığı 50 dolardan fazla olmadı. Böylece Đstanbul Đstasyonu’ndaki yerli yardımcılar, özellikle Đznik bölgesinin kasaba ve köylerinde çalışanların büyük bölümü, “bu entelektüel şölenden ve manevi teşviklerden pek hoşlandılar.”¹⁴⁹⁷

 

Üsküdar’a Taşınması: I. Dünya Savaşı sırasında kapatıldı. 1921’de Üsküdar’a, eski Amerikan Kız Koleji’nin binalarına taşındı ve Üsküdar Amerikan Kız Okulu adıyla orada yeniden açıldı. Đlk, orta ve anaokulu bölümlerinden meydana geliyordu. 1923 yılında 205

 

 

 

 

 

 

¹⁴⁹⁵ Laura Farnham, “The Girls’ School at Adabazar”, The Missionary Herald, April 1889, Vol. 85, s. 151.

¹⁴⁹⁶ Miss Sheldon, “The Annual Meeting”, The Missionary Herald, October 1897, Vol. 93, s. 397.

¹⁴⁹⁷ Joseph K. Greene, “The Summer School at Bardezag”, The Missionary Herald, November 1893, Vol. 89, s. 438.

öğrencinin 80’i yatılıydı.¹⁴⁹⁸ Günümüzde Üsküdar Amerikan Kız Lisesi olarak öğrenimine devam etmektedir.

 

3. 19. Talas Kız Yüksek Okulu (1873-1917)

Msy.bn. Bartlett başkanlığında¹⁴⁹⁹ 1873’te Talas’ta kuruldu.¹⁵⁰⁰ Ancak bu okul iki yıl öncesinde, deneme mahiyetinde adım adım kurulmaya başlanmıştı. Nitekim Msy. Barrows kuruluş aşamasını 1871’de şöyle rapor etmişti: “Talas’ta da ümit vadeden bir okulumuz var. Altı ay evvel başladı. Öğretmeni, Merzifon Kız Đlahiyat Okulu mezunu ve işini iyi yapıyor. Aynı ilahiyat okulunun son sınıf mezunlarından iki genç kız daha bizim tarlamıza geldi.”¹⁵⁰¹ 1874’te yeni ve daha rahat binalara taşındı. Aynı yıl bir dönüşüm geçirdi. Şöyle ki, 25-30 öğrencili ve tek öğretmenli bir kız okulu iken 100 erkek ve kız öğrenci kapasiteli karma bir okul haline getirildi. Ayrıca iki dereceli ve iki öğretmenli olarak düzenlendi.¹⁵⁰² 1879’da Miss Closson müdirelik yapıyordu.¹⁵⁰³

 

Aylar süren çabalardan sonra Talas’ın bir başka yerinde, yatılı kız okulunun yerleşmesi için bina yapmaya müsait güzel bir yer bulundu. Đnşaat izni almak için devlete yapılan başvurudan sonra bina yapımına başlandı.¹⁵⁰⁴ American Board bu kuruma 2.115 dolar yardımda bulundu (1881).¹⁵⁰⁵ Eskisinden 250 fit daha geniş ve daha güzel olan bu bina sekiz yıl sonra bitti. Okulun açılışı 23 Eylül 1889’da gerçekleşti. Msy.Dr. Farnsworth verdiği bu haberden sonra sevincini şöyle dile getirmişti: “Yatılı kız okulumuz yeni yuvasına yerleşti. 16 yıl boyunca, tıpkı Aziz Pavlus’un Roma’da hapisteyken ‘kendi kiraladığı evde’ yaşaması gibi

 

 

 

 

 

 

¹⁴⁹⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1923) “Near East Institutions, Educational and Social”, Boston 1923, s. 58.

¹⁴⁹⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1874) “Western Turkey Mission, Other Stations”, Boston 1874, s. 17.

¹⁵⁰⁰ William A. Farnsworth, “Sketch of the Cesarea Station”, The Missionary Herald, February 1892, Vol. 88, s. 56; H. K. Wingate, “Survey of the Work in Cesarea”, The Missionary Herald, August 1903, Vol. 89, s. 351.

¹⁵⁰¹ The Missionary Herald, “Letter from Mr. Barrows (25 July 1871)”, November 1871, Vol. 67, s. 358. 1921-1922 raporunda bu okulun 1969’da Sarah A. Closson tarafından kurulduğu kaydedilmektedir. Reports of The A.B.C.F.M. (1921-1922) “Near East Institutions, Educational and Social”, Boston 1921- 1922, s. 84.

¹⁵⁰² L. Bartlett, “Continued Progress at Talas”, The Missionary Herald, October 1874, Vol. 70, s. 310.

¹⁵⁰³ Reports of The A.B.C.F.M. (1879) “Eastern Turkey Mission, Marsovan”, Boston 1879, s. 30.

¹⁵⁰⁴ William Farnsworth, “Cesarea and Outstations (6 April 1881)”, The Missionary Herald, July 1881, Vol. 77, s. 261.

¹⁵⁰⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1881) “Western Turkey Mission, Cesarea”, Boston 1881, s. 36.

yaşadı. Tanrı da, Osmanlı hükümeti vasıtasıyla bizi himaye etti ve okulumuz yeni yuvasında açıldı.”¹⁵⁰⁶ Açıldığı tarihten buraya taşınıncaya kadar toplam 44 kız öğrenci mazun etmişti.¹⁵⁰⁷

 

Öğretmen Kadrosu

Sarah A. Closson: Okulda idarecilik ve öğretmenlik yaptı. Okulla bağlantısını ve 35 yıllık misyonerlik hayatını 1902’de sona erdirdi.¹⁵⁰⁸ Müdirelik görevini 1888’de Miss Burrage’a devretti.¹⁵⁰⁹

Adelaide S. Dwight: Msy. Harrison G. O. Dwight’ın kızıdır. 1978’de Đstanbul’da doğdu. Đstanbul Amerikan Kız Koleji’nde öğrenim gördü. Amerika’ya giderek Montpelier’deki yüksek okulda ve Smith Kolej’de okudu. 1900’de mezun oldu. 1902’de Talas Kız Okulu’nda görev aldı.¹⁵¹⁰ Miss Closson, Miss Burrage, Miss Orvis ve jimnastik öğretmeni Miss Zimmer de burada hatırlanmalıdır.

 

Öğretim Müfredatı: 1878 yılının en ileri sınıfı aritmetik, coğrafya, Ermenice Gramer ve Fizyoloji dersleri işlendi. Eski Ahit’in bütün tarihi bölümlerini, Resullerin Đşleri’ni ve Dört Đncil’i kapsayan bir de Đncil dersi vardı.¹⁵¹¹ 1880 yılında okutulan dersler şunlardı: Aritmetik, Ermenice Gramer ve Tercüme, Rumca Gramer, Cebir, Coğrafya, Fizyoloji, Osmanlıca Đncil, Đnşa, Miftah (Osmanlı Grameri), Eski Ahit Tarihi, Đsa’nın Hayatı, Vokal ve Enstrumental Müzik.¹⁵¹² Derslerden biri, saç tarama ve yüz yıkamaya ayrılmıştı.¹⁵¹³ 1906’da Psikoloji ve Pedagoji dersleri kondu.¹⁵¹⁴ Msy. Farnsworth’un ifadesiyle devletin dili ve ülke insanının konuşma dili olan Osmanlı Türkçesini öğrenmeye çoğu kişi pek meraklı olduğundan dolayı okulun eğitim dili Türkçeydi. Ancak Ermeni kızlar onu Ermenice alfabeyle öğrenmek zorundaydılar. Neredeyse bütün ders kitapları Türkçe basıldığından, daha ileri yaşlardaki Rum kızları da Türkçe harf karakterini öğrenmeliydiler. Fakat Rumlar, Dr. Farnsworth’un

 

¹⁵⁰⁶ William A. Farnsworth, “Cesarea-The Schools”, The Missionary Herald, January 1890, Vol. 86, s. 22. Araştırmacı Stone, “45.000 mil karelik alanı kaplayan bu okul sistemi çok geçmeden öğretmen yetiştirmek üzere orta okulların açılmasını gerekli kıldı. Nihayet 1889’da bir yatılı kız okulu ile bir erkek yüksek okulu, bu hareketli şehrin yaklaşık beş mil dışında kalan Talas Köyü’nde eğitime başladı” (Stone, s. 90) derken, misyonerlerin verdiği bilgilere ters düşmüş gözükmektedir. Zira misyoner raporlarına gore okulun ilk açılış tarihi 1873’tür.

¹⁵⁰⁷ William A. Farnsworth, “Sketch of the Cesarea Station”, The Missionary Herald, February 1892, Vol. 88, s. 56.

¹⁵⁰⁸ The Missionary Herald, “Cesarea and Outstations”, September 1902, Vol. 88, s. 375.

¹⁵⁰⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1888) “Western Turkey Mission, Cesarea”, Boston 1888, s. 34.

¹⁵¹⁰ The Missionary Herald, “New Recruits”, October 1902, Vol. 88, s. 399.

¹⁵¹¹ The Missionary Herald, “Station High School for Girls”, September 1878, Vol. 74, s. 302.

¹⁵¹² Uygur Kocabaşoğlu, s. 159.

¹⁵¹³ Florence A. Fensham, s. 50.

¹⁵¹⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1906) “Western Turkey Mission, Cesarea”, Boston 1906, s. 62.

görüşüne göre, “dillerini kaybetmiş olsalar da Homer’in, bilim ve edebiyat babalarının alfabesini asla terketmeyeceklerdi. Bu nedenle Rumcanın öğretilmesi şarttı.”¹⁵¹⁵

 

Öğrencileri ve Mezunları

1874: Bütün bölümlerdeki öğrenci mevcudu 50’den fazlaydı. Bu sayı, Rum ve Ermeniler arasında eşit bölünmüş değildi. Bunların 8’i yatılı kalıyordu. 3’ü kilise üyesiydi.¹⁵¹⁶

1875: 9 kızın 5’i mezun oldu. 3’ü kiliseye kabul edildi.¹⁵¹⁷

1877: 55 öğrenciden 26’sı kiliseye üye oldu. Beş kız öğretmenlikle görevlendirildi.¹⁵¹⁸

1878: 55 öğrencisi vardı. Bunlardan 10 tanesi kış döneminde öğretmenlik yaptı.¹⁵¹⁹ Çoğusu baharda eğitimlerini tamamlamak üzere okula geri döndü. Okul çalışmalarına ilaveten bunlar kadın dua toplantılarını yönettiler, evden eve ziyaretlerde bulunup kadınlara okuma öğrettiler. 1874’ten beri toplam 63 kız bu okula kaydoldu.¹⁵²⁰

1879: 50 öğrenci vardı. 20’si yıl içerisinde öğretmenlik yaptı. Rapora göre eğitimli ve çalışmaya hazırlanmış bu yerli kızlar köylerine dönüp hizmet edeceklerdi.¹⁵²¹ Kayseri’den gönderilecek 6 kız için düzenlemeler yapıldı. Bunların üçü kendi masraflarını ödeyecekti.¹⁵²²

1880: Yıl boyunca 50 öğrenci devam etti. Okulun yedi yıllık tarihçesinde kayıt yaptıran öğrenci sayısı 9’u Rum olmak üzere 90’dı. Bunlar 29 bölgeden gelmişlerdi. 24’ü evliydi. Diğer 7’si okula geri dönmedi. 35’i uzun ya da kısa dönem öğretmenlik yaptı. 40’ı kiliseye üye oldu.¹⁵²³ 45 öğrencinin öğrenim gördüğü kaydedilen yıllık raporda mezunların çoğunun bu bölgede öğretmenlik yaptığı, gelecek sene 16 kızın girmesinin beklendiği kaydedilmektedir.¹⁵²⁴

1881: 26 farklı şehir ve kasabayı temsil eden öğrencilerin 18’i kilise üyesiydi.¹⁵²⁵

1882: 28 öğrencisi vardı. Bu okulda yetişen kızların çoğu Sebt günlerinde Talas’ın değişik bölgelerine çıkıyorlardı. Onları dinlemek için toplanan kadınlarla konuşuyor, onlara Đncil ve dinî risale okuyorlardı. Halkın fakirliğini ve acılarını dinliyorlardı. Öyle ki oruç tutup kendi yemeklerini bu fakirlere vermeyi istiyorlardı.¹⁵²⁶

 

¹⁵¹⁵ William A. Farnsworth, “New Chapel at Talas-School (26 January 1874)”, The Missionary Herald,

June 1874, Vol. 70, s. 175.

¹⁵¹⁶ William A. Farnsworth, “New Chapel at Talas-School (26 January 1874)”, The Missionary Herald,

June 1874, Vol. 70, s. 175.

¹⁵¹⁷ Reports of The A.B.C.F.M. (1875) “Western Turkey Mission”, Boston 1875, s. 20.

¹⁵¹⁸ The Missionary Herald, “Station High School for Girls”, September 1878, Vol. 74, s. 301.

¹⁵¹⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1878) “Eastern Turkey Mission”, Boston 1878, s. 39.

¹⁵²⁰ The Missionary Herald, “Station High School for Girls”, The Missionary Herald, September 1878, Vol. 74, s. 301.

¹⁵²¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1879) “Eastern Turkey Mission, Cesarea”, Boston 1879, s. 30.

¹⁵²² William A. Farnsworth, “Ordination of a Pastör (25 May 1879)”, The Missionary Herald, August 1879, Vol. 75, s. 304.

¹⁵²³ Sarah A. Closson, “The Talas Boarding School”, Life and Light, November 1880, Vol. 76, s. 406-407.

¹⁵²⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1880) “Eastern Turkey Mission, Cesarea”, Boston 1880, s. 48.

¹⁵²⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1881) “Western Turkey Mission, Cesarea”, Boston 1881, s. 36.

¹⁵²⁶ Sarah A. Closson, “The Girls’ School at Talas”, The Missionary Herald, June 1882, Vol. 78, s. 229.

1885: 53 kızdan 28’i geçici olarak dış istasyondaki köylerde öğretmenliğe başladı.¹⁵²⁷ Mezun olan 13 kıza Istanos pastörü tarafından diplomaları verildi. Çok iyi olan bu kızlardan dördü derhal öğretmen olarak istihdam edildi. Diğerlerine de sonbahara kadar ihtiyaç olacaktı. Đkisi hariç hepsi kilise üyesiydi.¹⁵²⁸

1888: 13 mezundan 9’u öğretmen oldu.¹⁵²⁹

1889: Yeni binasına taşındığı gün [23 Eylül 1889] 38 yatılı, 5 gündüzcü öğrencisi vardı.¹⁵³⁰ Daha sonra bu sayı 52 yatılı, 17 gündüzcü olarak değişti.¹⁵³¹

1890: Toplam 80 öğrenciden 59’u yatılıydı. Yalnızca 6’sı kilise üyesiydi. Bir haftadır süren bir toplantıda 29 kız kendilerini Đsa’ya adayacakları ümidini verdi. Diğer 39’u ise ayağa kalkarak inanç hayatına başlamayı arzuladıklarını ifade ettiler.¹⁵³² 8 mezundan 2’si öğretmen oldu.¹⁵³³

1891: 70 yatılı, 30 gündüzcü kızın okuduğu bu yıl¹⁵³⁴ 4 kişi mezun oldu. Böylece bugüne kadarki toplam mezun sayısı 43’e yükseldi.¹⁵³⁵

1892: Bu tarihe kadar olan toplam mezun sayısı 44’tü.¹⁵³⁶

1893: 90 kız öğrenim gördü.¹⁵³⁷

1894: 60-70 civarında yatılı kız öğrenim gördü.¹⁵³⁸ Mezun sayısı 22’ydi.¹⁵³⁹

1895: 100 öğrencinin 59’u yatılıydı.¹⁵⁴⁰

1896: Mevcudu 61’di.¹⁵⁴¹

1897: Toplam 60 kız okuyordu. 5 kişilik öğretmen sınıfı mezun oldu.¹⁵⁴²

1898: 51 kızın 7’si mezun oldu.¹⁵⁴³

¹⁵²⁷ Annual Report of The Woman’s Board of Missions (1885) “Foreign Work”, Boston 1885, s. 11. ¹⁵²⁸ W. A. Farnsworth, “Conference at Cesarea”, The Missionary Herald, August 1885, Vol. 81, s. 315. ¹⁵²⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1888) “Western Turkey Mission, Cesarea”, Boston 1888, s. 34.

¹⁵³⁰ William A. Farnsworth, “Cesarea-The Schools”, The Missionary Herald, January 1890, Vol. 86, s. 22. ABCFM raporunda ise, 1889 yılında Talas Kız Okulu’nda 41 yatılı, 9 gündüzcü öğrencinin okuduğu kayıtlıdır. Reports of The A.B.C.F.M. (1889) “Western Turkey Mission, The Stations”, Boston 1889, s.

47. Ancak öğrenci mevcudunda kısa sürede yaşanan bu değişiklik, merkez raporunda doğal olarak çelişki sayılmamalıdır.

¹⁵³¹ William A. Farnsworth, “Cesarea-The Schools”, The Missionary Herald, January 1890, Vol. 86, s. 22. ¹⁵³² W. A. Farnsworth, “An Awakening at Talas”, The Missionary Herald, October 1890, Vol. 86, s. 412. ¹⁵³³ Reports of The A.B.C.F.M. (1890) “Western Turkey Mission, The Stations”, Boston 1890, s. 38.

¹⁵³⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1891) “Western Turkey Mission, The Stations”, Boston 1891, s. 32.

¹⁵³⁵ William A. Farnsworth, “The Girls’ School at Cesarea”, The Missionary Herald, November 1891, Vol. 87, s. 485.

¹⁵³⁶ William A. Farnsworth, “Sketch of The Cesarea Station”, The Missionary Herald, February 1892, Vol. 88, s. 56.

¹⁵³⁷ Reports of The A.B.C.F.M. (1893) “Western Turkey Mission, Cesarea”, Boston 1893, s. 35.

¹⁵³⁸ Lyman Bartlett, “Twenty-Six Years in Turkey”, The Missionary Herald, July 1894, Vol. 90, s. 282.

¹⁵³⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1895) “Western Turkey Mission, The Stations”, Boston 1895, s. 41.

¹⁵⁴⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1895) “Western Turkey Mission, Cesarea”, Boston 1895, s. 41. Hasan Özsoy bu okulla ilgili hazırladığı tezde bu yılın mevcudunu 60 olarak vermektedir. Muhtemelen bu sayı, sadece yatılı öğrencileri kapsamaktadır. Ayrıca bu çalışmada 1890 ve 1899’da Talas’ı ziyaret eden Roman Oberhummer ve Heinrich Zimmerer adlı iki Alman’ın bu okulu gezdikleri belirtilmiş ve izlenimlerinden nakillerde bulunulmuştur. Bkz. Hasan Özsoy, “Kayseri’de Amerikan Mizyoner Faaliyetleri ve Talas Amerikan Koleji”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi SBE, 1995, s. 69-71.

¹⁵⁴¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1896) “Western Turkey Mission, The Stations”, Boston 1896, s. 43.

¹⁵⁴² Reports of The A.B.C.F.M. (1898) “Western Turkey Mission, The Stations”, Boston 1898, s. 50.

1899: Öğrenciler 52 yatılı, 17 gündüzcü olarak eğitim aldılar.¹⁵⁴⁴

1900: Toplam öğrenci sayısı 79’du.¹⁵⁴⁵

1901: 1883’teki ilk mezunundan beri 85 mezun verdi.¹⁵⁴⁶

1903: 83 öğrencisi vardı.¹⁵⁴⁷

1904: 47 yatılı, 30 gündüzcü olmak üzere 77 öğrenci vardı.¹⁵⁴⁸

1905: Bu yıl mevcudu 95’e yükseldi. 2 Türk kızı da bu okuldaydı. 11 mezun verildi.¹⁵⁴⁹

1907: 82 öğrencinin 51’i yatılıydı.¹⁵⁵⁰

1909: Mevcudu 134’tü.¹⁵⁵¹

1910: 131 kızın 76’sı yüksek, 23’ü orta, 32’si ilk bölümde okudu; 63’ü yatılıydı.¹⁵⁵²

1911: 106 öğrencinin 63’ü yüksek okulda, 15’i orta bölümdeydi. 55 yatılı, 51 gündüzcü okudu. Din dağılımı: 55 Protestan, 47 Gregoryen, 4 Ortodoks, 90 Ermeni, 16 Rum.¹⁵⁵³

1912: 70 kızın yüksek okulda okuduğu bu yıl 25 kız orta, 43’ü ilk bölümdeydi. Bütün bölümlerde toplam 296 öğrenci vardı.¹⁵⁵⁴

1913: 74’ü yatılı olmak üzere 155 öğrenci okudu. Bunların 30’u yüksek okuldaydı.¹⁵⁵⁵

1914: 146 kız, 16 erkek öğrenim gördü. 32’si yüksek bölümdeydi. Din dağılımı: 52 Gregoryen, 108

Protestan, 6 Müslüman.¹⁵⁵⁶

1916: Bütün bölümlerde toplam 162 öğrencisi vardı. Din dağılımı: 52 Gregoryen, 108 Protestan, 2 Ortodoks.¹⁵⁵⁷

Rebeka: Konya, Aksaraylı olan bu kız Talas Kız Okulu’nda iki buçuk yıl eğitim gördü. Memleketine geri döndükten sonra orada güzel bir okul açtı. Dr. Farnsworth orayı ziyaret

 

 

 

¹⁵⁴³ Reports of The A.B.C.F.M. (1898) “Western Turkey Mission, The Stations”, Boston 1898, s. 51.

¹⁵⁴⁴ William A. Farnsworth, “Cesarea-The Schools”, The Missionary Herald, January 1890, Vol. 86, s. 22.

¹⁵⁴⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1900) “Western Turkey Mission, Cesarea”, Boston 1900, s. 45.

¹⁵⁴⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1901) “Western Turkey Mission, The Schools”, Boston 1901, s. 51. ¹⁵⁴⁷ Reports of The A.B.C.F.M. (1903) “Western Turkey Mission, Constantinople”, Boston 1903, s. 47. ¹⁵⁴⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1904) “Western Turkey Mission, Cesarea”, Boston 1904, s. 48.

¹⁵⁴⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1905) “Western Turkey Mission, Cesarea”, Boston 1905, s. 42. ¹⁵⁵⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1904) “Western Turkey Mission, Cesarea”, Boston 1907, s. 60. ¹⁵⁵¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1907) “Western Turkey Mission, Cesarea”, Boston 1907, s. 58.

¹⁵⁵² Reports of The A.B.C.F.M. (1910) “Institutions of the Turkey Missions, Western Turkey”, Boston 1910, s. 110.

¹⁵⁵³ Reports of The A.B.C.F.M. (1911) “Institutions of the Turkey Missions, Western Turkey”, Boston 1911, s. 104.

¹⁵⁵⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1912) “Institutions of the Turkey Missions, Western Turkey”, Boston 1912, s. 100.

¹⁵⁵⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1913) “Institutions of the Turkey Missions, Western Turkey”, Boston 1913, s. 83.

¹⁵⁵⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1914) “Institutions of the Turkey Missions, Western Turkey”, Boston 1914, s. 97.

¹⁵⁵⁷ Reports of The A.B.C.F.M. (1916) “Institutions of the Turkey Missions, Western Turkey”, Boston 1916, s. 89.

ettiğinde notları arasına şu izlenimlerini yazdı: “Rebeka’nın idaresinde gelişen okulu gördüm. Talas’ta eğitim gördü. Şimdi ise kendisinin iyi bir öğretmen olduğunu isbatlamaktadır.”¹⁵⁵⁸ Maritza: Miss Closson’ın okulunda sadece bir yıl eğitim gördü. Kayseri’nin Everek köyü yakınlarındaki Aziziye’de bir okul açtı. Orada çocuklara ve kadınlara ders veriyordu. Genç ve tecrübesiz olmasına rağmen akıllı ve ciddi bir kızdı.¹⁵⁵⁹

Bir genç kız: Öğrenciliğinde okulundaki en ümit vadeden kızlardan biriydi. Kayseri’nin Everek köyü yakınlarındaki bir başka yerleşim yeri olan Fenese’de öğretmenlik yapmaya başladı. Bu onun ilk tecrübesiydi ve altı hafta gibi kısa bir zaman diliminde okulunda 62 talebe (50 kız, 12 oğlan) öğrenim görüyordu.¹⁵⁶⁰

Bir genç kız: Everek yolu üzerindeki bir köyde okul açmıştı. Msy. Fowle onun yaptığı çalışmaları görünce pek memnun olmuştu.¹⁵⁶¹

Sima: Merzifon’da başlayan eğitimini Talas’ta sürdürdü ve mezun olduktan sonra burada bir süre başöğretmenlik yaptı. Kayseri’nin Everek köyünde görev yapan vaizle evlendi. Đlk gittiklerinde en şiddetli ve en acımasız düşmanlıklara maruz kaldılar. Protestan olmayan Ermenilerin misyonerlere ya da yerli çalışanlara attıkları taş ve çamurlara karşı pusuda bekliyorlardı. Sima, yaptığı başarılı çalışmalarla düşmanlıkları dostluğa çevirdi. Şimdi “onlar Sima’yı evlerine gelsin de kendilerine Đncil’in hakikatini öğretsin diye zorlamak için pusuda bekliyorlardı.” Ayrıca Msy. Fowle’a göre civar köylerde genç kızların açtığı okulların başarısı, Sima’nın akılıca ve dikkatlice nezareti sayesinde gerçekleşmişti. ¹⁵⁶²

Bir genç kız: Bir Rum kasabasındaki Protestanlar, Talas Kız Okulu’ndan bir öğretmen kız gönderilmesi talebinde bulundular. Ancak hiç Rum öğretmen olmadığı için okul, bu Ermeni kızını gönderdi. Aslında derslerinde o kadar da iyi değildi, fakat coşkulu bir öğretmen, ciddi bir Hıristiyandı. Çağrılan yerde bir okul açtı. 20 kişilik okul daha sonra 60 kişiye çıktı.¹⁵⁶³

 

Etkinlikler

Mezuniyet Töreni: 15 Temmuz 1891’deki mezuniyet törenine katılanlar 1.000 kadardı. Pek çoğu da yer bulamadığı için geri döndü. Kızlar, Miss Zimmer’den öğrendikleri jimnastik gösterisiyle herkesi hayran bıraktılar.¹⁵⁶⁴

¹⁵⁵⁸ W. A. Farnsworth, “Work in Out-stations”, The Missionary Herald, August 1880, Vol. 76, s. 303.

¹⁵⁵⁹ James L. Fowle, “Notable Teachers and Schools (1 March 1881)”, The Missionary Herald, July 1881, Vol. 77, s. 229.

¹⁵⁶⁰ James L. Fowle, “Notable Teachers and Schools (1 March 1881)”, July 1881, Vol. 77, s. 229.

¹⁵⁶¹ James L. Fowle, “Notable Teachers and Schools (1 March 1881)”, July 1881, Vol. 77, s. 230.

¹⁵⁶² James L. Fowle, “Notable Teachers and Schools (1 March 1881)”, July 1881, Vol. 77, s. 230.

¹⁵⁶³ Sarah A. Closson, “The Talas Boarding School”, Life and Light, November 1880, Vol. 76, s. 406.

¹⁵⁶⁴ William A. Farnsworth, “The Girls’ School at Cesarea”, The Missionary Herald, November 1891, Vol. 87, s. 485.

Kapanışı: Birinci Dünya Savaşı’nın devam ettiği 1917 tarihinde Osmanlı Devleti tarafından kapatıldı.¹⁵⁶⁵

 

3. 20. Van Yatılı Kız Okulu (1878-1922)

Dr. Raynolds’un eşi tarafından¹⁵⁶⁶ Eylül 1878’de 6 öğrenciyle açıldı.¹⁵⁶⁷ 1881’de Msy.bn. Charlotte Ely’nin,¹⁵⁶⁸ 1882’de Miss Johnson ve Miss Kimball’ın idaresindeydi.¹⁵⁶⁹ 1891’de Miss Ladd müdire, Miss Allen müdire yardımcısıydı.¹⁵⁷⁰ 1892’de Miss Ladd,¹⁵⁷¹ 1902’de Miss McLaren,¹⁵⁷² 1893’te, dört yıl sonra Amerika’dan geri dönen Miss Kimball müdireydi. Yardımcısı Miss Fraser’di.¹⁵⁷³ 1901’de Msy.bn. Raynolds’ın idaresindeydi.¹⁵⁷⁴ 1907-1915 yılları arasında ise Miss Gertrude Rogers müdireydi.¹⁵⁷⁵

 

Öğrencileri ve Mezunları

1881: Öğrenci sayısı 18’di.¹⁵⁷⁶

1885: 60 öğrenciden 15’i yatılıydı.¹⁵⁷⁷

1886: 14’ü yatılı olmak üzere 50 öğrenci okuyordu.¹⁵⁷⁸

1887: Mevcudu 60 öğrenciye ulaştı.¹⁵⁷⁹

1888: Öğrenci sayısı 90’dı. Bunların 45’i gündüzcüydü. Geçen sene mezun olan 5 kız öğretmenlik mesleğine girdi.¹⁵⁸⁰

1890: Kayıtlara göre 20 mevcudu vardı. Hazırlıkta 60 öğrenci okudu. 10 kız mezun oldu.¹⁵⁸¹

1891: 34 kızın 12’si Gregoryen Ermeniydi.¹⁵⁸²

¹⁵⁶⁵ Frank A. Stone, s. 91.

¹⁵⁶⁶ David B. Eddy, 124.

¹⁵⁶⁷ George C. Raynolds, “Religious Awakening at Van-The Girls’ School”, The Missionary Herald,

March 1887, Vol. 83, s.110. Stone bu okuldan kız ilahiyat diye söz etmektedir. Frank A. Stone. s. 127.

¹⁵⁶⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1881) “Western Turkey Mission, The Stations”, Boston 1881, s. 49.

¹⁵⁶⁹ George C. Raynolds, “Religious Awakening at Van-The Girls’ School”, The Missionary Herald,

March 1887, Vol. 83, s.110.

¹⁵⁷⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1891) “Eastern Turkey Mission, The Stations”, Boston 1891, s. 46. ¹⁵⁷¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1892) “Eastern Turkey Mission, The Stations”, Boston 1892, s. 38. ¹⁵⁷² Reports of The A.B.C.F.M. (1902) “Eastern Turkey Mission, Van”, Boston 1902, s. 72.

¹⁵⁷³ Reports of The A.B.C.F.M. (1893) “Eastern Turkey Mission, The Stations”, Boston 1893, s. 47.

¹⁵⁷⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1901) “Eastern Turkey Mission, The Schools”, Boston 1901, s. 65.

¹⁵⁷⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1921-1922) “Near East Institutions, Educational and Social”, Boston 1922, s. 85.

¹⁵⁷⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1881) “Western Turkey Mission, The Stations”, Boston 1881, s. 49.

¹⁵⁷⁷ Reports of The A.B.C.F.M. (1885) “Eastern Turkey Mission, Van”, Boston 1885, s. 48.

¹⁵⁷⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1886) “Eastern Turkey Mission, Van”, Boston 1886, s. 47.

¹⁵⁷⁹ George C. Raynolds, “Religious Awakening at Van-The Girls’ School”, The Missionary Herald,

March 1887, Vol. 83, s.110.

¹⁵⁸⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1888) “Eastern Turkey Mission, Educational Wok”, Boston 1888, s. 44.

¹⁵⁸¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1890) “Eastern Turkey Mission, The Stations”, Boston 1890, s. 48.

¹⁵⁸² Reports of The A.B.C.F.M. (1891) “Eastern Turkey Mission, The Stations”, Boston 1891, s. 46.

1892: Toplam 80 kız okuyordu.¹⁵⁸³ 1898: Öğrenci sayısı 201’e yükseldi.¹⁵⁸⁴ 1901: 68 kız öğrenim gördü.¹⁵⁸⁵

1902: Öğrenci sayısı 183’tü. 9 mezunun üçü bir kız okulunda öğretmen olacaktı.¹⁵⁸⁶

1904: 226 öğrencinin öğrenimde olduğu bu sene 8 mezun verildi.¹⁵⁸⁷

1905: Kampüste toplam 233 öğrenci vardı. Bunların 33’ü anaokulundaydı.¹⁵⁸⁸

1906: 3 kız mezun oldu.¹⁵⁸⁹

1907: Öğrenci sayısı 230’du.¹⁵⁹⁰

1910: Bütün bölümlerde toplam 330 öğrencisi vardı.¹⁵⁹¹

1911: Toplam 424 öğrencinin 47’si yüksek okuldaydı. 8’i yatılı kaldı. Hazırlıkta 294 kız vardı.¹⁵⁹²

1912: 484 kız okuyordu.¹⁵⁹³

1912: Toplam 410 öğrenciden 30’u yüksek okulda, 380’i hazırlıkta okudu.¹⁵⁹⁴

1913: Yüksek okuldaki 38 öğrenciyle toplam 534 kıza eğitim verildi. 7’si yatılı kaldı.¹⁵⁹⁵

1914: Anaokulu öğrencileri de dahil kampüste 470 öğrenci bulunuyordu.¹⁵⁹⁶

1916: Toplam 470 öğrenciden 86’sı anaokulundaydı.¹⁵⁹⁷

 

Öğrenci Modelleri

Harmars: Okulu bitirdikten sonra misyoner hanımların asistanı oldu. Kısa süre önce Protestanlığı kabul etmişti. Kızlar üzerinde etkisi çok güçlüydü.¹⁵⁹⁸

Đki genç kız: Manevi alanda gösterdiği gelişmeden misyoner eğitimciler pek memnundular. Msy. Raynolds bu konuda aşağıdaki satırları kaleme almıştır:

 

¹⁵⁸³ Reports of The A.B.C.F.M. (1892) “Eastern Turkey Mission, The Stations”, Boston 1892, s. 48.

¹⁵⁸⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1898) “Eastern Turkey Mission”, Boston 1898, s. 66.

¹⁵⁸⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1901) “Eastern Turkey Mission, The Schools”, Boston 1901, s. 65.

¹⁵⁸⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1902) “Eastern Turkey Mission, Van”, Boston 1902, s. 72.

¹⁵⁸⁷ Reports of The A.B.C.F.M. (1904) “Eastern Turkey Mission, Van”, Boston 1904, s. 70.

¹⁵⁸⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1905) “Eastern Turkey Mission, The Stations”, Boston 1905, s. 62.

¹⁵⁸⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1906) “Eastern Turkey Mission, Van”, Boston 1906, s. 92.

¹⁵⁹⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1906) “Eastern Turkey Mission, Van”, Boston 1906, s. 78.

¹⁵⁹¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1910) “Institutions of the Eastern Turkey”, Boston 1910, s. 123.

¹⁵⁹² Reports of The A.B.C.F.M. (1911) “Institutions of the Turkey Missions, Eastern Turkey”, Boston 1911, s. 107.

¹⁵⁹³ David B. Eddy, s. 124.

¹⁵⁹⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1912) “Institutions of the Turkey Missions, Eastern Turkey”, Boston 1912, s. 103.

¹⁵⁹⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1913) “Institutions of the Turkey Missions, Eastern Turkey”, Boston 1913, s. 91.

¹⁵⁹⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1914) “Institutions of the Turkey Missions, Eastern Turkey”, Boston 1914, s. 103.

¹⁵⁹⁷ Reports of The A.B.C.F.M. (1916) “Institutions of the Turkey Missions, Eastern Turkey”, Boston 1916, s. 93.

¹⁵⁹⁸ George C. Raynolds, “Religious Awakening at Van-The Girls’ School”, The Missionary Herald,

March 1887, Vol. 83, s.110.

“Protestan ailelerden iki kız, okula gelmeden önce Đsa hakkında hiçbir şey bilmediklerini söyledi. Yine bir kızımız şu gözlemini aktardı: Uzun süredir küçük kızlar, birbirlerinden af diliyorlar, adeta birbirlerine yalvarıyorlardı. Bu bir gelenek haline gelmişti. Sebebi, gün boyunca o arkadaşına kırıcı bir söylemiş veya yapmış olabileceği ihtimaliymiş. Bir toplantı sonrası küçük bir kız da gözyaşlarıyla ‘eğer siz bana Pazar günleri evime gitmeme izin vermezseniz, anneme ve büyükanneme nasıl kitap okur ve onlarla konuşurum’ diye ağlıyordu. ‘Yatılı kızlar, iki ayda bir defadan fazla evlerine gidemezler’ diye kural koymuştuk. Bu kız ise, bu kural koyulmadan evvel, her daim anne babasıyla konuşmaya alışkın olduğunu söylemişti. Şimdi büyükannesinin çok yaşlandığını, ölmesinden korktuğunu ve buna hazır olmadığını söyledi. Kendimizi azarlanmış gibi hissettik. Çünkü biz kızların Pazar günleri evlerine giderlerse, hafta boyu verilen güzel etkiyi kaybedeceklerine inanıyoruz.”¹⁵⁹⁹

 

Son cümlelerden, yatılı kızların okul vasıtasıyla içinde yaşadıkları toplumdan tecrit edildikleri, bu yolla geleneklerinden uzak tutuldukları ve okul sayesinde dönüştürüldükleri açıkça anlaşılmaktadır. O kadar ki, haftada bir kez bile eve gitmelerinin, onlara bir fata boyunca verdikleri etkiyi kaybedeklerinden endişe edilmektedir.

 

Asmeen: Van’da yaşayan Atom adlı bir Protestan Ermeninin kız kardeşiydi. Bu okulun ilk mezunlardından biriydi. Birkaç yıl Van’daki bir okulda öğretmenlik yaptı. Aynı zamanda şehir kadınları arasında Đncil-okuyucusu olarak hizmet etti. Onun olumlu yönde değişen hal ve tavırlarını Amerika’ya rapor eden Msy. Raynolds, “günlük okul faaliyetinde, yahut imtihanlarda hanımefendi ve vakur halini ya da öğleden sonraki teneffüslerde bir grup kızla oturuşunu keşke görseydiniz. Bu kızlar ya Đncil’den hikayeler istiyordur, ya da ‘öğretmenim, küçük bir dua toplantısı yapamaz mıyız?’ diye rica ediyorlardır. Ardından küçük kızlar evlerine giderek annelerine duyduklarını nakledeceklerdir. Asmeen, bazen hastaları yataklarında ziyaret etmektedir. Onlar da ‘Đsa’nın kutsal kelamından bize daha fazla oku, Kurtarıcımız Đsa’nın sevgisine dair kendi tecrübenizi anlat’ derler” ¹⁶⁰⁰ şeklinde yazmıştı. Asmeen, gelecekte daha yeterli bir çalışma için yetiştirilmek üzere 1895 yılında Đstanbul Amerikan Kız Koleji’nde iki yıllık bir eğitim almaya gönderildi.

Asmeen’in kızkardeşi: Yatılı okulu bitirdikten sonra aynı kurumda öğretmenlik yaptı. Misyoner okulu mezunu bir gençle evlendi.¹⁶⁰¹

¹⁵⁹⁹ George C. Raynolds, aynı rapor, s. 110.

¹⁶⁰⁰ George C. Raynolds, “A Gospel Triumph in The Land of Ararat”, The Missionary Herald, May 1895, Vol. 91, s. 216.

¹⁶⁰¹ George C. Raynolds, aynı rapor, s. 216.

Etkinlikler

Toplantılar: Yatılı kızlar arasında Çarşamba akşamı toplantılarına ilgi büyüyordu. Buna ilaveten gündüzcü ve yatılıların birlikte katıldıkları Cuma ve Pazar öğleden sonra toplantıları da vardı.

Kitap Cemiyeti: Pazar günkü bir toplantıda bir cemiyet kuruldu. Kızlar bu işe pek sevindi. Temel hedefi, fakir kızların ödünç kitap alabilecekleri bir kütüphane kurmaktı.¹⁶⁰² Bu faaliyetler, günümüz ortaöğretiminde uygulanan eğitsel kolların ülkemizdeki ilk örnekleri olarak değerlendirilebilir.

 

Kapanışı: 1922 yılında Erivan’da, Van Kız Okulu’nun devamı olarak düşünülen okullar tesis edildi. Dolayısıyla buradaki okul oraya taşınmış oldu.¹⁶⁰³

 

3. 21. Đzmir Yatılı Kız Okulu (1878-1926)

Đzmir, Tabakhane’deki eski bir bina Ermeni Kız Okulu için kiralandı (1878) ve Msy.bn. Maria A. West’in idaresinde bir Ermeni Kız Okulu açıldı. Daha sonra bu kurum istasyona devredildi.¹⁶⁰⁴ Msy.bn. Bowen, Miss Page ve haleflerinin gözetimindeki bu okul, 1895’lerde Đzmir Yatılı Kız Okulu ve ayrıca bir gündüzcü kız okulu haline geldi. 1886’da yerleşimi için ferah bir bina yapıldı¹⁶⁰⁵ ve 1888’de okul buraya taşındı.¹⁶⁰⁶ 1881’de Miss Powers Erzurum’a görevlendirildi.¹⁶⁰⁷ 1898 itibariyle öğrencilerinin desteğiyle ayakta duruyordu.¹⁶⁰⁸ 1901’de Miss Pohl’ün idaresindeydi.¹⁶⁰⁹ 1902’de bir Rumca ve Ermenice hazırlık bölümü ilave edildi. Her iki bölümün yönetiminde, bu okuldan mezun kızlar vardı.¹⁶¹⁰

 

 

 

 

 

 

 

¹⁶⁰² George C. Raynolds, “Religious Awakening at Van-The Girls’ School”, The Missionary Herald,

March 1887, Vol. 83, s.111.

¹⁶⁰³ Reports of The A.B.C.F.M. (1921-1922) “Near East Institutions, Educational and Social”, Boston 1922, s. 85.

¹⁶⁰⁴ Lyman Bartlett, s. 6.

¹⁶⁰⁵ Lyman Bartlett, “Historical Sketch of the Smyrna Field”, The Missionary Herald, March 1895, Vol. 91, s. 96; Reports of The A.B.C.F.M. (1886) “Western Turkey Mission, Smyrna”, Boston 1886, s. 35.

¹⁶⁰⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1888) “Western Turkey Mission, Smyrna”, Boston 1888, s. 32.

¹⁶⁰⁷ Marcellus Bowen, s. 6.

¹⁶⁰⁸ J. P. McNaughton, “Smyrna and its Field”, The Missionary Herald, April 1899, Vol. 95, s. 149. ¹⁶⁰⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1901) “Western Turkey Mission, The Schools”, Boston 1901, s. 58. ¹⁶¹⁰ The Missionary Herald, “The Schools”, February, 1902, Vol. 88, s. 71.

Öğrenci ve Mezunları

1882: Okulun toplam öğrenci sayısı 83’tü. Hepsi Rum Evanjelik Birliği’nin Đzmir’deki okulunda eğitim alarak gelmişlerdi.¹⁶¹¹

1884: 71 öğrencinin 55’i gündüzcüydü.¹⁶¹²

1885: 84 öğrenci okuyordu.¹⁶¹³

1886: 98 kız öğrenim gördü.¹⁶¹⁴

1889: 14 Yahudi kız girdi.¹⁶¹⁵

1890: 80 öğrencisi vardı.¹⁶¹⁶

1891: 83 öğrencinin yarısı yatılıydı.¹⁶¹⁷

1892: 87 kızdan 6’sı mezun oldu.¹⁶¹⁸

1893: Toplam 93 öğrencinin 23’ü yatılı kaldı.¹⁶¹⁹

1895: 100’den fazla öğrencinin 20’si yatılı bölümdeydi.¹⁶²⁰

1896: Kayıtlı 135 öğrencinin 22’si yatılıydı.¹⁶²¹ 2 öğrenci mezun oldu.¹⁶²²

1897: Mevcudu 181’di ve bunların 35’i Yahudiydi.¹⁶²³

1898: 150 kız öğrenim gördü.¹⁶²⁴

1899: 145 öğrencinin okuduğu bu yıl 3 kız mezun oldu.¹⁶²⁵

1901: 7 kız mezun oldu.¹⁶²⁶

1902: 160 öğrenciden 26’sı yatılı kalıyordu. Öğrenci profilinde Ermeniler çoğunluk olsa da epeyce Rum kızı, bir kaç da Đngiliz ve Yahudi kızı bulunuyordu. Ayrıca “küçük bir Türk kızı yeniden geri geldi ve kızkardeşini de yanında getirdi.”¹⁶²⁷

1911: 120 öğrencisi vardı.¹⁶²⁸

1912: 87 öğrenci öğrenim gördü. Bunların 50’si yatılıydı.¹⁶²⁹

 

¹⁶¹¹ Lyman Bartlett, s. 15.

¹⁶¹² Reports of The A.B.C.F.M. (1884) “Stations, Smyrna”, Boston 1884, s. 31.

¹⁶¹³ Reports of The A.B.C.F.M. (1885) “Western Turkey Mission, Smyrna”, Boston 1885, s. 33. ¹⁶¹⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1886) “Western Turkey Mission, Smyrna”, Boston 1886, s. 35. ¹⁶¹⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1889) “Western Turkey Mission, Smyrna”, Boston 1889, s. 45.

¹⁶¹⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1890) “Western Turkey Mission, The Stations”, Boston 1890, s. 39.

¹⁶¹⁷ Reports of The A.B.C.F.M. (1891) “Western Turkey Mission”, Boston 1891, s. 35.

¹⁶¹⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1892) “Western Turkey Mission, The Stations”, Boston 1892, s. 38. ¹⁶¹⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1893) “Western Turkey Mission, The Stations”, Boston 1893, s. 39. ¹⁶²⁰ Lyman Bartlett, “Hopeful Fields”, The Missionary Herald, February 1895, Vol. 91, s. 62.

¹⁶²¹ Miss Pohl, “The Girls’ School at Smyrna”, The Missionary Herald, April 1896, Vol. 92, s. 155.

¹⁶²² Reports of The A.B.C.F.M. (1896) “Western Turkey Mission, Cesarea”, Boston 1896, s. 44.

¹⁶²³ Reports of The A.B.C.F.M. (1897) “Western Turkey Mission, The Stations”, Boston 1897, s. 49.

¹⁶²⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1898) “Western Turkey Mission, Smyrna”, Boston 1898, s. 51.

¹⁶²⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1899) “Western Turkey Mission, Smyrna”, Boston 1899, s. 58.

¹⁶²⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1901) “Western Turkey Mission, The Schools”, Boston 1901, s. 58.

¹⁶²⁷ The Missionary Herald, “The Schools”, February 1902, Vol. 88, s. 71.

¹⁶²⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1911) “Institutions of the Turkey Missions, Western Turkey”, Boston 1911, s. 104.

¹⁶²⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1912) “Institutions of the Turkey Missions, Western Turkey”, Boston 1912, s. 83.

1915: Savaşın ortasında öğrenime devam edildi. Cennet semtindeki kız kolejine taşınma kararı görüşüldü. Son sınıfta 8 öğrenci vardı.¹⁶³⁰

1916: Bütün bölümlerinde toplam 300 kız okudu.¹⁶³¹

 

Din Eğitimi: Her öğrenci, hangi dinden olursa olsun Protestan ayinlerine ve derslerine katılmak zorundaydı. Msy. McNaughton’ın bir raporunda, okuldaki 14 Yahudi kızın Đncil derslerine hevesle girdikleri, Yılbaşı ilahilerine katıldıklarında sanki bir Hıristiyan kızı gibi coşkulu oldukları kaydedilmektedir.¹⁶³²

 

Etkinlikler

Hıristiyan Kızlar Đçkiyle Mücadele Birliği: Đzmir’de bulunan Amerikan kız okullarındaki öğrenciler tarafından kuruldu. Đki şubesi vardı. Amacı içkiyle mücadele etmekti. Ancak Msy.bn. Lord’a göre Đzmirli bir kız için herhangi bir alkollü içeceği tatmamak veya geçiştirmek son derece zor bir şeydi. Çünkü ailedeki kızdan her halükarda bunu misafirlere ikram etmesi beklenirdi. Đçki olmadan ne vaftiz, ne de cenaze merasimi yapılırdı. O yüzden cemiyetin pek başarılı olması düşünülmüyordu. Ancak üyelerin bu meseleyi gündeme getirmesi ve en azından insanları düşündürmesi de bir başarıydı.¹⁶³³

 

Son durumu: 1922’deki Kurtuluş Savaşı esnasında okul bir yangında harap oldu. Aynı yıl Türk bölümü Đzmir’in Göztepe semtine taşındı.¹⁶³⁴ Bazı öğrenciler, şehrin Rum nüfusu ile birlikte Atina’ya göç ettiler ve Atina’daki Junior Kız Kolej’e devam ettiler. Ancak Miss Olive Greene Atina’dan Đzmir’e geri dönerek 1923 sonbaharında Türk kızları için Đzmir’in Besmene semtinde bir okul açtı. Buraya 45 Türk kızı kayıt oldu. Kadroda Miss Greene, Miss Clara Richmond, Miss Ruth Crockett ve Miss Margaret Hinman’ın yanı sıra beş de Türk öğretmen bulunuyordu.¹⁶³⁵ 1924’te bu kız okulu Göztepe’ye taşındı. O yıl 81 öğrenciden 76’sı Türk kızıydı.¹⁶³⁶ 1926’da müdireliğine Miss Edith Parsons getirildi.¹⁶³⁷ Daha

¹⁶³⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1915) “Institutions of the Turkey Missions, Western Turkey”, Boston 1915, s. 99.

¹⁶³¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1916) “Institutions of the Turkey Missions, Western Turkey”, Boston 1916, s. 107.

¹⁶³² J. P. McNaughton, “Smyrna and Manisa”, The Missionary Herald, April 1889, Vol. 85, s. 150.

¹⁶³³ Miss Lord, “From Smyrna”, June 1892, The Missionary Herald, Vol. 88, s. 241.

¹⁶³⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1922) “Near East Institutions, Educational and Social”, Boston 1922, s. 83.

¹⁶³⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1923) “Near East Institutions, Educational and Social”, Boston 1923, s. 62; Reports of The A.B.C.F.M. (1925) “Near East Institutions, Educational and Social”, Boston 1925, s. 62.

¹⁶³⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1924) “Near East Institutions, Educational and Social”, Boston 1924, s. 82.

sonra Đzmir Amerikan Kız koleji içerisine dahil edilerek günümüze kadar geldi.¹⁶³⁸ buradaki verilere bakılırsa, Đzmir Kız Okulu, Türk öğrencilere eğitim vermeye hasredilen ilk Amerikan okulu hüviyetindedir.

 

3. 22. Đzmir Erkek Yüksek Okulu (1879- 1902)

Miss Maria A. West tarafından basit bir okul tarzında 1877’de kurulan¹⁶³⁹ bu okul Msy. Bowen idaresinde Đzmir Erkek Okulu adıyla 1879’da açıldı.¹⁶⁴⁰ Zaman zaman eğitimine ara verilse de Baron Hagop Constantin’in başkanlığında 1884’te yeniden toparlandı.¹⁶⁴¹ Msy. Dr. Alexander MacLachlan tarafından 1891’de Amerikan Yüksek Okulu olarak tesis edildi.¹⁶⁴² 1892’de bu okulun kullanımı için bir bina satın alındı. Kısa sürede kendi kendini destekleyeceği umuluyordu.¹⁶⁴³ Okulun ilk müdürü, 1880’de göreve başlayan Hagop Constantin’di. Ekim 1884’te okul müdürlüğüne Vartan Cinişyan getirildi.¹⁶⁴⁴ 1898’de “Kolej Enstitüsü (collegiate institute)” ismi benimdendi.¹⁶⁴⁵

 

Öğretmen Kadrosu: 1885’te okulda görev yapan yerli öğretmenlerin isimleri şöyleydi: Rev. Cinişyan, Garabed Manavyan (Harput Koleji mezunu), Hayk Yardumyan, Harutyun Yazıcıyan (Merzifon Koleji mezunu), Vartan Cinişyan (Robert Kolej mezunu), Hovsep Der Stepanyan (Bahçecik Erkek Yüksek Okulu mezunu).¹⁶⁴⁶

 

Din Eğitimi: Đncil eğitimi titizlikle veriliyordu. Đyi bir Đncil bilgisi edinmeden hiçbir öğrenci sınıfını geçemiyordu.¹⁶⁴⁷

¹⁶³⁷ Reports of The A.B.C.F.M. (1926) “Near East Institutions, Educational and Social”, Boston 1926, s. 89.

¹⁶³⁸ Bu konuda geniş bilgi için bkz. Bozkurt, Ödül, “The Making of Young Women at an American Missionary School in Early Republican Turkey: A Study on the Life Histories of the 1928-1940 Graduates of the American Collegiate Institute for Girls in Đzmir” Yayınlanmamış Doktora Tezi. Boğaziçi Üniversitesi, 1995, s. 77-82; Frank A. Stone, s. 243-263.

¹⁶³⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1921-1922) “Near East Institutions, Educational and Social”, Boston 1922, s. 83.

¹⁶⁴⁰ Lyman Bartlett, “Historical Sketch of the Smyrna Field”, The Missionary Herald, March 1895, Vol. 91, s. 96.

¹⁶⁴¹ Lyman Bartlett, s. 6.

¹⁶⁴² Reports of The A.B.C.F.M. (1921-1922) “Near East Institutions, Educational and Social”, Boston 1922, s. 61.

¹⁶⁴³ Lyman Bartlett, “Historical Sketch of the Smyrna Field”, The Missionary Herald, March 1895, Vol. 91, s. 96.

¹⁶⁴⁴ Marcellus Bowen, “An Historical Sketch between 1820-1884”, Historical Sketch of Mission Work in the Smyrna Field: 1820-1904, Cass A. Reed (der.), daktiloda yazılmış müsvedde, Đzmir Amerikan Kolej Enstitüsü Arşivi, 1933, s. 6-9.

¹⁶⁴⁵ Lyman Bartlett, s. 20-21.

¹⁶⁴⁶ Lyman Bartlett, s. 3.

¹⁶⁴⁷ Reports of The A.B.C.F.M. (1901) “Western Turkey Mission, The Schools”, Boston 1901, s. 58.

Öğrencileri ve Mezunları

1890: Yüksek okul haline getirildiği bu yıl 19 öğrencisi vardı.¹⁶⁴⁸

1891: 45 öğrencisi vardı.¹⁶⁴⁹ Hazırlıktakilerle birlikte bu sayı 107’e ulaştı.¹⁶⁵⁰

1892: Toplam 75 öğrenci kaydoldu.¹⁶⁵¹ Yılsonu raporunda 60 öğrencisi olduğu belirtilmişti.¹⁶⁵²

1893: 110 öğrenci kaydoldu.¹⁶⁵³ Ancak öğretim yılını 100 öğrenci tamamlayabildi.¹⁶⁵⁴ 25’i yüksek bölümlerdeydi.¹⁶⁵⁵ McLachlan’a göre bu yıl, okula kayıt yaptıran öğrenci sayısı 150 idi. Bunların 25’i yatılı okudu. Azami 20’si Protestan ailelerden geliyordu. Geri kalanların 40-50 kadarı Rum, 8-10’u Katolik, 5-6’sı Yahudiydi.¹⁶⁵⁶

1894: Toplam 130 öğrencisi vardı.¹⁶⁵⁷

1895: 150 erkek öğrencinin 24’ü yatılıydı ve 10’u öğle yemeğini okulda yiyordu.¹⁶⁵⁸

1896: Toplam 150 genç okudu, 1’i mezun oldu.¹⁶⁵⁹

1898: 170 öğrencinin okuduğu bu yıl 10 genç mezun oldu.¹⁶⁶⁰

1899: Öğrenci sayısı 170’ti. 15 genç mezun oldu.¹⁶⁶¹

1900: 185 öğrencinin bulunduğu bu yıl 8 mezun verildi.¹⁶⁶²

1901: 200 öğrencinin 40’ı yatılıydı. 4 mezun.¹⁶⁶³

1910: Mevcut 260 öğrenciden 55’i yatılı kaldı.¹⁶⁶⁴

 

 

Kapanışı: Küçük bir erkek okulu olarak başlayan bu kurum gelişerek bir yüksek okul halini almıştı. Msy. Alexander MacLachlan’ın çabalarıyla koleje dönüştürüldü.¹⁶⁶⁵ Nitekim

 

¹⁶⁴⁸ Alexander McLachlan, “American High School for Boys at Smyrna”, The Missionary Herald, April 1895, Vol. 91, s. 148.

¹⁶⁴⁹ Alexander McLachlan, “American High School for Boys at Smyrna”, The Missionary Herald, April 1895, Vol. 91, s. 148.

¹⁶⁵⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1891) “Western Turkey Mission, The Stations”, Boston 1891, s. 36.

¹⁶⁵¹ Alexander McLachlan, “American High School for Boys at Smyrna”, The Missionary Herald, April 1895, Vol. 91, s. 148.

¹⁶⁵² Reports of The A.B.C.F.M. (1892) “Eastern Turkey Mission, Sivas”, Boston 1892, s. 38.

¹⁶⁵³ Alexander McLachlan, “American High School for Boys at Smyrna”, The Missionary Herald, April 1895, Vol. 91, s. 148.

¹⁶⁵⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1909) “Western Turkey Mission, The Stations”, Boston 1893, s. 39.

¹⁶⁵⁵ Lyman Bartlett, s. 19.

¹⁶⁵⁶ Alexander McLachlan, “American High School for Boys at Smyrna”, The Missionary Herald, April 1895, Vol. 91, s. 148.

¹⁶⁵⁷ Reports of The A.B.C.F.M. (1894) “Western Turkey Mission, The Stations”, Boston 1894, s. 36.

¹⁶⁵⁸ Lyman Bartlett, “Hopeful Fields”, The Missionary Herald, February 1895, Vol. 91, s. 62.

¹⁶⁵⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1896) “Western Turkey Mission, The Stations”, Boston 1896, s. 44.

¹⁶⁶⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1898) “Western Turkey Mission, Smyrna”, Boston 1898, s. 51. ¹⁶⁶¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1899) “Central Turkey Mission, The Schools”, Boston 1899, s. 58. ¹⁶⁶² Reports of The A.B.C.F.M. (1900) “Central Turkey Mission, The Schools”, Boston 1900, s. 57.

¹⁶⁶³ Reports of The A.B.C.F.M. (1901) “Western Turkey Mission, The Schools”, Boston 1901, s. 58.

¹⁶⁶⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1910) “Institutions of The Central Turkey”, Boston 1910, s. 111.

¹⁶⁶⁵ Frank A. Stone, 89.

1902’de tam anlamıyla kolej haline geldi ve Đzmir Uluslararası Kolej adını aldı.¹⁶⁶⁶ 1903’te Massachusetts Eyalet Meclisi’nden kolej beratı elde etti.¹⁶⁶⁷

 

3. 23. Bahçecik (Bithinya) Erkek Yüksek Okulu (1879-1915)

Bahçecik’te 1879 yılında açıldı. Burası misyonerlik hizmeti için köy okullarının yönetimini üstlenecek, din adamı olacak, misyoner yardımcılığı yapacak veya çeşitli meslekler edinecek gençleri yetiştirecekti.¹⁶⁶⁸ Msy. John E. Pierce’ın Erzurum’dan buraya nakledilmesiyle (1879) okul büyük gelişme gösterdi. Eski bir tekstil imalathanesini Kutneryan ailesinden kiralayan Pierce, buranın bir bölümünü kendisine ev olarak düzenlerken, geri kalanını erkek okulu için kullandı. Kısa sürede 70 tane Protestan ve gayrı Protestan Ermeni genci yeni okula gelmeye başladı. 1890’da ülkesine dönen Msy. Pierce’ın yerine, tam 22 yıl okul müdürlüğünü sürdürecek olan Msy. Robert Chambers geldi. Chambers kurumu kasabanın dışındaki yeni bir okul arazisine taşıdı. Chambers’in yönetimi altındaki Bahçecik Erkek Okulu, Bitinya Yüksek Okulu şeklinde tanınmaya başlandı.¹⁶⁶⁹

 

1886’da endüstri bölümü açıldı. Artık okulun ihtiyacı olan masa ve sıraları, buradaki atölyede çalışan öğrenciler imal ediyordu. Giriş için 14 yaş sınırı aranıyordu.¹⁶⁷⁰ 1902 yılında yönetimini büyük ölçüde yerlilerden oluşan bir heyet üstlendi. Müdürlüğünü bir misyoner yaparken, Mütevelli Heyeti’nde Board’un iki misyoneri, Đznik Evanjelik Kilisesi’nden üç temsilci ve Mezunlar Derneği’nin seçtiği iki mezun yer alıyordu.¹⁶⁷¹ 1899’daki bir rapora göre “Protestanlar kadar Gregoryenler de bu çalışmayı takdir ediyordu. Gregoryen Ermeni Patriği ve öteki yüksek ruhbandan kişiler öğrencilerini buraya gönderiyor ve okulu Gregoryen anne babalara tavsiye ediyorlardı. Gregoryen veliler de sıklıkla misyonerlere, oğullarının ahlaki eğitim ve hayat konularında iyi yetişeceklerine inandıkları için onları bu okula gönderdiklerini

 

 

¹⁶⁶⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1902) “Western Turkey Mission, Smyrna”, Boston 1902, s. 53.

¹⁶⁶⁷ Cass Arthur Reed, “Our College in Smyrna”, The Missionary Herald, January 1913, Vol. 109, s. 9; Reports of The A.B.C.F.M. (1921-1922) “Near East Institutions, Educational and Social”, Boston 1922, s. 61.

¹⁶⁶⁸ Robert Chambers, “The Bithinya High School and Boys’ Orphanage”, The Missionary Herald, August 1902, Vol. 83, s. 323. Msy. McNaughton okulun açılış tarihini 1870 olarak vermektedir. Bkz. J. P. McNaughton, “The Bithynia High School”, The Missionary Herald, January 1924, Vol. 120, s. 10. Muhtemelen okul, Msy. Chambers gelmeden evvel daha ufak çaplı bir müesseseydi. Onun gelmesiyle yüksek okul haline getirildi.

¹⁶⁶⁹ Frank A. Stone, s. 84.

¹⁶⁷⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1886) “Western Turkey Mission, Bardizag”, Boston 1886, s. 34.

¹⁶⁷¹ Robert Chambers, “The Bithinya High School and Boys’ Orphanage”, The Missionary Herald,

August 1902, Vol. 83, s. 323.

söylüyorlardı.”¹⁶⁷² Geldiklerin bu tarihe kadar Amerikalı misyonerlere ve Protestan olanlara karşı olmadık zulümleri reva gören ruhban sınıfının ve halkın, okullar vasıtasıyla yatıştıkları görülmektedir.

 

Öğretmen Kadrosu

Armenag Der Hagopyan: Bu okulda otuz üç yıl boyunca çeşitli derslere girdi.¹⁶⁷³

Dr. Y. Der Stepanyan: Okul doktoru olarak hizmet verdi ve otuz yıldan fazla burada öğretmenlik yaptı.¹⁶⁷⁴

1889 yılı: Yeni gelen öğretmen, Kayseri pastörünün oğluydu ve Antep Đlahiyat mezunuydu.¹⁶⁷⁵ Aynı yıl okulun kadrosunda beş öğretmen, iki asistan ve Dr. Chambers bulunuyordu.¹⁶⁷⁶

1902 yılı: Öğretmen kadrosunda bir Board misyoneri ile dokuz Ermeni öğretmen bulunuyordu. Bunlardan üçü Edinburg veya Londra’da yüksek lisans yapmışlardı. Gelecek öğretim yılında iki kişinin daha katılması bekleniyordu. Bunlardan biri Đngilizce dersi için Amerika’dan, ikincisi Fransızca dersi için Đsviçre’den gelecekti.¹⁶⁷⁷ Öğretmen kadrosunun bu yıl eğitim kalitesinin arttığı görülmektedir.

 

Öğretim Müfredatı: 1883’te Aritmetik, Cebir, Coğrafya, Đngilizce, Fransızca, Ermenice, Astronomi, Zooloji, Mantık, Politik Ekonomi, Zihin Felsefesi dersleri veriliyordu.¹⁶⁷⁸ 1885’te düzenli sınıflara bölünen okulun dört yıllık müfredatı, bir de hazırlık sınıfı oluşturuldu.¹⁶⁷⁹ Mezunları Robert Kolej’e imtihansız alınıyordu. Endüstri Bölümü, American Board’un başkan yardımcısının cömert yardımlarından nasipleniyordu. Bu bölümde birkaç fakir çocuğa iyi bir eğitim sağlanıyordu.¹⁶⁸⁰

 

1891’deki müfredatı Yüksek Matematik, Doğal Bilimler, Tarih, Fransızca, Đngilizce ve Türkçenin yanında bütün genel dersleri içeriyordu. Ayrıca günlük Đncil dersleri de vardı.¹⁶⁸¹

 

¹⁶⁷² Robert Chambers, “Bardezag High School”, The Missionary Herald, March 1899, Vol. 95, s. 109.

¹⁶⁷³ Frank A. Stone, s. 85.

¹⁶⁷⁴ Frank A. Stone, s. 85.

¹⁶⁷⁵ The Missionary Herald, “Conference at Bardezag”, January 1890, Vol. 86, s. 21.

¹⁶⁷⁶ Robert Chambers, “Bardezag High School”, The Missionary Herald, March 1899, Vol. 95, s. 109.

¹⁶⁷⁷ Robert Chambers, “The Bithinya High School and Boys’ Orphanage”, The Missionary Herald,

August 1902, Vol. 83, s. 323.

¹⁶⁷⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1883) “Western Turkey Mission, Education”, Boston 1883, s. 38.

¹⁶⁷⁹ J. E. Pierce, “Bardezag High School”, The Missionary Herald, April 1885, Vol. 81, s. 154.

¹⁶⁸⁰ Joseph K. Greene, “Nicomedia Station”, The Missionary Herald, February 1889, Vol. 85, s. 68.

¹⁶⁸¹ J. E. Pierce, “Who are the Armenians?”, The Missionary Herald, April 1891, Vol. 87, s. 177.

Okula 1898’de bir öğretmenlik sınıfı eklendi.¹⁶⁸² 1912’de yedi yıllık müfredatı vardı ve hükümet tarafından “rüşdiye” olarak tanımlanıyordu.¹⁶⁸³

 

Din Eğitimi: Okulun temel hedefi genç erkeklere, iyi bir Hıristiyan yüksek okul eğitimi vermekti. Bu ise (1) her akşam ve sabah dualarıyla, Kutsal Kitap okuyarak ve ilahi söyleyerek; (2) Her gün Đncil dersi vererek; (3) Her Pazar sabahı, hemen hemen bütün öğrencilerin katıldığı dua toplantıları yaparak; (4) Her öğrencinin hazır bulunduğu bir Pazar okuluyla; (5) Her Sebt sabahı şapeldeki vaaza katılımla ve ayrıca her Sebt akşamı sınıfta bir ayin veya umumi derslerle; (6) Öğrencilerle tek tek sohbet ederek; öğrencilerin kalplerini ve zihinlerini, Đsa’nın hakikatiyle ilgilenir kılarak gerçekleştiriliyordu. Çünkü öğrencilere Đsa’yı benimsetmek misyonerliğin en büyük arzusuydu.¹⁶⁸⁴

 

Öğrenci ve Mezunları

1882: 80 öğrencinin 35’i yatılıydı.¹⁶⁸⁵

1883: 50’si yatılı olmak üzere 100’den fazla öğrencisi vardı. ¹⁶⁸⁶

1884: 123 öğrencinin 60’ı gündüzcüydü. Ayda 2.20 dolar, yıllık 2.000 dolardı.¹⁶⁸⁷

1885: En verimli dönemini yaşadığı söylenen okulun mevcudu 70 yatılı, 40’dan fazla gündüzcü öğrenciydi. Son sınıfta dört kişi okuyordu. Bunların ikisinin gelecek sene Robert Kolej’e girmeleri bekleniyordu. Üçüncü sınıfta 12, ikinci sınıfta ise bundan biraz fazlası okuyordu. Hazırlık sınıfı hayli kalabalıktı. Gündüzcülerin hepsi aylıklarını ödüyordu. Yatılılardan da sadece üçüne American Board burs veriyordu. Okulun şöhreti çok iyiydi ve başvurular artıyordu.¹⁶⁸⁸

1886: Mevcudu 130’du.¹⁶⁸⁹

1888: Toplam öğrenci sayısı 85’ti. Başlangıçtan beri toplam kayıt sayısı 3050’ye yaklaşmıştı. Öğrenciler 40 değişik köy ve şehirden geliyorlardı. Toplam sayının yarısı ise gayrı Protestan

 

¹⁶⁸² Robert Chambers, “Bardezag High School”, The Missionary Herald, March 1899, Vol. 95, s. 109.

¹⁶⁸³ Reports of The A.B.C.F.M. (1912) “Institutions of the Turkey Missions, Western Turkey”, Boston 1912, s. 99.

¹⁶⁸⁴ Joseph K. Greene, “Nicomedia Station”, The Missionary Herald, February 1889, Vol. 85, s. 68. Aynı misyoner bir başka raporunda dinî uygulamalar ile ilgili benzer bilgiler veriyordu: “Dinî icraatlara gelince, sabah ve akşam dua ediyoruz. Akşamları Đncil dersimiz var. Her Sebt sabahı bütün öğrenciler kiliseye katılıyor. Ancak öğleden sonraki Pazar okulu bizim okulumuzda gerçekleşiyor. Ayrıca akşama da bir toplantı oluyor. Öğrencilerin en azından yarısı gayrı Protestan.” J. E. Pierce, “Bardezag High School”, The Missionary Herald, April 1885, Vol. 81, s. 155.

¹⁶⁸⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1882) “Western Turkey Mission, Bardizag”, Boston 1882, s. 34. ¹⁶⁸⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1883) “Western Turkey Mission, Education”, Boston 1883, s. 38. ¹⁶⁸⁷ Reports of The A.B.C.F.M. (1884) “Stations, Nicomedia”, Boston 1884, s. 30.

¹⁶⁸⁸ J. E. Pierce, “Bardezag High School”, The Missionary Herald, April 1885, Vol. 81, s. 154.

¹⁶⁸⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1886) “Western Turkey Mission, Bardizag”, Boston 1886, s. 34.

ailelerdendi. 43 mezunun yarıya yakını öğretmenlik ve vaizlikle meşguldü. Çoğusu ayrıca dört yıllık müfredatı tamamlıyordu.¹⁶⁹⁰

1889: Toplam sayı 76’ydı. Bunlardan ümit vadeden 25 tanesi seçilmiş ve daha dikkatle ilgileniliyordu. Beşi kiliseye üye olmuştu. Masrafları için çalışıyorlardı.¹⁶⁹¹ 7 genç mezun oldu. Açıldığı günden beri verdiği mezun sayısı bu yıl 49’a ulaştı. Mezunların yarısı misyonerlik hizmetindeydi.¹⁶⁹²

1890: 87 öğrencisi vardı. Bu yıl açılan masrafını kendin çıkar (self-help) bölümünde 25 öğrenci eğitim aldı.¹⁶⁹³

1891: 88 öğrencinin 57’si yatılıydı.¹⁶⁹⁴ Sekiz öğrenci kiliseye kabul edildi.¹⁶⁹⁵ 400’den fazla kişi öğrenci olarak ve 40 farklı köy ve şehir temsil edilmek suretiyle buraya bir şekilde yolu uğramıştı. Şimdiye kadar bu kurumdan 60’dan fazla genç mezun olmuştu. Çoğu öğretmen ve vaiz olarak kendi halkları içinde iyi işler yapıyordu.¹⁶⁹⁶

1892: 78 öğrencinin 30’u gündüzcüydü. 5’i mezun oldu.¹⁶⁹⁷

1893: 6 mezun verildi.¹⁶⁹⁸

1894: 121 (72 Gregoryen, 49 Protestan) gençten 93’ü yatılı okudu.¹⁶⁹⁹

1895: 127 öğrencinin öğrenim gördüğü bu sene 8 genç mezun oldu. 3’ü öğretmenliğe başladı, biri Robert Kolej’e gitti. Biri zenaat öğreniyordu.¹⁷⁰⁰

1897: 115 öğrencisi öğrenim gördü.¹⁷⁰¹

1898: 63 öğrencisi vardı.¹⁷⁰²

1899: Aralık ayı itibariyle 99 yatılı, 50 gündüzcü, 87 yetim okumaktaydı.¹⁷⁰³ Đstanbul, Bursa, Tekirdağ, Biga, Çanakkale, Rusçuk, Varna, Edirne, Kayseri, Ankara, Adapazarı, Đznik’ten, ayrıca bu yıl birkaç da Mısır’dan öğrenci alındı. Mezunların çoğu öğretmenliği seçerken, diğerleri babalarının mesleğine giriyordu. Bazısı da memur, zenaatkar oluyordu. Mezunlar

 

 

 

¹⁶⁹⁰ Joseph K. Greene, “Nicomedia Station”, The Missionary Herald, February 1889, Vol. 85, s. 68.

¹⁶⁹¹ The Missionary Herald, “Conferense at Bardezag”, January 1890, Vol. 86, s. 21.

¹⁶⁹² Reports of The A.B.C.F.M. (1889) “Western Turkey Mission, The Stations”, Boston 1889, s. 46. ¹⁶⁹³ Reports of The A.B.C.F.M. (1890) “Western Turkey Mission, The Stations”, Boston 1890, s. 39. ¹⁶⁹⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1891) “Western Turkey Mission”, Boston 1891, s. 33.

¹⁶⁹⁵ Robert Chambers, “Awakening at Bardezag”, The Missionary Herald, April 1892, Vol. 88, s. 161.

¹⁶⁹⁶ J. E. Pierce, “Who are the Armenians?”, The Missionary Herald, April 1891, Vol. 87, s. 177.

¹⁶⁹⁷ Reports of The A.B.C.F.M. (1892) “Western Turkey Mission, The Stations”, Boston 1892, s. 33.

¹⁶⁹⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1893) “Western Turkey Mission, The Stations”, Boston 1893, s. 36. 1893 yılına kadar bu kurumdan mezun olan öğrenci sayısı 106’ya çıktı. Bkz. aynı yer, s. 36.

¹⁶⁹⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1894) “Western Turkey Mission, The Stations”, Boston 1894, s. 33. ¹⁷⁰⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1895) “Western Turkey Mission, The Stations”, Boston 1895, s. 42. ¹⁷⁰¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1897) “Western Turkey Mission, The Stations”, Boston 1897, s. 46.

¹⁷⁰² Joseph K. Greene, “A Model Church in Turkey”, The Missionary Herald, April 1898, Vol. 94, s. 141. ¹⁷⁰³ Robert Chambers, “An Orphanage-Adabazar”, The Missionary Herald, May 1900, Vol. 96, s. 201. American Board’un raporuna göre ise 140 öğrenci devam etmişti ve bunların 103’ü yatılıydı. Reports of The A.B.C.F.M. (1899) “Western Turkey Mission, The Stations”, Boston 1899, s. 52.

nereye giderlerse gitsinler YMCA’nın ve diğer Hıristiyanlık faaliyetlerinin liderliğini yapıyordu.¹⁷⁰⁴

1900: 96 yatılı, 25 gündüzcü öğrenci okudu.¹⁷⁰⁵ Mezun sınıf 8 kişiydi. Diploma töreninde dört mezun

Đngilizce, Fransızca, Ermenice ve Türkçe olarak birer konuşma yaptılar.¹⁷⁰⁶

1901: 22 yaşına giren okulda bu süre zarfında yaklaşık 1.000 genç eğitim aldı. 116’sı mezun oldu.¹⁷⁰⁷

1902: 114 öğrenciden 79’u yatılıydı. 6 mezun verildi. Bunlardan 3’ü Robert Kolej’e gitti. 2’si öğretmenliğe başladı, 1’i ticarete atıldı.¹⁷⁰⁸

1903: 117 öğrenci okudu. 6 mezundan 2’si Robert Kolej’e, 1’i Beyrut Tıp Okulu’na gitti. 2’si ticarete atıldı. 1’i yetimhane öğretmeni oldu.¹⁷⁰⁹ Öğrencilerin 65’i yatılı kaldı.¹⁷¹⁰

1904: 15. kuruluş yılını kutladığı bu yıl 108 öğrencisi vardı.¹⁷¹¹

1905: Bu yıl 25. yılını kutladı.¹⁷¹²

1906: 157 öğrencinin 82’si yatılı, 62 gündüzcüydü.¹⁷¹³

1908: Yüksek okulun yatılı kısmında 106, gündüzcü kısmında ise 69 öğrenci vardı. Küçüklerle birlikte toplam 301 erkek öğrenci okuyordu.¹⁷¹⁴

1909: Öğrenci sayısı 130’du ve 15 mezun verdi.¹⁷¹⁵

1910: 160 yatılı öğrencisi vardı.¹⁷¹⁶

1911: 186 yatılı, 61 gündüzcü gencin devam ettiği bu yıl 239 Ermeni, bir Rum, 7 Müslüman öğrenci de burada tahsil gördü.¹⁷¹⁷

1912: Kayıtlarda 350 öğrencisi olduğu bildirilern okulda 291 genç yatılı kaldı. Bunların hepsi Ermeniydi. Yatılılar Bulgaristan, Romanya, Sırbistan, Rusya, Mısır, Sudan ve Habeşistan’dan gelmişti.¹⁷¹⁸

1913: Toplam 253 öğrencinin 100’ü yatılı kaldı. Yüksek bölümde 53 kızın eğitim gördüğü kurumda bir Müslüman kız da okudu.¹⁷¹⁹

 

¹⁷⁰⁴ Robert Chambers, “Bardezag High School”, The Missionary Herald, March 1899, Vol. 95, s. 110. ¹⁷⁰⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1900) “Western Turkey Mission, Constantinople”, Boston 1900, s. 47. ¹⁷⁰⁶ The Missionary Herald, “The Bardezag High School”, October 1901, Vol. 87, s. 419.

¹⁷⁰⁷ Reports of The A.B.C.F.M. (1901) “Western Turkey Mission, The Schools”, Boston 1901, s. 54. ¹⁷⁰⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1902) “Western Turkey Mission, Constantinople”, Boston 1902, s. 52. ¹⁷⁰⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1903) “Western Turkey Mission, Constantinople”, Boston 1903, s. 50.

¹⁷¹⁰ Herbert M. Allen, “Bardezag High School (11 November 1903)”, The Missionary Herald, February 1904, Vol. 90, s. 69. Bu raporda toplam öğrenci sayısı, hazırlık dahil 105 olarak verilmiştir.

¹⁷¹¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1904) “Western Turkey Mission, Broosa”, Boston 1904, s. 51.

¹⁷¹² Reports of The A.B.C.F.M. (1905) “Western Turkey Mission, Constantinople”, Boston 1905, s. 44. ¹⁷¹³ Reports of The A.B.C.F.M. (1906) “Western Turkey Mission, Constantinople”, Boston 1906, s. 66. ¹⁷¹⁴ The Missionary Herald, “Enlargement of Bardezag”, April 1908, Vol. 104, s. 190.

¹⁷¹⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1909) “Western Turkey Mission, Constantinople”, Boston 1909, s. 56. ¹⁷¹⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1910) “Institutions of the Turkey Missions, Western Turkey”, Boston 1910, s. 111.

¹⁷¹⁷ Reports of The A.B.C.F.M. (1911) “Institutions of the Turkey Missions, Western Turkey”, Boston 1911, s. 104.

¹⁷¹⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1912) “Institutions of the Turkey Missions, Western Turkey”, Boston 1912, s. 99.

1916: Savaş öncesinde 400 öğrenci kayıtlıydı. Bunlardan 165’i yüksek okuldaydı. 114’ü yatılı kaldı.¹⁷²⁰

1923: Sene başında 102 olan kayıtlı öğrencisi, [misyoner deyimiyle] Đzmir felaketi sonrası 62’ye düştü. Zira 40 öğrenci aileleriyle birlikte Avrupa’ya gitti.¹⁷²¹

Beş öğrenci: 24 Ekim 1899’da kiliseye kabul törenleri gerçekleşti. Biri son sınıfta, ikisi orta sınıfta, ikisi de birinci sınıfta okuyordu. Hepsi masraflarını kendileri çalışarak çıkardı.¹⁷²² Dört Öğrenci: 1899’da mezun olan ilki Adapazarı’ndaki mahalle okulunda öğretmenlik yapmaya başladı. Đkincisi 1886’daki mezuniyeti sonrası Adapazarı’nda iki yıl öğretmenlik yaptı. Üçüncüsü okulun Masrafını Kendin Çıkar bölümünde meslek edindi ve Bahçecik’te kunduracılıkla uğraşan iyi bir Hırisityan oldu. Sonuncusu ise bitirdiği okulda ikinci öğretmenliğe getirildi. Masrafını Kendin Çıkar bölümünde para kazanarak okul giderlerini karşılayanlardandı.¹⁷²³

Pastör Hovsep Jejizian: Bu okulda yetişti. Robert Kolej’i bitirdikten sonra, sıradışı bir başarıyla Edinburg’daki dört yıllık başka bir teoloji okulunu tamamladı. Mezuniyet sonrasında, Adapazarı’ndaki Protestan Ermeni cemaatinin davetiyle orada dört yıl vaizlik yaptı. Nihayet 1899’da Adapazarı Protestan Kilisesi’ne pastör olarak atandı.¹⁷²⁴

Bir öğrenci: Masrafını Kendin Çıkar bölümünden yetişmiş olan bu öğrenci, mezuniyet sonrası 25 öğrencili bir okula başkanlık ediyordu. Bu genç her gün 3-5 saat burada çalışıyor ve geri kalan zamanını kendi öğretimine ayırıyordu. Onun bu çalışmadan kazancı, yatılı masrafını çıkarmaktı.¹⁷²⁵

Hovsep Der Stepanyan: Okulu bitirdikten sonra Đzmir Uluslararası Kolej’de öğretmenlik yaptı.¹⁷²⁶

Hagop Vahram Çerçiyan (1887-1975): Bu okuldan mezun olduktan sonra hayatının 50 yılını öğretmenliğe adadı. Robert Kolej’de güzel yazı ve matematik dersleri verdi. Atatürk’ün imzasını ihdis eden kişi olduğu söylenmektedir.¹⁷²⁷

 

¹⁷¹⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1913) “Institutions of the Turkey Missions, Western Turkey”, Boston 1913, s. 83.

¹⁷²⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1916) “Institutions of the Turkey Missions, Western Turkey”, Boston 1916, s. 89.

¹⁷²¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1923) “Near East Institutions, Educational and Social”, Boston 1923, s. 58.

¹⁷²² J. E. Pierce, “Conferense at Bardezag”, The Missionary Herald, January 1890, Vol. 86, s. 21.

¹⁷²³ J. E. Pierce, “Conferense at Bardezag”, The Missionary Herald, January 1890, Vol. 86, s. 21.

¹⁷²⁴ Marion Sheldon, “Ordination at Adabazar”, The Missionary Herald, August 1899, Vol. 95, s. 337.

¹⁷²⁵ J. E. Pierce, “Who are the Armenians?”, The Missionary Herald, April 1891, Vol. 87, s. 177.

¹⁷²⁶ Frank A. Stone, s. 243.

¹⁷²⁷       Doğan       Hızlan,       “Bir       Ermeni       Mezarlığından       Osmanlı-Cumhuriyet       Portleri”, http://arama.hurriyet.com.tr/arsivnews.aspx?id=-247254 (28.09.2009)

Kapanışı: 1915’te savaş nedeniyle kapatılmak zorunda kalınan okul¹⁷²⁸ 1921 Eylül ayında Đstanbul’un Göztepe semtinde yeniden açıldı.¹⁷²⁹

 

3. 24. Merzifon (Harbinger) Yüksek Okulu (1881- 1886)

Bebek Đlahiyat Okulu’nun Merzifon’a taşınmasından (1862) sonra, Merzifon Đlahiyat Okulu’na bir hazırlık bölümü açıldı.¹⁷³⁰ Ancak 1881’deki düzenleme çalışmalarıyla ilahiyat okulunun ilk iki yılı (bilim bölümü) yüksek okul haline getirildi; ilahiyat eğitimi üç yıla uzatıldı.¹⁷³¹ Msy. George White’a göre bu, akıllıca verilmiş bir karardı. Zaten bundan önce Merzifon Đlahiyat Okulu üç seneden dört seneye yükseltilmiş ve bunun ilk iki senesi din, fen gibi genel konulara ayrılmıştı. Şimdi bu ilk iki senelik bölüm tamamen Đlahiyattan ayrılarak dört senelik bir yüksek okul eğitimine çevriliyordu. Ders eksiği olan yahut hazırlıksız gelenler için bir yıllık hazırlık sınıfı eklendi.¹⁷³² 1884’de tüm masraflarını kurum kendisi üstlenmiş, Board’tan maddi kaynak almamaya başlamıştı.¹⁷³³ 1885’te kurumun geliştirilmesi adına, yönetimde yerli Evanjelik cemaatlerin misyonerlerle birleştirilmesi yönünde adımlar atıldı. 1886’da yüksek okul yeniden düzenlendi; ders müfredatı genişletildi; öğretmen kadrosu çoğaltıldı. Đsmi de Merzifon Anadolu Koleji olarak değiştirildi.¹⁷³⁴

 

Öğretmen Kadrosu: George E. White, öğretmen kadrosunda şu isimlerin yer aldığını belirtmektedir: John F. Smith, Dr. Herrick, Edward Riggs, Charles Tracy, Dr. Sivaslıyan: Açıldığında okulun tek hocası ve müdürüydü. Prof. Kayayan: Merzifon Đlahiyat Okulu’ndan mezundu. 1884’te Ermenice dersinin sürekli hocası oldu. Prof. Tohumyan: Merzifonlu bir ailedendi. Yüksek Okul’un açıldığı sene Đsviçre’deki çalışmalarından geri döndü. George Anastasiades: Đlahiyat öğrenimini sürdürürken okulda öğretmenlik de yapıyordu.¹⁷³⁵

 

Öğrencileri ve Mezunları 1881: Öğrenci sayısı 55’e çıktı.¹⁷³⁶ 1882: Mevcudu 13’e yükseldi.¹⁷³⁷

¹⁷²⁸ J. P. McNaughton, “The Bithynia High School”, The Missionary Herald, January 1924, Vol. s. 10. ¹⁷²⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1921-1922) “Near East Institutions, Educational and Social”, Boston 1922, s. 79.

¹⁷³⁰ Judson Smith,“Sketch of Anatolia College”, The Missionary Herald, May 1899, Vol. 95, s. 185. ¹⁷³¹ George F. Herrick, “Anatolia College”, The Missionary Herald, October 1881, Vol. 77, s. 386-387. ¹⁷³² White, Bir Amerikan…, s. 123.

¹⁷³³ Reports of The A.B.C.F.M. (1884) “Stations-Marsovan”, Boston 1884, s. 32.

¹⁷³⁴ Judson Smith,“Sketch of Anatolia College”, The Missionary Herald, May 1899, Vol. 95, s. 185.

¹⁷³⁵ White, Bir Amerikan…, s. 124.

¹⁷³⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1881) “Western Turkey Mission, Marsovan”, Boston 1881, s. 39.

¹⁷³⁷ White, Bir Amerikan…, s. 124.

1884: 48 öğrenciden 22’sinin pastör ve öğretmen olması bekleniyordu.¹⁷³⁸

1885: 9 genç mezun oldu. Bunlar yüksek okulun gelişme döneminde mezun olan tek sınıf oluyordu.¹⁷³⁹

1886: Mevcudu 100’dü.¹⁷⁴⁰

George Anastasiades: Yüksek Okulu’un son sene öğrencilerindendir. Makedonya’da da görev yapmıştır.¹⁷⁴¹

Prof. A. G. Gülbankyan: Bu kurumdan mezun olan Gülbankyan, Msy. White’ın bildirdiğine göre 1940’larda New York’ta yaşamaktaydı.¹⁷⁴²

 

Kapanışı: 1886 kapanış töreninde Dr. Tracy yüksek okulun kapandığını, zira artık Anadolu Koleji’nin doğduğunu müjdeledi. Yüksek okulun son sınıfındaki beş öğrenci, bir sonraki yıl kolejin son sınıfı olarak kabul edildiler ve kolej diploması aldılar.¹⁷⁴³ Böylece Merzifon’da açılan erkek yüksek okulu 1887’de Anadolu Koleji haline gelmiş oldu.¹⁷⁴⁴

 

3. 25. Bitlis Erkek Yüksek Okulu (1881-1922)

Misyonerler nezdinde elbette Hıristiyan/Protestan eğitimi, ilk düşünülen konulardan biriydi. Ancak başlıca hedef, öğretmen ve vaiz olacak gençleri yetiştirmek için içerisinde bir talim sınıfının da (training class) yer aldığı bir yüksek okul açmaktı. 1881’de böyle bir yüksek okul açıldı. 30-40 yatılı öğrenci kapasiteli yatılı bir bölümü, bir ortaokul kısmı vardı.¹⁷⁴⁵ 1882’de Msy. Knapp ile karısının idaresindeydi.¹⁷⁴⁶ Daha sonra Antep’teki Orta Türkiye Koleji mezunlarından Kevork Kuyumcuyan tarafından yönetildiği kaydedilmektedir.¹⁷⁴⁷

 

Öğrencileri ve Mezunları

1881: Bu ilk ders dönemine toplam 100 öğrenciyle başladı.¹⁷⁴⁸

¹⁷³⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1884) “Stations-Marsovan”, Boston 1884, s. 32.

¹⁷³⁹ White, Bir Amerikan…, s. 124.

¹⁷⁴⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1886) “Western Turkey Mission, Marsovan”, Boston 1886, s. 36.

¹⁷⁴¹ White, Bir Amerikan…, s. 124.

¹⁷⁴² White, Bir Amerikan…, s. 124.

¹⁷⁴³ White, Bir Amerikan…, s. 124. Yüksek okulun koleje dönüştürüldüğü 1886 yılı raporunda da dile getirilmiştir. Bkz. Reports of The A.B.C.F.M. (1886) “Western Turkey Mission, Marsovan”, Boston 1886,

s. 36.

¹⁷⁴⁴ Edwin E. Bliss, “The Missions of the American Board in Asiatic Turkey (1831-1887)”, The Missionary Herald, July 1888, Vol. 84, s. 297; Reports of The A.B.C.F.M. (1887) “Western Turkey Mission, Marsovan”, Boston 1887, s. 71.

¹⁷⁴⁵ R. M. Cole, “Story of Bitlis Station”, The Missionary Herald, September 1892, Vol. 88, s. 359-360. Okulun 1881’de kurulduğu ayrıca yılsonu raporlarında da belirtilmiştir. Bkz. Reports of The A.B.C.F.M. (1891) “Eastern Turkey Mission, The Stations”, Boston 1891, s. 42.

¹⁷⁴⁶ George C. Knapp, “High School at Bitlis”, The Missionary Herald, August 1882, Vol. 78, s. 312.

¹⁷⁴⁷ Frank A. Stone, s. 122.

¹⁷⁴⁸ R. M. Cole, “Story of Bitlis Station”, The Missionary Herald, September 1892, Vol. 88, s. 359-360.

1882: 50 öğrencinin 22’si dış istasyonlardan gelmişti ve yatılı kalıyorlardı.¹⁷⁴⁹

1890: 83 öğrencisi vardı.¹⁷⁵⁰

1891: 100 öğrencisi vardı.¹⁷⁵¹ Đki mezun Harput Teoloji Fakültesi’ne girdi.¹⁷⁵²

1892: Orta bölümle birlikte 100 öğrenci okudu.¹⁷⁵³

1893: 102 öğrencinin 22’si yatılıydı.¹⁷⁵⁴

1894: Kıtlık yüzünden yalnızca 60 genç öğrenim gördü.¹⁷⁵⁵

1895: 60 öğrencinin 17’si yatılıydı.¹⁷⁵⁶

1903: Öğrenci sayısı 66’ydı.¹⁷⁵⁷

1905: 80 öğrenci okuyordu.¹⁷⁵⁸

1910: Öğrenci sayısı 36’ydı. ¹⁷⁵⁹

1911: 21 öğrenci okudu. Hazırlıkta 10 öğrenci vardı.¹⁷⁶⁰

1912: Yüksek okulda 21, gramer bölümünde 35, ilkokulda 45 ve ilkokul öncesinde 50 olmak üzere 151 öğrencisi vardı. 31’i yatılı kaldı.¹⁷⁶¹

1913: Toplam 160 öğrenciden 33’ü yüksek okuldaydı. 38’i yatılı kaldı. 12 mezun verildi.¹⁷⁶²

1914: Kampüsteki 134 öğrencinin 26’sı yüksek okuldaydı. 31’i yatılı kaldı.¹⁷⁶³

1916: Yüksek okul ve yedi adet alt bölümlerde toplam 130 öğrencisi vardı.¹⁷⁶⁴

 

Kapanışı: Bitlis Erkek Yüksek Okulu 1922’de kapandı.¹⁷⁶⁵

 

3. 26. Van Erkek Yüksek Okulu (1882-1918)

Okulun öncelikli amacı yerli öğretmenleri ve vaizleri yetiştirmekti. Lakin Bitlis Yüksek Okulu’nda eğitim için karar verildiğinden beri, bu tarlada çalışmak için başvuran

¹⁷⁴⁹ George C. Knapp, “High School at Bitlis”, The Missionary Herald, August 1882, Vol. 78, s. 312.

¹⁷⁵⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1890) “Central Turkey Mission”, Boston 1890, s. 47.

¹⁷⁵¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1891) “Eastern Turkey Mission, The Stations”, Boston 1891, s. 42. ¹⁷⁵² Reports of The A.B.C.F.M. (1892) “Eastern Turkey Mission, The Stations”, Boston 1892, s. 47. ¹⁷⁵³ Reports of The A.B.C.F.M. (1892) “Eastern Turkey Mission, The Stations”, Boston 1892, s. 47. ¹⁷⁵⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1893) “Eastern Turkey Mission, The Stations”, Boston 1893, s. 45. ¹⁷⁵⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1894) “Eastern Turkey Mission”, Boston 1894, s. 43.

¹⁷⁵⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1895) “Eastern Turkey Mission, Bitlis”, Boston 1895, s. 55. ¹⁷⁵⁷ Reports of The A.B.C.F.M. (1903) “Eastern Turkey Mission, Bitlis”, Boston 1903, s. 65. ¹⁷⁵⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1903) “Eastern Turkey Mission, Bitlis”, Boston 1905, s. 58.

¹⁷⁵⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1910) “Institutions of the Eastern Turkey”, Boston 1910, s. 123.

¹⁷⁶⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1911) “Institutions of the Turkey Missions, Eastern Turkey”, Boston 1911, s. 107.

¹⁷⁶¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1912) “Institutions of the Turkey Missions, Eastern Turkey”, Boston 1912, s. 103.

¹⁷⁶² Reports of The A.B.C.F.M. (1913) “Institutions of the Turkey Missions, Eastern Turkey”, Boston 1913, s. 92.

¹⁷⁶³ Reports of The A.B.C.F.M. (1914) “Institutions of the Turkey Missions, Eastern Turkey”, Boston 1914, s. 104.

¹⁷⁶⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1916) “Institutions of the Turkey Missions, Eastern Turkey”, Boston 1916, s. 93.

¹⁷⁶⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1921-1922) “Near East Institutions, Educational and Social”, Boston 1922, s. 80.

adayların sayısı ister istemez çok az olmuştu. Çünkü Van civarında, yeni üyeler devşirecekleri hiçbir dış-istasyon bulunmuyordu. 1882 yılı boyunca sadece bu yolla dört öğrenci bulabildiler. Đkisi kilise üyesiydi, ötekiler ise kiliseye girme konusunda ümit vadediyordu. Đkinci ama daha önemli amacı, şehirden gündüzlü öğrenci almaktı. Bu sayede onları güzel bir okulun etrafında dinî ve ahlaki bakımdan yetiştirmek, burası ve bundan sonrası için istihdam edilir hale getirmekti. 1882 sonbaharında 25 öğrenciyle açıldı. Bu kadar az öğrenci olmasının sebebi, Gregoryen Ermenilerin de o civarda bir okul açması ve Protestanlara muhalif propagandalarıydı. Msy. Raynolds “bırakıp gitmek geldi içimizden. Ancak sadık kalmaya ve Efendimiz Đsa’ya güvenmeye karar verdik”¹⁷⁶⁶ diyecek kadar bunalmıştı. Bu nedenle ilk yılsonu imtihanlarını, halkın ilgisini çekmek ve okulu onlara tanıtmak amacıyla değişik bir organizasyonla gerçekleştirdiler:

“Halkın ilgisini okulumuza çekmenin yegane yolu, imtihan günümüzü bir azizin yortu gününe koymaktı. Çünkü o gün insanlar dükkanlarını kapatmaya alışıktı. Bu doğrultuda biz de Aydınlatmacı Gregory’nin oruç günü olan geçen Cumartesiyi seçtik. Ailelere ve öğrencilerin akrabalarına gönderdiğimiz davetiyelerden, Rus konsolosuna ve şehirdeki 25-

30 Ermeni ileri gelen aileye de gönderdik. Aydınlık ve coşkulu okulumuz balkon çiçekleriyle süslendi. Pencerelerdeki sepetlere buketler konuldu. Neredeyse bütün öğrenciler, aldıkları derslerden en tatminkar tarzda imtihan oldular ve bunu herkesin önünde sergilediler. Çoğu aile, oğullarının durumundan memnun kaldıklarını bildirdi.”¹⁷⁶⁷

 

1890’da Msy. Allen müdürdü.¹⁷⁶⁸ 1912’de koleje dönüştürülmesi kararı alındı. Bunun için Msy. Yarrow, Hartford Đlahiyat mezunu iki kişiyle anlaştı.¹⁷⁶⁹ 1892’de müdürü Msy. Greene’di.¹⁷⁷⁰

 

Öğretmen Kadrosu: Yerli öğretmenlerden bazılarının isimleri şöyleydi: Spirito Aprahamyan (Van Kız Okulu’ndan Yester’le evlendi. Babasıyla iş ortağı oldu ve okuldan ayrıldı), Ghenvant Halıcıyan, Tavit, Nushan.¹⁷⁷¹

 

 

 

 

¹⁷⁶⁶ G. C. Raynolds, “Boys’ School at Van”, The Missionary Herald, November 1883, Vol. 79, s. 452. ¹⁷⁶⁷ G. C. Raynolds, “Boys’ School at Van”, The Missionary Herald, November 1883, Vol. 79, s. 452. ¹⁷⁶⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1890) “Eastern Turkey Mission, The Stations”, Boston 1890, s. 47.

¹⁷⁶⁹ David B. Eddy, s. 124.

¹⁷⁷⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1892) “Eastern Turkey Mission, The Stations”, Boston 1892, s. 38.

¹⁷⁷¹ Dilşen Đnce Erdoğan, “Osmanlı Devleti’nde Amerikalı Misyonerler ve Van Ermeni Đsyanı (1896)”, Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk Đlkeleri ve Đnkılap Tarihi Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, 2007, s. 165.

Öğretim Müfredatı

1883 yılı: Okuma, Geometri, Fizyoloji, Ermeni Tarihi, Đngilizce, Türkçe, Vokal Müzik.¹⁷⁷² 1889-1890 döneminde okulun ders müfredatı şöyleydi:

 

ORTA KISIM
1. Yıl	Okuma I, II, Đncil, Zihin Matematiği, Coğrafya II
2. Yıl	Okuma III, Đncil’den Hikayeler, Zihin Matematiği, Türkçe IV, Coğrafya III
3. Yıl	Okuma IV, Yahudi Tarihi, Matematik, Türkçe V, Coğrafya I
4. Yıl	Okuma V, Yahudi Tarihi, Matematik, Türkçe IV, Đngilizce, Cebir I
YÜKSEK KISIM
1. Yıl	Đlkçağ Tarihi, [Havari] Mektupları, Cebir, Türkçe, Đngilizce, Astronomi
2. Yıl	Matematik, [Havari] Mektupları, Türkçe, Đngilizce, Astronomi1773

 

Öğrenci ve Mezunları

1886: Ücretler artmasına rağmen öğrenci sayısı 70’e ulaştı. Protestan olmayan bir mezun Antep Koleji’nde okuyordu. Bir diğerinin de gelecek yıl Harput’a gitmesi bekleniyordu. Okulda öğretmen yardımcısı olan bir başkasının bir süre sonra Harput Teoloji bölümüne gönderilmesi söz konusuydu.¹⁷⁷⁴ 30 kişi de koleje hazırlanıyordu.¹⁷⁷⁵

1887: Hazırlıktaki 30 öğrenciyle beraber toplam sayı 60’ı geçmişti.¹⁷⁷⁶

1890: 66 öğrencinin 37’si yatılıydı.¹⁷⁷⁷

1891: Kayıtlı öğrenci 57’ydi.¹⁷⁷⁸

1892: Orta kısımla birlikte 200 öğrencinin okuduğu bu yıl 5 mezun verildi. Bunlardan 2’si yerli yardımcı olarak görevlendirilecekti.¹⁷⁷⁹

1893: 10 öğrencisi vardı.¹⁷⁸⁰

1895: Öğrenci sayısı toplamda 130’u geçti.¹⁷⁸¹

1896: Okul ücretlerinin yükselmesine, ayrıca yer olmadığı için geri çevrilen pek çok başvuru olmasına rağmen öğrenci sayısı 22’ydi.¹⁷⁸²

1898: Orta kısımdakilerle birlikte 109 öğrenci okudu.¹⁷⁸³

¹⁷⁷² G. C. Raynolds,, “Boys’ School at Van”, The Missionary Herald, November 1883, Vol. 79, s. 452. ¹⁷⁷³ Catoloque of American Missionary Academi for Boys 1889-1890, ABCFM Arşivi, 16.9.7, Batı Türkiye Misyonu (1890-1899), Reel 694’ten aktaran Dilşen Đ. Erdoğan, s. 164.

¹⁷⁷⁴ George C. Raynolds, “Boys’ School at Van”, The Missionary Herald, May 1886, Vol. 82, s. 185.

¹⁷⁷⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1886) “Eastern Turkey Mission, Van”, Boston 1886, s. 46.

¹⁷⁷⁶ G. C. Raynolds, “The Church-Boys’ Schol”, The Missionary Herald, March 1887, Vol. 83, s.111.

¹⁷⁷⁷ Reports of The A.B.C.F.M. (1890) “Central Turkey Mission”, Boston 1890, s. 48.

¹⁷⁷⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1891) “Eastern Turkey Mission, The Stations”, Boston 1891, s. 40.

¹⁷⁷⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1892) “Eastern Turkey Mission, The Stations”, Boston 1892, s. 48.

¹⁷⁸⁰ Catoloque of American Missionary Academi for Boys 1889-1890, ABCFM Arşivi, 16.9.7., Batı Türkiye Misyonu (1890-1899), Reel 694’ten aktaran Dilşen Đ. Erdoğan, s. 165.

¹⁷⁸¹ Herbert M. Allen, “Crowded Services”, The Missionary Herald, August 1895, Vol. 91, s. 324.

¹⁷⁸² Mr. Kimball, “Van”, The Missionary Herald, April 1896, Vol. 92, s. 156.

¹⁷⁸³ Reports of The A.B.C.F.M. (1898) “Eastern Turkey Mission”, Boston 1898, s. 66.

1902: 9 genç mezun oldu.¹⁷⁸⁴

1904: 25. yılını kutladığı bu sene 8 mezun verdi.¹⁷⁸⁵

1905: 120 gündüzcü öğrencisi vardı.¹⁷⁸⁶

1910: 12’si yatılı olmak üzere toplam 325 öğrenci okudu.¹⁷⁸⁷ Bunların %75’i Gregoryendi.¹⁷⁸⁸

1911: Kampüsteki toplam 143 öğrenciden 47’si yüksek okuldaydı. Hazırlıkta ise 296 öğrenci vardı.

Bunların 26’sı yatılıydı.¹⁷⁸⁹

1912: Toplam 446 öğrencinin eğitim gördüğü bu sene yüksek okulda 40, hazırlıkta 406 öğrenci vardı.

Bugüne kadar mezun olanların sayısı 540’tı.¹⁷⁹⁰

1913: Yüksek okulda 45 öğrenci okudu.¹⁷⁹¹

1914: 60 genç öğrenim gördü.¹⁷⁹²

1916: 60 öğrencisi vardı. Kolejdekilerle birlikte bütün bölümlerde toplam sayı 548’di.¹⁷⁹³

 

 

Din Dersleri: Bütün öğrencilere verilen günlük Đncil dersleri yanında, her Çarşamba öğleden sonraları son yarım saat dua toplantısı yapılıyordu. Böylece Hıristiyanlık hakikati onların kalplerine pratik olarak da yerleştiriliyordu. Protestan olmayanlar da az veya çok Pazar ayinlerine ve derslerine katılıyordu.¹⁷⁹⁴ Van okulları da eğitimde liberal bir anlayışı benimseyerek Gregoryen Kilisesi’ni kökten reddetmek ve cemaati sürekli iki ayrı kanat halinde tutmak yerine, artık, birleşmelerine zemin hazırlamaya başlamıştı:

“Cumartesi öğleden sonraları, komşu Ermeni kilisesindeki ayine gitmek isteyenlere izin veriliyor. Đstisnasız hepsi şapeldeki Pazar ayinlerimize katılıyor. Đncil eğitimi, okul müfredatının bir bölümü. Öğretim amacımız, onlara kurtuluş yolunun anlayışını vermek. Fakat milli kiliselerine yabancılaşmaları adına hiçbir çaba gösterilmiyor. Oruç tutmak gibi konularda vicdan özgürlüğü sağlıyoruz. Hakikaten de geçtiğimiz Lent Günü ve diğer bazı durumlarda, kendi ayinlerimizin içerisine eski kilisenin müziklerinden de kattık.”¹⁷⁹⁵

¹⁷⁸⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1904) “Eastern Turkey Mission, Van”, Boston 1904, s. 71. ¹⁷⁸⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1904) “Eastern Turkey Mission, Van”, Boston 1904, s. 70. ¹⁷⁸⁶ David B. Eddy, s. 124.

¹⁷⁸⁷ Reports of The A.B.C.F.M. (1910) “Institutions of the Eastern Turkey”, Boston 1910, s. 123.

¹⁷⁸⁸ David B. Eddy, s. 124.

¹⁷⁸⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1911) “Institutions of the Turkey Missions, Eastern Turkey”, Boston 1911, s. 107.

¹⁷⁹⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1912) “Institutions of the Turkey Missions, Eastern Turkey”, Boston 1912, s. 103.

¹⁷⁹¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1913) “Institutions of the Turkey Missions, Eastern Turkey”, Boston 1913, s. 91.

¹⁷⁹² Reports of The A.B.C.F.M. (1914) “Institutions of the Turkey Missions, Eastern Turkey”, Boston 1914, s. 103.

¹⁷⁹³ Reports of The A.B.C.F.M. (1916) “Institutions of the Turkey Missions, Eastern Turkey”, Boston 1916, s. 93.

¹⁷⁹⁴ George C. Raynolds, “Boys’ School at Van”, The Missionary Herald, May 1886, Vol. 82, s. 185.

¹⁷⁹⁵ George C. Raynolds, “Relief and Orphanage Work at Van”, The Missionary Herald, July 1897, Vol. 93, s. 277-278.

Öğrenci modelleri

Marderos: Ablası Asmeen, Van Kız Okulu’nda eğitim görmüştü. Ağabeyi kitap çerçiliği yapmıştı. Diğer ağabeyi Atom ise Van’ın ilk Protestanlarındandı. Marderos okulu bitirdikten sonra misyoner okullarında birkaç yıl öğretmenlik yaptı. Özel bir merak ve hevesle Đngilizce öğrendi. Harput Teoloji Okulu’na gitti. Oradayken Harput Kız Đlahiyat’tan bir kızla evlendi. 1894’te Van’a döndü ve Protestan Kilisesi’nin vaizi oldu. Hayat tarzında önemli değişiklikler gerçekleştirdi. Örneğin, ailesinin, hayvanlarla aynı bölümleri paylaştıkları köydeki kulübenin aksine, şehirde ferah bir evde yaşamaya başladı. Evinin duvarlarına kardeşlerinin resimlerini asmıştı. Kitap raflarını ise felsefe ve biyografi eserleriyle doldurmuştu.¹⁷⁹⁶

Kapanışı: 1918’in savaş ortamında kapandı.¹⁷⁹⁷

 

 

3. 27. Sivas Öğretmen Okulu (1878-1918)

1878 yılında¹⁷⁹⁸ Dr. Henry T. Perry tarafından Sivas Yüksek Okulu’nun en gözde öğrencilerini öğretmenlik mesleğine hazırlamak amacıyla kuruldu. 1900 yılından sonra Msy. Ernest C. Partridge müdür oldu.¹⁷⁹⁹ 1911’de Öğretmen Koleji diye anılmaya başlandı.¹⁸⁰⁰

 

Öğretmen Kadrosu:

Garabet Beşguturyan: Buraya gelmeden önce Malatya’da öğretmenlik yapmıştı.¹⁸⁰¹

 

 

Öğretim Müfredatı: Türkiye’deki kolejlerin ikinci sınıfına uygun bir müfredat takip etmekteydi. 11 yıllık programının her döneminde düzenli öğrencileri vardı.¹⁸⁰² Her sabah ilk yarım saat Đncil eğitimine ayrılıyordu. Öğrencilerden bazıları kilisede ve dua toplantılarında misyonerlerin en etkili yardımcılarıydılar.¹⁸⁰³

 

 

 

¹⁷⁹⁶ George C. Raynolds, “A Gospel Triumph in the Land of Ararat”, The Missionary Herald, May 1895, Vol. 91, s. 216.

¹⁷⁹⁷ Reports of The A.B.C.F.M. (1917-1918) “Institutions of the Turkey Missions, Eastern Turkey”, Boston 1918, s. 181.

¹⁷⁹⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1903) “Western Turkey Mission, Sivas”, Boston 1903, s. 53.

¹⁷⁹⁹ Frank A. Stone, s. 94. Stone kuruluş tarihini 1880 olarak vermektedir.

¹⁸⁰⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1911) “Institutions of the Turkey Missions, Western Turkey”, Boston 1911, s. 104.

¹⁸⁰¹ Henry T. Perry, “Sivas and Out-Stations”, The Missionary Herald, January 1885, Vol. 81, s. 28.

¹⁸⁰² Albert W. Hubbard, “Sketch of Sivas”, The Missionary Herald, March 1893, Vol. 89, s. 93.

¹⁸⁰³ Henry T. Perry, “Sivas and Out-Stations”, The Missionary Herald, January 1885, Vol. 81, s. 28.

Öğrencileri ve Mezunları

1881: 20 öğrenci okudu.¹⁸⁰⁴ Bunlardan ikisinin aileleri Protestan değildi.¹⁸⁰⁵

1884: Toplam 30 öğrencisi vardı.¹⁸⁰⁶ 1887: Đlk mezun sınıfı bu yıl verdi.¹⁸⁰⁷ 1893: 3 mezun verildi.¹⁸⁰⁸

1901: 90 öğrenciye ulaştı.¹⁸⁰⁹

1903: 100 öğrencisi vardı.¹⁸¹⁰

1904: Kayıtlı 80 öğrenciden 14’ü mezun oldu.¹⁸¹¹ 1905: 108 öğrenciden 6’sı mezun edildi.¹⁸¹² 1910: Öğrenci sayısı 115’ti.¹⁸¹³

1911: 335 öğrencinin 113’ü yüksek bölümdeydi. Hazırlıkta ise 222 öğrenci okudu. Bu güne kadarki mezunlarından 75’i öğretmenlik mesleğine girmişti.¹⁸¹⁴

1912: Toplam 376 erkek öğrenci kayıtlıydı. Bunların 136’sı yüksek okul ve öğretmenlik bölümündeydi. Hazırlıkta 240 öğrenci okudu. 52’si yatılı kaldı.¹⁸¹⁵

1913: Mevcudu 376 olan kurumda 136’sı yüksek bölümde okudu.¹⁸¹⁶

1914: 17 kolejde, 133 yüksek okulda, 352 diğer bölümlerde olmak üzere 502 öğrenciye öğretim verildi. 50 öğrenci yatılı kaldı.¹⁸¹⁷ Mezun olan 8 kişiye diplomaları verildi. Bunlar müfredatları boyunca her daim öğretmenlik uygulaması yapmışlardı. Üçü halihazırda dış istasyonlarda öğretmenlik yapıyordu.¹⁸¹⁸

 

1913 tarihli bir raporda oradan mezun olan üç kişiyle ilgili şu bilgiler verilmişti:¹⁸¹⁹

 

 

¹⁸⁰⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1881) “Stations-Sivas”, Boston 1881, 34.

¹⁸⁰⁵ Henry T. Perry, “Ashude and Derende”, The Missionary Herald, March 1882, Vol. 78, s. 106. ¹⁸⁰⁶ Henry T. Perry, “Sivas and Out-Stations”, The Missionary Herald, January 1885, Vol. 81, s. 28. ¹⁸⁰⁷ Reports of The A.B.C.F.M. (1903) “Western Turkey Mission, Sivas”, Boston 1903, s. 53.

¹⁸⁰⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1893) “Western Turkey Mission, The Stations”, Boston 1893, s. 38. ¹⁸⁰⁹ Ernest C. Partridge, “Growth at Sivas”, The Missionary Herald, December 1902, Vol. 88, s. 525. ¹⁸¹⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1903) “Western Turkey Mission, Sivas”, Boston 1903, s. 53.

¹⁸¹¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1904) “Eastern Turkey Mission, Sivas”, Boston 1904, s. 55.

¹⁸¹² Reports of The A.B.C.F.M. (1905) “Western Turkey Mission, Sivas”, Boston 1905, s. 47.

¹⁸¹³ Reports of The A.B.C.F.M. (1910) “Institutions of The Turkey Missions, Western Turkey”, Boston 1910, s. 111.

¹⁸¹⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1911) “Institutions of The Turkey Missions, Western Turkey”, Boston 1911, s. 104.

¹⁸¹⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1912) “Institutions of The Turkey Missions, Western Turkey”, Boston 1912, s. 99.

¹⁸¹⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1913) “Institutions of The Turkey Missions, Western Turkey”, Boston 1913, s. 83.

¹⁸¹⁷ Reports of The A.B.C.F.M. (1914) “Institutions of The Turkey Missions, Western Turkey”, Boston 1914, s. 96.

¹⁸¹⁸ The Missionary Herald, “Commencement in Sivas”, September 1914, Vol. 110, s. 405.

¹⁸¹⁹ The Missionary Herald, “Enlargement at Sivas”, January 1913, Vol. 109, s. 30.

Mr. Frengülyan: Okulu bitirdikten sonra Oberlin Kolej’den mezun oldu. Fen ve Đngilizce öğretmenliği yaptı. Okulun geliştirilmesi projesinde yer almak için Sivas’a 1913’te geri döndü.

Mr. Biletçiyan: Cenova Üniversitesi’nde iki yıl eğitim gördü. Fransızca ve pedagoji alanında uzmanlaştı. Amerika’da yaşıyordu, ancak 1913’te Sivas Öğretmen Okulu’nun kolej haline getirilmesiyle görevlendirilince memleketine döndü ve okulda görev aldı.

Mr. Recepyan: New York Öğretmen Koleji’nde üç yıl yüksek lisans yaptı. Amerika’daki Ermenilerin eğitimlerine ciddi katkılarda bulundu. New York’ta çıkan haftalık Ermenice The Gotchnag dergisinde editör yardımcılığı yaptı. Columbia’da ilkokul eğitimi alanında uzmanlaştı. 1913’te memleketine döndü.

 

Kapanışı: 1913 yılında bir öğretmen koleji haline getirilmeye çalışıldı. Bunun için eski mezunlarından ve öğretmenlerinden üçü yurtdışından geri döndü.¹⁸²⁰ Ancak 1918’de kapatıldı.¹⁸²¹

 

3. 28. Adana Yatılı Kız Okulu (1882-1908)

1882’de Miss Laura Tucker ve Miss Minnie Brown tarafından Ermeni kızlar için açıldı. Kilisenin alt katında açılan bu okul, ailelerin bu mekandan hoşnut olmamaları üzerine Miss Tucker’ın evindeki bir odaya taşındı.¹⁸²² “Adana’da bir kız okulu için iyi bir bşlangıç yapıldı. Miss Tucker’a üç aydır Miss Childs yardımcı oluyor”¹⁸²³ şeklindeki 1886 tarihli rapor, muhtemelen bu taşınma ve yeniden yapılanmayla ilgiliydi. 1890’da Miss Mary Webb ile başarılı bir yıl geçiren okulun¹⁸²⁴ başına Đzmir’den gelen Miss Clarissa Lawrence getirildi (1900).¹⁸²⁵

 

Öğrencileri ve Mezunları

Đlk mezunlar 8 kişiydi.¹⁸²⁶

1885: Bu yıl 2 öğrenci başvurdu. Bunun üzerine Miss Tucker ve pastör derhal aile ziyaretlerine başladılar. Böylece 19 kız öğrenci toplandı.¹⁸²⁷

1887: Hiç yatılı öğrencinin olmadığı okulda gündüzcü 17 öğrenci okudu.¹⁸²⁸

¹⁸²⁰ The Missionary Herald, “Enlargement at Sivas”, January 1913, Vol. 109, s. 30.

¹⁸²¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1917-1918) “Near East Institutions, Educational and Social”, Boston 1918, s. 179.

¹⁸²² Florance A. Fensham, s. 60.

¹⁸²³ Reports of The A.B.C.F.M. (1886) “Central Turkey Mission, Adana”, Boston 1886, s. 43. ¹⁸²⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1890) “Central Turkey Mission, Marash”, Boston 1890, s. 43. ¹⁸²⁵ Florance A. Fensham, s. 60.

¹⁸²⁶ Florance A. Fensham, s. 60.

¹⁸²⁷ Reports of The A.B.C.F.M. (1885) “Central Turkey Mission, Adana”, Boston 1885, s. 44.

1890: Öğrenci sayısı 39’du ve bunların 12’si yatılı öğrenim gördü. 6 kız kiliseye üye oldu.¹⁸²⁹

1891: 29 öğrencisi vardı. 5’i kiliseye üye oldu.¹⁸³⁰

1895: 48 öğrenci okudu.¹⁸³¹

1898: Đlk Rum sınıfı bu yıl mezun oldu.¹⁸³²

1908: Açılışından bu tarihe kadar toplam mezun sayısı 500 civarındaydı.¹⁸³³

 

Öğretim Müfredatı: 1885’te Đncil dersinin yanında Aritmetik, Fizyoloji, Dikiş de öğretiliyordu.¹⁸³⁴

 

Kapanışı: 1908’den sonra bir kayda rastlanmamıştır.

 

 

3. 29. Yozgat Erkek Yüksek Okulu (1888-1894)

Yozgat’ta faaliyet göstermekte olan ufak çaplı bir erkek okulunun, 1888’de yapılan ve misyonerlerle yerli din adamlarının katıldığı yıllık toplantıda yüksek okul haline getirilmesi kararlaştırıldı.¹⁸³⁵ Başında Orta Türkiye Koleji’nden bir mezun vardı.¹⁸³⁶

 

Öğretmen Kadrosu

 

G. H. Krikoryan: Orta Türkiye Koleji’nden mezun olduktan sonra Amerika’ya gitti ve Chicago Teoloji Fakültesi’nde öğrenim gördü.¹⁸³⁷

Prof. Güllüyan: Öğretmen kadrosundaydı.¹⁸³⁸

 

 

Öğrencileri ve Mezunları

1894: Dört öğrenci mezun oldu. Đkisi koleje devam etti. Diğer ikisi öğretmenlik mesleğini seçti. Bunlardan biri şehirliydi ve Yozgat Yüksek Okulu’nda yardımcı öğretmen oldu. Diğeri ise bir çiftçi çocuğuydu; mesleğini köyünde sürdürdü.¹⁸³⁹

¹⁸²⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1887) “Central Turkey Mission, Aintab”, Boston 1887, s. 85.

¹⁸²⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1890) “Central Turkey Mission, Marash”, Boston 1890, s. 43.

¹⁸³⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1891) “Central Turkey Mission, The Stations”, Boston 1891, s. 40. ¹⁸³¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1895) “Central Turkey Mission, The Stations”, Boston 1895, s. 49. ¹⁸³² Florance A. Fensham, s. 60.

¹⁸³³ Florance A. Fensham, s. 60.

¹⁸³⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1885) “Central Turkey Mission, Adana”, Boston 1885, s. 44.

¹⁸³⁵ William A. Farnsworth, “Thirty Four Years in Cesarea”, The Missionary Herald, September 1888, Vol. 84, s. 389.

¹⁸³⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1888) “Western Turkey Mission, Cesarea”, Boston 1888, s. 35.

¹⁸³⁷ William A. Farnsworth, “Thirty Four Years in Cesarea”, The Missionary Herald, September 1888, Vol. 84, s. 389.

¹⁸³⁸ G. H. Krikoryan, “Stories from Galatia”, The Missionary Herald, June 1894, Vol. 90, s. 268.

¹⁸³⁹ G. H. Krikoryan, “Stories from Galatia”, The Missionary Herald, June 1894, Vol. 90, s. 268.

Öğrenci Modelleri: Yozgat pastörü Krikoryan’ın, bu okulda bir cemiyet kuran öğrencilerle yaptığı karşılıklı bir konuşma, onların yetişme tarzı konusunda bilgi vermektedir:

Çocuklar: Bir başka amacımız daha var.

Pastör Krikorian: Nedir o?

Çocuklar: Bazı misyonerlik faaliyetlerinde bulunmaya çabalamak.

Pastör Krikorian: Siz fakir ve yabancılara bağımlısınız ve öyle ki anne babalarınız barınma paranızı bile ödeyemezken...

Çocuklar: Lütfen pastör, bizi gücendirmeyin, biz halihazırda 200 kuruş (10 dolar) topladık bile.

Pastör Krikorian: Paranızla ne yapacaksınız?

Çocuklar: Çalışmak için bir misyonerlik faaliyetimiz olsun istedik ve kendine yardım edecek imkanı olmayan başka bir çiftçi çocuğun eğitimine yardım edebileceğimiz konusu bize daha uygun olur diye düşündük. Çünkü Efendimiz Đsa bize bu okuma imtiyazını sizin okulunuzda nasip etti. Tanrı’ya şükürlerimizi ve size teşekkürlerimizi böyle gösteririz diye düşündük.

 

Ellerindeki parayı toparlamak için ilginç yollar denemişlerdi. Biri, toprak testilerle bir mil uzaklıktaki çeşmeden su taşımıştı. Öteki eski kitap ve defterleri tamir etmişti. Hatta bazısı bu yolla kağıt ve mürekkep parasını bile çıkarmıştı. Krikoryan’ın ifadesiyle, “onlara verilen şekerleme paraları yoktu. Yılda sadece bir kere, o da yılbaşında şeker alma lüksleri bulunuyordu. Bu en güzel Hıristiyanlık ruhu değil de neydi?”¹⁸⁴⁰

 

Kapanışı: 1894 yılından sonra hakkında bir kayda rastlanmamıştır.

 

 

3. 30. Talas Erkek Yüksek Okulu (1889-1917)

1889’da Talas’ta açıldı. 1893’te müdürlüğüne, Merzifon’da görevli Rev. Henry K. Wingate getirildi.¹⁸⁴¹ 1897’de Msy. Wingate hâlâ başkandı.¹⁸⁴²

 

Öğrencileri ve Mezunları

1897: Mevcudu 40’tı.¹⁸⁴³

1898: 46 yatılı, 23 gündüzcü olmak üzere 70 öğrenci okudu. Bunların 12’si Rumdu.

1899: Öğrenci mevcudu 52’si yatlı olmak üzere 77’ydi.¹⁸⁴⁴

1900: 62 öğrencinin 41’i yatılıydı.¹⁸⁴⁵

¹⁸⁴⁰ G. H. Krikoryan, “Stories from Galatia”, The Missionary Herald, June 1894, Vol. 90, s. 264.

¹⁸⁴¹ Frank A. Stone, s. 90.

¹⁸⁴² Reports of The A.B.C.F.M. (1897) “Western Turkey Mission, The Stations”, Boston 1897, s. 43. ¹⁸⁴³ Reports of The A.B.C.F.M. (1897) “Western Turkey Mission, The Stations”, Boston 1897, s. 43. ¹⁸⁴⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1899) “Western Turkey Mission, The Stations”, Boston 1899, s. 52.

1902: 4 genç mezun oldu.¹⁸⁴⁶

1904: 80 öğrencinin 56’sı yatılıydı. Aralarında 15 de Rum vardı.¹⁸⁴⁷

1905: 86 öğrencinin 52’si yatılıydı.¹⁸⁴⁸

1906: 55 yatılı, 21 gündüzcü öğrenci okuyordu.¹⁸⁴⁹

1909: 76 öğrencinin 37’si yatılıydı.¹⁸⁵⁰

1910: 109’u Ermeni, 12’si Rum olmak üzere toplam 121 öğrencinin 50’si yatılı kaldı. Yüksek bölümde 80, hazırlıkta 41 öğrenci vardı.¹⁸⁵¹

1911: 109 kayıtlı öğrencinin 48’i yatılıydı. Din dağılımı: Ermeni 97, Rum 12.¹⁸⁵²

1912: Toplam 126 öğrencisi olan okulda 6 mezun verildi. Din dağılımı: 59 Gregoryen, 55 Protestan, 9

Ortodoks, 3 Müslüman. Milliyet dağılımı: 15 Rum, 3 Çerkez, 108 Ermeni.¹⁸⁵³

1913: 151 öğrencinin 126’sı Ermeni, 24’ü Rum, biri Amerikalıydı. 80 öğrenci yatılı kaldı.¹⁸⁵⁴ 1914: 160 öğrencinin 98’i yatılı kaldı. Çeşitli din grupları arasında 139 Ermeni, 2 Türk de vardı.¹⁸⁵⁵ 1915: 40’ı yatılı olmak üzere 110 öğrenci okudu.¹⁸⁵⁶

1916: Savaş çıktığında 98’i yatılı olmak üzere 163 öğrencisi vardı.¹⁸⁵⁷

Bir öğrenci: Mezuniyetinden sonra Kayseri’nin bir Rum köyü olan Zincirdere’de vaizliğe başladı. Düzenli olarak bir teoloji eğitimi almamıştı ama Đncil hakkındaki bilgisi ve kabiliyetleri onu bu makama getirdi. 20 yılı aşan vazilik hizmetinden sonra Çukurova Protestan Birliği’nin 3 Mayıs 1902 yılı toplantısında yapılan imtihanda pastörlüğe hak kazandı. Üç laik delege, üç vaiz, iki pastör ve üç misyonerden oluşan imtihan heyeti iki saat

 

 

 

 

 

¹⁸⁴⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1900) “Western Turkey Mission, Cesarea”, Boston 1900, s. 45.

¹⁸⁴⁶ William A. Farnsworth, “Cesarea and Outstations”, The Missionary Herald, September 1902, Vol. 88,

s. 375.

¹⁸⁴⁷ Reports of The A.B.C.F.M. (1904) “Eastern Turkey Mission, Erzroom”, Boston 1904, s. 48. ¹⁸⁴⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1905) “Western Turkey Mission, Cesarea”, Boston 1905, s. 42. ¹⁸⁴⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1906) “Western Turkey Mission, Cesarea”, Boston 1906, s. 62. ¹⁸⁵⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1909) “Western Turkey Mission, Cesarea”, Boston 1909, s. 58.

¹⁸⁵¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1910) “Institutions of the Turkey Mission, Western Turkey”, Boston 1910, s. 111.

¹⁸⁵² Reports of The A.B.C.F.M. (1911) “Institutions of the Turkey Mission, Western Turkey”, Boston 1911, s. 104.

¹⁸⁵³ Reports of The A.B.C.F.M. (1912) “Institutions of the Turkey Missions, Western Turkey”, Boston 1912, s. 100.

¹⁸⁵⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1913) “Institutions of the Turkey Missions, Western Turkey”, Boston 1913, s. 83.

¹⁸⁵⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1914) “Institutions of the Turkey Missions, Western Turkey”, Boston 1914, s. 97.

¹⁸⁵⁶ Henry K. Wingate, “The Boys’ School in Talas”, The Missionary Herald, February 1915, Vol. 111, s. 78.

¹⁸⁵⁷ Reports of The A.B.C.F.M. (1916) “Institutions of the Turkey Missions, Western Turkey”, Boston 1916, s. 89.

boyunca onu sınava tabi tuttu. Bu sınavı izlemek üzere küçük öğrenciler, öğretmenler, cemaat üyeleri ve halktan kimselerin yanı sıra bir Rum papaz ve iki yardımcısı da hazır bulundu.¹⁸⁵⁸

 

Kapanışı: I. Dünya Savaşı’nın devam ettiği 1917 tarihinde Osmanlı Devleti tarafından kapatıldı.¹⁸⁵⁹

 

3. 31. Maraş Erkek Akademisi (1891-1914)

Dört yılını Antep Kolej’de geçirmeye güç yetiremeyenler için bir hazırlık olması düşünülerek 1891 tarihinde Maraş’ta¹⁸⁶⁰ 75 öğrenciyle açıldı.¹⁸⁶¹ Mezunlarını ya Antep Orta Türkiye Kolej’e ya Maraş Teoloji Okulu’na¹⁸⁶² ya da Tarsus’taki Aziz Paul Enstitüsü’ne gönderiyordu. Maraş Teoloji Okulu’nda da profesör olan Msy. Thomas Davidson Christie yeni kurumun müdürlüğüne tayin edildi. Đki yıl sonra Dr. Christie, yeni açılmış olan Aziz Pavlus Enstitüsü’nün idaresini devralmak üzere Tarsus’a gidince yerine Dr. L. O. Lee geldi.¹⁸⁶³

 

Öğretmen Kadrosu: Açıldığı sene misyonerlerden başka Dr. Nishan Amiralyan, Avedis Bulgurcuyan, Hagop Kalemkeryan, Simon Kupluyan ve Aharon A. Şıracıyan adlı beş Ermeni de öğretim kadrosunda yer aldı. 1891-1895 arasındaki diğer yerli öğretmenler şunlardı: Levon Aşçıyan, Sarkis Samuelyan, Spiridon Maraşlıyan, Hovhannes Çilingiryan, Mibar Minçeryan ve Garabet Harutyunyan. 1895-1900 arasında ise on altı yerli öğretmen bu okulda görev yaptı.¹⁸⁶⁴ 1902’de kadroda üç kolej mezunu öğretmen vardı.¹⁸⁶⁵

 

Öğretim Müfredatı: Müfredatta Ermenice, Đngilizce, Türkçe, Genel Tarih, Ermeni Tarihi, Coğrafya, Cebir, Fen, Yeni Ahit, Müzik dersleri yer alıyordu. Cumartesi sabahları münazara etkinliklerine ayrılıyordu. Bu etkinlikte gençler okulun huzurunda nutuklar çekiyor, okumalar ve konuşmalar yapıyordu.¹⁸⁶⁶

 

 

 

 

¹⁸⁵⁸ James L. Fowle, “A Greek Ordained”, The Missionary Herald, August 1902, Vol. 83, s. 337.

¹⁸⁵⁹ Frank A. Stone, s. 91.

¹⁸⁶⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1892) “Central Turkey Mission, The Stations”, Boston 1892, s. 43.

¹⁸⁶¹ Frank A. Stone, s. 106.

¹⁸⁶² Reports of The A.B.C.F.M. (1892) “Central Turkey Mission, The Stations”, Boston 1892, s. 43.

¹⁸⁶³ Frank A. Stone, s. 106.

¹⁸⁶⁴ Frank. A. Stone, s. 106.

¹⁸⁶⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1902) “Central Turkey Mission, Marash”, Boston 1902, s. 57.

¹⁸⁶⁶ Frank A. Stone, s. 106.

Öğrencileri ve Mezunları

1892: 80 öğrenci okudu.¹⁸⁶⁷

1893: Toplam 110 genç öğrenim gördü.¹⁸⁶⁸

1894: 90 öğrencinin 27’si yatılı bölümdeydi.¹⁸⁶⁹ Bunların 22’si Gregoryendi.¹⁸⁷⁰

1895: Yine 90 öğrenci okudu ve 19’u mezun oldu.¹⁸⁷¹ 1897: 60 öğrencinin devam ettiği bu yıl 5 mezun verildi.¹⁸⁷² 1898: Toplam 50 öğrenci okudu.¹⁸⁷³

1899: Öğrenci mevcudu 92’ydi.¹⁸⁷⁴ 1900: Bu yıl 8 öğrenci mezun oldu.¹⁸⁷⁵ 1902: 6 öğrenci mezun oldu.¹⁸⁷⁶

1907: Öğrenci mevcudu 115’ti.¹⁸⁷⁷

 

 

Etkinlikler: Dr. Lee, hiç devamsızlığı olmayan öğrenciler için bir Şeref Listesi uygulamaya koydu. Okula mükemmelen devam eden öğrencilere hediyeler veriliyordu.¹⁸⁷⁸

 

Kapanışı: Açıldıktan 23 yıl sonra 1914’te kapatıldı.¹⁸⁷⁹

 

 

3. 32. Haçin Erkek Yüksek Okulu (1893-1914)

Önceleri Haçin Kız Yüksek Okulu’nda kızlara ait sınıfların olduğu binadaki bir sınıfta da erkek çocuklar eğitim görüyordu. Örneğin 1887’de toplam 87 öğrencinin 43’ü erkek öğrenciydi.¹⁸⁸⁰ 1893’teki düzenleme sonucu müstakil bir erkek yüksek okulu haline getirildi. Kısmen yerli Protestanların himayesindeydi.¹⁸⁸¹ 1901’de müdiresi Msy.bn. Coffing’di.¹⁸⁸²

 

 

¹⁸⁶⁷ Reports of The A.B.C.F.M. (1892) “Central Turkey Mission, The Stations”, Boston 1892, s. 43.

¹⁸⁶⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1902) “Central Turkey Mission, Education”, Boston 1893, s. 43. ¹⁸⁶⁹ Myra A. Proctor, “Sketch of Marash Station”, The Missionary Herald, May 1894, Vol. 90, s. 198. ¹⁸⁷⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1894) “Central Turkey Mission, Education”, Boston 1894, s. 41.

¹⁸⁷¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1895) “Central Turkey Mission, The Stations”, Boston 1895, s. 48. ¹⁸⁷² Reports of The A.B.C.F.M. (1897) “Central Turkey Mission, The Stations”, Boston 1897, s. 56. ¹⁸⁷³ Reports of The A.B.C.F.M. (1898) “Central Turkey Mission, Education”, Boston 1898, s. 60.

¹⁸⁷⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1899) “Central Turkey Mission, The Schools”, Boston 1899, s. 66. ¹⁸⁷⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1902) “Central Turkey Mission, The Schools”, Boston 1900, s. 58. ¹⁸⁷⁶ Lucias O. Lee, “The Marash Seminary”, The Missionary Herald, September 1902, Vol. 88, s. 376.

¹⁸⁷⁷ The Missionary Herald, “Turkey”, November 1907, Vol. 103, s. 547; Reports of The A.B.C.F.M.

(1907) Central Turkey Mission, Aintab”, Boston 1907, s. 69.

¹⁸⁷⁸ Frank A. Stone, s. 106.

¹⁸⁷⁹ Frank A. Stone, s. 106.

¹⁸⁸⁰ The Missionary Herald, “The Home at Hadjin”, July 1887, Vol. 83, s. 259.

¹⁸⁸¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1911) “Institutions of the Turkey Missions, Central Turkey”, Boston 1911, s. 106.

¹⁸⁸² Reports of The A.B.C.F.M. (1901) “Central Turkey Mission, The Schools”, Boston 1901, s. 47.

Öğrencileri ve Mezunları

1897: 88 öğrenciden 5 mezun oldu.¹⁸⁸³

1900: Kayıtlı öğrenci sayısı 100’den fazlaydı. Aralarında Gregoryenler ve bir iki tane de Müslüman öğrenci bulunuyordu.¹⁸⁸⁴

1901: Mevcudu 68’di.¹⁸⁸⁵

1902: 75 öğrenci okuyordu.¹⁸⁸⁶

1903:   Öğrenci sayısı 90, mezun sayısı 7’ydi.¹⁸⁸⁷ 1904: Toplam 80 öğrenci vardı, 2’si mezun oldu.¹⁸⁸⁸ 1907: 5 genç mezun oldu.¹⁸⁸⁹

1911: 62 kayıtlı öğrencinin 13’ü yatılıydı. 5 genç mezun oldu.¹⁸⁹⁰ 1912: 90 öğrenciden 13’ü diplomalarını aldı. 27 genç yatılı kaldı.¹⁸⁹¹ 1913: 70 talebe öğrenim gördü.¹⁸⁹²

1914: Bu yıl açılmadı.¹⁸⁹³

 

 

Kapanışı: 1914’te kapandı. Ertesi yıl yeniden açılması ümidiyle misyoner bayanlar girişimde bulundularsa da başarılı olmadılar.¹⁸⁹⁴

 

3. 33. Aziz Pavlus Enstitüsü (St. Paul Enstitüsü, 1888-1926)

Msy. Christie’ye göre “1885’te Tarsus’a gelen ve bir kolej açan Cizvitler, Amerikalı misyonerler için ciddi bir tehlike oluşturuyordu. Bir başka tehlike ise ticaret ve demiryolu vasıtasıyla güney Avrupa’nın ahlaksızlığının bu topraklara taşınmasıydı. Đçki, kumar, ahlaksız tiyatrolar, gazinolar vs. gençleri yanlış yollara çekiyordu. Yerli Protestanların iç bölgelerdeki güçlü kiliseleri ve okulları bu problemi hallediyordu ama nisbeten zayıf Protestan kiliseleri buna karşı duramıyordu.”¹⁸⁹⁵ Đşte bu nedenlerden ötürü bir enstitü açılmasına karar verildi.

¹⁸⁸³ Reports of The A.B.C.F.M. (1897) “Central Turkey Mission, Education”, Boston 1897, s. 56. ¹⁸⁸⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1900) “Central Turkey Mission, The Schools”, Boston 1900, s. 57. ¹⁸⁸⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1901) “Central Turkey Mission, The Schools”, Boston 1901, s. 47. ¹⁸⁸⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1902) “Central Turkey Mission, Hadjin”, Boston 1902, s. 60.

¹⁸⁸⁷ Reports of The A.B.C.F.M. (1903) “Central Turkey Mission, Hadjin”, Boston 1903, s. 62. ¹⁸⁸⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1904) “Central Turkey Mission, Hadjin”, Boston 1904, s. 62. ¹⁸⁸⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1907) “Central Turkey Mission, Hadjin”, Boston 1907, s. 71.

¹⁸⁹⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1911) “Institutions of the Turkey Missions, Central Turkey”, Boston 1911, s. 106.

¹⁸⁹¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1912) “Institutions of the Turkey Missions, Central Turkey”, Boston 1912, s. 102.

¹⁸⁹² Reports of The A.B.C.F.M. (1913) “Institutions of the Turkey Missions, Central Turkey”, Boston 1913, s. 89.

¹⁸⁹³ Reports of The A.B.C.F.M. (1914) “Institutions of the Turkey Missions, Central Turkey”, Boston 1914, s. 100.

¹⁸⁹⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1915) “Missions in Turkey, Central Turkey”, Boston 1915, s. 105.

¹⁸⁹⁵ T. D. Christie, “St. Paul’s Institute, Tarsus”, The Missionary Herald, February 1904, Vol. 90, s. 48.

1887’de kuruluş için New York Eyalet Meclisi’nden bir berat verildi. 1888’de okul Msy. MacLachlan ve Cenanyan adlı bir Ermeni tarafından 8 öğrenciyle açıldı. Daha sonra Msy. Martin, Hambleton ve Kittrick enstitüye katıldılar. Miss E. H. Brewer 1899’da, Lozan’lı Msy. Henry Ineer 1903’te öğretmen kadrosuna katıldı. Ayrıca Malkonyan ve Küpeliyan adlı öğretmenler de yıllarca bu kuruma hizmet ettiler.¹⁸⁹⁶ American Board’tan bağımsız olarak kurulan bu okul¹⁸⁹⁷ 1904’te American Board’a devredildi.¹⁸⁹⁸

 

Öğretim Müfredatı: Okulun programı beş yılı akademi, beş yılı kolej olmak üzere 10 yıldı. Diğer misyoner kolejlerinde bulunan derslerin tamamı verilmekte ve eğitim Đncil’le başlamaktaydı. Vokal Müzik ve Enstrumental Müzik dersi de veriliyordu. Okulun, yetenekli bir şef nezaretinde 24 kişilik bir orkestrası vardı.¹⁸⁹⁹ Kurumda Đngilizce, Fransızca, Türkçe, Rumca ve Ermenice olmak üzere beş dil öğretiliyordu.¹⁹⁰⁰

 

Din Eğitimi: Haftada altı sabah Đncil dersi vardı. Çarşamba akşamları düzenli dua toplantıları yapılıyordu. Pazar günü dinî toplantılarla dolduruluyordu.¹⁹⁰¹ Bütün müfredat boyunca Kitab-ı Mukaddes’in düzenli ve dikkatli olarak öğretilmesinin etkileri, okulun güzel disiplininde ve ruhunda açıkça görülüyordu.¹⁹⁰² Enstitüdeki dinî toplantılara büyük katılım vardı ve büyük ilgi görüyordu. Yıl boyunca Mersin’deki haftalık ayinleri onlar icra ettiler. Kuzoluk’taki faaliyetler onlara çok şey borçluydu. Ayrıca iki büyük Pazar okulunda da görev yapıyorlardı.¹⁹⁰³

 

Öğrencileri ve Mezunları

1888: 8 öğrenciyle açıldı.¹⁹⁰⁴ 1893: Mezun sayısı 3’tü.¹⁹⁰⁵ 1895: 2 öğrenci mezun oldu. ¹⁹⁰⁶

¹⁸⁹⁶ Thomas D. Christie, “St. Paul’s Institute, Tarsus”, The Missionary Herald, February 1904, Vol. 90, s.

51. Msy. Tracy okulun açılış tarihini 1889 olarak vermektedir. Charles C. Tracy, “The Outlook for Christ in Asiatic Turkey”, The Missionary Herald, September 1906, Vol. 102, s. 423.

¹⁸⁹⁷ Robert Chambers, “The Institute at Tarsus”, The Missionary Herald, February 1901, Vol. 87, s. 69;

Reports of The A.B.C.F.M. (1902) “Central Turkey Mission, St. Paul Institute”, Boston 1902, s. 59.

¹⁸⁹⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1904) “Eastern Turkey Mission, St. Paul Institute”, Boston 1904, s. 61. ¹⁸⁹⁹ T. D. Christie, “St. Paul’s Institute, Tarsus”, The Missionary Herald, February 1904, Vol. 90, s. 51. ¹⁹⁰⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1904) “Eastern Turkey Mission, St. Paul Institute”, Boston 1907, s. 75; Thomas D. Christie, “St. Paul’s Institute, Tarsus”, The Missionary Herald, February 1904, Vol. 90, s. 51. ¹⁹⁰¹ Thomas D. Christie, “St. Paul’s Institute”, The Missionary Herald, April 1906, Vol. 102, s. 184.

¹⁹⁰² Robert Chambers, “The Institute at Tarsus”, The Missionary Herald, February 1901, Vol. 87, s. 69. ¹⁹⁰³ Robert Chambers, “The Institute at Tarsus”, The Missionary Herald, February 1901, Vol. 87, s. 69. ¹⁹⁰⁴ T. D. Christie, “St. Paul’s Institute, Tarsus”, The Missionary Herald, February 1904, Vol. 90, s. 51. ¹⁹⁰⁵ T. D. Christie, “St. Paul’s Institute, Tarsus”, The Missionary Herald, February 1904, Vol. 90, s. 52. ¹⁹⁰⁶ T. D. Christie, “St. Paul’s Institute, Tarsus”, The Missionary Herald, February 1904, Vol. 90, s. 52.

1889: 14 yatılı, 2 gündüzcü öğrenci okudu.¹⁹⁰⁷

1899: 14 öğrenci mezun edildi.¹⁹⁰⁸

1900: 132 genç devam etti. Bunlar Osmanlı Devleti’nin beş büyük eyaletinden, 20’den fazla köy ve kasabadan gelmişlerdi. 49’u kolej bölümündeydi. 80’den fazlası yatılıydı. 50’den fazlası okulun endüstri Bölümü’nde çalışarak yatılı parasını karşıladı. 30’dan fazlası yetimdi. Büyük kısmı kilise görevlerine adaydı. Pek çoğu vakitlerinin azamisini öğretmenlik ve vaizlikle geçiriyorlardı. Bu tarihe kadar 32 genç mezun oldu. Biri Maraş’ta teoloji okuduğu sırada öldürüldü. 8’i Maraş Teoloji’de okuyordu; 6 kişi de girmeye hazırlanıyordu. 11’i öğretmen oldu. Mezun olmamış öğrencilerin çoğusu hekimlik ve eczacılık eğitimi almayı yahut ülkedeki Amerikan mahalle okullarında görev yapmayı planlıyordu.¹⁹⁰⁹

1901: 10 öğrenci mezun oldu.¹⁹¹⁰

1902: 120 öğrencinin 82’si yatılıydı.¹⁹¹¹ 6 öğrenci mezun oldu.¹⁹¹²

1903: Okuldaki 204 öğrencinin 138’i yatılı kaldı. 64’ü kolejde, 140’ı akademideydi. Irksal açıdan 152 Ermeni, 36 Rum, 12 Arap, bir Đtalyan, 2 Türk, bir Kürt öğrenci vardı.¹⁹¹³ 6 öğrenci mezun oldu. Böylece bu tarihe kadar enstitüden toplam 57 öğrenci mezun edildi. Bunlardan ikisi öldü. Biri Maraş’ta kilise görevi için eğitim görürken öldürüldü (1895). Biri ümitsiz hastaydı. 19’u kilise görevlisiydi yahut buna hazırlanıyordu. 18’i öğretmendi. 8’i hekimdi veya tıp okulu öğrencisiydi. 8’i ticaretle meşguldü. Biri inşaat mühendisi olmuştu. Biri Adana bölgesinde Đncil Cemiyeti’nin temsilciliğini yapıyordu. Biri Habeşistan kralı ve aynı zamanda başarılı bir tüccar olan Cesur Menelek’in iş ortağıydı.¹⁹¹⁴

1904: Toplam 179 öğrencinin 62’si kolejde okudu. Akademideki 138 öğrencinin 27’si Rumdu.¹⁹¹⁵

1906: 155 öğrencinin 66’sı kolejdeydi. 20 yatılı vardı. Anadolu ve Kuzay Suriye’deki 42 farklı bölgeden gelmişlerdi. 130’u Ermeni, 22’si Rum, 3’ü Süryaniydi. 8’i Protestan, 54’ü Gregoryen, 21’i Ortodoks ailelerden geliyordu.¹⁹¹⁶ Ancak yıl sonunda şu şekilde neticelendi: 149 öğrencinin 70’i kolejde, 79’u akademide okudu.¹⁹¹⁷ Bu tarihe kadar 74 öğrenci mezun oldu. Bunlardan 28’i kilisede görev aldı. 17’si öğretmen, 10’u hekim, 16’sı iş adamı, biri makinist, biri geniş bir bölgenin Đncil temsilcisi oldu. Birinin ise ne yaptığı bilinmiyordu.¹⁹¹⁸

¹⁹⁰⁷ William A. Farnsworth, “Cesarea-The Schools”, The Missionary Herald, January 1890, Vol. 86, s. 23.

¹⁹⁰⁸ T. D. Christie, “St. Paul’s Institute, Tarsus”, The Missionary Herald, February 1904, Vol. 90, s. 52. ¹⁹⁰⁹ Robert Chambers, “The Institute at Tarsus”, The Missionary Herald, February 1901, Vol. 87, s. 69. ¹⁹¹⁰ T. D. Christie, “St. Paul’s Institute, Tarsus”, The Missionary Herald, February 1904, Vol. 90, s. 52. ¹⁹¹¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1902) “Central Turkey Mission, St. Paul Institute”, Boston 1902, s. 59. ¹⁹¹² Thomas D. Christie, “St. Paul’s Institute, Tarsus”, The Missionary Herald, February 1904, Vol. 90, s. 52.

¹⁹¹³ Thomas D. Christie, “St. Paul’s Institute, Tarsus”, The Missionary Herald, February 1904, Vol. 90, s. 52.

¹⁹¹⁴ T. D. Christie, “St. Paul’s Institute, Tarsus”, The Missionary Herald, February 1904, Vol. 90, s. 52. ¹⁹¹⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1904) “Eastern Turkey Mission, St. Paul Institute”, Boston 1904, s. 61. ¹⁹¹⁶ Thomas D. Christie, “St. Paul’s Institute”, The Missionary Herald, April 1906, Vol. 102, s. 184.

¹⁹¹⁷ Reports of The A.B.C.F.M. (1904) “Eastern Turkey Mission, St. Paul Institute”, Boston 1906, s. 84.

¹⁹¹⁸ Thomas D. Christie, “St. Paul’s Institute”, The Missionary Herald, April 1906, Vol. 102, s. 184.

1907: 158 öğrenci devam etti.¹⁹¹⁹

1914: 223 öğrenci öğrenim gördü. Öğrenci kitlesi Ermeni, Rum, Süryani, Gregoryen ve Türklerden meydana gelmişti.¹⁹²⁰

1915: Kolejde 116, akademi bölümünde 137 öğrenci okudu. Toplam 253 öğrencinin 157’si yatılıydı. Hıristiyanların sayısı 225, Müslümanların sayısı 28’di. Milliyet olarak bakıldığında 196 Ermeni, 16 Rum, 14 Türk, 9 Fellah, 9 Arap, 4 Mısır’lı, 3 Süryani, 1 Đranlı, 1 Avusturyalı öğrenci bulunuyordu.¹⁹²¹

Bir öğrenci: Amerika’da tıp okudu. Tarsus’ta doktorluk mesleğini sürdürdü.¹⁹²²

Kevork Damlamayan: Mezun olduktan sonra Amerika’daki Hartford Đlahiyat Okulu’nda okudu. Tarsus’a döndü ve kolejde asistanlık yaptı. Ayrıca akademinin başkanıydı.¹⁹²³

 

Etkinlikler

Öğrencilerin köy hizmetleri: Birinci sınıf öğrencilerinden biri bir dağ köyü olan Kuzoluk’ta öğretmenlik, vaizlik ve doktorlukla görevlendirildi. Misyonerleri ziyaret ettiğinde raporunu verdi; yeni kitaplarla, bir miktar parayla ve Msy.bn. Christie’nin tedarik ettiği tıp malzemeleriyle birlikte geri döndü.¹⁹²⁴

 

Son Durumu: 1926’dan sonra Tarsus Amerikan Koleji adıyla eğitim faaliyetlerini günümüze kadar devam ettirdi.¹⁹²⁵

 

The Missionary Herald serisinde ve diğer kaynaklarda yer aldığı kadarıyla misyonerlerin Anadolu’da açtıkları yüksek okullarla ilgili malumat burada nihayete ermektedir. Ancak raporlarda, hakkında çok az malumat bulunan dört yüksek okul daha bulunmaktadır ki, haklarında bilgi sınırlı olduğundan ayrı başlıklar haline getirilmesi imkansızdır. Onlarla ilgili şu verilere rastlanmıştır:

 

(a)    Harput Erkek Yüksek Okulu: Verilen bilgilere göre 1887’de yaş ortalaması 14 olan 86 erkek öğrenci okuyordu.¹⁹²⁶ 1899’da 72,¹⁹²⁷ 1905’te 251,¹⁹²⁸ 1907’de 115 erkek öğrenci öğrenim gördü.¹⁹²⁹

¹⁹¹⁹ The Missionary Herald, “Turkey”, November 1907, Vol. 103, s. 547.

¹⁹²⁰ E. C. Woodley, “Tarsus, The City of St. Paul”, The Missionary Herald, July 1914, Vol. 110, s. 302.

¹⁹²¹ Thomas D. Christie, “Tarsus in War Time”, The Missionary Herald, May 1915, Vol. 111, s. 236. ¹⁹²² Robert Chambers, “The Institute at Tarsus”, The Missionary Herald, February 1901, Vol. 87, s. 69. ¹⁹²³ Mrs. Christie, “A Good Word From Tarsus”, The Missionary Herald, January 1915, Vol. 111, s. 28. ¹⁹²⁴ Thomas D. Christie, “St. Paul’s Institute”, The Missionary Herald, April 1906, Vol. 102, s. 184.

¹⁹²⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1927) “Near East Institutions, Educational and Social”, Boston 1927, s. 76.

(b)     Sivas Erkek Yüksek Okulu: Öğrencilerini Antep Orta Kolej’ine ya da Merzifon Anadolu Koleji’nin ikinci sınıfına eşdeğer olarak yetiştirdiği söylenen¹⁹³⁰ bu okulda, 1891 itibariyle, Antep Koleji mezunu bir kişi öğretmen oldu.¹⁹³¹ Ayrıca buradan yetişen bir başkası da Antep Koleji’ni, kolej bursuyla bitirmişti.¹⁹³² Yıllara göre öğrenci dağılımı şöyleydi:

1881: Öğrenci sayısı geçen yılın iki katıydı.¹⁹³³

1889: 36 öğrenciden 8’i mezun oldu.¹⁹³⁴

1890: Öğrenci mevcudu 24’tü.¹⁹³⁵

1895: Toplam 176 öğrenciden 5 mezun verildi.¹⁹³⁶

1899: 10 öğrenci mezun oldu.¹⁹³⁷

1901: 22 öğrencisi vardı.¹⁹³⁸

1905: 55 öğrencisi vardı.¹⁹³⁹

1910: 79 öğrencisi vardı.¹⁹⁴⁰

1912: Öğretmen okuluyla birlikte kampüste toplam 136 öğrenci okudu. Bugüne kadarki mezunların dörtte üçü öğretmen olmuştu.¹⁹⁴¹ Ne zaman kapatıldığına dair bir bilgi bulunamamıştır.

(c)    Urfa Erkek Yüksek Okulu: Bu okulla ilgili en erken bilgi 1893 yılına aittir. Bu yıl

45 öğrencinin okuduğu,¹⁹⁴² 1906’da 14 öğrencinin mezun olduğu,¹⁹⁴³ 1893’te kayıtlı 45 gencin öğrenim gördüğü,¹⁹⁴⁴ 1902’de 11 erkek öğrencinin mezun olduğu¹⁹⁴⁵ ve 1904’te 42 öğrenciden 6’sının mezun edildiği¹⁹⁴⁶ kaydedilmektedir.

 

 

 

 

¹⁹²⁶ James L. Barton, “Euphrates College, Harpoot: Its Possessions and its Needs”, The Missionary Herald, January 1888, Vol. 84, s. 16.

¹⁹²⁷ James L. Barton, “Euphrates College”, The Missionary Herald, December 1899, Vol. 95, s. 531.

¹⁹²⁸ Riggs, Charles W, “Euphrates College”, The Missionary Herald, May 1905, Vol. 101, s. 247.

¹⁹²⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1907) “Eastern Turkey Mission, Erzroom”, Boston 1907, s. 56.

¹⁹³⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1902) “Western Turkey Mission, The Stations”, Boston 1902, s. 54. ¹⁹³¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1891) “Western Turkey Mission, The Stations”, Boston 1891, s. 34. ¹⁹³² Reports of The A.B.C.F.M. (1892) “Western Turkey Mission, The Stations”, Boston 1892, s. 38. ¹⁹³³ Reports of The A.B.C.F.M. (1881) “Western Turkey Mission”, Boston 1881, s. 49.

¹⁹³⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1889) “Western Turkey Mission, Sivas”, Boston 1889, s. 45.

¹⁹³⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1890) “Western Turkey Mission, The Stations”, Boston 1890, s. 39. ¹⁹³⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1895) “Central Turkey Mission, The Stations”, Boston 1895, s. 44. ¹⁹³⁷ Reports of The A.B.C.F.M. (1899) “Central Turkey Mission, The Stations”, Boston 1899, s. 57. ¹⁹³⁸ Ernest C. Partridge, “Growth at Sivas”, The Missionary Herald, December 1902, Vol. 88, s. 525. ¹⁹³⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1905) “Western Turkey Mission, Sivas”, Boston 1905, s. 47.

¹⁹⁴⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1910) “Institutions of the Turkey Missions, Western Turkey”, Boston 1910, s. 111.

¹⁹⁴¹ David B. Eddy, s. 97.

¹⁹⁴² Reports of The A.B.C.F.M. (1894) “Central Turkey Mission, Education”, Boston 1894, s. 43.

¹⁹⁴³ Reports of The A.B.C.F.M. (1906) “Central Turkey Mission”, Boston 1906, s. 78.

¹⁹⁴⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1893) “Central Turkey Mission, The Stations”, Boston 1893, s. 46.

¹⁹⁴⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1902) “Central Turkey Mission, Marash”, Boston 1902, s. 63.

¹⁹⁴⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1902) “Central Turkey Mission”, Boston 1904, s. 59.

(d)    Bursa Erkek Yüksek Okulu: Şehrin doğu kesiminde 1893 yılında açıldı.¹⁹⁴⁷ O yıl

26 genç eğitim aldı.¹⁹⁴⁸ Ertesi yıl bu sayı 25’e çıktı.¹⁹⁴⁹ 1895’te 25,¹⁹⁵⁰ 1899’da 60,¹⁹⁵¹ 1901’de 45,¹⁹⁵² 1906’da toplam 28 öğrencinin okudu.¹⁹⁵³

 

 

2.  KOLEJLER DÖNEMĐ

 

ABCFM’nin eğitim faaliyetlerinin Kolejler Dönemi, mahalle okulları, ilahiyat okulları ve yüksek okullar sıralamasından sonra birtakım ihtiyaçlar ve yeni politikalar neticesinde ortaya çıkmış bir yöneliştir. Peşinen söylenmesi gerekir ki, kolej tarzı eğitim kurumu, American Board’ın hedeflerine giden yolda kesinlikle bulunmuyordu. Zira kolej dünyevi bir sistemdi ve öğrencilerini dünyaya dönük bir atmosferde, yine dünya işlerini öğreterek yetiştiriyordu. Mezunlarının Đsa’nın müjdesini tebliğde istihdam etmeye elverişli kişiler olmayacakları belliydi. Ancak gerek dünyanın değişen eğitim anlayışları, gerekse faaliyet bölgesindeki özel şartlar ABCFM’yi kolej eğitimine bir anlamda mecbur etti. Din adamlığı veya misyonerlik alanında ilerlemek istemeyen yahut bu alanlarda kabiliyetli olmayan gençlerin de Protestan anlayışa sahip eğitimciler eliyle yetiştirilmesi gündeme geldi.

 

Misyonlar Ansiklopedisi’nin tahlillerine göre kolejler, din adamları sınıfının daha eğitimli hale getirilmesi, bu sınıftan olmayan eğitimli kişilerin din adamlarını desteklemelerinin sağlanması; sosyal gelişmelerle bağlantılı olarak, cemiyetin getirdiği sosyal gelenekler meselesinin bu kolejlerde yetişenler üzerinden çözülmesi; toplumda, kiliseyle ve eviyle en uygun ilişkileri kuran kadınlığın tesis edilmesi; zihniyet açısından farklı olan misyon topraklarının biraraya toplanması bakımından son derece ciddi avantajlar sağlıyordu.¹⁹⁵⁴ Msy. Barton ise kolejlerin amaçlarını şöyle sıralamaktadır:

 

1.  Kendi halklarını doğrudan aydınlatacak olan kadın ve erkekler yetiştirmek;

2.   Ülkelerin öğretmen ve eğitimcileri ve ayrıca eğitim sistemlerinin kurucuları ve yöneticileri olacak kimseleri eğitmek;

3.  Đstikbalin Protestan avukatlarını, doktorlarını yetiştirmek;

¹⁹⁴⁷ Reports of The A.B.C.F.M. (1893) “Western Turkey Mission, The Stations”, Boston 1893, s. 34. ¹⁹⁴⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1893) “Western Turkey Mission, The Stations”, Boston 1893, s. 34. ¹⁹⁴⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1894) “Western Turkey Mission, The Stations”, Boston 1894, s. 32. ¹⁹⁵⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1895) “Western Turkey Mission, The Stations”, Boston 1895, s. 40. ¹⁹⁵¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1899) “Western Turkey Mission, The Stations”, Boston 1899, s. 51. ¹⁹⁵² Reports of The A.B.C.F.M. (1901) “Western Turkey Mission, The Schools”, Boston 1901, s. 50. ¹⁹⁵³ Miss Powers, “The Broosa Schools”, The Missionary Herald, January 1906, Vol. 102, s. 35.

¹⁹⁵⁴ The Encyclopedia of Missions, “Methods of Missionary Work”, New York 1904, s. 468.

4.   Yerel yönetimlerin idaresi altında önemli mevkileri işgal edecek kişileri yetiştirmek, böylece milli meselelerde bir etki ortaya koymak;

5.  Milli bir edebiyatın yaratıcısı olacak kişileri yetiştirmek,

6.  Değişik çizgilerde ticari girişimlerde bulunacak adamları yetiştirmek,

7.  Hıristiyan toplumun tamamını hayatın her adımında aydın liderlerle donatmak,

8.  Kendi kendini destekleyen, kendini yöneten ve kendi kendine yayılan, her türden yerli Hıristiyan kurumlarını temin etmek.¹⁹⁵⁵

 

Msy. Henry Jessup da, Osmanlı Đmparatorluğu’nda açılan ilk iki Amerikan kolejinden (Suriye Protestan Koleji ve Robert Kolej) otuz yılda yetişenlerin güneydoğu Avrupa’ya, Batı Asya’ya ve kuzey Afrika’ya yerleştiğini; Avusturalya, Güney Amerika ve Birleşik Devletler’de tüccar, öğretmen, avukat, hekim ve Đncil görevlisi olduklarını söyleyerek¹⁹⁵⁶ meslektaşını desteklemiş oluyordu. Amerikan kolejlerinin açılma nedenlerinden biri de, Fransız ve Cizvit rahiplerinin kurmuş oldukları müesseselerin etkisini azaltmaktı.¹⁹⁵⁷ Msy. Bliss ise kolejlerdeki eğitimcilerin çoğunun misyoner gruplarından alındığını, misyonerlerin yayınladıkları kitapların diğer okullar gibi kolejler sayesinde de bütün zümrelerin zihni uyanışını başlattığını ve kamçıladığını ileri sürmektedir.¹⁹⁵⁸ Đşte bu amaçlar doğrultusunda ABCFM teşkilatı, Osmanlı coğrafyasının özellikle doğu bölgelerine kolejler kurdu. Ancak bu düşüncelerde, Cyrus Hamlin’in açtığı ve geliştirdiği Robert Kolej’in ilk ve en büyük etkiye ve örnekliğe sahip olduğu aşikardır. ABCFM’nin açtığı kolejler şunlardır:

 

4. 1. Antep Orta Türkiye Koleji (1876-1924)

Yazar Stone’a göre Orta Türkiye Koleji, “Hıristiyan gençliğine, dört bir yanını sarmış olan Müslüman medeniyetinden ayrılması için destek vermek; bu gençliği Katolik mezhebinin ve kafirliğin hilelerinden korumak; gençleri ileri düzeyde eğitmek, gelecekte American Board misyonerlerinin yerini alabilecek yerli din adamlarını yetiştirmek, Protestanları Ermeni sivil ve sosyal yaşamında etkin bir konum için yeterli hale getirmek”¹⁹⁵⁹

 

¹⁹⁵⁵ James L. Barton, “Higher Educational Institutions of the American Board”, The Missionary Herald, May 1904, Vol. 90, s. 184-185. Nitekim bu maddelerin devamında Barton, kolejlerden mezun olanların, yerli kiliselerde pastör, kolejlerde ve daha alt seviyedeki okullarda öğretmen, kitap ve makale yazarı, yayıncı, hukukçu, hakim, devlet memuru, tabip, mühendis, tüccar, zenaatkâr ve makinist olarak hayat sürdürdüklerini belirtmektedir.

¹⁹⁵⁶ Henry H. Jessup, “American Missions in the Turkish Empire”, The Missionary Herald, November 1894, Vol. 90, s. 481.

¹⁹⁵⁷ The Missionary Herald, “Field Notes No. 3, March 1872, Vol. 68, s. 75.

¹⁹⁵⁸ Edwin E. Bliss, “Indirect Results of Missionary Labor in Northern Turkey”, The Missionary Herald,

September 1876, Vol. 72, s. 281.

¹⁹⁵⁹ Frank A. Stone, s. 140.

gibi amaçlarla kuruldu. Kurumun 1874 tarihli tüzel kişilik metninde ise bu hedefler zaten açıkça belirtilmişti:

“Orta Türkiye Koleji’nin temel gayesi, Orta Anadolu’daki Protestan kiliseleri için pastörler, vaizler ve öğretmenlerin kapsamlı eğitimidir. Đkinci fakat daha önemli bir amacı ise, Osmanlı Đmparatorluğu’nun bu bölümündeki bütün milletler arasında gerçek bilim ve medeniyetin terakkisi olacaktır. Bu yüzden bu kolej her daim bir Hıristiyan Koleji olacak, Protestan Hıristiyanlığının kurallarına göre idare edilecek ve yönetilecektir.”¹⁹⁶⁰

 

Kolej için ilk resmi talep 1870 yılında Urfa’da yapılan Çukurova Ermeni Protestan Birliği’nin yıllık toplantısında gelmişti. Orta Türkiye Koleji’ni kurma planı Amerika’daki Karar Komitesi’nce 1871 yılının sonlarında onaylandı.¹⁹⁶¹ Temmuz 1872’de Đstanbul’da görevli misyonerler Elias Riggs, D. Schneider, Isaac G. Bliss, Edwin E. Bliss, I. F. Pettibone, Henry O. Dwight, George W. Wood, Joseph K. Greene, Alexander Thomson, James Christie, Albert G. Long ortak imzaladıkları bir metinde, kurulacak koleje destek mahiyetinde bazı görüş ve tekliflerde bulundular. Buna göre, kurulacak kolejin hitap bölgesi, Đstanbul’daki Robert Kolej ve Beyrut’taki Suriye Protestan Koleji’nden tamamen farklıydı ve herhangi bir eğitim kurumuyla desteklenmeyen bu bölge Suriye’den Anadolu içlerine, Akdeniz kıyılarından Dicleye kadar uzanan geniş bir bölgeyi kapsamaktaydı. Eğitim dili de şüphesiz faklı olacaktı. Zira Orta Türkiye’nin büyük bir kesiminde konuşulan temel dil Türkçe olduğundan, açılacak kolejin dili de bu olmalıydı.¹⁹⁶²

 

O tarihlerdeki mevcut Amerikan kolejleriyle görüş alışverişinde bulunulduğunu gösteren bu belgenin, kolejin tesisinde önemli bir yere sahip olduğu görünmektedir. Asıl binaları inşa halindeyken, kolejin 15 kişilik hazırlık bölümü 1873’te Prof. Alexander Bezciyan’ın gözetiminde, geçici bir yerde açıldı.¹⁹⁶³ Buradaki öğrenci sayısı ertesi yıl 30’a çıktı.¹⁹⁶⁴ Antep halkı kolej için son bağış taksidini 3 Aralık 1874’te ödedi. Bağışlanan toplam para 160.000 kuruş (7.050 dolar) idi. 20. 500 dolar da Đngiltere’den bağışlandı. Amerika’daki Pazar okulları ilk kolej binası için 2.586.02 dolar gönderdiler. Yeni bina Antepli Müslüman

 

¹⁹⁶⁰ Massachusetts Eyaleti kanunları altında şirketleşen Orta Türkiye Koleji’nin “Mukaddimesi, Tüzüğü ve Yönetmeliği”, Orta Türkiye Koleji, Đlave, C.1, 487, s. 1’den aktaran F. A. Stone, s. 140.

¹⁹⁶¹ Frank A. Stone, s. 139.

¹⁹⁶² Metnin tamamı için bkz. Faruk Taşkın, s. 112.

¹⁹⁶³ The Missionary Herald, “Central Turkey College”, March 1874, Vol. 70, s. 74. Msy. Judson Smith 1900’de kaleme aldığı makalesinde hazırlık bölümünün 1875’te açıldığını söyleyerek yukarıdaki bilgiyle çelişmektedir. Bkz. Judson Smith,“Central Turkey College at Aintab”, The Missionary Herald, June 1900, Vol. 95, s. 226.

¹⁹⁶⁴ Judson Smith,“Central Turkey College at Aintab”, The Missionary Herald, June 1900, Vol. 95, s. 226.

zengin [Kethüdâzade] Taha [Göğüş] Efendi’nin bağışladığı arsaya inşa edildi.¹⁹⁶⁵ Aynı yıl Massachusetts Eyalet Meclisi’nden tüzel kişilik beratı alındı.¹⁹⁶⁶

 

Antep Orta Türkiye Koleji’nin ilk ders yılı 11 Ekim 1876’da resmen başladı.¹⁹⁶⁷ Raporlara göre Çukurova Evanjelik Birliği’nin ve Amerika merkezli Türkiye’ye Eğitim Bağışları Mütevelli Heyeti tarafından kurulmuştu.¹⁹⁶⁸ 1877’de hâlâ Amerika ve Đngiltere’deki eğitim dostlarının yardımları sürüyordu.¹⁹⁶⁹ Binaların 1877’de başlayan inşaatı bir yıl sonra bitirildi.¹⁹⁷⁰ Şehrin yarım mil batısındaki tepede yer alan bu şahane arazideki üç katlı taş binada okul ve ders odaları, kütüphane, laboratuvar ve 75 öğrenciyi barındıracak bir yatakhane bulunuyordu. Aynı arazide iki de ev vardı.¹⁹⁷¹ Đlk müdürü Msy. Dr. Trowbridge’di.¹⁹⁷² Kolejin kuruluşunda büyük emekler sarfeden bu şahıs 1888’de ölünce, yerine yardımcısı Americus Fuller geçti.¹⁹⁷³ 15 Ocak 1878 tarihinde Orta Türkiye Koleji bir Vezir Fermanı ile tanımlandı. Buna göre koleje bir idadiye (orta öğretim okulu) sıfatı verilmiş oldu. Bu nedenden dolayı genellikle bu tarih, okulun kuruluş tarihi olarak alınmaktadır.¹⁹⁷⁴

 

Yönetim Sistemi: Đlk 25 yılın mütevellileri, ABCFM Karar Komitesi tarafından 1873’te, yani kolej açılmadan üç yıl evvel belirlendi. Bunlar Amerika’da yaşayan seçkin kimselerdi ve görevleri, kolej için Amerika’dan maddi destek sağlamaktı. Başkanlığına Ezra

¹⁹⁶⁵ The Missionary Herald, “The Central Turkey College”, August 1875, Vol. 71, s. 233. Msy. Marden

8.000 dolar olarak verdiği bağış miktarını “Anteplilerin bağışladığı miktar, sıradan bir işçinin bir günde 25 sent kazandığını düşündüğümüzde gerçekten çok büyük bir miktardı” diyerek hayretle yorumlamıştı. Henry Marden,“Central Turkey”, The Missionary Herald, February 1880, Vol. 76, s. 48. Hacı Taha Göğüş’ün hayatı ve bağışladığı arazinin yüzölçümü ile ilgili yorum ve bilgiler için bkz. Turhan Baytop, Antep’in Öncü Hekimleri, Đstanbul: SEV Matbaacılık ve Yayıncılık, 2003, s. 14. Ayrıca Turhan Baytop, Antep’teki köklü ailelerin de koleje para yardımında bulunduklarını kaydetmeketdir. Aynı yer.

¹⁹⁶⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1916) “Institutions of the Turkey Missions, Central Turkey”, Boston 1916, s. 89.

¹⁹⁶⁷ E. G. Porter, “Central Turkey College”, The Missionary Herald, March 1878, Vol. 74, s. 72; John E. Merrill, “Founder’s Day at Aintab”, The Missionary Herald, December 1912, Vol. 108, s. 576; Myra A. Proctor, “Aintab”, The Missionary Herald, July 1891, Vol. 87, s. 279. Kolejin açılış tarihini Fensham 1872, Msy. Tracy ve araştırmacı Good 1874, Msy. Sander ise 1878 olarak vermektedir. Sırasıyla bkz. F. A. Fensham, s. 61; C. C. Tracy, “The Outlook for Christ in Asiatic Turkey”, The Missionary Herald, 1906, Vol. 102, s. 423; James I. Good, s. 70; C. S. Sanders, “The Jubilee of Protestantism in Aintab”, The Missionary Herald, June 1898, Vol. 94, s. 219.

¹⁹⁶⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1922) “Near East Institutions, Educational and Social”, Boston 1922, s. 56.

¹⁹⁶⁹ Thomas D. Christie, “The College (31 December 1877)”, The Missionary Herald, May 1878, Vol. 74,

s. 163.

¹⁹⁷⁰ Frank A. Stone, s. 143.

¹⁹⁷¹ Joseph K. Greene, “The Past and Present in the Central Turkey Mission”, The Missionary Herald,

October 1890, Vol. 86, s. 407.

¹⁹⁷² Myra A. Proctor, “Aintab”, The Missionary Herald, July 1891, Vol. 87, s. 279.

¹⁹⁷³ J. Smith,“Central Turkey College at Aintab”, The Missionary Herald, June 1900, Vol. 95, s. 226.

¹⁹⁷⁴ Frank A. Stone, s. 143.

Farnsworth’un getirildiği bu yurtdışı mütevellisinde şu isimler yer alıyordu: R. H. Stearns (Boston); Mr. Porter (Yale Kolej müdürü); William M. Taylor ve William M. Thomson (New York); Henry Lee Norris (Princeton); Mali Đşler Sorumlusu ve sekreter James M. Gordon (Boston). Türkiye’deki yöneticileri ise yerli kiliselerin temsilcileri tarafından tayin edildiler. Bunun da yarısı misyonerlerden, yarısı yerlilerden oluşuyordu.¹⁹⁷⁵ 1888’de American Board’un himayesinden çıkarak yerli mütevelli heyetinin sorumluluğu altına girdi.¹⁹⁷⁶

 

Öğretmen Kadrosu: Msy. Trowbridge, Prof. Henry Lee Norris (Edinburg), Prof. Alexander Bezciyan, Prof. K. H. Sewny, Mr. Ovagim (Robert Kolej mezunu, ücretli),¹⁹⁷⁷ Msy. Fuller¹⁹⁷⁸ bu kurumda değişik zamanlarda görev yapan öğretmenlerdendir. 1879 raporunda öğretmen kadrosu ise Msy. Trowbridge (müdür), Fuller, Riggs (Đstanbul’dan geldi ve ahlak dersine girdi) ve 8 yerli hocadan oluşuyordu.¹⁹⁷⁹

Prof. Sarkis Levonyan: Amerika’daki Amherst Kolej’de bir yıl okuduktan sonra New Haven’daki Scientific School’da bir yıl eğitim gördü.¹⁹⁸⁰ Kolej’in açıldığı yıl göreve başladı. 1902’de hem 50. yaş gününü, hem de Kolej’e başlamasının 25. yıldönümünü kutladı.¹⁹⁸¹

Prof. H. Alexan Bezciyan (1837-1913): 1852’de Bebek Đlahiyat’a girdi, 1856’da mezun oldu. Antep’teki teoloji bölümün Maraş’a taşınıncaya kadar (1866) orada öğretmenlik yaptı.¹⁹⁸² New Haven’daki Sheffield Scientific School’da iki yıl öğrenim gördükten sonra Antep’e döndü. Açılması planlanan kolejin hazırlık bölümünü kurdu.¹⁹⁸³ 1882’de Study of English adlı bir kitabı Ermeniceye çevirdi.¹⁹⁸⁴ Kolejde kırk yıla yakın aralıksız görev yaptı.¹⁹⁸⁵ 1906 yılında öğretmenlik mesleğine girişinin 50. yılını kutladı.¹⁹⁸⁶ Antep Koleji’nin ilk hocası ünvanına sahip Bezciyan bir matematikçi ve bilimadamıydı. 57 yıllık öğretmenlik hayatında 1.300 genç ondan ders almıştı.¹⁹⁸⁷

 

 

¹⁹⁷⁵ The Missionary Herald, “Central Turkey College”, March 1874, Vol. 70, s. 73-74.

¹⁹⁷⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1888) “Central Turkey Mission, Aintab”, Boston 1888, s. 39.

¹⁹⁷⁷ E. G. Porter, “Central Turkey College”, The Missionary Herald, March 1878, Vol. 74, s. 72.

¹⁹⁷⁸ Tillman T. Trowbridge, “Aintab Staion-The College”, The Missionary Herald, August 1888, Vol. 84,

s. 355.

¹⁹⁷⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1879) “Eastern Turkey Mission, Marsovan”, Boston 1879, s. 34.

¹⁹⁸⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1881) “Central Turkey Mission”, Boston 1881, 45.

¹⁹⁸¹ A. Fuller, “The Work at Aintab”, The Missionary Herald, March 1902, Vol. 88, s. 111. Hınçak Partisi ile ilişkileri hakkında bkz. F. A. Stone, s. 149-150.

¹⁹⁸² H. K. Krikoryan, “Prof. Alexan Bezciyan”, The Orient, 26 February 1913, No. 9, s. 2.

¹⁹⁸³ Reports of The A.B.C.F.M. (1874) “Central Turkey Mission”, Boston 1874, s. 20.

¹⁹⁸⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1882) “Central Turkey Mission, Marash”, Boston 1882, s. 43.

¹⁹⁸⁵ J. E. Merrill, “Founder’s Day at Aintab”, The Missionary Herald, December 1912, Vol. 108, s. 576.

¹⁹⁸⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1906) “Eastern Turkey Mission, Marsovan”, Boston 1906, s. 77.

¹⁹⁸⁷ H. K. Krikoryan, “Prof. Alexan Bezciyan”, The Orient, 26 February 1913, No. 9, s. 2.

Prof. Hohannes Krikoryan: Eğitim için iki yılını geçirdiği Amerika’da ilk sene Amherst Kolej’de ders aldı. Đkinci sene ise Yale Teoloji Fakültesi’nde okudu.¹⁹⁸⁸

 

Öğretim Müfredatı: Açıldığı sene şu müfredat takip edildi: Türkçe, Ermenice, Đngilizce, Cebir, Geometri, Anatomi, Doğal Felsefe, Astronomi, Fiziki Coğrafya, Trigonometri, Kompozisyon ve Hitabet.¹⁹⁸⁹ Msy. Christie’nin gözlemlerine göre Đngilizce dersleri epeyce yoğundu.¹⁹⁹⁰ Eğitim öğretim dili olarak Türkçe kullanan tek kolejdi.¹⁹⁹¹

 

1879 yılı: Kimya, Doğal Tarih, Fiziki Coğrafya, Geometri, Ahlak Bilimi, Đngilizce, Türkçe, Ermenice dersleri verildi.¹⁹⁹² Aynı yıla ait öğretmenler ve verdikleri dersler şöyleydi:

 

H. Bezciyan	Edebiyat Okumaları, Kimya Analitik, Politik-Ekonomi, Fiziki Coğrafya
A. Fuller	Dünya Tarihi, Medeniyetler Tarihi, Ahlak Felsefesi, Kitap Okuma
K. H. Sewry	Edebiyat Okumaları, Geometri, Matematik, Türkçe, Ermeni Tarihi
Sarkis Levonyan	Đngilizce Okuyucu, Coğrafya, Doğal Tarih, Vokal Müzik
Mr. Gabiçyan	Amerikan Dili, Okuma Yazma1993

 

1881’deki ders programında yer alan öğretmenler ve verdikleri dersler şu şekilde belirlenmişti:

 

T.C. Trowbridge	Zihin Felsefesi, Ahlak Felsefesi, Politik Ekonomi, Tarih Felsefesi
A. Fuller	Medeniyet Tarihi, Hıristiyanlığın Delilleri, Retorik, Evrensel Tarih, Uluslararası Hukuk
Pastör G. Markanyan	Mantık, Doğal Tarih, Osmanlı Tarihi
Zenope Bezciyan	Yüksek Matematik, Trigonometri, Đngilizce, Türkçe (Telemak)
Kirikore Boghosyan	Đngilizce, Edebiyat, Coğrafya, Milton ve Shakespeare, Edebiyat Okumaları Đngilizce ve Türkçeye Giriş, Yüksek Cebir.
Mr. Natuck	Türk Dili, Ermenice, Türk Hukuku
Charles W. Riggs	Đngilizceye Giriş1994

 

Kolejle ilgili bir araştırmada tarih belirtilmeden aşağıdaki ders çizelgesi verilmektedir:

 

Hazırlık	Aritmetik, Osmanlıca, Türk Tarihi, Ermenice Çeviri ve Gramer, Đncil Tarihi, Đngilizce Gramer ve Çeviri, Fizyoloji
1. Yıl	Đngilizce, Genel Tarih, Modern Ermenice, Türkçe Gramer ve Yazım, Đncil, Öğretmenlik

¹⁹⁸⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1881) “Central Turkey Mission”, Boston 1881, 45.

¹⁹⁸⁹ E. G. Porter, “Central Turkey College”, The Missionary Herald, March 1878, Vol. 74, s. 72.

¹⁹⁹⁰ Thomas D. Christie, “The College (31 December 1877)”, The Missionary Herald, May 1878, Vol. 74,

s. 163.

¹⁹⁹¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1916) “Institutions of The Turkey Missions, Central Turkey”, Boston 1916, s. 91.

¹⁹⁹² Reports of The A.B.C.F.M. (1879) “Eastern Turkey Mission, Marsovan”, Boston 1879, s. 34.

¹⁹⁹³ Papers of A.B.C.F.M. Reel 643, No. 75’ten aktaran Çabuk, s. 53.

¹⁹⁹⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1881) “Central Turkey Mission”, Boston 1881, s. 45.

	Uygulaması
2. Yıl	Cebir, Genel Tarih, Türkçe, Đncil, Jeoloji, Zooloji, Klasik Ermenice
3. Yıl	Geometri, Hıristiyanlığın Delilleri, Felsefe, Botanik, Đncil1995

 

Hazırlık bölümünden koleje geçebilmek için öğrencilerden, Muhtasar Sarf, 4’üncü Kıraat, Muhtasar Güldeste gibi kitaplardaki karakterleri bilmeleri; Ermeniceden Türkçeye basit çeviriler yapabilmeleri, Osmanlıca harflerle yazabilmeleri, Modern Ermenice gramerinin tamamını bilmeleri ve Havakadzo II’deki karakterleri tanımaları, mektup ve basit kompozisyon yazabilmeleri; Đngilizce alanında ise Prof. A. Bezciyan’in Elements of the English Language: First and Second Royal Readers adlı kitabının ilgili bölümlerini bilmeleri, bu kitaptaki karakterleri tanımaları ve yeterli telaffuz yeteneklerini göstermeleri isteniyordu. Ayrıca aritmetik konusunda da Prof. Boyacıyan’ın yayınladığı test kitabının tamamından sorumluydular.¹⁹⁹⁶

 

Din Eğitimi: Prof. Bezciyan’ın 60 kişilik bir Đncil sınıfı vardı.¹⁹⁹⁷ Her günün ilk yarım saati ibadet uygulamalarına ayrılıyordu.¹⁹⁹⁸Okulda Đncil’le ilgili pek çok ders yapılıyordu.¹⁹⁹⁹ 1913-1914 yılına ait müdür raporda dinî çalışmalar hakkında şunlar kaydedilmişti:

“Şapel uygulamaları bir kural olarak, dogmatik olmaktan ziyade, izah kabilinden ve ikna edici bir tarzda yapılmaktadır. Çarşamba sabahları toplu dualar gün boyunca şapel mekanında icra edilmektedir. Katılım az olmaktadır. (…) Dinî bakımdan yılın genel eğilimi, manevi hayatın gerçekleriyle düşünmeye ve din dışı düşünmenin yüzeyselliği konusunda öğrencileri ikna etmeye yönelik olmuştur. Haftalık Dua Metinleri bilhassa bu konuya hasredilmiş, üst sınıf öğrencilerinin nezdinde samimi bir karşılık bulmaktadır. Günlük Kitab-ı Mukaddes metinleri, ilk sömester boyunca bütün öğrencilere dağıtıldı. Yuhanna Đncili’nin Đngilizce 70 nüshası, onları alıp okuyabilmeleri şartıyla dağıtılmak üzere gönderilenler, on dakika içerisinde tükendi ve daha fazla nüsha sipariş edildi. Maraş Teoloji Okulu’ndan bir temsilciler heyeti Dua Haftası’nı takiben kolejimizi ziyaret etti. Kış boyunca bazı haftalar, yatılı öğrencilere, şehirdeki bazı Evanjelik toplantılara katılmalarına özel izin verildi.”²⁰⁰⁰

 

 

 

¹⁹⁹⁵ A.B.C.F.M. Reel, 653, No: 543. Faruk Taşkın, s. 62.

¹⁹⁹⁶ Catalouge of Central Turkey College at Aintab, Presses of H. Matteosian Bible House Constantinople, 1901, s. 9’dan aktaran Faruk Taşkın, s. 137.

¹⁹⁹⁷ E. G. Porter, “Central Turkey College”, The Missionary Herald, March 1878, Vol. 74, s. 72.

¹⁹⁹⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1881) “Central Turkey Mission”, Boston 1881, s. 46.

¹⁹⁹⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1879) “Eastern Turkey Mission, Marsovan”, Boston 1879, s. 34.

²⁰⁰⁰ Report of The President of Central Turkey College (The Year before the War) “Religious Work”, Antep: College Press, No. 11, 1913-1914, s. 20-21.

Öğrencileri ve Mezunları

1876: Kolejin bu açılış yılında öğrenci sayısı 55’ti.²⁰⁰¹

1877: Hazırlıkta 27 öğrenci okurken, birinci sınıfta 11 öğrenci vardı.²⁰⁰²

1878: Son sınıfta 8 öğrenci okuyordu.²⁰⁰³

1880: Değişik şubelerinde toplam 80 öğrenci mevcuttu.²⁰⁰⁴ Bir başka kaynakta kolejde 44, hazırlıkta 32 öğrencinin okuduğu kaydedilmektedir.²⁰⁰⁵ Đlk mezunlarını bu yıl verdi.²⁰⁰⁶

1881: Toplam 88 kişi’den 12’si tıp bölümünde, 32’si hazırlıkta, 44’ü ise kolejde okuyordu. Kolejde ayrıca 4 Ermeni, 2 Katolik öğrenci bulunuyordu.²⁰⁰⁷

1882: Hazırlıkta 20, kolejde 53, tıp bölümünde 11 öğrenci okudu.²⁰⁰⁸

1883: Toplam 94 öğrenci öğrenim gördü.²⁰⁰⁹ 1884: 99 öğrencinin 30’u kilise üyesi oldu.²⁰¹⁰ 1885: 142 öğrenciden 68’i kilise üyesiydi.²⁰¹¹

1886: Tüm bölümlerde 125 öğrencisi vardı.²⁰¹²

1887: Kolejde 17 öğrenci okudu.²⁰¹³

1889: Hazırlıkta 29, kolejde ise 84 kişi okudu.²⁰¹⁴

1890: Bu yılki 98 öğrenciden 33’ü Protestan kiliselerine üyeydi. 11 kişi mezun oldu. Hazırlık ve kolej bölümlerinde yılda ortalama 90 öğrenci okuyordu. Kolej mezunlarının toplam sayısı bu tarihte 89’a ulaştı. Bunların 11’i tıp sahasında çalışıyordu. 22’si öğretmen, 25’i vaizdi; 31’i diğer mesleklere girmişti.²⁰¹⁵

1891: Bugüne kadar 94 genç mezun oldu. Bunların en az yarısı vaizlik, öğretmenlik veya birtakım edebiyat çalışmalarıyla meşgul oldu. Geri kalanların bir kısmı hekimlik mesleğini seçerken diğerleri başarılı tüccarlar ve eczacılar oldular.²⁰¹⁶

1892: Bütün bölümlerde toplam 98 genç öğrenim gördü.²⁰¹⁷

1893: 90 öğrenciden 20’si kiliseye üye oldu.²⁰¹⁸

²⁰⁰¹ E. G. Porter,   “Central Turkey College”, The Missionary Herald, March 1878, Vol. 74, s. 72;

A.B.C.F.M. Reel 668, No. 35’ten aktaran Faruk Taşkın, s. 166.

²⁰⁰² Judson Smith,“Central Turkey College at Aintab”, The Missionary Herald, June 1900, Vol. 95, s. 226.

²⁰⁰³ Reports of The A.B.C.F.M. (1878) “Eastern Turkey Mission”, Boston 1878, s. 47.

²⁰⁰⁴ Henry Marden,“Central Turkey”, The Missionary Herald, February 1880, Vol. 76, s. 48.

²⁰⁰⁵ Judson Smith,“Central Turkey College”, The Missionary Herald, June 1900, Vol. 96, s. 227.

²⁰⁰⁶ A.B.C.F.M. Reel 661, No. 232’den aktaran Faruk Taşkın, s. 115.

²⁰⁰⁷ Reports of The A.B.C.F.M. (1881) “Central Turkey Mission”, Boston 1881, 45.

²⁰⁰⁸ Faruk Taşkın, s. 166.

²⁰⁰⁹ A.B.C.F.M. Reel 673, No. 800’den aktaran F. Taşkın, s. 166.

²⁰¹⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1884) “Central Turkey Mission”, Boston 1884, s. 34.

²⁰¹¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1885) “Central Turkey Mission, Marsovan”, Boston 1885, s. 43.

²⁰¹² A.B.C.F.M. Reel 646, No. 139’dan aktaran Faruk Taşkın, s. 167.

²⁰¹³ Reports of The A.B.C.F.M. (1887) “Central Turkey Mission, Aintab”, Boston 1887, s. 85.

²⁰¹⁴ Faruk Taşkın, s. 167.

²⁰¹⁵ Joseph K. Greene, “The Past and Present in The Central Turkey Mission”, The Missionary Herald,

October 1890, Vol. 86, s. 407 ve 409.

²⁰¹⁶ Myra A. Proctor, “Aintab”, The Missionary Herald, July 1891, Vol. 87, s. 279.

²⁰¹⁷ Reports of The A.B.C.F.M. (1892) “Central Turkey Mission, The Stations”, Boston 1892, s. 42.

1894: Hazırlıkta 54, kolejde ise 56 öğrenci vardı.²⁰¹⁹

1896: Bu yıl 160 öğrenci devam etti.²⁰²⁰

1897: 142 öğrencinin 70’i Protestan, 68’i Gregoryen, 3’ü Müslüman, biri Katolik’ti. 7 mezun verildi.²⁰²¹

1888: Ekonomik durgunluk nedeniyle aileler çocuklarını kolejden alıyordu. Çünkü onlar çalışarak aile bütçesine katkıda bulunacaklardı. Buna rağmen 18’i hazırlıkta, 53’ü kolejde, 7’si tıp bölümünde olmak üzere toplam 78 öğrenci okudu.²⁰²²

1898: 152 genç öğrenim gördü.²⁰²³

1899: 72’si hazırlıkta, 85’i kolejde olmak üzere 168 öğrencisi bulunuyordu.²⁰²⁴

1900: Kayıtlı 124 öğrencinin 52’si yatılı, 72’si gündüzcüydü. 46’sı hazırlıkta okudu. Mevcudun 80’i Protestan, 42’si Gregoryen, 1’i Katolik ve biri de Ortodoks Rumdu. 62’si Antep’ten, 10’u Maraş’tan, 7’si Urfa’dan, 7’si Haçin’den, 5’i Kessab’dan gelmişti. Mezun sınıf 11 kişiydi. Bunların 6’sı Protestan, 5’i Gregoryendi. Protestanların beşi kiliseye üye olmuştu.²⁰²⁵

1901: 72’si kolej, 63’ü akademi bölümünde olmak üzere 135 öğrenci okudu. Bunların 95’i Protestan, 39’u Gregoryen, 1’i Süryaniydi. Mezun sayısı 9.²⁰²⁶ Kolejin 25. kuruluş yıldönümü olan bu yıla kadar okuldan 200 öğrenci mezun olmuştu.²⁰²⁷

1904: Bütün bölümlerdeki öğrenci sayısı 164, bunlardan yatılı kalanlar ise 96’ydı.²⁰²⁸ 164 öğrencinin 84’ü kolejdeydi. Bu yılki 18 mezundan 3’ü pastör oldu.²⁰²⁹

1905: 90 öğrenci okuyordu, 13’ü mezun oldu.²⁰³⁰

1906: Öğrenci sayısı 83’tü.²⁰³¹ 15’i son sınıfta okuyordu.²⁰³²

1907: 166 öğrenci okuyordu.²⁰³³

1909: Öğrenci mevcudu 201’di. 16 kişi mezun oldu.²⁰³⁴

²⁰¹⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1893) “Central Turkey Mission, The Stations”, Boston 1893, s. 42.

²⁰¹⁹ A.B.C.F.M. Reel 652, No. 256’dan aktaran Faruk Taşkın, s. 167.

²⁰²⁰ Judson Smith,“Central Turkey College”, The Missionary Herald, June 1900, Vol. 96, s. 227.

²⁰²¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1897) “Central Turkey Mission, The Stations”, Boston 1897, s. 53. Bir başka kayıtta o yıl 140 öğrencinin olduğunu söylemektedir. Bkz. Mrs. Benjamin Schneider “Fifty Years of the Central Turkey Mission”, The Missionary Herald, October 1897, Vol. 93, s. 392.

²⁰²² Tillman T. Trowbridge, “Aintab Staion-The College”, The Missionary Herald, August 1888, Vol. 84,

s. 355.

²⁰²³ A.B.C.F.M. Reel 652, No. 466’dan aktaran Faruk Taşkın, s. 167.

²⁰²⁴ Aynı yer, s. 167.

²⁰²⁵ A. Fuller, “The College”, The Missionary Herald, October1900, Vol. 96, s. 406.

²⁰²⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1901) “Central Turkey Mission, The Schools”, Boston 1901, s. 47.

²⁰²⁷ Frank A. Stone, s. 150.

²⁰²⁸ A. Fuller, “Notes from Aintab (28 May 1904)”, The Missionary Herald, September 1904, Vol. 90, s. 377.

²⁰²⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1904) “Central Turkey Mission, Marash”, Boston 1904, s. 54.

²⁰³⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1905) “Central Turkey Mission, Aintab”, Boston 1905, s. 53.

²⁰³¹ John E. Merrill, “Young People at the Front”, The Missionary Herald, January 1906, Vol. 102, s. 38.

²⁰³² Charles S. Sanders, “Aintab”, The Missionary Herald, April 1906, Vol. 102, s. 186.

²⁰³³ Reports of The A.B.C.F.M. (1907) “Central Turkey Mission, Aintab”, Boston 1907, s. 68; The Missionary Herald, “Turkey”, November 1907, Vol. 103, s. 547.

²⁰³⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1909) “Central Turkey Mission, Aintab”, Boston 1909, s. 65.

1910: Kolejde 71, hazırlıkta 86 öğrenci okudu.²⁰³⁵

1911: Kolejde 68, hazırlıkta 111 öğrenci okudu.²⁰³⁶

1912: 247 öğrenci okudu. Mezunlardan birkaçı ileri eğitim için Maraş Teoloji Okulu’na gidecekti.²⁰³⁷ Bunlardan 87’si kolejdeydi.²⁰³⁸

1913: 246 öğrencinin 88’i kolejde öğrenim gördü. Öğrenciler arasında 221 Ermeni ve 14 Türk de vardı.²⁰³⁹

1914: 94’ü kolejde olmak üzere toplam 232 öğrenci okudu. 22 mezun verildi. Din dağılımı: 218 Ermeni, 8 Türk, 6 Süryani, 8 Rus.²⁰⁴⁰

1920: Giriş için 250 başvuru yapıldı. Fakat bunlardan yalnızca 50’si ücretlerini ödeyebilecekti.²⁰⁴¹

1922: Eylül ayında 70 öğrenci kayıtlıydı. Ancak misyonerlerin deyimiyle, Đzmir felaketi yüzünden Hıristiyan nüfus çekildi ve sadece Türk öğrencilere ders verilen bir yer oldu.²⁰⁴²

Pastör Papazyan: Antep Koleji’nden mezun olduktan sonra Amerika, Yale Đlahiyat Okulu’nda öğrenim gördü. Birkaç yıl Massachusetts, Rowley’de vaizlik yaptı. Org ile iştigal eden Mary Foster ile evlendi ve memleketine geri döndü. Karısı Antep Kilisesi’ndeki orgu çalıyordu.²⁰⁴³

A. H. Haykazyan: Kolejden mezun olduktan sonra Amerika’ya giderek Yale Üniversitesi’nde doktora yaptı. Türkiye’ye döndükten sonra Konya Apostolik Enstitüsü’nün idareciliğini üstlendi.²⁰⁴⁴

Mibar Munçaryan: Kolejden sonra Maraş Teoloji Okulu’nu bitirdi. Kayseri’ye bağlı Everek’teki kiliseye pastör tayin edildi.²⁰⁴⁵

Dr. Garabed Dağlıyan: Kolej’in 1902 mezunlarındandır. Ardından Beyrut Amerikan Üniversitesi’nde okudu. 1912’de New York Columbia Üniversitesi’nde eğitim gördükten sonra Orta Türkiye Koleji’nde Prof. Alexan Bezciyan’ın asistanı olarak ders verdi. Antep’teki

²⁰³⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1910) “Institutions of the Central Turkey”, Boston 1910, s. 116.

²⁰³⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1911) “Institutions of the Turkey Missions, Central Turkey”, Boston 1911, s. 105.

²⁰³⁷ David B. Eddy, s. 130.

²⁰³⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1912) “Institutions of the Turkey Missions, Central Turkey”, Boston 1912, s. 101.

²⁰³⁹ Reports of The A.B.C.F.M. (1913) “Institutions of the Turkey Missions, Central Turkey”, Boston 1913, s. 87.

²⁰⁴⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1914) “Institutions of the Turkey Missions, Central Turkey”, Boston 1914, s. 99.

²⁰⁴¹ Mrs. Merrill, “Recent News from Aintab”, The Missionary Herald, December 1919, Vol. 115, s. 413. ²⁰⁴² Reports of The A.B.C.F.M. (1922) “Near East Institutions, Educational and Social”, Boston 1922, s. 56.

²⁰⁴³ Franklin E. Hoskins, “A Visit at Aintab”, The Missionary Herald, October 1899, Vol. 95, s. 411.

²⁰⁴⁴ John E. Merrill, “American Colleges in the Near East”, The Missionary Herald, November 1921, Vol. 117, s. 373.

²⁰⁴⁵ William A. Farnsworth, “New Churches and Pastors”, The Missionary Herald, November 1902, Vol. 88, s. 480.

American Board hastanesinde çalışan Amerikalı hemşire Miss Alice Bewer ile evlendi. 1920 yılında ise Dağlıyan ve eşi Birleşik Devletler’e dönmek zorunda kaldı. New London Connecticut Kolej’de yirmi yedi yıl fizik dersleri verdi.²⁰⁴⁶

Sarkis C. Topalyan: Londra Üniversitesi’ndeki Ortadoğu Dilleri bölümünde uzun süre eğitimcilik yaptı.²⁰⁴⁷

Araştırmacı Kevork A. Sarafyan’ın kaydettiğine göre diğer mezunlar şunlardı:²⁰⁴⁸

Hagop Bülbülyan (1859-1912): Mezun olduktan sonra aynı okulda öğretmenlik yaptı (1880- 1883). Amerika’ya giderek Andover Teoloji Okulu’nda öğrenim gördü.

Eghia Kassouni (d. 1874) Antep Kolej’den 1895’te mezun oldu. Maraş Akademi’de öğretmenlik yaptı (1896-1908). Ardından Almanya’ya gitti ve yüksek öğrenim gördü (1908- 1909). Maraş Teoloji Okulu’nda hocalık yaptı (1912-1913). Sınırdışı edilince Şam’a gitti (1916)

Joseph Barsumyan (d. 1881): Antep Kolej’den mezun oldu (1903). Ticaretle uğraştı (1903- 1922). Sonra Beylan Kilisesi’ne pastör oldu (1922-1923). 1923’te Fransa’ya göçtü.

Dikran Polatyan (1876-1916): Koleji bitirdikten sonra (1896) Nersesyan ve Atanegan adlı Ermeni okullarında öğretmenlik yaptı. Đyi bir Türkçe öğretmeniydi.

Apraham Seraydaryan (1877-1941): Koleji bitirdikten (1889) sonra Nersesyan Ermeni Okulu’nda 30 yıl öğretmenlik yaptı.

Yakup Der Krikoryan (d. 1879) Koleji 1898’de bitirdi. Mesleği öğretmenlikti.

Hagop Burunsuzyan (d. 1880): Karısıyla birlikte Halep Erkek Okulu’nu kurdu ve burada 25 yıl çalıştı.

Sarkis Balabanyan (d. 1883): Orta Türkiye Koleji’ni 1907’de bitirdi. Değişik okullarda öğretmenlik yaptı. Halep Ousoumnasiratz Ermeni Okulu’nun on yıl müdürlüğünü yürüttü.

Levon Levonyan (1884-1843): Kolejden 1904’te mezun oldu. Halep’teki Ousoumnasiratz Ermeni Okulu’nun kurucusudur.

Gazaros Ghebiligyan (1868-1952): Kolejdeki eğitiminin ardından (1898-1900) sonra öğretmenlik mesleğini sürdürdü.

 

 

²⁰⁴⁶ G. K. Dağlıyan, “Introducing Garabed Krikor Dağlıyan”, Shafts of Spiritual Light, New London: Pen- Text Press, 1966, s. 5-6’dan aktaran F. A. Stone, s. 160.

²⁰⁴⁷ Frank A. Stone, s. 167. Bu kaynak, kolejden mezun olduktan sonra çeşitli kurumlarda yetişerek pastör olarak hizmet veren birkaç isim daha vermektedir: Haig Adadoryan, Mardiros H. Ananikyan, Hohannes B. Garabedyan, Yervant H. Hadidyan, Armenag H. Haygazyan, Puzant S. Levonyan, Dikran H. Recepyan ve Hovhannes G. Papazyan. Aynı yer, s. 166.

²⁰⁴⁸ Kevork A. Sarafyan, s. 62 ve 276-285. Sarkis Balabanyan ve Levon Levonyan’dan F. A. Stone da kitabının 167. sayfasında kısaca bahsetmektedir.

Nazaret Fıstıkçıyan (1883-1946): Koleji 1902’de bitirdi. Mesleği öğretmenlik olan bu kişi aynı zamanda Halep’te çıkan Yeprad adlı haftalık derginin ilk editörüydü.

 

Öğrenci Modelleri

Yangın Söndüren Gençler: 1897’de şehirde çıkan korkunç bir yangında 200 kadar dükkan yanmıştı. Kolejli delikanlılar kolejin yangın makinesi ile giderek herkesin hayranlığını uyandıracak şekilde çalıştılar. Ertesi gün vali, Msy. Dr. Tracy’e özel bir teşekkür mektubu gönderdi. Daha üst yöneticiler de telgraf çektiler. Bu mektuplarda öğrencilere ve liderlerine övgüler yer alıyordu.²⁰⁴⁹ Msy. Dr. Riggs Antep Koleji’ni ziyaret ettiğinde öğretmenlerin ve onları örnek alan öğrencilerin kalitesini görünce çok memnun kalmıştı:

“Öyle gördüm ki, Orta Türkiye Koleji bana çok önemli bir faaliyette bulunmaktadır. Msy. Trowbridge yorulmak nedir bilmiyor. Prof. Bezciyan da doğru yerdeki doğru adam. Bütün öğretmenler ciddi Hıristiyan kimseler gibi gözüküyor. Öğrenciler de yaşlarından olgunlar. Çoğu takva ehli, dörtte birinden fazlası Đncil hizmetkarı olmaya hazırlanmayı [teoloji fakültesine gitmeyi] istiyor. Kurumun başlangıçtan beri karakterini ve rengini bu vermektedir.”²⁰⁵⁰

 

Pastör Hagop Yeranyan (d. 1856): Ailesi Protestandı. On yedi yaşındayken dinî bir uyanış yaşadı. Kendisini misyonerlere o kadar güzel takdim etmişti ki, Orta Türkiye Koleji’ne gönderildi. Mezun olduktan sonra her yerde Đsa’nın dinini vaaz etmeye başladı. Bu gayretinden dolayı Maraş Teoloji Okulu’na gönderildi. Yaz tatillerinde vaizlik görevi sırasında, bir misyon okulunda öğretmenlik yaptı. Haçin Kız Okulu mezunu bir hanımla tanışarak evlendi. Đlk görev yerleri Tarsus’tu. 1890’da ise Afyonkarahisar’a tayin edildiler. Başlangıçta Gregoryenlerden büyük zulümler gördüler. Ancak bütün bu yapılanlar Yeranyan’ın 1907’de ilk Protestan kilisesi binasını yapmasına engel olamadı. Kendisini Afyon’daki Gregoryenlere kabul ettirdi. 1915’te onların kilisesinde vaaz etti, çocuklarını okulunda okutmaya başladı. Lakin en büyük arzusu bir gün Müslümanların camisinde de vaaz edebilmekti. Zaten Müslümanlar onu ziyaret ediyor, dinî konularda uzun sohbetlerde bulunuyorlardı.²⁰⁵¹

 

 

 

 

²⁰⁴⁹ The Missionary Herald, “Anatolia College”, March 1899, Vol. 95, s. 109.

²⁰⁵⁰ C. W. Riggs, “Aintab-Central Turkey College”, The Missionary Herald, March 1879, Vol. 75, s. 104. ²⁰⁵¹ S. Ralph Harlow, “In the Shadow of The Rock”, The Missionary Herald, April 1915, Vol. 111, s. 168-171.

Etkinlikler

Cuma konferansları: Her Cuma akşamı bilimsel ve pratik konularda umumi dersler veriliyordu. Bunlardan biri de Prof. Manisacıyan’ın yanardağlar konusundaki ilginç konferansıydı. Şehirden çok sayıda kişi katılmayı istiyordu ancak yer olmuyordu.²⁰⁵² 1913- 1914 öğretim yılında verilen konferanslar ve bunları verenler şöyle rapor edilmişti:

“Büyük Britanya’da ve Almanya’daki Öğrenci Yaşamı”, Eğitimci Roumian. “Ermeni Güzel Sanatı”, Pastör Papken Güleseryan.

“Serbest Düşünce”, Nazaret Hilmi Efendi, Đzmir. “Sineklere Karşı Kampanya”, Mrs. Merrill.

“Başarının Şartları”, Pastör Thomas Mugurdiçyan, Diyarbakır. “Yaşam Güvenliğinin Đlkeleri”, H. V. Muratyan, Beyrut. “Tıptaki Đlerlemeler”, Dr. H. K. Bezciyan.

“Türkiye’deki Reform”, Ali Cenani Bey, M. P. “Kaliforniya’da Çiftçilik”, Pastör J. C. Martin.

“Gregoryen Kilisesinde Reform”, Pastör Papken Güleseryan, Ankara. “Panama Kanalı”, Prof. Babikyan.

“Nizip Mücadelesi”, Prof. Bezciyan.

“Filipin Adaları’nda Amerika’nın Eğitim Çalışmaları”, G. M. Wilcox. “Doğu ile Batı Arasındaki Fark”, Prof. Dağlıyan.²⁰⁵³

 

16 Haziran 1889 imtihan töreni: Törene katılan Dr. Fuller, törenin şahane geçtiğini belirttikten sonra şunları kaydetmişti:

“Valimiz ve onun yüksek memurları diploma töreninde hazır bulundular. Bütün uygulamalardan memnuniyet duyduklarını belirttiler. Diploma verilen 10 kişiden biri hariç hepsi kilise üyesi. Biri kilise komitesine katıldı. Umuyorum ki o gerçek bir Hıristiyandır. Bu gençlerden 6 veya 7’si eğitimlerini Maraş Teoloji Fakültesi’nde sürdürecek. Biri, Antep’teki Đkinci Kilise’ye bağlı yüksek okulun idaresini üstlendi. Biri Halep’te öğretmen. Biri Tarsus’taki yetimhanede başöğretmen. Biri Đstanbul yakınlarındaki bir erkek okulunda Türkçe öğretmenliği hakkı kazandı. Kolay bir şeyin olmadığı bu zor zamanda hepsi uygun istihdam alanları buldular.”²⁰⁵⁴

 

Valinin törene katılması, kolejlerin her kesimin ilgisine mazhar olduğunu göstermesi bakımından önemlidir. Ayrıca mezunların öğretmenlik mesleğine girmeleri dikkat çekmektedir.

 

 

 

 

 

 

²⁰⁵² The Missionary Herald, “Anatolia College”, March 1899, Vol. 95, s. 109.

²⁰⁵³ Report of The President of Central Turkey College (The Year before the War) “Religious Work”, Antep: College Press, No. 11, 1913-1914, s. 20.

²⁰⁵⁴ The Missionary Herald, “Before the Revival”, October 1889, Vol. 85, s. 406.

Kapanışı: I. Dünya Savaşı ortamında Türk askerlerinin kolej binalarını işgal etmesi üzerine 1916’da eğitime ara verdi. 3 Ekim 1921’de yeniden açılan kolej öğretime devam edemedi. Bunun üzerine 1924’te Halep’e taşındı.²⁰⁵⁵

 

4. 2. Fırat Erkek Koleji (1878-1918)

Msy.bn. Wheeler’a göre Harput Đstasyonu’ndaki insanlar, daha donanımlı vaiz ve öğretmen yetiştirilmesini talep etmeye başladılar. Ayrıca en kabiliyetli öğrenciler misyonerlerden ayrılmaya ve yüksek öğrenim görmek maksadıyla yabancı memleketlere gitmeye başlamışlardı. Böylece misyonerlerin ellerinde, yörede çalışacak eleman azalmıştı. Bu gençler geri dönseler bile tez canlı ve sabırsız oluyorlardı. Halk da onlardan memnun kalmıyordu.²⁰⁵⁶ Öte yandan Robert Kolej’in kurulmasından ve gözle görülür bir başarı elde etmesinden sonra diğer misyonlarda da kolej açılması gündeme geldi. Her ne kadar temelde American Board’ın muhalefeti olsa da, sahadaki misyonerler kolejin önemine değinen yazılar kaleme alıyorlardı. Harput misyoneri Orson P. Allen bunlardan biriydi:

“Uzun zamandır amacım, kolejle ilgili özel bir mektup yazmaktı. Sessizliğimden zannetmeyin ki bu konuyla ilgilenmiyorum. Süratle kurulacak böyle bir müessesenin önemine gittikçe daha fazla kanaat getiriyorum. Okullar vasıtasıyla biz zaten tamamı Protestanlardan oluşan ayrı bir Ermeni kesimine ulaşmaya başlıyoruz. Ermeni Kilisesi’nden ayrılmaları için çocuklarına aynı şeylerin yapılmak üzere olduğunu iyi bildikleri halde onlar şimdi oğullarını ve kızlarını bize göndermeye başladılar. En iyi Ermeni ailelerinden bazıları, kendi okulları yerine bizim okullarımızı tercih ediyorlar. Đyi tefriş edilmiş ve içinde insan bulunan bir kolej, diğer okullarda başlatılan güzel işleri tamamlayacaktır. Böylelikle Đncil nezaretinde eğitim almalarını istedikleri çocuklarını, bize göndermeleri hususunda anne babaların kalpleri kazanılacaktır.”²⁰⁵⁷

 

Bu satırlardan anlaşılıyor ki, kolejler, dinî iddialardan zımnen vazgeçen bir kurum oldukları için gayrı Protestanları da bünyesine kabul edebiliyordu. Harput misyoneri Herman

N. Barnum da, “geçen birkaç aydır hiçbir şey bana bu meseleden daha çok tesir etmemişti. Her türden mesleğe girecek gençleri yanımıza çekmek için zaman hızla akıp gidiyor” sözleriyle bunun altını çiziyordu. Ardından bu yöreye hitap edecek bir kolejin açılmasının kaçınılmaz olduğunu, Amerikan kamuoyunun, kurulacak olan Ermeni Koleji’nin açılması için gereken bağışları toparlamaya uğraşan Msy. Wheeler’a ve karısına yürekten iştirak etmesi

²⁰⁵⁵ Frank A. Stone, s. 155-156.

²⁰⁵⁶ Mrs. Crosby H. Wheeler, s. 109.

²⁰⁵⁷ Orson P. Allen, “The College Needed (5 May 1877)”, The Missionary Herald, August 1877, Vol. 73,

s. 252.

gerektiğini, zira bu girişimin ehemmiyetinin hiç de mübalağalı olmadığını ve kolejin çekirdeğini teşkil eden değişik türdeki okulların zaten başarıyla çalışmakta olduğunu²⁰⁵⁸ söylüyordu. Bu durumda onları tamamlayacak böyle bir kuruma ihtiyaç söz konusuydu. Bu kolejin fideliği olarak Malatya, Arapkir, Palu gibi yerlerde yüksek okullar kuruldu.²⁰⁵⁹ Nitekim kolej tüzüğünün birinci maddesinde hedefler şu şekilde belirlendi:

“Fırat Koleji’nin hedefi, bütün bölümlerinde yetenekli Protestan liderleri hazırlamaktır. Bu sayede Hıristiyan medeniyetinin nimeti, değişik milletlerden topluluklarda meyve verecek olan Đsa’nın Kilisesi’ne kontrollü bir etki sağlamaktır. Kolejdeki her öğrencinin vaiz olması beklenemez. Ülkenin şu anki durumu Hıristiyan öğretmenleri, tüccarları, hekimleri ve avukatları davet etmektedir. Bu kişiler, bütün Hıristiyanlık faaliyetlerindeki pastörlerin güçlü destekçileri olacaktır.”²⁰⁶⁰

 

Kolej 1878’de Msy. Crosby Wheeler tarafından kuruldu. O esnada parasal denetim ve himaye maksadıyla Massachusetts Eyaleti’nde “Ermeni Koleji Fonları Mütevellli Heyeti” adı altında bir tüzel kişilik oluşturuldu. 1888’de Osmanlı Devleti’nin Ermeni ismine itirazı yüzünden bu isim “Fırat Koleji Fonları Mütevelli Heyeti” olarak değiştirildi.²⁰⁶¹

 

Yönetim Sistemi: Harput Ermeni Koleji, tıpkı Antep Orta Türkiye Koleji gibi American Board’ın faaliyetlerinden doğup büyümüş olsa da doğrudan onunla bağlantılı olmayıp Birleşik Devletler’deki Kolej Mütevelli Heyeti’nin idaresindeydi. Erkek kolejinin öğretmenlikleri, herhangi bir Amerikan misyonerinin yardımı dışında gerçekleştirilmekteydi. Ancak müdür istisnai olarak misyonerdi.²⁰⁶²

 

Öğretmen Kadrosu

Melcon Altunyan: Ermeni asıllı olan bu kişi 1891’deki en yaşlı profesördü.²⁰⁶³ Protestanlığı seçmesi ve misyonerlik çalışmalarına katılması, 1855’te Msy. Dunmore’un Harput’a gelişine kadar gerilere gidiyordu. Bu tarihte Melcon’a bir okul açma görevi verilmişti. O da erkek çocukların yanına kendi kızkardeşini de katarak mesleğine başladı. Bu

 

 

²⁰⁵⁸ Herman N. Barnum, “Great Value of Schools at Harpoot (15 June 1877)”, The Missionary Herald,

September 1877, Vol. 73, s. 282.

²⁰⁵⁹ M. A. Melcon, “The Growth, Influence and Needs of Euphrates College”, The Missionary Herald,

January 1903, Vol. 89, s. 14.

²⁰⁶⁰ James L. Barton, “Euphrates College”, The Missionary Herald, December 1899, Vol. 95, s. 530-531. ²⁰⁶¹ Aynı rapor, s. 530-531. Kolejin kuruluş tarihini Msy. Tracy 1876 olarak vermektedir. Charles C. Tracy, “The Outlook for Christ in Asiatic Turkey”, The Missionary Herald, September 1906, Vol. 102, s. 423.

²⁰⁶² The Missionary Herald, “Armenia College”, March 1883, Vol. 79, s. 98.

²⁰⁶³ James L. Barton, “Work in Koordistan”, The Missionary Herald, March 1891, Vol. 87, s. 111.

durum yöredeki kız eğitimine karşı önyargıyı kırmakta hayli etkili oldu.²⁰⁶⁴ 18 yıl boyunca American Board eğitimcileri ile işbirliği içinde bu kolejde çalıştıktan sonra Đran’da öğretmenlik yaptı ve 1898 yılında Birleşik Devletler’e göç etti. Goethe, Schiller ve Shakespeare’i Ermeniceye tercüme etti.²⁰⁶⁵

 

Msy. Carey ve Browne’nin²⁰⁶⁶ de yer aldığı öğretmen kadrosunda Frank A. Stone’un belirlediği²⁰⁶⁷ yerli öğretmenler şunlardı:

Prof. Haroutoun K. Avakyan: Maraş Teoloji Okulu’ndan mezun olduktan sonra kolejde dil ve matematik dersleri verdi. 1895’te Amerika’ya göç etti.

Prof. Haçabed Benneyan: Kolejde 12 yıl öğretmenlik yaptıktan sonra 1896’da Amerika’ya gitti. Boston kentinde çıkan Ermeni gazetesi Goçnag’ın (Kilise Çanı) 1907 yılından sonra editörlüğünü yaptı.

Prof. Garabed Beşgötüryan: Ermeni dili ve edebiyatı hocalığı yaptı. Daha sonra Amerika’nın Detroit şehrine yerleşti. 1941’de orada öldü.

Prof. Harutyun Enfiyeciyan: Fırat Koleji mezunuydu. Yale Üniversitesi’nde okudu.

Harput’taki mezun olduğu okulda öğretmenlik yapmak üzere geri döndü.

Prof. Arşak Şemovonyan: Đsviçre’de öğrenim gördü. Anadili Ermeniceye ilave olarak beş dil biliyordu. Fırat Koleji’nde 25 yıl öğretmenlik yaptı.

 

Öğretim Müfredatı: Ders müfredatı, ülkenin insan kaynakları ihtiyaçlarına paralel bir şekilde hazırlandı. Hazırlık bölümünden en üst sınıflara kadar bütün müfredatlarda tarihî, doktrinel ve pratik açıdan Đncil öğretilmesi esastı. Felsefe, iktisat bilimi, ahlak gibi derslerin yanı sıra dokuz lisan öğretiliyordu.²⁰⁶⁸ Her bölümün dört derecesi vardı: Başlangıç, orta, yüksek ve kolej. Đlk üçün herbirinde üçer yıllık eğitim veriliyordu; kolejde ise beş yıl. 14 yıllık eğitimlerinin 12 yılı boyunca öğrenciler, günlük Đncil dersleri hariç hemen hemen Amerika’dakilerle aynı dersleri görüyorlardı. Kompozisyon yazıyorlardı. Öteki okullardaki yaklaşık 800 öğrenci gibi buradakiler de Đngilizce öğreniyordu.²⁰⁶⁹

 

 

²⁰⁶⁴ M. A. Melcon, “The Growth, Influence and Needs of Euphrates College”, The Missionary Herald,

January 1903, Vol. 89, s. 14.

²⁰⁶⁵ Frank A. Stone, s. 180.

²⁰⁶⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1903) “Eastern Turkey Mission, Harpoot”, Boston 1903, s. 67.

²⁰⁶⁷ Frank A. Stone, s. 179-180.

²⁰⁶⁸ James L. Barton, “Euphrates College”, The Missionary Herald, December 1899, Vol. 95, s. 531.

²⁰⁶⁹ Crosby H. Wheeler, “Euphrates College, Harpoot, Turkey”, The Missionary Herald, March 1888, Vol. 84, s. 137.

Ermeni Koleji’nde, 1879-1881 arasında eğitim standartları gözle görülür biçimde yükseltildi. Örneğin, eskiden hazırlık yılına dahil olan üç şube, koleje girmeden evvel eğitim görüyordu. Eylül 1882’ye kadar koleje girmeyecek olan genç erkekler de eskilerden daha iyi derecede Đngilizce öğrenmişti. Bu ilerleme, kısmen uygun ders kitaplarının hazırlanması ve Amerikan matbaasında basılması sayesinde gerçekleşmişti.²⁰⁷⁰ Kolej, eğitim dili olarak Ermeniceyi kullanıyordu, çünkü Ermenice bu bölgede yaşayan tüm Hıristiyan nüfusun [her ne kadar günlük işlerinde Türkçe konuşsalar da] ana diliydi. Ancak ileri düzeydeki öğrenciler Amerikan ders kitaplarını kullanma ve onları Ermenice bilmeyen Amerikalı eğitimcilere anlatmaya yetecek kadar Đngilizce de öğreniyordu. Ayrıca Türkçe ve başlangıç düzeyinde bir Fransızca da veriliyordu.²⁰⁷¹

 

Din Eğitimi: 1883 yılına ait bir kayıtta, kolejdeki din eğitimi ve dindarlaşma potansiyeli şöyle kaydedilmişti:

“Gerek günlük Đncil öğretimiyle, gerekse öğrencilerin toplantılarında yapılanlar bağlamında dinî bir atmosfer titizlikle sürdürülmektedir. Bu toplantılarda sıklıkla öğretmenler de hazır bulunur. Kolej öğrencilerinin ekserisinin takvalı olduğunu ve yıl boyunca çoğunun kilise üyeliğine kabul edildiğini öğrenince mutlu oluyoruz. Müdürden tutun, en alttaki hazırlık bölümüne kadar kurumun sergilediği ciddiyet ve coşkudan memnunuz. Kolejimizde sıkı bir disiplin söz konusudur.”²⁰⁷²

 

Đncil öğretimi, kolejin bütün bölümlerine dahil olmaya yıllar sonra da devam etti. Dua çemberi, misyonerlik çemberi gibi etkinlikler, takvaya dönük Hıristiyanlığın teşvik edilmesi için yapılan değişik organizasyonlar öğrenciler arasında aktif ve güçlüydü. Yatılı öğrencilerin tamamından, ırklarına ya da dinlerine bakılmaksızın, her gün ve Sebt günlerinde yapılan dinî ayinlerde hazır bulunmaları isteniyordu.²⁰⁷³ 1903’teki dersler arasında Đsa’nın hayatı, kilise tarihinin ilk asırları, Müslümanlık, Yuhanna Đncili de bulunuyordu. Ayrıca bir Đncil sınıfı da mevcuttu.²⁰⁷⁴

 

 

 

 

²⁰⁷⁰ Crosby H. Wheeler, “Armenia College”, The Missionary Herald, February 1882, Vol. 78, s. 63.

²⁰⁷¹ Crosby H. Wheeler, “Euphrates College, Harpoot, Turkey”, The Missionary Herald, March 1888, Vol. 84, s. 137. Kolejin eğitim dilinin Ermenice olduğuna dair ayrıca bkz. George F. Herrick, “A Native Ministry for Turkey”, The Missionary Herald, August 1879, Vol. 75, s. 288; M. A. Melcon, “The Growth, Influence and Needs of Euphrates College”, The Missionary Herald, January 1903, Vol. 89, s. 14.

²⁰⁷² The Missionary Herald, “Armenia College”, March 1883, Vol. 79, s. 99.

²⁰⁷³ James L. Barton, “Euphrates College”, The Missionary Herald, December 1899, Vol. 95, s. 534.

²⁰⁷⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1903) “Eastern Turkey Mission, Harpoot”, Boston 1903, s. 67.

Öğrencileri ve Mezunları

1878: 25 öğrencisi vardı.²⁰⁷⁵

1879: 33 öğrenci okuyordu.²⁰⁷⁶

1880: 10 öğrenci mezun oldu. Bunlar kolejin ilk mezunlarıydı.²⁰⁷⁷ Bütün bölümlerde 147 öğrenci okudu.²⁰⁷⁸

1881: Öğrenci sayısı 110’du.²⁰⁷⁹ Ancak diğer bölümdekilerle birlikte toplam 142 öğrencisi vardı.²⁰⁸⁰

1883: Kolej bölümünde 57, hazırlıkta 27 olmak üzere 84 öğrencisi vardı.²⁰⁸¹

1884: 131 öğrenci hazırlıkta,²⁰⁸² 42 öğrenci ise kolejde eğitim gördü.²⁰⁸³

1885: Öğrenci mevcudu 38’di. Erkek bölümündeki öğrenciler 41 farklı şehirden ve köyden gelmekteydi. Mezun olan 13 erkek, Harput ve komşu misyon tarlalarında aktif hizmete gittiler. Bu sayıyla birlikte kolejden mezun olanların sayısı 53’e çıktı. Biri Đran yöresindeki Salmas’a gitmeye hazırlanıyordu. Salmas yaylasındaki Ermenilere bir okul kurmak için kolej matbaasında basılmış 700 ciltten fazla kitap götürecekti. Genç erkeklerden bir başkası Kürdistan’da bir yüksek okul açmak üzere gidecekti.²⁰⁸⁴

1886: Hazırlıkta 199, kolejde 47 öğrenci okuyordu. Halkın fakirliğine rağmen 1886 yılı için tüm

şubelerden toplam 1.400 dolardan fazla ücret alındı.²⁰⁸⁵

1887: Kolej bölümünde 50 erkek öğrenci okuyordu. Bunların yaş ortalaması 17’ydi. O yıl 3 mezun verildi. Bunlar mezuniyet sonrası ileri seviyede dersler alıyordu. Đlaveten öğretmen yardımcılığı da yapıyorlardı. Đstisnasız hepsi zeki kişilerdi. Biri, yıl içinde kiliseye katıldı.²⁰⁸⁶ Hazırlıkta 54 öğrenci vardı.²⁰⁸⁷

1888: 245 öğrenciden 44’ü kolejde, 30’u gramer okulundaydı. Gerisi hazırlıktaydı.²⁰⁸⁸

²⁰⁷⁵ Herman N. Barnum, “Harpoot, The Schools”, The Missionary Herald, August 1878, Vol. 74, s. 262;

Reports of The A.B.C.F.M. (1878) “Eastern Turkey Mission”, Boston 1878, s. 52.

²⁰⁷⁶ Reports of The A.B.C.F.M. (1879) “Eastern Turkey Mission, Marsovan”, Boston 1879, s. 39.

²⁰⁷⁷ Herman N. Barnum, “The Quarter-Centennial of Euphrates College”, The Missionary Herald, February 1906, Vol. 102, s. 67; Herman N. Barnum, “Sketch of Harpoot Station”, The Missionary Herald, April 1892, Vol. 88, s. 145.

²⁰⁷⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1880) “Eastern Turkey Mission”, Boston 1880, s. 56.

²⁰⁷⁹ Crosby H. Wheeler, “Armenia College”, The Missionary Herald, February 1882, Vol. 78, s. 63.

²⁰⁸⁰ Reports of The A.B.C.F.M. (1881) “Eastern Turkey Mission, Harpoot”, Boston 1881, s. 50. ²⁰⁸¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1883) “Eastern Turkey Mission, Harpoot”, Boston 1883, s. 59. ²⁰⁸² Reports of The A.B.C.F.M. (1884) “Eastern Turkey Mission”, Boston 1884, s. 39.

²⁰⁸³ Orson P. Allen, “The College at Harpoot”, The Missionary Herald, April 1885, Vol. 81, s. 142.

²⁰⁸⁴ Crosby H. Wheeler, “The College at Harpoot”, The Missionary Herald, November 1885, Vol. 81, s.

472. Bu yıl itibariyle Harput Misyonu’ndaki alt basamaklardaki eğitim faaliyetleri şöyle şekillenmişti: Erkek bölümünde ilkokul 42, orta bölüm 62, yüksek okul 48, kolej 38, teoloji okulu 6 olmak üzere toplam 196 öğrenci bulunuyordu. Kız bölümünde ise 48 ilkokul, 35 ortaokul, 23 yüksek okul, 21 kolej olmak üzere 127 öğrenci okuyordu. Hepsinin toplamı 323’tü. Şehirdeki üç Protestan okulunda da toplam 220 öğrenci okuyordu. Aynı yer, s. 472.

²⁰⁸⁵ Crosby H. Wheeler, “Euphrates College”, The Missionary Herald, March 1887, Vol. 83, s. 94.

²⁰⁸⁶ James L. Barton, “Euphrates College, Harpoot: Its Possessions and Its Needs”, The Missionary Herald ,January 1888, Vol. 84, s. 16-17.

²⁰⁸⁷ Reports of The A.B.C.F.M. (1887) “Eastern Turkey Mission, Harpoot”, Boston 1887, s. 88.

²⁰⁸⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1888) “Eastern Turkey Mission, Educational Work”, Boston 1888, s. 44.

1889: Toplam 270 erkek öğrenciden 51’i şehir ve kasabalardan gelmişti. Klasik bölümde 45 kişi okurken hazırlıkların sayısı 225’ti.²⁰⁸⁹

1890: 7 kişilik bir sınıf mezun oldu. Evanjelik Birlik tarafından imtihan edildiler ve din adamlığı ruhsatları verildi. Ancak gelecek yıl için yeni bir sınıf ümidi yoktu. Çünkü gençlerin çoğu için Amerika’ya gitmek, papazlık mesleğinden daha cazipti.²⁰⁹⁰ Bu olumsuz durum Harput Evanjelik Birliği’nin sıkı çalışması ve değişik toplantılarla gençleri Đsa’nın hizmetine adanmaya ikna etmesi sonucu aşıldı.²⁰⁹¹ Örneğin, üçüncü sınıftan iki genç Msy. Wheeler’a gelerek, ertesi dönem Teoloji Fakülesi’ne girmek istediğini söyledi. Bir vaiz, yakın tepedeki bir dua toplantısında dört kolej öğrencisinin kendilerini kilise görevine adadıklarından bahsetmişti misyonerlere. Kolejdeki delikanlıların hepsi Hıristiyanlık Gayreti Cemiyeti üyesi oldular.²⁰⁹²

1891: Son sınıfta 97 erkek, 64 kız okudu. Alt sınıflarda 204 erkek, 260 kız vardı.²⁰⁹³

1892: Bu tarihe kadar mezun olanların toplam sayısı 66’ydı.²⁰⁹⁴

1893: 70 öğrenci okudu.²⁰⁹⁵

1894: Hazırlık dahil bütün bölümlerindeki öğrenci sayısı toplam 521’di.²⁰⁹⁶

1897: Bütün bölümlerinde toplam 700 çocuk öğrenim gördü.²⁰⁹⁷

1898: Toplam 895 öğrencinin 54’ü kolejde (kız bölümü de dahil), 95’i yüksek okulda (kız bölümü de dahil), 202’si orta bölümde, 544’ü ilk bölüm ve anaokulunda okudu. 4 genç mezun oldu.²⁰⁹⁸

1899: 33 öğrencisi vardı. Hazırlıkta 132, orta bölümde 120 genç öğrenim gördü.²⁰⁹⁹ Çok geçmeden mevcudu 37’ye çıktı.²¹⁰⁰

1900: Bütün bölümlerdeki öğrenci sayısı 1.100’dü.²¹⁰¹

1901: 2 mezunu Maraş Teoloji Okulu’na girdi.²¹⁰²

1902: Dört yıllık kolej sınıflarında 100 öğrenci okudu.²¹⁰³ Bütün bölümlerdeki öğrenci mevcudu 581’di. 17 genç mezun oldu. Bu tarihe kadar kolejden mezun olanların sayısı 137’ydi.²¹⁰⁴

²⁰⁸⁹ Crosby H. Wheeler, “Euphrates College”, The Missionary Herald, June 1890, Vol. 86, s. 243.

²⁰⁹⁰ H. N. Barnum, “Out-Stations of Harpoot”, The Missionary Herald, October 1890, Vol. 86, s. 414.

²⁰⁹¹ Herman N. Barnum, “Quarter Centennial of the Harpoot Evangelical Union”, The Missionary Herald,

January 1891, Vol. 87, s. 24.

²⁰⁹² Mrs. Crosby Wheeler, “The Spiritual Influence of the Meeting”, The Missionary Herald, January 1891, Vol. 87, s. 24.

²⁰⁹³ Reports of The A.B.C.F.M. (1891) “Eastern Turkey Mission, The Stations”, Boston 1891, s. 44.

²⁰⁹⁴ The Missionary Herald, “Sketch of Harpoot Station”, April 1892, Vol. 88, s. 145.

²⁰⁹⁵ Reports of The A.B.C.F.M. (1893) “Eastern Turkey Mission, The Stations”, Boston 1893, s. 47.

²⁰⁹⁶ J. K. Browne, “The Year in the Harpoot Station”, The Missionary Herald, September 1894, Vol. 90,

s. 381.

²⁰⁹⁷ Reports of The A.B.C.F.M. (1897) “Eastern Turkey Mission, The Stations”, Boston 1897, s. 61.

²⁰⁹⁸ Reports of The A.B.C.F.M. (1898) “Eastern Turkey Mission, Harpoot”, Boston 1898, s. 64.

²⁰⁹⁹ James L. Barton, “Euphrates College”, The Missionary Herald, December 1899, Vol. 95, s. 531.

²¹⁰⁰ Caleb F. Gates, “Euphrates College”, The Missionary Herald, January 1900, Vol. 96, s. 26.

²¹⁰¹ Reports of The A.B.C.F.M. (1900) “Eastern Turkey Mission, Harpoot”, Boston 1900, s. 64.

²¹⁰² Reports of The A.B.C.F.M. (1901) “Eastern Turkey Mission, The Schools”, Boston 1901, s. 65.

²¹⁰³ J. K. Browne, “Work of The Harpoot Station”, The Missionary Herald, October 1902, Vol. 88, s. 412.

²¹⁰⁴ Reports of The A.B.C.F.M. (1902) “Eastern Turkey Mission, Euphrates College”, Boston 1902, s. 70.

1903: 109 öğrenci okuyordu. 757 öğrenci ise koleje hazırlıktaydı.²¹⁰⁵ 11 öğrenci mezun oldu.²¹⁰⁶ Bu tarihe kadar kolejden 148 genç diploma aldı. Bunların 125’i uzun ya da kısa süreli öğretmenlik yaptı. 1903’te 40 tanesi hâlen öğretmenlik yapıyordu; 27’si pastör, 25’i tüccar, 13’ü hekim, 4’ü ziraatçi, 2’si kadastrocu ve biri avukat olmuştu.²¹⁰⁷

1904: Kolejdeki 109 öğrencinin yanı sıra hazırlıkta 124, birinci sınıfta 276 öğrenci okudu.²¹⁰⁸

1905: Bu yılki kolej sınıflarında toplam 136 öğrenci öğrenim gördü.²¹⁰⁹ Bunlardan 43’ü hazırlık sınıfındaydı.²¹¹⁰ Bu yıl bir Türk öğrenci koleje girdi. Samsun’un ileri gelen ailelerinden birine mensup olan bu genç, hükümetten gelecek bütün riskleri göze almıştı. Ancak bir akşam hapsedildi ve misyonerlerin arazilerine ayak basması dahi yasaklandı.²¹¹¹ Bu yıl Endüstri Bölümü açıldı.²¹¹²

1906: Bu yıl 25. kuruluş yıldönümüydü.²¹¹³ Bu güne kadar kolej 172 mezun verdi.²¹¹⁴

1907: Öğrenci mevcudu 160’tı.²¹¹⁵